My Lady Story: zelfpresentatie en romantiek in het werk van Antony Hegarty Bachelorscriptie ...

108 Pages·2012·0.67 MB·Dutch

My Lady Story: zelfpresentatie en romantiek in het werk van Antony Hegarty

Bachelorscriptie Algemene Cultuurwetenschappen

Lisa Ruskus
ANR: 921924
Algemene Cultuurwetenschappen
Faculteit Geesteswetenschappen
Universiteit van Tilburg

Begeleidend docent: Sander Bax
Tweede begeleidend docent: Geertjan de Vugt

09-01-2012
Inhoudsopgave

Inleiding …………………………………………………………………………….................3

Hoofdstuk 1: De Romantiek………………………...……………………………………...….7
§1.1 Romantiek als kunsthistorische stroming……………………………………...….7
§1.2 Romantische kunstenaars………...…………………………………………..….13
§1.3 Het romantische kunstenaarschap…………………………………………….....16

Hoofdstuk 2: Romantiek in popmuziek ……………………………..……………………….26
§2.1 Popmuziek……………………………………………………………………….26
§2.2 De jaren zestig………………………………………………………………..….29
§2.3 De jaren zeventig en tachtig………………………………………………….….32
§2.4 De jaren tweeduizend ………………………………………………………..….39
§2.5 Voorlopige conclusies ………………………………………………………..…42

Hoofdstuk 3: Antony Hegarty ……………………………………………………………..…45

Hoofdstuk 4: Analyses……………………………………………………………………..…53
§3.1 Interviews………………………………………………………………………..55
§3.2 Albums……………………………………………………………………..……63
§3.3 Liveoptredens …………………..……………………………………………….77

Hoofdstuk 5: Conclusies……………………………………………………………………...81

Referenties ...…………………………………………………………………………………86

Bijlage 1: songtekst ‘Cripple and the Starfish’
Bijlage 2: songtekst ‘Hitler in my Heart’
Bijlage 3: songtekst ‘The Atrocities’
Bijlage 4: songtekst ‘River of Sorrow’
1
Bijlage 5: songtekst ‘Divine’
Bijlage 6: songtekst ‘Hope There’s Someone’
Bijlage 7: songtekst ‘Bird Gehrl’
Bijlage 8: songtekst ‘You Are My Sister’
Bijlage 9: songtekst ‘For Today I Am A Boy’
Bijlage 10: songtekst ‘Spiralling’
Bijlage 11: songtekst ‘Free at Last’
Bijlage 12: songtekst ‘Another World’
Bijlage 13: ‘songtekst Christina’s Farm’

2
Inleiding
Op tweeëntwintig juli 2011 overleed de Britse zangeres Amy Winehouse, vermoedelijk aan een
overdosis drugs en alcohol. De media betreurden het verlies van de zangeres maar echt als een
verrassing kwam haar dood niet. Al geruime tijd was iedereen getuige van haar openlijke
dronkenschap, onder andere tijdens optredens, en was men op de hoogte van haar drugsgebruik
en niet-geslaagde afkickpogingen. De aanwezigheid van de media in het leven van Winehouse
heeft volgens een goede kennis van Winehouse uiteindelijk deels bijgedragen aan haar dood.
“Volgens Charles-Ridler zouden degenen die zich zo dood staarden op haar leven eerst naar
zichzelf moeten kijken. ‘Ja, ze was zelfdestructief bezig, maar ze was ook slachtoffer. We zijn
allemaal een beetje verantwoordelijk. Wij, het publiek, de paparazzi. Ze was een ster, maar de
mensen moesten niet vergeten dat ze ook een gewoon meisje was.”1
Net als bij Amy Winehouse was er bij Nirvana-frontman Kurt Cobain twaalf jaar eerder sprake
van dezelfde situatie. Zijn openlijke drugs- en drankproblemen en zijn depressiviteit hebben er
uiteindelijk toe geleid dat Cobain zich in 1994 van het leven beroofde. Voor Winehouse en
Cobain geldt dat de grote aanwezigheid van de media in hun leven misschien niet hun
doodsoorzaak is maar dat zij zeker een belangrijke rol heeft gespeeld in de levens van deze
popartiesten. Twee voorbeelden van muzikanten die bezweken aan het artiestenbestaan. Als we
naar de popgeschiedenis kijken zijn er een tal van voorbeelden van popmuzikanten die op jonge
leeftijd zijn overleden, daarnaast staan veel popmuzikanten bekend om hun overmatige gebruik
van alcohol en drugs. Kortom: het artiestenbestaan is zwaar. De, soms, permanente media-
aandacht die sinds de opkomst van de popmuziek in de jaren vijftig versmolten is met het
muzikantenbestaan, heeft in bovenstaande voorbeelden parten gespeeld.
In de jaren zeventig was David Bowie een van de eerste popartiesten die niet als zichzelf op
het podium stond, of in ieder geval niet die pretentie had. Hij onderging verschillende
gedaanteverwisselingen, creëerde personages met een compleet karakter. Naar wie keken we
tijdens een optredens van Bowie? In ieder geval niet naar David Jones, de biografische persoon
achter popmuzikant David Bowie. Bowie is een voorbeeld van de verandering in de rol van de
kunstenaar sinds de opkomst van de popmuziek in de jaren vijftig. Bowie speelde een rol, daarbij
speelde hij met zijn uiterlijke verschijning. Zo hees hij zich in vrouwenkleding en creëerde hij de

