müzik eğitiminde toplumsal adalet kavramı* the concept of socıal justıce ın musıc educatıon

12 Pages·2017·0.46 MB·Turkish

Akkol, M. L. (2016). Müzik eğitiminde toplumsal adalet kavramı Abant İzzet Baysal Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(İpekyolu Özel Sayısı), 2153-2164.
Geliş Tarihi: 08/06/2016 Kabul Tarihi: 05/12/2016
MÜZİK EĞİTİMİNDE TOPLUMSAL ADALET KAVRAMI*

Mümtaz Levent AKKOL**

ÖZET
Toplumda adalet duygusunun yerleşmesinde ve içselleştirilmesinde müzik eğitimine yön veren
politikaların gözden geçirilmesi gereklidir. Bu politikaların gözden geçirilmesiyle, toplumsal
adaleti gözetmeyen uygulamaların ve yaklaşımların müzik eğitimi alanından uzaklaştırılması
mümkündür. Müzik eğitiminde adalet duygusunun güçlendirilmesi adına; sosyal sorumluluk
projelerine müzik eğitiminde daha fazla yer verilmesinin önemli ölçüde katkısı olacağı
düşünülmektedir. Müzik eğitimi alanındaki; kemikleşmiş ve yaratıcılık işlevini yitirmiş politikalar,
toplumsal adaleti ve bireysel farklılıkları gözeten, daha yaratıcı, özgür düşünebilme yetisini
besleyen uygulamalarla değiştirilebilmelidir. Müzik eğitimindeki uygulama ve yaklaşımların
“eşitlik ve tarafsızlık” ilkeleri ile yürütülmesi adalet duygusunu geliştirecektir. Dezavantajlı
konumda bulunan öğrencilerin, eşitlikçi ve tarafsız uygulamaların müzik eğitimi içerisinde daha
çok yer bulmasıyla, başta eğitim ortamına, sonrasında toplumsal yaşama etkin katılmaları
sağlanmış olacaktır. Bir ifade aracı olan müzik, farklılıkları bünyesine katarak daha da
güçlenecektir. Toplumu güçlendirmek ilkesi doğrultusunda anlam kazanan eğitim, güçlenen müzik
ve güçlenen müzik eğitimi sayesinde bu ilke ve anlam doğrultusundaki işlevini daha sağlıklı yerine
getirebilecektir.
Anahtar Kelimeler: Müzik Eğitimi, Sosyoloji, Toplumsal Adalet, Kültürel Adalet, Eğitim
THE CONCEPT OF SOCIAL JUSTICE IN MUSIC EDUCATION

ABSTRACT
To ensure that the notions of justice take root in society and are embraced by most, it is both
necessary and important to review of the policies that shape music education. By examining and
changing these policies, it will be possible to remove from music education any practices and
approaches that do not conform with the concept of social justice. Greater inclusion of music
education in social responsibility projects will also contribute significantly to reinforcing the notion
of justice in music education. In the field of music education, deeply-entrenched policies that have
lost their creative function should be replaced with more creative practices that reinforce free
thought and support social justice as well as individual differences. Focusing on equality and non-
discrimination in music education practices and approaches will help instill the notion of justice.
Through the greater inclusion of disadvantaged students into music education based on egalitarian
and non-discriminatory practices, it will be possible to increase the participation of these students
not only to educational activities in school, but also to social life. Music, which is as an instrument
of expression, will become stronger by including through the inclusion of differences. Education
derives its meaning and importance from its role in strengthening society. Thus, by improving
music education, it will be better capable of fulfilling this same purpose and role.
Key Words: Music Education, Sociology, Social Justice, Cultural Justice, Education

* Uluslararası 2. İpekyolu Müzik Konferansı’nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
** Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü,
[email protected]
2153
Levent Mümtaz AKKOL
1.GİRİŞ
Toplumsal adalet, hukuk, tıp, eğitim ve sosyal bilimlerin tüm alanlarında gözetilmesi
gerekli bir kavramdır. Öyle ki, insan ve insana yakışır bir yaşam düşünüldüğünde
“toplumsal adalet” kavramını dışarıda bırakmak mümkün değildir. Toplum üzerine
çalışmak, insanı ve eğitimi konu edinmek “toplumsal adalet” kavramını ele almayı
gerekli kılmaktadır.
Eğitimde toplumsal adaletin insani ve ahlaki boyutuna dikkat çeken (Polat, 2007),
eğitimde fırsat eşitliği (Cırık, 2008) ile eğitimdeki “gizli müfredattan” söz eden (Vullimy
ve Shepherd, 1984) araştırmalar toplumsal adaletin müzik eğitimi özelinde ele
alınmasında temel teşkil etmiştir. Müzik eğitiminin insani ve ahlaki boyutu göz ardı
edilemez. Müzik eğitiminde fırsat eşitliğinin sağlanması, böylelikle dezavantajlı
konumdaki öğrencilerin müzik eğitimi olanaklarından yoksun kalmalarının önüne
geçilmesi toplumsal adalet kavramının müzik eğitimi ile birlikte düşünülmesini
gerektiren konulardan biridir.
