müzikte siyasal söylem ve türkiye'de anadolu rock: “cem karaca ve barış manço”

26 Pages·2017·0.99 MB·Turkish

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7030
Number: 56 , p. 325-350, Spring III 2017
Yayın Süreci / Publication Process
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date
26.03.2017 31.05.2017

MÜZİKTE SİYASAL SÖYLEM VE TÜRKİYE’DE ANADOLU
ROCK: “CEM KARACA VE BARIŞ MANÇO” ÖRNEĞİ
(1960-1980)
POLITICAL DISCOURSE IN MUSIC AND ANATOLIAN ROCK IN TURKEY:
THE CASE OF “CEM KARACA AND BARIS MANCO” (1960-1980)
Doç. Dr. Fatma Gürses
Kastamonu Üniversitesi, İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü

Öz
Rock müzik, Amerika’da ve uluslararası alanda yaygınlık kazanarak kitleye
ulaşan popüler bir tür olmuştur. Dünyada, çeşitli konuların tartışıldığı, yurttaşların bu
tartışmalara katıldığı, müzik akımları ve gençlik hareketinin hızla yaygınlaştığı değişim
yılları olan 1960’larda bu müzik türü, siyasal söylem biçimlerinin kitleselleşmesine aracı-
lık etmiştir. Dünyadaki bu değişim ve özgürlükçü hareketten etkilenen Türkiye’de ise bu
dönem, yurttaşın kamusal-siyasal özne olarak algılandığı, yabancı müziklerin ülkeye gi-
rişinin hızlandığı, yurttaşın kendini ifade alanı bulduğu yıllardır. 12 Eylül 1980 askeri
darbesi ile Türkiye’de bu özgürlükçü ortam kesintiye uğratılmış ve siyasal sistemde kök-
lü değişiklikler yapılmıştır. Bu çalışma, düzen eleştirisi getiren rock müzikten etkilene-
rek Türkiye’de ortaya çıkan Anadolu rock olarak adlandırılan müzik türünün temsilcile-
ri olan Cem Karaca ve Barış Manço’nun, 1960-1980 yılları arasındaki söz konusu siyasal
dinamikleri şarkı sözlerinde temsil etme biçimlerini incelemeye çalışacaktır. Bu iki mü-
zisyenin çalışmalarını temel alarak Türkiye’de Anadolu rock müziğinin, siyasal unsurla-
rı hangi söylemsel öğelerle sabitledikleri, neleri dışlayarak veya neleri bünyesine alarak
söylemi inşa ettiklerini ortaya çıkarmak çalışmanın temel hedefidir. Bu amaçla, öncelik-
le, 1960’dan 1980’e kadar olan süreçteki siyasal ve sosyal olayların tarihsel arka planı or-
taya konacaktır. Sonraki aşamada, söz konusu yıllar arasındaki Anadolu rock türü şarkı
sözleri, oluşturulan temalar bağlamında söylem çözümlemesi ile incelenecek ve elde edi-
len bulgular değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Anadolu Rock, Söylem, Siyaset, Cem Karaca, Barış Manço

Abstract
Rock music has become a popular genre reaching masses by gaining wide-
spread popularity both in America and the international scene. In the world, this type of
music has mediated the massification of forms of political discourse in the so-called
326
Fatma Gürses

years of change, 1960s, where various issues were openly discussed, citizens eagerly par-
ticipated in these discussions, and music trends and youth movements became preva-
lent. Influenced by this change and libertarian movement in the world, this period in
Turkey has become the period where the citizen was perceived as a public-political sub-
ject, penetration of foreign music to the country was accelerated, and citizens found
space to express themselves. With the military coup of September 12, 1980, this libertari-
an atmosphere was interrupted in Turkey and radical changes were implemented in the
political system. This study will attempt to examine forms of representations of the polit-
ical dynamics between the years 1960-1980 by Cem Karaca and Barış Manço, the repre-
sentatives of the musical milieu called Anatolian rock in Turkey, influenced by interna-
tional rock music that brought criticism to the world order. Using the works of these two
musicians as base, the central aim of the study is to reveal with which discursive ele-
ments the Anatolian rock music in Turkey has secured political elements, and by incor-
porating what and excluding which did they structure this discourse. For this purpose,
the historical background of the political and social events in the process from 1960 to
1980 will first be set forth. In the next stage, Anatolian rock songs between the years in
mention will be examined with the analysis of discourse in the context of the themes
produced and then the findings obtained will be evaluated.
Keywords: Anatolian Rock, Discourse, Politics, Cem Karaca, Barıs Manco

GİRİŞ nızca müzikle sınırlanmamaktadır (Kaya,
Siyasi iktidarın tahakkümü, toplumsal 2016: 7). Toplumsal dinamiklerden etkilendiği
olgu ve faillerle ortaya çıkar. "Devlet ve onun gibi onların değişimi, dönüşümü, yayılımında
aklını temsil eden siyasi erkin darbeler, ana- da etkilidir. Rock müzik, böylesi bir toplumsal
yasalar, göçler, isyanlar, grevler, ekonomi değişimin hızla yaşandığı savaş sonrası dö-
politikaları gibi ideoloji kaynaklı eylemleri; ya nemde genç kuşağın yarattığı karşı duruşun
da bankalar, iletişim şirketleri, reklam kuru- müziği olmuştur.
luşları, vakıflar ve bu kuruluşların temsil etti- Dünyada 1960’ların siyasal yapısın-
ği müzik pratikleri bu alanın ilişkili olduğu dan doğrudan etkilenen rock müzik türü,
aktörlere kaynaklık edebilir ve müziğin tüm söylem biçimlerinin kitleselleşmesine aracılık
bileşenlerindeki evrimi şekillendirebilir‛ (Ka- etmiştir. Türkiye’de ise, düzen eleştirisi geti-
ya, 2016: 23-24). Kitle iletişim araçları, müzik ren rock müzikten etkilenerek Anadolu rock
eğitimi, konserler, yarışmalar, müzik ile ilgili olarak adlandırılan müzik türünün ortaya
araçlar da müzik kültürünün gelişimini etki- çıktığı görülmektedir. 12 Eylül 1980 askeri
leyen unsurlardır (Göher, 2009: 305). Bu ne- darbesi, 1960’ların özgürlükçü ortamını kesin-
denle ‚sanatla toplumsal değişim arasında tiye uğratmıştır. Bu çalışma, yurttaşın kamu-
doğrudan bir ilişki söz konusudur. Toplumsal sal alanda özne olarak konumlanmasında rol
değişim, sanat ve sanatçı için bir tür kendini oynayan Anadolu rock müziğinin,
yenileme, dönüştürme süreci sayılabilir. Sa- 1960’lardan 1980’lere geçen süreç içindeki
natçı, toplumu değiştirmek isterken bu deği- siyasal dinamikleri temsil etme biçimlerini
şimi ilkin kendinde, kendi sanatında yaşar. Anadolu rock müzik temsilcileri olan Cem
Çağının tanığı olarak gördüklerini, duyumsa- Karaca ve Barış Manço’nun şarkı sözlerinden
dıklarını eserine yansıtırken kendisi de deği- hareketle incelemeye çalışacaktır. Soğuk Sa-
şir, dönüşür. Resimden müziğe, edebiyattan vaş döneminin yarattığı iki kutuplu siyasal
karikatüre değin birçok sanat disiplinini ele söylemin, Türkiye’de Anadolu rock müzik
almadan toplumsal değişimi anlamaya çalış- türü içinde yer aldığı düşünülen bu iki mü-
mak oldukça zordur‛ (Uzun, 2014: 123). Do- zisyenin şarkı sözlerinde, hangi öğelerle tem-
layısıyla müziğin oluşturduğu anlamlar, yal- sil edildiğini ortaya çıkarmak çalışmanın te-
Müzikte Siyasal Söylem ve Türkiye’de Anadolu Rock: “Cem Karaca ve Barış Manço” Örneği (1960-1980) 327

