Muhasebe Bölümü Öğrencilerinin Muhasebe Mesleği İle İlgili Etik Dışı Davranışlara İlişkin Algı ...

18 Pages·2010·0.94 MB·Turkish

Muhasebe Bölümü
Öğrencilerinin
Muhasebe Mesleği
İle İlgili Etik Dışı

Davranışlara İlişkin
Yrd. Doç. Dr. Yrd. Doç. Dr.
Niyazi Kurnaz Yusuf Gümüş
Algı Analizi:
Dumlupınar Üniversitesi Uygulamalı Bilimler
Yüksekokulu Örneği

Yrd. Doç. Dr. Niyazi KURNAZ
Yrd. Doç. Dr. Yusuf GÜMÜŞ
Dumlupınar Üniversitesi, UBYO-Muhasebe Bölümü

Özet
Son yıllarda işletmelerde meydana gelen finansal olaylar, özellikle muhasebe ve denetim alanında
yaşanan olumsuz gelişmeler; bilginin ilgililere güvenilir ve doğru bir biçimde aktarılmasına, kamuyu
aydınlatma fonksiyonunun yerine getirilmesine ve muhasebeye verilen önemi giderek artırmaktadır.
Ancak, ülkemizde muhasebe eğitimi, fakülte seviyesinde “İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri”nde yer
alan bölümlerde sadece teorik açıdan ve uygulamadan (özellikle kanunlar ve ilgili mevzuatlar
açısından) uzak, “Meslek Yüksekokulu” seviyesinde ise iki yıllık muhasebe programları içerisinde,
başlangıç düzeydeki uygulamaya dönük ve teoriden uzak olarak verilmektedir. Oysa sektörün sadece
basit defter tutma bilgisine sahip elemanlardan ziyade belli alanlarda ihtisas sahibi, analitik
düşünebilen, muhasebenin temel bir işletme fonksiyonu olduğunun farkında olan iyi yetişmiş işgücüne
gereksinimi vardır. Bu gereksinim doğrultusunda “Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu” bünyesinde
kurulan “Muhasebe Bölümü”nün amacı, muhasebe mesleğinde kariyer yapmak isteyen öğrencilerin
müşavirlik, denetim ve maliyet muhasebesi alanlarında hem teorik açıdan, hem de uygulama açısından
gerekli alt yapıyla donatılarak, hali hazırda yaşanan eğitim sonrası mesleğe uyum sorunlarını
yaşamadan, iş hayatına atılmalarını ve sektörün talebinin karşılanmasını sağlamaktır. İşletmelerin ge-
reksinim duyduğu muhasebe elemanlarının yetiştirilmesi üniversiteler tarafından sağlanmaktadır. Bu
nedenle etik değer ölçütlerinin öğrencilere verilmesi ve bu bakış açısının onlara kazandırılması
gelecekte herhangi bir sektörde işe atılacak olan öğrencilere meslekleriyle etik düşünce arasındaki
bağlantıyı kurabilmelerinde büyük katkılar sağlayacaktır. Ancak, bu okulların ne ölçüde amaçlarına ula-
şabildikleri konusunda fazlaca akademik çalışma bulunmamaktadır. Bu açıklamalar doğrultusunda ya-
pılan araştırmanın temel amacı muhasebe eğitimi alan öğrencilerin muhasebe mesleğiyle ilgili etik
olmayan davranışlara ilişkin algılamalarını belirleyebilmektir.
Anahtar Sözcükler: Etik, meslek etiği, muhasebe meslek etiği, muhasebe eğitimi.
JEL Sınıflaması: M41, M53.

Abstract (Perception Analysis of Students of Accounting Department on Unethıcal
Behaviours Related With Accounting Profession: The Case of Dumlupinar University School of
Applied Sciences)
In recent years, the financial events that occurs in business, especially the negative developments
have been lived in the field of accounting and auditing have gradually increased the transfer of the
information reliably and properly, the fulfillment of the public enlightenment function, and the
157
importance given to accounting. However, the accounting education in our country is given theoretically
and out-of-reach practice at undergraduate-level in departments of "Economics and Administrative
Sciences Faculties" (especially in terms of law and the relevant legislation), and is given mainly for the
practice and out-of-reach the theory at "Vocational School" level, in two-year accounting programs at
the initial level. But the industry needs well-trained workforce who is a specialist in a specific area,
aware of that accounting is a basic business function, and thinks analytically rather than who has just
basic bookkeeping information. In accordance with this requirement, the objective of the “Accounting
Department” founded under “Applied Science School” is to provide students who want to have a career
in accounting profession to get a start in business by fitting them up with infrastructure which is
necessary both from theoretical side and practical side in concultancy, auditing and cost accounting
fields without experiencing professional integration problems which have been already lived after
education, and the demand of industry to be met. The training of accounting personnel that businesses
need is provided by the universities. Therefore, to give students the criteria of ethical values and to
bring students in this perspective provide tremendous contributions to students who will work in any
industry in the future in establishing the connection between their profession and ethical thinking.
However, there is not much academic research about at what extent these schools have reached their
objectives. In accordance with these explanations, the basic purpose of this research is to determine
the perceptions of the students who are taking accounting education, about unethical behaviours
related with accounting profession.
Key Words: Ethics, professional ethics, accounting professional ethics, accounting education.
JEL Classification: M41, M53.