Eğitim ve sosyal bilimlerin gözetmesi gereken “toplumsal adalet” kavramı müzik eğitimi
özelinde, müzik eğitimine yön veren politikaların gözden geçirilmesi ile ele alınabilir.
Müzik eğitimine yön veren politikaların arasında bulunan toplumsal adaleti gerileten
uygulamaların farkına varmak, bu tür uygulamaların müzik eğitimine yön veren politika
ve uygulamalardan uzaklaştırılmasına fırsat tanıyabilecektir.
Toplumsal adalet kavramını müzik eğitimi özelinde ele alan Elliot, araştırmasında sosyal
sorumluluk projelerine müzik eğitimin sunabileceği katkılardan söz ederken müziğin
toplumsal amaçlarını da sorgulamıştır (Elliot, 2007). Müziğin muhalif yönü ve muhalif
gücü, sosyal sorumluluk projelerinde yer alan müzik eğitimcileri ile sınıf dışında daha
etkili olabilecektir. Buradan yola çıkarak, müzik eğitimcilerinin okul dışında da
toplumsal adaletin kurulmasına ve gelişmesine katkı sunabilecekleri söylenebilir.
Müzik eğitimi alanından uzaklaştırılması arzulanan, toplumsal adaleti gerilettiği
varsayılan uygulamaların yerine, bilinçli olarak, toplumsal adaleti kurmaya yönelik,
adalet duygusuyla geliştirilen uygulamaların getirilmesi müzik eğitiminin özgürleştirici,
insancıl yönünü güçlendirecektir. Bu uygulamaların ders dışına taşınabilecek, sosyal
sorumluluk projelerine katılan müzik eğitimi uygulamaları olabileceği düşünülmektedir.
Müzik eğitimi aracılığıyla adaleti gözeten uygulamalarla yetişen çocukların ve gençlerin
toplumsal yaşantıda rol aldıklarında, toplum genelinde adalet duygusunun yaygın hale
gelmesi için olumlu yönde katkı sunmaları mümkündür.
Müzik eğitiminde yıllar boyu süre gelen birtakım uygulamaların, toplumsal adaleti
gerileten uygulamalara eklendiği, kemikleşen ve esnekliğini yitiren bu uygulamaların
müzik eğitiminin özgürleştirici ve yaratıcılığı geliştiren yönü ile çeliştiği
düşünülmektedir (Vullimy ve Shepherd, 1984). Müzik eğitimine eleştirel ve sosyolojik
bir gözle bakılması, bu tür uygulamaların yenilenmesine, gerekirse terk edilmesine
olanak sağlayabilecektir.
Özgür düşüncenin filizlenebildiği bir ortamın farklılıkların gözetilmesi ile mümkün
olabileceği söylendiğinde; toplumsal adaletin “kültürel adalet” boyutuna dikkat
çekilmektedir (Elliot, 2007). Kültürel adalet, ancak; farklı kültürel kodların ve renklerin
karşısında tarafsız ve eşitlikçi durabilmekle sağlanabilmektedir.
2154
Müzik eğitiminde toplumsal adalet kavramı
Sosyal ve ekonomik statü farklılıkları eğitimde fırsat eşitliğini geriletmektedir.
Öğrenciler arasındaki yoksunluk ve eşitsizliklerin müzik eğitimindeki uygulamalarda,
özellikle müzik eğitiminde kullanılan müzik türlerinin seçiminde göz önünde
bulundurulması gereklidir (Vullimy ve Sheperd, 1984). Tüm öğrencilerin toplumsal
alana etkin katılımının sağlanabilmesi için özellikle kültürel anlamda dezavantajlı
konumda bulunan öğrencilerin desteklenmesi gerekmektedir. Müzik eğitiminde yer alan
uygulamaların çeşitlilik barındırması, olabildiğince geniş bir kültürel yelpazeyi
kullanması toplumsal adaletin gözetilmesi adına önemli bir katkı sağlayacaktır.
Bir ifade biçimi olarak düşündüğümüzde, bünyesinde barındırdığı farklılıklar, müziği
güçlendirecektir. Güçlü bir ifade aracını kullanan müzik eğitimi, toplumsal işlevini daha
sağlıklı bir biçimde yerine getirebilecektir.