mel hedefidir. Bu amaçla çalışmada öncelikle, diği gibi (mistrel müzik, ragtime gibi), daha
dünyadaki ve Türkiye’de 1960’lı yıllara dam- yüksek gelişimler için gerekli formel nitelikle-
gasını vuran siyasal olaylarla 1980’e giden re ve kaynaklara sahip formlar da türemiştir
süreçte toplumsal ve siyasal dönüşümün ta- (blues, ilahiler, New Orleasn ‘jass’ı gibi). Caz
rihsel arka planı kısaca betimlenecek; sonra- sanatı geliştikçe, geçmişinin ve popüler izleyi-
sında Cem Karaca ve Barış Manço’nun şarkı cinin etkisiyle kitlelere mal olmuşluğunu or-
sözleri, söylem çözümlemesi ile incelenecek taya koyarken, gittikçe daha rafine hale gelen
ve elde edilen bulgular değerlendirilecektir. formu ve cazla ilgili sanatçıların yaratıcılığı
1.Tarihsel Bir Dönemeç olarak sayesinde yüksek bir sanat olma özelliğini de
1960’lar ve Kitle Müziği “Rock” gözler önüne sermiştir.‛ 1920’lerde popüler
Hem caz hem de blues’dan etkilenen dans ve dinleti müziği olan caz, Louis Armst-
rock müzik, ‚Batı menşeli, kültür endüstrisi- rong gibi sanatçılarla yüksek sanat durumuna
nin ekonomik ilişkiler ağının bir parçası, kü- gelmiştir (McGregor, 2000: 44-45). Amerika’da
resel çapta kendisine aidiyet duygularıyla 1929-1933 ekonomik bunalımı, Başkan Roose-
bağlı bireylerin meydana getirdiği yarı-kapalı velt’in ‚New Deal‛ politikası ile giderilmeye
olarak nitelendirilebilecek bir topluluğa sahip, çalışılmıştır. Bu dönemde caz, işsiz Afro Ame-
üretim sürecinde modern teknolojinin araçla- rikalıların para kazanmak için çoğunluğun
rının devreye sokulduğu ve özellikle alt kolla- beğenisine yönelik müzik yapılması sonucu
rı göz önüne alındığında, bölgesel olarak pek yeni öğelerle değişikliğe uğramıştır.2
çok farklı formda evrimleşmiş bir türdür‛ Böylelikle New Orleans’ın Storyville eğlence
(Ongur & Develi: 2013: 156). Rock müziğin bölgesinde gelişen caz, önce Amerika’ya son-
oluşumuna kaynaklık eden caz, 1880’lerde ra tüm dünyaya yayılmıştır (Yanıkoğlu, 2007:
New Orleans’ta1 gelişmeye başlamış ve blues 53 ).
ile birlikte siyahi yerel müziğin temeli olarak Blues ise, Afrika’dan Amerika Birleşik
Amerika Birleşik Devletleri’nde, köle Devletleri’ne getirilen siyah kölelerin ezilmiş-
ticaretinin yarattığı toplum koşullarının Afro liklerini ve direnişlerinin yansıması olarak
Amerikalar üzerindeki etkisi ile doğmuştur. özgürlük istençlerini, umutlarını, acılarını
Caz, Afrika halk müziği, kölelerin iş şarkıları, anlatan ‘caz’ ve ‘rock’ müziğine kaynaklık
blues, İngiliz din müziği, Fransız hafif müziği etmiş3 bir müzik türüdür (Angı, 2005: 65).
ve bando müziği, İspanyol Amerikası müziği

gibi çok çeşitli müzik türlerinin biraraya
2 1950 sonu ve 1960 başında Chicago’da Afro Amerikalı
gelmesiyle oluşmuştur. Avrupalıların notaya cazcılar dikkat çekmeye başlamıştır. 1960’larda yeni
dayalı müziğinden farklı olarak, müziğin arayışlar, caz’ın her tür müzik ile birarada olmasını
temel ilkesi olan halk müziğini doğaçtan çal- sağlamış fakat Beatles, Rolling Stones gibi Rock yıldızları
kadar ilgi görmemiştir (Yanıkoğlu, 2007: 53 ). 1950’lerin
ma ve söyleme yöntemini benimsemiş, swing
başında gospel müzik ile blues’u birleştiren bir caz tarzı
(salınım) ile hikayeler anlatan, baskıya maruz olarak soul müzik, siyah Amerikalı’nınbaşkaldırışını
kalanın müziği olmuştur (Mimaroğlu, 2014: temsil etmiştir. Köklerinden koparılmış siyah
138; Yanıkoğlu, 2007: 1). Caz, Afro Amerikan Amerikalı’nın müziği olan blues, kendi yoksulluklarını,
boşvermişliklerini ve endüstriyel köleliklerini bulan
halk müziğinin sofistike bir yüksek sanat ha-
kitlenin ilgilendiği müzik türüne dönüşmüştür (Hatch &
line gelmesini temsil eder. ‚Cazdan, bazıları- Millward, 1992: 148). 1960’larda ise ‚Free Jazz‛(özgür
nın ömrü çok kısa olan popüler formlar türe- caz) akımı, kurulu düzene karşı koymaya yönelik Afro
Amerikan kimliklerin ortaya konma çabasının ürünü

olmuştur. 1970’lerde özgür caz giderek yok olmuştur
1 ABD’nin Louisiana eyaletinde, adını Fransa’nın Orleans (Mimaroğlu, 2014: 141-143).
şehrinden almış liman şehridir. Başta Fransa olmak üzere 3 İngiliz müzisyenler Amerikalılara göre, blues geleneğine
Avrupa ve ABD arasında köprü işlevini görmektedir bağlı kalarak rock müziğine katkı sağlamışlardır. Beatles,
(Erkal, 2014: 11). Rolling Stones, Animals gibi birçok İngiliz rock grubu
328
Fatma Gürses