1 Topping, 2011
3
rol van een buitenaards wezen. Zijn presentatie was misschien nog wel belangrijker dan zijn
muziek.
De rol van de popartiest is niet te vergelijken met de rol van kunstenaars in eerdere tijden.
Popmuziek is geen kunstvorm die stoelt op een eeuwenlange traditie. Het is een kunstvorm die in
zeer korte tijde exponentieel is gegroeid en aan zeer veel veranderingen onderhevig is.
Stromingen en trends volgen elkaar in rap tempo op. Daarnaast hangt popmuziek nauw samen
met pop- en jongerenculturen. Popmuziek is niet los te koppelen van de artiest, iemand kan een
slecht zanger zijn maar een bekwaam spreker en trendsetter en zo toch de status van popartiest
bereiken. De kunstenaar, de popartiest, wordt niet geroemd om zijn kunde maar om zijn
persoonlijkheid, ideeën, stijl en de presentatie hiervan.
Tijdens de romantiek, die opkwam eind achttiende eeuw, is er een omslag geweest in het
denken over kunst. De aandacht verschoof van het werk naar de maker, de kunstenaar kwam
centraal te staan. De daarbij behorende verandering is de verschuiving van mimesis, imitatie,
naar expressie. Een kunstenaar wordt niet, alleen, meer geroemd om zijn vakmanschap maar ook
om zijn expressie, het tonen van zijn emoties en originaliteit.
Romantiek wordt enerzijds gezien als een kunststroming die bloeide eind achttiende, begin
negentiende eeuw. De kunststroming kenmerkt zich door het gebruik van thema’s zoals natuur,
kinderlijkheid en engagement. Romantiek verzette zich tegen het Verlichtingsdenken. Naast deze
definitie van romantiek als kunsthistorische stroming staat de opvatting dat romantiek niet alleen
een kunststroming maar een cultuurhistorisch omslagpunt vormt dat tot op de dag van vandaag
ons wereld- en mensbeeld bepaalt. Dit beeld wordt bepaald door de aanwezigheid van identiteit
en authenticiteit.
Romantiek wordt in de twintigste en eenentwintigste eeuw geassocieerd met enerzijds
romantische thema’s anderzijds met engagement. In de popgeschiedenis zijn drie romantische
oplevingen te onderscheiden. De flowerpowerbeweging in de jaren zestig, de new romantics in
de jaren tachtig en de Eternal Children in de jaren tweeduizend worden als nieuw-romantisch
bestempeld. Elk van deze muziekstroming met, al dan niet, bijbehorende jeugdcultuur maakt
gebruik van romantische elementen. Het feit dat er verschillende romantische oplevingen bestaan
in de popgeschiedenis bevestigt het idee dat romantiek geen afgebakende kunsthistorische
periode is, maar dat romantiek een wereldbeeld is.