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Kavramsal çerçevede ilk önce “adalet” başlığı altında, adalet kavramının tanımı
yapılmıştır. Adaletin en genel anlamıyla tanımlanmasından sonra farklı adalet teorileri ve
adaletin arandığı alanlar açıklanmıştır. Bu teorilere ve adaletin arandığı alanlara; “formal
adalet” ve “maddi adalet” teorileri üzerinden ulaşılmaya çalışılmıştır. Farklı adalet
teorileri ve adaletin arandığı alanlar arasından “toplumsal” adalet” tanımına ulaşıldıktan
sonra “toplumsal adalet” kavramı daha kapsamlı bir biçimde, başka bir başlık altında ele
alınmıştır. Toplumsal Adalet ile eğitimin ilişkilendirilmesiyle, eğitim alanında toplumsal
adaleti ileri taşıyacak ya da gerileten uygulamalara değinilmiştir. Toplumsal Adalet ve
eğitim farklı bir başlık altında ele alınmıştır. Bu çalışmanın ana konusunu oluşturan
Toplumsal Adalet ve Müzik Eğitimi, kavramsal çerçeve içerisindeki son başlığı
oluşturmuştur. Adalet kavramından yola çıkarak, toplumsal adalet kavramına ulaştıktan
sonra eğitimde toplumsal adaletin aranması, bizi “Toplumsal Adalet ve Müzik Eğitimi”
başlığına ulaştırmıştır.
2.1. Adalet
Adalet ahlaki bir standarttır. Toplumsal yaşantının merkezinde bu ahlaki standart
bulunmaktadır. Toplumsal yaşam bu merkezden hareketle kurulmaktadır. Bunun için
sosyal bilim dallarının tamamı “adalet kavramı ile ilgilenmektedir (Marshall, 2009,
s.735). Doğru işleyen bir toplumsal yaşam ancak, “adalet” merkez alınarak kurulabilir.
Platon, “erdemlerin en yücesi adalettir.” Demiştir. Adalet erdemine sahip olan insanı
“insan idesine” en çok yaklaşmış olan “mükemmel insan” olarak tanımlamıştır (Aster,
2015, s.158). Platon’un “adalete” ve “mükemmel insana” ilişkin söylediklerinden yola
çıkarak, mükemmel topluma da ancak adaletin gözetilmesi ile ulaşılabileceğini
söyleyebiliriz.
Platon’un dışında çok sayıda düşünür adalet teorileri geliştirmiştir. Çok sayıdaki adalet
teorilerinin iki ana gruba ayrıldığı görülmektedir. Bu iki grubu “formal adalet” ve
“bölüştürücü adalet” olarak tanımlamak mümkündür (Yayla, 2003, s.2-4). Formal adalet
için, “cezalandırıcı adalet”, bölüştürücü adalet için “sosyal adalet” ve “maddi adalet”
tanımları da kullanılmıştır ( Marshall, 2009, s.735).
Hukuk, “formal adalet”, ahlak ve siyaset ise “maddi adalet” ile ilişkilidir. Bir başka
deyişle, “cezalandırıcı adalet”, caydırıcı olmaya ve yanlış davranışın cezalandırılmasına
yönelik işler. Bölüştürücü adalet ise haklar, yükümlülükler ve bunlara benzeyen şeylerin
2155
Levent Mümtaz AKKOL
dezavantajlıların yararına dağıtımını ön görür. Bu dağıtımın amacı, toplumsal ve
ekonomik eşitsizliklerin düzenlenmesi ve geriletilmesidir. John Rawls, “ayrım
ilkesinde”, kıt malların dağıtımındaki eşitliksizliklerin dezavantajlı konumda olanların
durumunun iyileştirilmesine yönelik olması halinde meşru olduğunu söylemektedir.
(Marshall, 2009, sf.735-736). O halde, “bölüştürücü adaletin”, dezavantajlı konumda
olanların lehine, eşitlik sağlama çabası olduğunu söyleyebiliriz.
Sosyal adalet kavramında ise toplum tarafından üretilmiş olan maddi birikimin, doğruluk,
hak ediş, liyakat, eşitlik gibi standartlara göre yeniden dağıtımı söz konusudur (Yayla,
2003, s.176-177). Sosyal adalet/Toplumsal adalet ayrı bir başlık altında kapsamlı bir
biçimde ele alınmıştır.
2.2. Toplumsal Adalet
Toplumsal adaletin önceliği tarafsızlık ve bölüştürmedir (Marshall, 2009, s.735).
Tarafsız, adil bölüştürme, toplumdaki “yoksunlaşma” olgusunu, insani kaygılar ve
gereklilikler doğrultusunda, geriletmeyi, hafifletmeyi ve geciktirmeyi amaçlamaktadır
(Tombul, 2009).
Toplumsal adaleti kurma çabası aynı zamanda “toplumsal ahlak” duygusunu
barındırmaktadır (Polat, 2007). Bu duygu, egemen ve güçlü olanların karşısında
dezavantajlı konumda olanların güçlendirilmesine yönelik düşünmeyi ve hareket etmeyi
gerektirir (Tombul, 2009).
Toplumsal adaleti; kanunlara dayalı olan adalet yaklaşımında arayabiliriz/aramalıyız.
Toplumsal adaletin, kanunlara dayalı adaletin dağıtımı ile yakından ilişkisi vardır.
Adaletin nasıl dağıtıldığı toplumsal adaleti düşündüğümüzde dışarıda bırakılamayacak
önemli bir konudur. “Adalet kimlere, nasıl sağlanmaktadır? Kanunlara dayalı adalet
herkes için geçerli midir? Kanunlara dayalı adalet; belli bir kesimin çıkarlarını mı
gözetmektedir?” gibi sorular öncelikle akla gelmektedir.