ABD tarihi boyunca siyahların ırk ayrımı yaratmış, ‚özellikle rock müzisyenleri, Beat
dolayısıyla acı çekmeleri durumu, pop kuşağı‛ söyleminin popülerleşmesine aracı
müzikteki ticari kazançlarına da yansımıştır olmuşlardır (Yılmaz, 1996: 11). 1950’lerin so-
(Hatch & Millward, 1992: 146-147). Bu nunda Uzakdoğu felsefesini takip eden, alt
ürünlerden biri olan blues, pamuk kültür yansıması olarak döneme egemen olan
tarlalarında çalışan ve daha iyi bir yaşam için Beatnik akımı, her alt kültürün yaptığı gibi
Chicago’ya gelen göçmenlerin yarattıkları müzik, giyim tarzı, şiiri, resim ve estetiğini
Chicago blues’u, rock’n roll’un popüler yaratmıştır. Böylelikle egemen ahlaki yaşam-
olmasıyla geride kalmış fakat daha sonra lar, dinsel yapılar, cinsiyetçilik ve devletin
elektronik özellikleri, rock’ın yaratıcılarına eleştirildiği bir dönem başlamıştır (Akay,
esin kaynağı olmuştur (Kahyaoğlu, 2010: 106). Fırat, Kutlukan & Göktürk, 1995: 122).
Böylece, ‚köy kökenli halk müziği, şehirli II.Dünya Savaşı sonrası sıcak savaşın yerini
azınlık müziğine -rhtym and blues- ve kitlesel alan dünyanın iki kutba ayrılması temelinde
popüler müzik olan rock’n roll’a oluşan Soğuk Savaş döneminde, sömürgeci-
dönüşmüştür. Rock müzik caz, halk müziği likten kurtulmuş ülkelerin birçoğu ABD siya-
(skiffle, kalipso, rolkrock gibi), Batı Hint setine karşı tepki duymuştur. Soğuk Savaş’ın
adalarının müziği (reggae)’den beslenmiştir. Kore ve Vietnam6 gibi sıcak savaşları ise, tüm
Amerika’nın kendi ırksal ve bölgesel dünyada artan bir muhalefete neden olur.
azınlıkları, Güney California’dan Meksikalı ‚Vietnam Savaşı’nın ve savaş karşıtı hareket-
Amerikalılar chicano müziğini, Fransız lerin başlamasıyla birlikte devam eden olaylar
Amerikalılar güneyde cajon, country ve zinciri, kutuplaşmayı giderek belirgin‛ (Bulut,
western müziğini ve Afro Amerikalılar ise 2011: 127) duruma getirir. Hiroşima ve Naga-
blues, boogie, woogie, rtyhm and blues, zaki’ye atılan Atom bombası ile dünyanın
gospel, soul ve rock’n roll’u yaratarak rock nükleer bomba tehlikesiyle karşı karşıya kal-
müzik formunu oluşmasına katkı ması ve hidrojen bombasının yapılması, umut
sağlamışlardır‛. Kısa zamanda Batı edilen barış ortamının sağlanmaması ve yok-
dünyasının egemen müziği haline gelmiş olan sulluğun azalmaması toplumlarda tepkileri
rock müzik, kitle iletişim araçlarının etkisiyle giderek arttırır. İki kutuplu Soğuk Savaş’ta,
bu egemenliğini pekiştirmiştir. İlk başlardaki Sovyetler Birliği’nin atom bombası yapmasıy-
tüm büyük şarkıcılar- Little Richard, Chuck la her an savaş çıkma tehlikesi söz konusu
Berry, Fats Domino- blues kökenlidir. ‚Siyah olmuştur. ABD ve İngiltere’de, savaş sonrası
tarzın4 beyaz kopyaları‛ Elvis Presley ve Bill

Haley’dir(McGregor, 2000: 50-54).
sırtını dönmesi ve yeni bir yaşam kültürü oluşturmaya
II. Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkisi, ses- başlaması dikkat çekmeye başladı. Soğuk savaş döne-
siz kuşak olarak adlandırılan ‚Beat‛5 kuşağını minde de politikadan uzak olan bu akım, özellikle Viet-
nam savaşından etkilenerek politikleşmeye başladı. Böy-

lece Hippi ve barış hareketi, özgür aşk, hafif uyuşturucu
ticari olarak Amerika’da ve dünyada başarı kazanmıştır tüketimi, Uzakdoğu dinleri, komün yaşam, makro-
(Hatch & Millward, 1992: 140). biyotik yiyecekler gibi akımların çıkmasına yol açtı‛
4 Siyah müzik sıcak müzik olarak heyecanı, duyguyu, (Angelika Kopetzky, Musikerfahrung und Sozialisation-
çoşkuyu harekete geçiren dışa dönük bir müzik olarak Mit Musik geht alles besser, s. 35; Akt. Kızık, 2011:33).
tanımlanır (McGregor, 2000: 50). Kızık, M. (2011). Küresel İsyan '68, İstanbul: Cumhuriyet
5 Beat ‚tempo‛(vuruş adedi) anlamında iken müzisyenle- Kitapları.
rin jargonunda ‚görmüş, geçirmiş, yıkılmış ve kaybet- 6 ‚1965’te ABD’nin Vietnam’a asker göndererek müdaha-
miş‛ gibi anlamlar içermiş ve edebiyat alanında yeni bir le etmesi, iç siyasal yaşamda gerginliğe yol açmış ve
kuşak yaratmıştır (Erkal, 2014: 46). Beat kuşağı Newyork toplumsal muhalefetin (öğrenci gençlik, siyahlar, hippiler
merkez olmak üzere San Francisco ve Denver’da topla- vs.) ana ilgi odağı haline gelmiştir. 1964’te iç siyasete
nan, sanatın farklı alanlarıyla ilgilenen 1960’larda ise yönelik olarak düzenlenen ‚Missisipi Özgürlük Yazı‛
müzik alanında önemli olan bir akımı kapsamaktadır. kampanyasından bir yıl sonra bu kez dış siyasete yönelik
‚Kısa sürede, yazarlar, öğrenciler, uyuşturucu ve alkol enti-emperyalist ‚Gitmeyeceğiz‛ kampanyası düzenlen-
tutkunlarından oluşan bu grubun toplumsal değerlere miştir‛ (Yılmaz, 1996: 16).
Müzikte Siyasal Söylem ve Türkiye’de Anadolu Rock: “Cem Karaca ve Barış Manço” Örneği (1960-1980) 329