4
Met de verandering in het denken over kunst, veranderen ook de ideeën over de kunstenaar.
Sinds de romantiek staat de kunstenaar meer en meer centraal. In de popmuziek is dit idee bijna
doorgeschoten. Een artiest wordt niet alleen geroemd en beoordeeld op zijn kwaliteiten, het werk
dat hij maakt maar ook op zijn presentatie en mening. De eerdergenoemde artiesten zijn
voorbeelden die onderdoor zijn gegaan aan de druk en de aandacht voor henzelf, in plaats van
enkel voor hun werk.

Een artiest die zich zowel in zijn werk als in de media openhartig opstelt is de Amerikaanse
zanger Antony Hegarty. Hegarty is bekend als leadzanger en tekstschrijver van Antony and the
Johnsons. Hegarty wordt bewonderd om zijn bijzondere stemgeluid en om de thema’s waarvan
hij gebruik maakt in zijn teksten. Het overkoepelende thema op het doorbraakalbum van Antony
and the Johnsons I Am A Bird Now uit 2005 is transgenderisme. In interviews spreekt Hegarty
openhartig over zijn eigen transgender-zijn, daarbij durft hij zijn kwetsbare kant te laten zien. Zo
zijn er beelden van Antony Hegarty die zijn tranen laat lopen na het zien van een fragment in een
interview met Leon Verdonschot in het kader van het VPRO-programma Wintergasten.2
Antony Hegarty maakt met artiesten als CocoRosie en Devendra Banhart deel uit van een
nieuwe groep muzikanten die de romantiek laten herleven. Naast hun muzikale werk heeft ook
hun zelfpresentatie als kunstenaar ertoe geleid dat deze artiesten worden gekenmerkt als ‘nieuwe
romantici’. De combinatie van authenticiteit in de presentatie van Hegarty, zowel in interviews
als in zijn werk, en het gebruik van romantische elementen in zijn muziek heeft ertoe geleid dat
Antony Hegarty een bijzondere rol als zanger is gaan spelen die heeft gezorgd voor zijn
beroemdheid.

Antony Hegarty is een bijzondere artiest, zijn muziek is origineel waarbij hij gebruik maakt van
verschillende romantische thema’s. Het meest opmerkelijk feit is dat Hegarty zijn eigen identiteit
inzet in zijn werk. In zijn teksten zingt Hegarty over zijn worsteling met zijn identiteit die
bepaald wordt door zijn transgender-zijn. Deze combinatie van elementen heeft geleid tot de
volgende onderzoeksvraag:

2 Verdonschot & Kleijtweg, 2011

5
‘Welke rol speelt zelfpresentatie in het werk en kunstenaarsbestaan van Antony Hegarty en in
hoeverre kan deze zelfpresentatie romantisch genoemd worden?’
Romantiek speelt een belangrijke rol in het werk van Hegarty en is bepalend voor het verloop
van de popgeschiedenis. Het eerste deel van deze scriptie zal ik wijden aan romantiek. In
hoofdstuk een worden de twee verschillende invalshoeken van romantiek bekeken, er wordt
ingezoomd op enkele romantische kunstenaars en gesproken over de veranderingen in het
kunstenaarsbeeld. Zelfpresentatie speelt een belangrijke rol binnen het romantisch
kunstenaarschap, hier zal dan ook uitgebreid op in worden gegaan. In het daarop volgende
hoofdstuk bekijken we romantiek in de popmuziek in de twintigste eeuw. De drie romantische
oplevingen worden nader bekeken en uiteengezet.
Om Hegarty te kunnen analyseren als artiest is inzage in zijn werk en leven noodzakelijk. In
hoofdstuk drie wordt een kort overzicht gegeven van zijn leven en zijn werk. Dit hoofdstuk
vormt de achtergrond voor hoofdstuk vier waarin verschillende uitingen en expressievormen
worden geanalyseerd. De vragen die hierbij belangrijk zijn, zijn: ‘welke romantische kenmerken,
zoals verzet, natuur, kinderlijkheid, gebruikt Hegarty in zijn werk?’, ‘hoe gebruikt Hegarty het
concept authenticiteit in zijn werk?’ en ‘hoe gebruikt Hegarty het woord ‘ik’ in zijn werk?’.
We kijken naar interviews met Hegarty om zijn zelfpresentatie tijdens een interview waarin
de veronderstelling is dat hij zichzelf is, en geen rol speelt. Daarna kijken we naar Hegarty’s
kunst, zijn songteksten en composities en als laatste naar liveoptredens. Dit alles moet
uiteindelijk het antwoord brengen op de onderzoeksvraag: ‘welke rol speelt zelfpresentatie in het
werk en kunstenaarsbestaan van Antony Hegarty en welke rol speelt romantiek daarbij?’