Kanunlara dayalı adalet, adaletin nasıl dağıtıldığı ile birlikte ele alındığında bu
birlikteliğe “birleşik adalet” denmektedir. Birleşik adalet kanunların herkese adil
yaklaşımını konu edindiğinde “toplumsal adalet” ile birlikte düşünülebilmektedir.
Birleşik adaletin yanı sıra toplumsal adaleti aradığımız bir diğer alan “ekonomi” dir.
Ekonomik eşitsizlikler ve adaletsizlikler toplumsal adalet arayışında bir diğer öncelikli
konuyu oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra adaleti işletirken kullanılan yöntemlerin de
adil olup olmadığı, toplumsal adalet tarafından sorgulanmaktadır. Böylelikle; “toplumsal
adaletin” , adalet kavramı düşünüldüğünde hemen her tür adalet arayışı ile ilişkili olduğu
görülmektedir (Elliott, 2007).
Toplumsal adalet düşünüldüğünde; adalet ile ilişkili tüm kavramları ele almak
gerekliliğinin yanı sıra “kültürel adaletin” ayrı bir yeri vardır. Kültürel adalet kavramı
içinde; baskının görülebildiği tüm formlar, özellikle “kimlik, ırk, etnisite, toplumsal
cinsiyet ve din” temelli ayrımcılıklar ve dışlamalar yer almaktadır (Elliott, 2007).
Kültürel adaletin sağlanması adına öncelikle gözetilmesi gerekenler; “tarafsızlık” ve
“eşitlik” kavramlarıdır. Kültürel Adaletin kurulması ve sürdürülebilmesi için, her türlü
ayrımcılığa son verilmesi gerekmektedir. Toplumsal yaşantıda son bulması için gayret
gösterilecek diğer bir konu da “baskı” unsurudur. Her hangi bir unsur diğer bir
2156
Müzik eğitiminde toplumsal adalet kavramı
unsurun/unsurların üzerinde baskı kuruyor ise “toplumsal adalet” tam anlamıyla
kurulamayacaktır (Elliott, 2007).
Birey ve gruplar; istismar ediliyorsa, değersizleştirilerek zayıflatılıyorsa hem kültürel
adaletten hem de toplumsal adaletten söz edilemeyecektir. Herhangi bir kültür unsurunun
başka bir kültürün üzerinde hiyerarşik üstünlüğü varsa, bir kültürel yayılmacılıktan söz
edilebiliyorsa burada açık ya da örtülü şiddetten, dar veya geniş baskı alanlarından söz
edilebilir. Kültürel Adaleti kurmak, ancak birey ve grupların maruz kaldıkları her türlü
baskının yok edilmesi ile mümkündür (Elliott, 2007).
2.3. Toplumsal Adalet ve Eğitim
Eğitimin, toplumsal adaleti gözeten bir anlayışla yürütülmesi yukarıda sözü geçen adalet
anlayışının eğitimde uygulanmasını gerekli kılar. Dışlayıcı, yabancılaştırıcı, topluma
yönelik olan ancak toplumdan gelmeyen bir eğitim anlayışı toplumsal adaleti geriletecek,
zarara uğratacaktır.
Eğitimde toplumsal adalet; çok kültürlülüğü, adil ve eşit davranmayı, demokratik
(katılımcı) bir ortamı kurmakla mümkündür (Polat, 2007). O halde, toplumsal adalete
yönelik eğitimde, imkânları adil bölüştüren/dağıtan, farklılıkları tanıyan ve gözeten,
katılıma olanak sunan yaklaşımlar barındırması beklenmektedir.
Daha eşitlikçi ve daha adil bir dünya kurmak, toplumsal adaletin amacı olmakla birlikte
eğitimin amacıdır/amacı olmalıdır (Polat, 2007). Toplumsal adaletin gözetilmediği bir
eğitim anlayışı ancak güçlünün kendini meşrulaştırmasına hizmet edecektir. Bu anlayış
adil değil haksız olacak, anlayışa değil zorbalığa zemin hazırlayacaktır.
Eğitimin amaçlarından biri “özgürleştirici” olmasıdır. Eğitimin bu amaca yönelik olması
ancak toplumsal adaletle birlikte yürütülmesiyle mümkündür (Polat, 2007).
Toplumsal Adalet ve eğitim konusu eğitimde fırsat eşitliğini düşünmeyi gerekli
kılmaktadır. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanabilmesi için öncelikle eğitimin “çok
kültürlü” olması gereklidir (Cırık, 2008). Eğitimde toplumsal adaletin kurulması için
egemen ideoloji ve egemen grupların yok edici etkisi altındaki korkutulmuş azınlık
grupların kültürlerinin devamlılığına yönelik uygulamalar önemlidir.