yaşanan işsizlik, gelecek kaygısı, ekonomik gençliğinin ayırtedici yaşam biçimi ile sanatta
krizler, teknolojinin karşısında bireyin yaban- özellikle müzikte etkisini gösteren hareket,
cılaşması, huzursuzluk gibi nedenlerle özelik- rock müzik türü ile kendisini ifade etmiştir
le gençler, sisteme ve geleneğe tepki duyar (Çilengir, 2011:41-44). Özgürlük, barış ve eşit-
(Alpar, 2014: 8). Siyasal ve toplumsal bu ge- lik talepleri rock yıldızları tarafından seslen-
lişmeler müziğe yansımış, rock müziğinin dirilmiş, ABD’de bir devrim gerçekleştirecek-
‚genç kuşağın karşı çıkış sembolü‛ lerini umarak geleneksel ABD değerlerine
(McGregor, 2000: 50-54) olarak popülerleşme- isyan etmişlerdir. 1960’ların ortalarında,
sine neden olmuştur. ABD’de ve İngiltere’de, sisteme olan güven-
‚1951’de Cleveland Ohio’da, Alan sizlik öğrenci hareketlerine neden olur. Avru-
Freed adlı bir DJ, programlarında ‚rock’n roll pa’da toplumsal içerikli olan bu gösteriler,
seansı başlıyor‛ anonsu ile ryhtm and blues7 ABD ve İngiltere’de her türlü geleneksel ya-
tarzı parçaları sunmasıyla rock’n roll bir mü- pıya ve otoriteye tepki şeklinde ortaya çıkmış-
zik terimine dönüşmüştür. ‚Rock Around The tır. Böylece rock müzik,8 1965-1974 arasında
Clock‛ şarkısı (12 Nisan 1954) tüm dünyaya ivme kazanarak artmış ve bu protestocu grup-
yayılmış ve Rock müzik tüm dünyada artan ların sesi, sembolü9 olmuştur (Duman, 2009:
bir ilgi görmüş, Chuck Berry, Little Richard, 240-241; Alpar, 2014:8-9).Dolayısıyla dünyada
Jery Le Lewis ve Elvis Presley rock’n roll’un 1960’larda politik bir içeriğe dönüşen rock
öncüleri olmuştur‛ (Erkal, 2014: 50-51). 1959- müzik, içerik ve icra edenler yoluyla muhalif
1963 yılları arası, rock’n roll’un rock’a geçiş bir karakter kazanmıştır (Doğan & Dönmez,
dönemidir ve bu nedenle tam olarak ne rock’n 2016: 72).
roll ne de rock müzikten tam anlamıyla Diğer yandan ‚68 hareketinin siyasi
bahsetmek mümkün değildir (Hatch & nedenlerden ziyade, sosyal ve kültürel neden-
Millward, 1992: 114). Siyahların özgürlük lerden kaynaklanan bir olgu olduğu fikri bir-
hareketi ve üniversitelerde sistem eleştirisi çok düşünür tarafından savunulmaktadır.
yapan gençlik ile birlikte 1960’larda Bob Buna göre öncelikli olarak gençlik, kendi var-
Dylan, popüler hale gelir (Kahyaoğlu, 2010: lığının toplum nezdinde kabul görmesi için
303). 1965-1966 yıllarında ABD’de Vietnam kamusal alanda‛ yer almayı hedeflemiştir
Savaşı’na karşı öğrenci hareketleri başlamış, (Tuncel, 2010: 85). 68 hareketi, düzene karşı
savaş karşıtı gösteriler artmıştır (Eliaçık, 2006: eleştirilerle özellikle siyasal ve kültürel alanda
96-97). Tüm bu siyasal gelişmeler, 1960’lara değişimin çıkmasını sağlayan öğrenciler tara-
damgasını vuran ‚68 hareketi‛ olarak adlan- fından başlatılmıştır. Böylelikle Prag, Paris,
dırılan ve 1968 yılında üniversite gençliğinin Londra, Tokyo, San Fransisco ve Pekin gibi
küresel düzeyde yaşanan savaş ve geleneksel dünyanın birçok yerinde öğrenci ayaklanma-
muhafazakâr değerlere karşı duruşunu sim- ları ortaya çıkar (Bulut, 2011: 129). Bu ayak-
geleyen hareketin ortaya çıkmasına neden
olur. 8 ‚Savaş sonrası, zencilerin müziği blues, ABD’nin büyük
68 hareketi, 1965 yılındaki Afro Ame- kentlerinde yaygınlaşmaya başlamış, ‘50’li yılların başla-
rında hızlanan ritmiyle ‘rhytm&blues’ adını ve biçimini
rikan sivil haklar hareketine kadar giden ve
almıştır. 1955’ten itibaren de beyazlar tarafından ‘rock’n
1970’li yıllara kadar devam eden, anti- roll’ adıyla yorumlanmaya başlamıştır. Elvis Presley, Bill
kapitalist, düzen eleştirisi getiren, siyasi, ideo- Haley, Chuck Berry ünlü rock müzisyenleri arasındadır-
lojik söylem ve eylemdir. Dönemin lar‛ (Alpar, 2014:8-9).
9 ‚1960’lı yıllar dünyada rock'n roll, blues, caz, country

gibi müzik türlerinin etkin olduğu yıllar olmuş, protest
7 1950’lerde rock’n roll olarak adlandırılan rhythm and sol müzik olarak rock, folk-rock, country gibi türler ise
bleus, 1960’larda kendi kimliğine kavuşmuştur (Hatch & Protest/Muhalif ya da Devrimci Müzik olarak adlandırılmış-
Millward, 1992: 162). tır‛ (Doğan & Dönmez, 2016:46).
330
Fatma Gürses