6
Hoofdstuk 1: Romantiek

In dit eerste hoofdstuk wordt een theoretisch kader geschetst waarin verschillende aspecten van
romantiek worden behandeld. Romantiek kan worden omschreven als een historische
(kunst)stroming die opkomt aan het begin van de negentiende eeuw. In de eerste paragraaf zal
een historische context in combinatie met de opkomst van de stroming worden geschetst. In
paragraaf twee worden de kunstenaars uit dit tijdvak besproken, in de daarop volgende paragraaf
komt het romantisch kunstenaarschap aan de orde. In deze paragraaf zullen we dieper in gaan op
de ideeën over kunstenaars en hoe deze zijn veranderd vanaf de achttiende eeuw. De laatste en
tevens meest theoretische paragraaf vormt de brug naar het tweede hoofdstuk waarin we
romantiek in popmuziek zullen behandelen.

§1.1 Romantiek als kunsthistorische stroming
Het is een moeilijke opgave een eenduidige definitie van romantiek te geven. Zoals iedere
ingesleten cultuurhistorische stroming kan zij vanuit verschillende perspectieven worden
bekeken. In dit hoofdstuk kies ik voor twee relevantie visies op romantiek: de eerste visie betreft
een brede, cultuurhistorische definitie, de tweede visie vertrekt vanuit verschillende ideeën van
kunst- en literatuurhistorici. De eerste cultuurhistorische opvatting ziet romantiek als een
sleutelperiode in het veranderen van de West-Europese wereld, de tweede visie houdt zich bezig
met de verschillende literaire en schilderkunstige bewegingen die achteraf als romantisch worden
beschouwd.
Romantiek als kunststroming komt op aan het begin van de negentiende eeuw.
Kunsthistorici Honour en Fleming geven de romantiek plaats in wat zij noemen, ‘het ontstaan
van de moderne wereld’.3 De omwentelingen in de Westerse maatschappij begin negentiende
eeuw zijn volgens hen het fundament van de moderne Westerse maatschappij. Het eind van de
achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw kenmerken zich bijvoorbeeld door
verschillende ontdekkingen en onderzoeken op het gebied van onder andere evolutie. Daarnaast
kenmerkt deze tijd zich door de industriële revolutie. Een gevolg van deze revolutie was de
verstedelijking en het ontstaan van nieuwe en andere verdelingen in sociale klassen. Deze
maatschappelijke veranderingen hadden tot gevolg dat er veranderingen plaats vonden binnen de

3 Honour & Fleming, 2005, p. 641-642
7
ideeën over (landelijk) bestuur. Het jaar 1848 wordt geduid als revolutiejaar, een jaar waarin in
een groot aantal landen het volk in opstand kwam en hervorming van de regering eiste. Het
liberale gedachtegoed kreeg vanaf die tijd steeds meer (vaste) voet aan de grond.4
Filosoof Maarten Doorman benadert in zijn werk De Romantische Orde (2004) romantiek als
een universeel thema dat sinds begin 1800 steeds weer in verschillende tijden en kunst- en
cultuuruitingen terugkomt. Romantiek is volgens Doorman niet alleen een kunstopvatting maar
ook een levenswijze en een mensbeeld. De omwentelingen die plaats vonden in de achttiende
eeuw werden onder andere beïnvloed door het mensbeeld van die tijd. Doorman omschrijft het
mensbeeld in de achttiende eeuw als volgt:
“Een mensbeeld waarbij het er niet om gaat wie iemand is, maar om wat iemand voorstelt,
niet om het vormgeven aan, of tot uitdrukking brengen van de eigen, authentieke
persoonlijkheid, maar om het aannemen van de goede houding op het juiste ogenblik, niet om
de uitdrukking van de eigen, unieke identiteit, maar om het doelmatig inzetten van middelen
waarmee een maximale bevrediging voor het individuele subject kan worden verkregen. De
ander is in een dergelijke antropologie behalve een individu met dezelfde rechten ook, en
primair zelfs, een middel ter bevrediging van de eigen verlangens.”5
Doorman omschrijft het mensbeeld in de achttiende eeuw als een mensbeeld waarbij men gericht
was op het invullen van de eigen geneugten. Waarbij niet de identiteit (wie iemand is), maar om
wat die persoon voorstelt, de rol die die persoon kan spelen, bepalend is. Tegen dit gebrek aan
authenticiteit en eigen identiteit gaan de romantici zich verzetten. Zowel authenticiteit als
identiteit kunnen verwijzen naar eigenheid. Om een onderscheidt tussen deze twee begrippen aan
te brengen volgen we in dit onderzoek voor het begrip identiteit concepten als sociale, genetische
en nationale identiteit. In dit geval wordt identiteit gevormd door je geslacht, afkomst en
genetische aanleg. Identiteit wordt bepaald door onder andere je genenpakket en afkomst, dit
gegeven maakt dat identiteit in bepaalde opzichten onveranderlijk is.
De definitie van het begrip authenticiteit dat we in dit onderzoek hanteren, sluit meer aan bij
het woord eigenheid dan het begrip identiteit. Authenticiteit veronderstelt de eigenheid van iets
of iemand, eigenschappen die een persoon een ander individu maken dan een ander persoon.
Authenticiteit kan veel meer verscholen liggen in karaktereigenschappen of een mening van