Sosyal ve ekonomik statü ile ilişkili olarak bazı öğrencilerin yoksunluk ve eşitsizlikler
yaşadıkları bilinmektedir. Bu durum yoksun bırakılmış ve ekonomik açıdan yetersiz
durumdaki öğrencilerin okul başarılarını olumsuz yönde etkilemektedir.
Okul sisteminde yaygın olan orta sınıf değerleridir. Orta sınıf değerlerinin egemenliği,
orta sınıf yaşantısını ve kültürünü yeterince tanımayan, ailesinde ve yakın çevresinde bu
yaşantıyı tecrübe etmeyen öğrenciler açısından dezavantajlı bir durum yaratmaktadır
(Vullimy ve Shepherd, 1984).
Sosyal ve ekonomik statü eşitsizliğinin, okulda, olumsuz yönde en çok etkileyeceği
öğrenciler işçi sınıfına mensup öğrenciler olarak görülmektedir. Orta sınıf değerlerinin
ve kültürünün egemen olduğu eğitim ortamında, “orta sınıfa” mensup öğrencilerin eğitim
hedeflerini gerçekleştirebilmek için işçi sınıfından öğrencilere kıyasla daha çok şansları
vardır (Vullimy ve Shepherd, 1984).
2157
Levent Mümtaz AKKOL
Orta sınıf değerleri ve kültürünün egemen olduğu okul sistemi, aynı zamanda orta sınıfın
sosyal ve kültürel hegemonyasını yeniden üreterek dağıtan, bu değerleri meşrulaştıran bir
kurum işlevi görmektedir (Vullimy ve Shepherd, 1984).
2.4. Toplumsal Adalet ve Müzik Eğitimi
Müzik Eğitimini aynı zamanda bir sosyal hareket alanı olarak düşünmek mümkündür.
Müzik eğitimini bir sosyal hareket alanı olarak düşündüğümüzde, müzik eğitimi
toplumsal adaletin yerleşmesinde etkin bir rol oynamaktadır/oynayabilir. Özellikle
dışlanmış grupların, müzik aracılığıyla (kültürel adaleti kurmak adına; kendi
müzikleriyle) kendilerini ifade etmelerine olanaklar müzik eğitimi içerisinde sağlanabilir
(Elliott, 2007, sf.84).
Toplumsal adaletin yanı sıra “sosyal sorumluluk” da, müzik eğitiminin ilgilenmesi
gerekli olan bir diğer konudur. Müzik Eğitimi aracılığıyla “toplumsal adalete” katkı
sunan, “sosyal sorumluluk projeleri” bilinçli bir şekilde ele alınmalı ve bu projeler
üzerinde kararlılıkla, uzun soluklu bir çalışma yürütülmelidir (okul dışında kurulacak
koro ve orkestralara destek verilebilir, konserler düzenlenebilir).
Toplumsal adalete yönelik olan ve sosyo-müzikal amaçlar çerçevesinde
gerçekleştirilen/gerçekleştirilecek çalışmalar (sosyal sorumluluk projeleri); sadece müzik
eğitimcileri ile değil yerel, bölgesel ve ulusal müzik insanlarının, müzisyenlerin işbirliği
ve katkılarıyla sürdürülebilir ( Elliott, 2007). Müzik merkezli bir dayanışmayı müzik
eğitimcilerinin önderliğinde kurmak toplumsal adalete yönelik etkin bir çalışma
olacaktır.
Sınıf içinde yürütülen müzik öğretimi, bünyesinde toplumu belirlemeye ve dönüştürmeye
yönelik mesajlar taşımaktadır. Kapitalist dünyaya eklemlenmiş olan “okul sistemi”,
eğitim programları ve içeriğiyle kapitalist düzene ait sosyal sınıf yapısının yerleşmesine,
meşrulaştırılmasına ve yeniden üretilmesine yardım edecek biçimde işlemektedir.
Öğrencilerin, günlük yaşantı ve tecrübelere dayalı değil, yüksek statü karakteristiği olan,
bireycilik ve ezberciliğe dayalı bilgilerle karşılaştıkları mevcut okul sisteminde bir “gizli
müfredat” bulunaktadır. Bu müfredatın işlevi; sosyal sınıf eşitsizliklerine dayalı, statü
eşitsizliklerini yeniden üretmek ve sosyal kontrol sağlamaktır. Sosyal ve kültürel yeniden
üretim işleviyle, okul sistemi insan deneyiminin parçalarını, sistematik bir biçimde
geriletmektedir (Vullimy ve Shepherd, 1984). Bu haliyle eğitim sistemi içinde yer alan
müzik eğitiminin bürokrasi ve katı kuralcılığı aşabilecek, özgün ve yaratıcı uygulamalara
ihtiyacı vardır. Ancak bu uygulamalar, toplumsal adalet ile müzik eğitimini aynı noktada
buluşturabilecektir. Aksi takdirde müzik eğitimi toplumsal adaletten oldukça uzak bir
eğitim sisteminin geliş güzel, sıradan bir parçası olarak kalacaktır.