lanmalar, farklı uzamsal bölgelerde farklı müzikte yansımasını bulmuş ve ‚isyanın
biçimde yaşanmıştır. Doğu Avrupa’da 68 müziği‛nin icracısı olan sanatçılar, ‚normal
hareketi, ‚daha az bürokratik, öz-inisiyatife olanı kırma, kuralları bozma‛ yoluyla müzik-
çok yer veren ve daha adem-i merkeziyetçi lerini icra etmişlerdir (Angı, 2005: 75). Böyle-
yönelimleriyle özellikle Avrupa yeni solunda likle ordu ve devlete karşı çıkan hippiler, sol
yankı‛ uyandırır. (Levent, 2012: 21). Batı Av- söylem içinde yer alırlar. Alt kültürler, yadsı-
rupa’da ise, II. Dünya Savaşı sonrası orta sı- yıcı sanatları, yaşam pratikleri, düşünce yapı-
nıftan gelen savaş yaşamış ve yaşamamış ları ve dilleri ile alternatif bir kültür oluşturur-
kuşağın çatışması olarak modernliğe karşı lar ve ilk dönemlerinde egemen kültürler
postmodernistin itirazı olarak ortaya çıkar ve tarafından aforoz edilirler. Bu nedenle alt
pozitivizm, bilimsel bilginin eleştirildiği, bi- kültür olarak hippiler de benzer ötekileştiril-
limsel Marksizmin aşılmaya çalışıldığı, haya- me durumuna maruz kalmış, ‚popülist İngiliz
tın farklı yönlerini kapsayan ve klasik sistem gazetelerinin punk’çı gençlerin resimleri al-
karşıtı hareketi aşan ‚enternasyonal‛ bir ha- tında ‚İngiltere’nin karanlık geleceğinin ha-
reket olur ve anarşist öğeler içeren yeni bir sol bercileri‛ yorumları yapılmıştır. ABD’de ise,
ortaya çıkarır. ‚Tek boyutlu toplum‛a ya da hippiler Rus casusları olarak suçlanmış, genç-
‚endüstriyel toplum‛a karşı geliştirilen itiraz ler, medya aracılığıyla tedavi edilmesi gere-
ile, üniversite öğrencileri arasında protest ken özürlü, sapkın bireyler olarak gösterilmiş-
müzik, uyuşturucu, giyim kuşamda farklılık tir‛ (Akay, Fırat, Kutlukan & Göktürk, 1995:
öne çıkar. 68 hareketi, 1968’ten sonra eksiklik- 122-123). İşte rock müzik bu koşullar altında,
lerinden ders çıkarabilmiş, geniş bir entelek- gençliğin karşı kültür yaratma ürünü olarak
tüel birikim bırakmış, feminizm, yeni sol, ortaya çıkan, ‚imgelerle zenginlik ve
yeşiller hareketi, gibi yeni toplumsal hareket- çeşitlilik‛ yaratmış, şiirsel şarkı sözleriyle Bob
lere kaynaklık etmiştir (Levent, 2012: 85-90). Dylan rock müzik içinde özel bir yere sahip
1968 olayları, ABD’de Vietnam Sava- olur. Benzer biçimde Jim Morrison, yoğun
şı’na karşı duyulan tepkilerin dünyaya yayıla- metaforları ile dikkat çeker (Kahyaoğlu, 2010:
rak küresel düzeyde bir tepkiye dönüşmesin- 305-307). Dönemin yaşanan siyasal olay ve
den kaynaklanmıştır. Bu dönemde Beat kuşa- gerilimleri, müzikte yansımasını bulur. Bu
ğı, Vietnam Savaşı’na karşı duyduğu tepkiyi olaylardan biri, 4 Mayıs 1970’de Ohio Kent
yaşam biçimi ile göstermeye başlayan ‚Hip- State Üniversitesi’nde 10 bin öğrencinin
pi‛10 hareketine yerini bırakır. Martin Luther katıldığı gösterilerin bastırılması sırasında
King ve Robert Kennedy’nin öldürülmesi, dört öğrencinin öldürülmesidir. Bu olay için
ABD’de Berkeley ve Columbia Üniversitele- Neil Young, Ohio’da Dört Ölü şarkısını besteler
ri’nde yaygın olan öğrenci hareketlerinin geli- ve bu şarkı, dönemin gençliğinin marşı olur
şimi 1968 yılının önemli ve bu kuşağın isyanı- (Eliaçık, 2006: 97).
na neden olan temel olaylardır. Vietnam 1970’lerin ortalarından itibaren
Savaşı’na duyulan tepki ABD’de, rock endüstrileşen rock müzik üretimi, şarkı
sözlerinin aynılaştığı, tekrar içeren metinlere
10 ‚Hippi hareketi, diğer isimle ‚Çiçeklerin Erki‛ hareketi dönüşür (Kahyaoğlu, 2010: 307). Rock
doğuş kenti San Fransisco’da orta direk ve üstü gelir müzisyenleri sosyal meseleleri konu edinen
düzeyindeki aile çocuklarının tüketim toplum ideallerini
rock festivallerinde biraraya gelir, Woodstock,
ve alışılagelen tabuları sorgulamaya başlaması üzerine bu
Festival Express (Kanada), 1980’den sonra
taban üzerinde yükselmeye başladı. Bu anlayış diğer
ülkelerdeki 68 hareketlerinin genel karakteristik özellikle- ‚Rock Nükelere Karşı‛ ‚Rock Yabancı
rinin tam tersine, bireyin kendi gelişimini ön plana alma- Düşmanlığına Karşı‛ ‚faşizme karşı, neo
sını ve toplumsal politik araça ve amaçlardan uzak kal-
faşizme karşı‛ gibi festivaller düzenlenir
masını getirdi. Devrim anlayışlarını şöyle dile getirdiler:
(Eliaçık, 2006: 97). Batı’da 1960’larda
‚Devrim bireyin bilinçlenmesidir‛ (Dieter Baacke, Jugend
und Jugendkuturen, s.64, Akt. Kızık, 2011:33). Küresel özgürlükçü ve direniş örnekleri sergileyen 68
İsyan '68, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Müzikte Siyasal Söylem ve Türkiye’de Anadolu Rock: “Cem Karaca ve Barış Manço” Örneği (1960-1980) 331