4 Adams, Crowther, Fowler, Kramer, McCausland, Rowland-Enthwistle, T. et al,2000, p. 243
5 Thomas (1971) in Doorman, 2004, p. 23
8
iemand. Eigenschappen die minder eenduidig zijn dan de concepten die het fundament vormen
voor identiteit.
Cultuurfilosoof René Boomkens omschrijft een verandering in authenticiteit in de tweede
eeuw van de twintigste eeuw met de opkomst van popmuziek. Volgens Boomkens wordt
authenticiteit niet (meer) bepaald door voorgeschiedenis of traditie, maar door verwachtingen,
dat wat we hopen te behalen.6 Deze verandering, die Boomkens onder andere terugvoert op
romantiek, sluit aan bij de verandering in mens- en wereldbeeld dat Doorman omschrijft.
Authenticiteit ligt, of lag, in het verlengde van traditie, een bepaalde mate van
oorspronkelijkheid. Een verandering die zich voordoet in, vanaf de romantiek is het bewustzijn
van de maakbaarheid van authenticiteit.
Volgens Doorman is er vanaf de romantiek een mensbeeld ontstaan dat de basis vormt
voor het moderne mensbeeld. Onderdelen van dit mensbeeld zijn het onderscheid tussen echt en
onecht, het idee dat cultuur een kunstmatig product is waardoor de mens van zichzelf vervreemd
raakt en niet meer zichzelf als geheel meedraagt.7 Deze ‘kenmerken’ komen terug in het
mensbeeld dat Doorman omschrijft:
“Aan de ene kant dat van de achttiende eeuw, waarin eigenbelang, amour propre, ‘natuurlijk’
is en daarom niet moreel verwerpelijk kan zijn, al dient dit eigenbelang altijd te worden
gecontroleerd door de rede, die ons dwingt ook met anderen rekening te houden. Aan de
andere kant een mensbeeld waarin de ander nooit middel mag zijn, waarin anderen door
vriendschap en vooral de liefde een spontane, wederzijdse verrijking van de persoonlijkheid
tot stand brengen, onmisbaar voor de ontplooiing van elk individu.”8
Waar het verlichtingsdenken aansloot bij het collectiviteitsdenken, vooruitgang van de
samenleving waar iedereen op zijn of haar manier aan bij moest dragen, heeft het romantisch
gedachtegoed meer aandacht voor het individu, authenticiteit, identiteit en zelfontplooiing. Het
verlichtingsdenken hecht aan aanwezigheid en dominantie van de rede, het verstand. Wanneer
iets of iemand faalt, is dat te wijten aan het ‘veronachtzamen’ van de rede. Wanneer iets of
iemand faalt, zal een romanticus dit wijten aan de ontkenning van de eigen wensen en

6 Boomkens, 1999, p. 15
7 Doorman, 2004, p. 24 – 25
8 Doorman, 2004, p. 25
9