Bir müzik eğitimcisinin; “toplumsal adaletin” daha ileri taşınması adına, sadece sınıf
içerisinde öğretilen şarkıların seçiminde ve uygulamalarda eşitlikçi ve hassas davranması
yeterli değildir. Öğrencilerin toplumsal adalet konusunda bilinçlendirilmeleri ve teşvik
edilmeleri adına müzikle yapılabileceklerin tamamı müzik eğitimcisinin
sorumluluğundadır. Müzik eğitimcilerinin toplumsal adaleti ileri taşımak adına mevcut
anlayış ve uygulamaların ötesinde yeni bilgilere ve uygulamalara ulaşmaları, bunları
üretmeleri ve ulaşılan anlayış ve uygulamaları topluma sunmaları önemlidir (Elliot,
2007).
2158
Müzik eğitiminde toplumsal adalet kavramı
Müzik Eğitiminde sıradan müzik kalıplarını takip etmek, sanatın yaratıcılık işlevini
zayıflatmaktadır. Öğrencilerin kendi özgün müziklerini yaratmalarına olanak sağlamak,
yaratıcılığı geliştirmek adına yürütülen uygulamalara daha çok yer vermek aynı zamanda
öğrencilere sunulan eğitim fırsatların eşitliğine de katkı sunacaktır (Elliott, 2007, sf.89).
Çünkü belli bir müzik türüne, belli toplumsal ve ekonomik sınıftan gelen öğrencilerin
daha yatkın olabilecekleri düşünülmektedir. Belirlenmiş müzik türlerinden müzik
kalıplarını ezberletmek yerine öğrencilerin müzikal yaratıcılığına yönelik yürütülecek
uygulamalar bu tür statü farklılıklarının yaratacağı fırsat eşitsizliklerini azaltacaktır.
Müzik eğitimi, belki de okulun sosyal işlevleri, işleyişi ve genel rolüne en uygun
dallardan biri olarak durmaktadır. (Vullimy ve Shepherd, 1984) Müzik aracılığıyla belli
bir ideolojinin taşıyıcılığının yapılması, istendik yönde coşkulandırıcı etkinin
kullanılması mümkünken, aynı etkilerin daha insancıl ve adil bir duygu ile kullanılması
da mümkündür. Bu tercihi yapacak olanlar, en azından müzikle taşınan ideolojinin
farkına varacak olan müzik eğitimcileridir.
Klasik müzik belli bir toplumsal sınıfın değerlerini ve kültürünü taşımaktadır. Bu sınıf
değerlerinden ve kültüründen uzak olanlar için müzik eğitiminde yalnızca klasik müziğin
kullanılması eşitliksiz ortamı besleyecektir. Klasik müziğin, müzik eğitiminde bir
ideoloji taşıyıcısı rolü fark edilir ve ortadan kaldırılırsa, popüler müzik, öğrencilerin
kendi yaratımı olan müzik, etnik-dünya müzikleri müzik eğitimine eklenirse daha
özgürlükçü ve eşitlikçi bir ortam kurulabilir. Klasik müziğin baskın okulculuk
ideolojisine yatkınlığı, popüler müziğin daha özgürlükçü ve eşitlikçi yanı ile
dengelenebilir (Vullimy ve Shepherd, 1984).
Popüler müziğin tüketim kültürüne katkı sunan, düşük sanatsal değer taşıyan ürünleri
müzik eğitimcisinin dikkatli ve özenli seçiciliğinden geçirilmelidir. Müzik eğitimcisinin
rehberliğinde popüler motifler ve ritim kalıpları taşıyan müziklerle toplumsal adalete
katkı sunabilecek eserler de yaratılabilecektir.
Toplumsal adaletin geliştirilmesinde müzik eğitimcilerinin sesine özellikle ihtiyaç vardır.
Müzik Eğitimcilerinin sesi güçlüden yana değil ezilen ve dışlananların yanında
duyulduğu takdirde; Müzik Eğitiminin sosyal adaletin kurulmasına katkısı
gerçekleşmeye başlamış olacaktır (Elliott, 2007).
3. TARTIŞMA
Toplumda adaletin gözetilmesiyle “daha güzel bir dünya” idealine yaklaşmak ve
özgürlüğü ilerletmek mümkündür. Burada sözü edilen adalet, “bölüştürücü ve dağıtıcı”
adaletin hayata geçirilmesi ile ilgilidir.
Dezavantajlı konumda olanların lehine kıt malların dağıtımında eşitsizliğin meşru
olduğunu söyleyen John Rawls’tan yola çıkarak (Marshall, 2009), eğitim olanaklarının
ekonomik ve kültürel yönden dezavantajlı konumda olanların lehine kullanılmasının
meşru olduğunu/olacağını söyleyebiliriz.
“Toplumsal adalet” söyleminde olanakların adil dağıtımının yanında “tarafsızlık” ilkesi
de önemli bir yere sahiptir (Marshall, 2009).