hareketi, 70’lerin sonunda neoliberal kışlarla dans ederler. Çevre sakinlerinin şika-
politikalarla beraber ‚uyum‛a yerini bırakır yetleri nedeniyle polisin müdahale ettiği bu
ve bu durum rock müzik türünde yansımasını olaydan da anlaşılacağı gibi egemen düşünce
bulur. Bu dönemin Türkiye’ye yansıma biçimi biçimi, rock müziğin gençleri olumsuz etkile-
ise, kendi iç dinamikleri, politikaları ile farklı yen Batı kökenli müzik olması gerekçesiyle
bir çizgide, ABD’nin uluslararası eleştirilmektedir. Bu dönemde rock müziğin
politikalarının etkisi ve bu politikalara karşı etkisine ilişkin bir başka örnek ise, 19 Nisan
duruş temelinde ilerleyen protestolara 1957’de Halide Edip’in rock’n roll’dan aldığı
tanıklık eder. ilhamla ‚Sallan ve Yuvarlan‛ adlı romanını
2.Türkiye’de Siyasal Dönüşüm Ola- yazdığını açıklaması olur (Erkal, 2014: 58-60).
rak 60’lar ve Anadolu Rock Bu olaylar, dünyadaki rock’n roll’un etkisinin
Türkiye’de toplumsal değişim ve mü- Türkiye’ye yansıma biçimlerinin örneklerini
ziğin etkisi üzerine düşünceler, erken Cum- oluşturmaktadır. Böylelikle Anadolu rock
huriyet döneminden önce gelişmeye başla- kurucu isimleri, kendi gruplarını yaratmaya
mıştır. Müzik eğitimi, 20.yüzyıl başından beri başlar. Bu gruplardan ilki, Erkin Koray
devletin desteğiyle içerik, teknik ve ideolojik tarafından Deniz Harp Okulu’nda kurulur12
olarak dönüşüme uğramış, ana akım ve alt ve Koray, Galatasaray Lisesi’nde verdiği
kültür müzik türleri modernleşmeyle birlikte konserle Barış Manço gibi geleceğin Anadolu
ivme kazanmıştır (Güven & Ergur, 2014: 7). rock yıldızlarını etkiler (Erkal, 2014: 8).
1930’larda İstanbul-Pera’da11, Fransız subay- 27 Mayıs 1960 Darbesi sonrası gençlik,
ların eğlendikleri caz mekanları ortaya çıkar. ‚Cumhuriyet’in kurucusu olan Mustafa Ke-
Türkiye’de pop müziğin önemli isimlerinden mal Atatürk’ün, laiklik‛ ve bağımsızlık yo-
İlham Gencer de bu dönemde caz gruplarında lunda ilerlemek için ülke genelinde sürekli
yer alır (Erkal, 2014: 17-18). II.Dünya Savaşı protesto ve mitingler düzenler‛ (Bulut, 2011:
sonrasında Türkiye, ABD’den Marshal yar- 135-138). Bu dönemde Batı müzik kalıplarının
dımı almış ve Kore Savaşı’na ABD ve Güney etkisi, köyden kente göç ile birlikte artmıştır.
Kore’nin yanında katılmıştır. 1950 seçimleri 1961’de Erol Büyükburç’un kendi bestesi olan
sonucunda Demokrat Parti’nin (DP) iktidara Little Lucy, ‚Türkiye Rock Tarihi‛nde yabancı
gelmesi ile çok partili hayata geçen Türkiye, dilde yazılan ilk parça olur ve Erol Büyük-
1952’de NATO’ya üye olur. Bu dönemde, burç, Türkiye’nin yerli Elvis’i olarak ünlenir
İngiltere ve ABD’den sonra, İstanbul ve Ana- (Erkal, 2014: 77). Klasik müzik eğitimi almış
dolu’da etkisini gösteren rock müzik, yabancı olan Erkin Koray ise, 1962’de bir yüzünde It’s
şarkılara Türkçe söz yazımı ile başlayan Ana- so long diğer yüzünde Bir Eylül Akşamı adlı
dolu rock müzik türünü ortaya çıkarır (Doğan şarkılarını içeren Anadolu rock müziğinin ilk
& Dönmez, 2016: 72). İsmet Sıral, Türkiye’de önemli eserini ortaya çıkarır (Erkal, 2014: 86).
rock müziğin öncüsü olarak rock’n roll Batı rock müziği Türkiye’de, 1965’te Hürriyet
şarkılarını repertuarına ekler ve 1960’ların gazetesinin Batı müziği teknik ve enstrüman-
rockçılarını etkiler (Erkal, 2014: 45). larının kullanılmasını şart koştuğu Altın Mik-
1956’da ABD’de gösterime giren Rock rofon yarışması, 1967’de Milliyet gazetesinin
Around The Clock filmi polis önlemleri içince Liselerarası Müzik Yarışması’nı düzenlemeye
Beyoğlu Atlas Sineması’ndan (14 Ocak 1957) başlaması ve TRT aracılığı ile geniş kitlelere
sonra Ankara’da gösterilir (7 Mart 1957) ve

film çıkışı gençler, Sıhhiye Lozan Park’ta al-
12 Fakat Deniz Harp Okulu içinde rock’n roll grubunun
olması disiplini olumsuz etkileyeceğinden dolayı

yasaklanmıştır. Fakat konserler takma isimle
11 1927’de adı İstiklal Caddesi olmuştur. sürdürülmüştür (Erkal, 2014: 60).
332
Fatma Gürses

ulaşmış ve birçok grubun ortaya çıkmasını anti-emperyalist yönü ağır basan, rasyonel,
sağlamıştır. Buna rağmen, Batılı anlamda bir pozitivist ve Aydınlanma’yı temel alan, halk
rock ve protest müzikten söz etmek mümkün değerleri gibi popülist öğelerin öne çıktığı bir
olmamıştır (Duman, 2009: 249). ‚1966 yılı, harekettir (Levent, 2012: 85-89). 1960’lardan
folk müzik akımına yönelik tanıtım-tartışma- başlayan ve 1970’lerin sonuna kadar etkisini
haberlerin Avrupa müzik dünyasında başla- sürdüren harekette müzik, tüm dünyada ol-
dığı; Türkiye’de ise, yanına aranjman tartış- duğu gibi Türkiye’de de önemli bir unsur
malarının alınarak devam ettiği bir yıl‛ ol- olmuş ve Türkiye’de Batı müziğinin taklit
muştur (Kaya, 2016: 65). edilmesiyle Batı’daki akımlardan etkilenerek,
1960’lara damgasını vuran 68 olayları rock ve türkülerin bir sentezi olarak Anadolu
Türkiye’de, Batı’dan farklı olarak, Batı’nın rock müzik türü ortaya çıkmıştır.
emperyalizmine karşı durma çerçevesinde Popüler müzik türleri üretimine, top-
ilerler. Türkiye’de 68 hareketi, 1965’te başla- lumların kendi halk müzik ürünlerinin kay-
yan 1968’de doruğa ulaşan ve 1970’lerin so- naklık ettiği görülmektedir. Türkiye’de de
nuna kadar etkisini gösteren bir kitle hareketi popüler müzik olarak rock müzik türü içinde,
olarak meydana gelir (Bulut, 2011: 138). Bu Türk halk müziği yer bulmuştur (Doğan &
bağlamda dünyadaki 68 hareketini önceleyen Dönmez, 2016: 46). Halk müziğine kentli ay-
gelişmeler, Türkiye’yi de etkilemiştir. Dünya- dınların ilgi göstermesi ile 10. Balkan Melodileri
daki 68 olayları, Türkiye’nin kendi iç dina- Festivali‛nde (Yugoslavya-1964) Tülay Ger-
mikleriyle birleşmiş ve bu harekete ‚katılan- man, ‚Burçak Tarlası‛ şarkısıyla birinci olur
lar, kapitalist ekonomik sistemden kaynak- ve arkasından Anadolu pop tarzının ilk ör-
landıklarını iddia ettikleri sömürüyü ve Ame- neklerinden biri olarak 45’lik plağını çıkarır
rikan hayat tarzına muhalefeti temel alırlar‛ (Kahyaoğlu, 2010: 233; Erkal, 2014: 83). 1965
(Tuncel, 2010: 93). 6. Filo eylemleri, Kıbrıs yılında Üç Veliaht grubuyla ilk 45’liğini çıka-
olayları, Türk solunda yükselen Stalinizm, ran Fikret Kızılok ise, ‚Beat ritmini, Türk folk-
Vietnam Savaşı, Küba olaylarına duyulan loruna uyarlamak‛ istediğini belirtir ve
tepki, 68 olaylarının başlıca itici gücü olur 1969’ta Aşık Veysel’in ‚Uzun İnce Bir Yolda-
(Levent, 2012: 73). Türkiye’de, 1968’in Batı yım‛ adlı eserini düzenler (Erkal, 2014: 85).
Avrupa’dakine benzer yönleri söz konusudur. Yine aynı yıl Erkin Koray, Yeraltı Dörtlüsü
Her ikisinde de legal ve illegal oluşumlar yer grubunu kurmuş, 1970’de Meçhul/Ve adlı
almış, zamansal olarak Vietnam Savaşı, Çin 45’liğini çıkarmıştır (Erkal, 2014: 91).
Kültür Devrimi, Prag Baharı gibi dünya ça- 1960’ların sonlarında Erkin Koray, Cem Kara-
pındaki olaylar hareketin gelişmesine neden ca, Barış Manço ve Moğollar, Fikret Kızılok,
olmuştur. Fakat Türkiye’nin çevre ülke olarak Mazhar Alanson-Fuat Güner-Özkan Uğur
geç modernleşmesi, geç muhalifleşmesi, iki (MFÖ)13 önde gelen Anadolu rock sanatçıları-
hareket arasında benzerliklerin artmasını dır.
engeller. Batı’dakinden farklı olarak Türki- 1970’ler kırdan kente göçün ivme
ye’de 68 hareketi, ‚modernliğin büyük anlatı- kazandığı, toplumsal talep ve mücadelelerin
larını devam ettirme eğiliminde‛ olmuş, sınıf yükseldiği, kent kültürünün yeniden
savaşımının öne çıktığı, kültürel konular ve biçimlendiği yıllardır. Popüler ve protest
kimlik tartışmalarının görmezden gelindiği, müzikte Fikret Kızılok, Melike Demirağ, Selda
1960 Darbesi sonucu oluşan, üretim araçlarını Bağcan, Edip Akbayram, Zülfü Livaneli ve
merkeze alan, hem orta sınıf hem de Cem Karaca, politik eksende söz ve
elit/bürokrat sınıf üyelerinden oluşan bir ku- müziklerini kendileri yazan Üç Hürel önemli
şağın rol aldığı, bilimsel Marksizm’in önem-
sendiği, sosyalist ve ulusal kurtuluş hareketi
13 MFÖ’nın Ele Güne Karşı Yapayalnız şarkısı rock
olarak iki sistem karşıtı hareketi birleştiren, tavrının yanından makam ve tasavvuf müziğinden
esinlenmiştir (Kahyaoğlu, 2010: 233).
Müzikte Siyasal Söylem ve Türkiye’de Anadolu Rock: “Cem Karaca ve Barış Manço” Örneği (1960-1980) 333