Toplumsal adalet ile birlikte “toplumsal ahlak” duygusundan da söz etmek terinde
olacaktır. Toplumsal ahlak dendiğinde egemen ve güçlü olanın karşısında dezavantajlı
konumda olanların düşünülmesi ve gözetilmesini anlayabiliriz.
2159
Levent Mümtaz AKKOL
Müzik eğitiminde toplumsal adalet dendiğinde, “kültürel adaletin” ayrı bir yeri vardır.
Toplumdaki baskı unsurlarının müzik eğitimi alanına müdahalesi söz konusu olduğunda
her türlü ayrımcılığın önüne geçmek “kültürel adaletin” sağlanması ile mümkündür.
Kültürel adalete yönelik hassasiyetin toplumsal adaletin müzik eğitimi alanında
kurulmasına önemli katkısı olacaktır.
Eğitim alanında görülen yabancılaştırıcı ve dışlayıcı tutumlar toplumsal adalet
duygusunu geriletmektedir. Bazı kültür ögelerinin dışlandığı bir eğitim ortamında
toplumsal adaletten söz edilemez. O halde eğitimde toplumsal adalet düşünüldüğünde
çok kültürlülüğün göz ardı edilmesi mümkün değildir.
Eğitimde çok kültürlülük, tüm kültürel unsurlara eşit uzaklıkta durmakla ve
katılımcı/demokratik bir eğitim ortamını gerekli kılar. Aynı zamanda eğitimde fırsat
eşitliğini düşündüğümüzde, egemen kültürden farklı olan kültür unsurlarının eğitim
ortamında kendilerine yer bulabilmeleri sağlanmalıdır.
Herhangi bir kültürel hegemonyaya destek olmamak adına çok kültürlülük içerisinde tek
kültürün baskın rolünün olmaması için müzik eğitiminde kültürel adalet gözetilmelidir.
Müzik eğitimi, sınıf dışında etkinlikler yapılabilmesine elverişli bir eğitim alanıdır. Bu
özelliği ile müzik eğitiminde farklı kültürel renklere ders dışı etkinliklerde özellikle yer
verilmesi bu kültürel ögelerin kendilerini ifade edebilmelerine olanak sunulacaktır.
(Koro, orkestra v.b. çalışmalar)
Bunun dışında diğer toplumsal etkinliklere müzik eğitimcilerinin ve müzik insanlarının
destek sunması mümkündür. Müzik dersinin sınıf dışına taşınabilmesi bu açıdan
önemlidir. Ders dışı etkinlikler şehirle ve toplumsal alanlarla bu şekilde buluşabilecektir.
(Koro ve orkestra çalışmalarının, konserlerin meydanlarda, parklarda v.b alanlarda
sergilenmesi)
Müzik eğitiminin, müzik eğitimine elverişli sınıflarda verilmesi gerekmektedir. Sınıfların
müzik eğitimine elverişliliğinin ötesinde yalnızca müzik dersi için kullanılan müzik
sınıfının okullarda bulunması arzu edilmektedir. Ne var ki müzik eğitimi verilen okulların
çoğunluğu bu olanağa sahip değildir. Müzik sınıfı olan okullarsa daha çok özel okullardır.
Eğitimde fırsat eşitliğini tartışırken her öğrencinin müzik dersi olanaklarına da eşit
ulaşımının mümkün olmadığı görülmektedir.
Toplumsal adaleti müzik eğitiminde ararken fiziki olanakların göz ardı edilmesi mümkün
değildir. Müzik eğitiminde dar gelirli kitlelerin yaşadığı alanlardaki okulların fiziki
elverişliliği tartışılırken sınıfların müzik eğitimine uygunlukları da değerlendirilmelidir.
Fiziki ortamın yanı sıra teknolojik ekipmanların ve müzik aletlerinin yeterliliği üzerine
düşünülmesi gereken ayrı bir konudur.
Müzik eğitiminin belli kalıpların ezberletilmesi ve tekrarından çok yaratıcılığı geliştirici
etkinliklere yer vermesi zihni özgürleştirici yönüyle “toplumsal adaleti” daha ileriye
taşıyacaktır.
Müzik eğitiminde dışlanmış kesimlere ait müzikler sınıfa taşınabilir. Bu noktada popüler
müziğin müzik eğitiminde daha geniş bir alana sahip olması bir fırsat olabilir.

2160
Müzik eğitiminde toplumsal adalet kavramı
4. SONUÇ
Toplumsal adaletin kurulmasında ve geliştirilmesinde eğitimin tartışmasız önemli bir
işlevi bulunmaktadır. Eğitim aracılığıyla, okul sıralarında öğrencilere kazandırılacak
adaletli davranma ve farklılıklara saygı duyma bilinci, öğrencilerin ileride toplumsal
yaşama katılmaları ile toplum genelinde yer edinecektir.
Eğitimin, toplumsal adalet duygusunu geliştirecek yönde katkısı olabileceği gibi;
adaletsiz, hiyerarşik, aynılaştırıcı bir rol oynaması da mümkündür. Eğitim programlarının
ideolojik içeriğinin ağır bastığı ve tek kültürlü bir yapı sergilediği durumlarda
eğitimcilerin kişisel inisiyatifleri adalet duygusunun yaşatılabilmesi adına daha önemli
bir hal almaktadır.
Eğitimcilerin kişisel inisiyatiflerinden söz edildiğinde müzik eğitiminin toplumsal
adaletin kurulması ve geliştirilmesinde oynayabileceği rol akla gelmektedir. Müzik
eğitimcilerinin ders içinde yaptıkları etkinliklerin adalet duygusuna katkı sunup
sunmadığını değerlendirmeleri, bu etkinlikleri adalet duygusu ile yürütmeleri, müzik
eğitiminin toplumsal adalet kavramına katkısını sağlayacaktır.
Adalet duygusunun insani boyutu, herhangi bir öğrencinin dışlanması ve/veya yok
sayılması gibi insani olmayan tutumları kabul edilemez kılmaktadır. Aynı zamanda, bazı
ders konularının yalnızca belli bir yaşam biçimine ve kültürel alt yapıya sahip olanları
hedef aldığı durumlarda dezavantajlı konumda kalanların gözetilmesini gerektirmektedir.
Ders içi etkinliklerde yeterince adalet duygusunu pekiştirici uygulamalar
yapılamayabileceğinden, müzik eğitiminin avantajlarından biri olan ders dışı
etkinliklerde adalet anlayışını dengeleyici tutumlara ağırlıklı olarak yer verilmelidir. Bu
tutumlara örnek olarak; öğrenciler arasında görev dağılımı yapılırken kültürel farklılıklar
gözetilebilir, koro ve orkestralar kurulurken öğrencilerin kendi kültürel alt yapılarını
kullanmaları teşvik edilebilir, seçilen repertuarın öğrencilerin kültürel olarak ortak
buluşma noktalarına hitap etmesi sağlanabilir. Böylelikle “eşitlik” ve “tarafsızlık”
ilkelerinin gözetilmesi ile kültürel adalete ve çok kültürlülüğe müzik eğitimi
uygulamalarında yer verilmiş olacaktır.
Okulların fiziki ortamlarının ve olanaklarının çeşitliliği ve gelir durumuna göre yeterli ya
da yetersiz kalıyor olması toplumsal adalet dengesinin bozulduğu bir alandır. Bu
durumdan müzik eğitimi de yeterince etkilenmektedir. Fiziki ortamı ve olanakları yeterli
olmayan okullarda yapılan müzik dersinin bu okullardaki öğrencileri için eşitlik ilkesine
uymadığı söylenebilir. Özel okullarda ve ekonomik kaynaklara daha kolay ulaşabilen
okullardaki müzik dersine yönelik olanakların yeterli oluşu, yetersiz olanaklarla eğitim
almak zorunda kalan öğrencileri, fiziki olanaklara sahip okulların öğrencileri karşısında
müzik eğitimi alanında dezavantajlı konuma getirmektedir.
Müzik eğitiminin ideolojinin etkisinden olabildiğince arındırılması ve müziğin sadece
müzik olarak ele alınması, “müziğin yabancılaşmasının” müzik eğitiminin etki alanını
daraltıcı etkisini giderecektir. Piyasa ekonomisinin bir meta haline dönüştürmesiyle
müzik muhalif gücünü kaybetmektedir. Burada sözü edilen “muhalif güç”; adil olmayan,
taraflı, zayıfı gözetmeyen bir anlayışı kabul etmemektir. Bu muhalif duruş; adil, eşitlikçi,
tarafsız ve dezavantajlı konumda olanları gözeten uygulamalar ile yaşatılabilecektir.

2161
Levent Mümtaz AKKOL
KAYNAKÇA
Aster, E. (2015) Felsefe Tarihi. Bursa: Sentez Yayıncılık
Cırık, İ. (2008) Çok Kültürlü Eğitim ve Yansımaları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, Sayı:34, s. 27-40
Elliott (2007) “Socializing” Music Education. Action, Criticism and Theory for Music
Education. 6/4, p. 60-95. Mayday.org
Marshall, G. (2009) Sosyoloji Sözlüğü. Çev. O.Akınhay, D. Kömürcü. Ankara: Bilim ve
Sanat Yayınları
Polat, S. (2015) Eğitim Politikalarının Sosyal Adalet Açısından Sonuçları Konusunda
Yönetici ve Öğretmen Görüşleri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, Cilt:13
Sayı:49, s. 61-83
Tomul, E. (2009) İlköğretim Okullarındaki Sosyal Adalet Uygulamalarına İlişkin
Yönetici Görüşleri. Eğitim ve Bilim, Cilt: 34, Sayı: 152, s. 126-137
Vulliamy, G., Shepherd, J. (1984) The application of a Critical Sociology to Music
Education. British Journal of Music Education, Vol.1/3, pp. 247-266
Yayla, A. (2003) Siyasi Düşünce Sözlüğü. Ankara: Liberte Yayıncılık

2162