isimler olur (Kahyaoğlu, 2010: 230-231, Dur- 3.1.Yöntem, Araştırma Örneklemi ve
gun, 2005: 206). 1970’de Milliyet gazetesinin Sınırlılıklar
gerçekleştirdiği Liselerarası Müzik Yarışma- Egemen ideolojiler, karşıtlıklar yara-
sı’nda Robert Kolej birinci olur. Daha sonraki tarak söylem (discourse) yoluyla kitleye he-
yıllarda da Ankara Fen Lisesi’nde Yeni Tür- gemonik biçimde nüfuz ederler. Bu egemen
kü’den Selim Atakan’da adını bu yarışma söylem biçimleri reklamlar, gazeteler, roman-
aracılığıyla duyurur (Erkal, 2014: 89). 1970’ler, lar, okulda okutulan kitaplar ya da iş arkadaş-
Western filmlerinin popüler olduğu yıllardır. ları ve dostlarla yapılan günlük konuşmalar
Cem Karaca, bu türün Türkiye yansıması ile yaratılır. Dolayısıyla ideolojiler, kişisel
olarak Anadolu’nun ‚at ve kadın‛ imgesinin düşüncelerden değil, ortak toplumsal inançlar
kovboylarla birleştirildiği Kralların Öfkesi fil- ile bireyin yaşamında yer alır (Van Dijk, 2003:
minde rol alır. 1971’de ilk rock patlaması olur, 18-20). İdeolojilerin bu hegemonik meşruluğu
Anadolu pop-rock, popüler müzik piyasasını söylem yoluyla kurulur. Kutuplaşmalarla
kuşatır (Erkal, 2014: 102-103). Bu dönemde toplum örgütlenir, siyasal söylem pratikleriy-
birçok sanatçı, klip yayınlamamış olduğun- le öne çıkarmak istenilenler konu olarak söy-
dan fotoromanlar aracılığı ile dinleyicilerine lemde yer alırken öne çıkarmak istenmeyenler
ulaşmaya çalışmıştır (Erkal, 2014: 107). Bu konu dışı bırakılır. Söylem, dilsel pratiklerin
yıllarda rock müziğinin dünyadaki öncüleri dışında görsel, göstergesel, davranışsal pratik-
Arthur Brown, David Bowie, Kiss, Alice Coo- leri de kapsar. Hem dil, hem beden dili ya da
per gibi müzisyenler, sahne performanslarına görsel imgeler gibi göstergesel biçimleri içeren
yüz makyajını ekler. Bu durum Türkiye’de ilk söylem, toplumsal pratiklerin diğer öğeleri
kez 1974’de Erkin Koray tarafından gerçekleş- arasındaki diyalektik ilişkilerle ilgilidir
tirilir. İncelediğimiz dönem boyunca (1960- (Fairclough, 2003: 173). Dolayısıyla her pratik,
1980) konserler müzik kulüpleri, gazino, si- her zaman söylemi de içeren farklı toplumsal
nema, spor ve okul salonlarında gerçekleşir. öğelerin eklemlenmesinden oluşur. Söylem
Yeni Türkü 1979’da ‚Buğdayın Türküsü‛ çözümlemesi, bu örgütlenme biçimlerini orta-
albümünü çıkartır. Dünyada büyük ilgi gören ya çıkarır ve söylemin ayrıntılı analizini sağ-
rock müzikali ‚Hair‛ (1979), bu dönemin so- lar.
nunda film piyasasında yer alır (Erkal, 2014: Söylem çözümlemesi, sosyal psikoloji
107, 114, 103). ‚1970’lerde yaşanan sol ve semioloji ekseninde gelişmiş farklı disiplin-
söylemli gençlik hareketleri içinde çok leri kapsar. Probleme ilişkin kesin çözümler
marjinal biçimde rock kültürünün‛ izleri sunmaz fakat problemin kavrayıcı bir bakış
görülmüş, 1980’lerde ise yok olmuştur (Akay, açısı ile algılanmasını sağlar (Van Dijk, 2003:
Fırat, Kutlukan & Göktürk, 1995: 127). 13-74). Bu nedenle bir toplumda, ‚herkesin
Buraya kadar genel hatlarıyla, Türki- kabul ettiği bir yorumlama sisteminin‛ bu-
ye’de ve dünyada 1960-1980 yılları arasındaki lunması zorunludur. Söylem, bir kültürde
tarihsel, siyasal ve sosyal gelişmeleri ve rock kullanılan herhangi bir dil için paylaşılan
müzik türünün ortaya çıkışı, gelişimini özet- anlamın daha geniş sistemlerle ilişkisini açık-
lemeye çalıştık. Çalışmamızın bu bölümünde, lamakla kalmaz aynı zamanda okuyucunun
söz konusu dönem içinde Anadolu rock mü- kendi tasavvurunu, insanın kişisel inançlar
zik yorumcuları olarak Cem Karaca ve Barış sistemini, değerlerini ve anlayışlarını da belir-
Manço’nun şarkı sözlerini analiz etmeye çalı- ler (Bagley, 2001: 447). Dolayısıyla söylem,
şacağız. anlam, biçim ve eylem, etkileşim olmak üzere
3. Egemen Siyasal Kültüre Karşı üç ana bileşenden oluşur (Van Dijk, 2003: 75).
Anadolu Rock’ta “Öteki”nin Söylemi Söylem, egemen ideolojinin iktidarını
334
Fatma Gürses

güçlendirici inşa biçimlerinde aracı olduğu mın oluşmasında önemli olan metnin bağlam-
gibi popüler kültür ürünleri içinde de iktidarı la olan ilişkisi, sanatçıların biyografik, top-
eleştiren, egemen kültüre karşı direniş sağla- lumsal sınıf ve özellikleri değerlendirilmiştir.
yan bir karşı kültür yaratılmasını da sağlaya- Bu amaçla öncelikle örneklemimizi oluşturan
bilir. Çalışmamızın konusunu oluşturan rock Cem Karaca ve Barış Manço’nun biyografisi
müzik şarkı metinleri siyasal ve toplumsal ve siyasal söylem içinde makro düzeyde yer
olaylar karşısında kitleyi harekete geçiren alma biçimi sonrasında ise bu müzisyenlerin
söylem biçimleri üretebilir ve toplumdaki şarkı sözlerinde seçtikleri konular, temalar,
bireylerin ilgisini çektiğinde kamuoyu yarata- kelimeler, metaforlar, öyküler ve aktörlerin
bilir. Popüler kültür ürünleri aracılığıyla inşa kullanım biçimi analiz edilmeye çalışılacaktır.
edilmiş ve ötekileştirilmiş söylem biçimlerinin 3.2.”Cem Karaca ve Barış Man-
dili olabilir. Bu nedenledir ki çalışmamızda, ço”nun Şarkı Sözlerinde Siyasal Söylemi
dönemin siyasal ve sosyal hareketlerinin tem- İnşa Biçimleri
sil edildiği metinler olarak rock müzik şarkı Kitle kültürü, içinde bulunduğu
metinlerinin söylem analizi, hangi öğeleri toplumun doğasını yansıtır ve bu doğaya
merkeze alarak egemen kültürün hegemonya- karşı durma, muhalif kültürü anlayarak,
sına karşı bir kültür oluşturduğunun ince- gösterilen tepkilerle onu güçlendirerek, itaat
lenmesi, dönemin olaylarını ve toplumda etmeye zorlayanları engelleme potansiyeline
bulduğu karşılığı anlamayı sağlamak bakı- sahiptir. Popüler müzik anlayışı, mevcut
mından önemlidir. Bu çalışma, farklı bir kültüre karşı bir güç oluşturabilir. Kurulu
okuma ile rock müzik şarkı metinlerinin ege- kültürel yapıya saldıran, alay eden sanatlar o
menin hegemonik yapılanmasına karşı hangi kadar popüler olabilir ki ona karşı çıkması
öğelerle direniş gösterdiğini ortaya çıkarmayı beklenenler bile onu destekler hale gelebilir.
hedeflemiştir. Böylelikle dönemin egemen Popüler sanat, yeni formlar geliştirir veya eski
hegemonik yapısının anlaşılması ve ‚öte- formlara yeni yönler belirleyerek ticari
ki‛nin konuşmasıyla egemenin yarattığı ikti- kültürün ilgisini devamlı üzerinde tutmaya
dar yapıları ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. devam eder (McGregor, 2000: 29-41). ‚Karşı
Çalışmada Anadolu rock müziği sa- kültür genellikle egemen kapitalist,
natçılarından Cem Karaca ve Barış Man- kolonyolist ve toplumsal düzene ait egemen
ço’nun şarkıları söylem analizi yöntemiyle değerlerin reddine dayanmaktadır. İleri
incelenmiştir. Bu iki sanatçının seçilme neden- kapitalist düzenin ahlaksızlığını temsil eden
lerinden ilki Anadolu rock müziği öncü isim- Vietnam Savaşı, egemen değerlerin karşılık
leri olmaları ve incelediğimiz 1960-1980 arası bulduğu ailevi değerler, eğitim sistemi,
dönem boyunca etkili olmayı sürdürmeleri- eşitsizlik ve özgürlüğü kısıtlayan politik
dir. İkinci önemli neden ise, dönemin siyasal sistem, dernekler, parlamento, üniversite gibi
olaylarını belirleyen 68 hareketi içinde Cem kurumlarına karşı durmaktadır. Bu bağlamda
Karaca’nın ‚sol‛(sosyalist), Barış Manço’nun müzik, müziğin kendisi, şarkılar ve sanatçılar
ise ‚sağ‛(muhafazakâr, milliyetçi) olarak, arasındaki ilişkiler yerler/uzamlar, diğer
belirlenen dönemin egemen ideolojik söylem- kültürel ürünler ile metinler arası ilişkiler
deki karşıtlıkları temsil ettikleri düşüncesidir. aracılığıyla pek çok bakımdan anlamlanlıdır.
Rock müzik sözlerinin incelenmesinde konu, Ancak en açık anlamlandırma seviyesi sözel
fiil, özne, gramatik kurgu, ironi, metafor, ke- anlamdır. Şarkı için yalnız sözler bir öykü
limelerin seçimi, bağlam çerçevesinde döne- sağlamaz. Aynı zamanda sözler, dinleyiciler
min hangi durumların konu olarak seçildiği, tarafından sanatçıların nasıl algılandığını
bu konuların işleniş biçimi, toplumsal cinsiyet belirlemeye ve onların neyi simgelediğine
dolayımıyla kadının ve erkeğin şarkı sözle- yardımcı olabilirler‛ (Sakar, 2014: 114-116).
rindeki konumu, nasıl temsil edildiği, anla- Amerika’da ortaya çıkan, kitle