1. Giriş mutlaka uygulayacağını beklemek yanlış
olur. Etik kuralların uygulanması sırasın-
21. yüzyılda her alanda yaşanan hızlı
da sosyal etkenlerin dışında psikolojik ve
gelişim ve değişimler küresel işletmecilik
ekonomik etkenler de ağır basabilir ve il-
çevresini sürekli olarak etkilemektedir.
kelerin ihlali söz konusu olabilir. Genel
Yaşanan bu gelişim ve değişimlerin en
etik ilkeler, yasa ve yönetmeliklerde;
önemlilerinden birisi de etik konusudur.
toplumun etik kurallarına milli, manevi ve
Son yıllardaki işletmecilik uygulamaları
kültürel değerlere uymaları gibi genel
incelendiğinde hemen hemen her meslek
ifadelerle yerini bulmaktadır. Oysa bir
grubunda etik ilkelerin / kodların oluşma-
mesleğe ilişkin etik ilke ve standartlarının
ya başladığı görülmektedir. Yaşanan bu
belirlenerek, gerekirse çeşitli yaptırımların
gelişmelere paralel olarak da muhasebe
uygulanması mesleğin uzun vadede gerek
mesleğinin işletmecilik uygulamalarında-
kişisel gerekse toplumsal fayda açısından
ki yeri daha da önemli hale gelmiş ve mu-
sürdürülmesine ve ondan beklenen veri-
hasebe mesleğine ilişkin etik ilkeler, üze-
min alınmasına katkı sağlayacaktır. Daha-
rinde önemle durulan bir konu olmaya
sı gerek ileride bu mesleği yürütecek olan
başlamıştır. Muhasebe mesleğiyle ilgili o-
öğrenciler üzerinde gerekse halihazırda
larak bu meslek grubunda çalışan herke-
sin uyması gereken etik ilkeler için çeşitli mesleği sürdüren kişiler üzerinde
kanunlar, yönetmelikler ve tebliğler ya- mesleğin etik boyutuna ilişkin çalışmalara
da gereksinim duyulduğu muhakkaktır.
yımlanmıştır. Etik kavramı; kişilerin kül-
türel diyalektiği, mensubu olduğu top-
lum, ırk, din ve ekonomik refah seviyesi 2. Etik Kavramı
gibi faktörlerin etkisi altında kaldığından
Etik, yunanca karakter anlamına gelen
sübjektiftir. İş hayatında da etik ilkelerin
"ethos" sözcüğünden türetilmiştir.
uygulanması bu faktörlerden önemli öl-
Ethos’tan türetilen "ethics" kavramı da i-
çüde etkilenir. Etik kuralları bilen, kabul
deal ve soyut olana işaret ederek ahlak
eden ve değer veren herkesin bu kuralları
kurallarının ve değerlerinin incelenmesi
158
sonucu ortaya çıkmıştır. Bu anlamda etik, lışmalarından gelişmiştir (Toraman ve
toplumda yaygın olarak bilinen ahlak ku- Akcan, 2003; 60). Diğer taraftan literatürde
rallarından daha özel ve felsefidir (Aydın, etik ile ilgili üzerinde yoğun bir biçimde
2002; 5). Diğer bir deyişle etik kavramı; tartışılan konuların başında, etik ilkeleri-
fayda, iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi kav- nin hangi ölçütlere göre geliştirileceği ve
ramları inceleyen, bireysel ve grupsal dav- etik sistemleri gelmektedir. Etik sorunla-
ranış ilişkilerinde neyin iyi neyin kötü ol- rın tartışmalı ve belirsiz durumlarda daha
duğunu belirleyen ahlaki ilkeler, değerler çok ortaya çıkması da bu ilkelerin hangi
ve standartlar sistemi olarak tanımlan- esaslara dayalı olması gerektiği konusunu
maktadır (Hatcher, 2004; 358). Etik kav- daha da ön plana çıkarmaktadır. Söz ko-
ramıyla ilgili olarak felsefeciler tarafından nusu bu farklılıklara rağmen etik ilkelerin
birçok etik tanımı yapılmıştır. Buna göre geliştirilmesinde genellikle temel alınan
etik; her şeyden önce, istenebilecek bir yaklaşımlar; hakkaniyet ilkesi, insan hak-
yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır. ları, faydacılık ve bireysellik ilkeleridir
Daha geniş bir bakış açısıyla bütün etkin- (Lamberton ve Minor, 1995; 328).
lik ve amaçların yerli yerine konulması,
neyin yapılacağı ya da yapılmayacağının,
3. Muhasebe Meslek Etiği
neyin isteneceği ya da istenmeyeceğinin,
Etik kavramı çok eski yıllardan beri
neye sahip olunacağı ya da olunamaya-
özellikle felsefecilerin ilgilendiği bir konu
cağının bilinmesidir (Kırel, 2000; 2 içinde
olmuştur. Fakat günümüzde de etik
Sayın, 1998; 1). Etik kavramının biraz
değerlerin çalışma hayatıyla birlikte gün-
daha kolay anlaşılabilir bir tanımı ise
deme alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır.
şöyledir. “Etik, insanların kurduğu birey-
Bu bağlamda ele alınması gereken bir
sel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluş-
başka kavram da meslek (iş) etiğidir.
turan değerleri, kuralları doğru-yanlış ya
Meslek etiği, iş dünyasındaki davranışları
da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran
yönlendiren, onlara rehberlik eden etik
bir felsefe disiplinidir. Bu tanımda görüle-
prensipler ve standartların toplamıdır.
bileceği gibi, etik ve ahlak kavramları bir-
Meslek etiğini açıklamaya çalışan tüm
birine yakın kavramlardır. Birçok düşünür
tanımlar, belirli bir durumdaki “yanlış ve
ahlak ve etik sözcüklerini birbiri yerine
doğru”nun ne olduğu konusunda varolan
kullanmakta sakınca görmemektedir.
kuralları, standartları ve etik prensipleri
Ancak genel eğilim bu iki kavramın
içine almaktadır. Spesifik bir davranışın
birbirinden ayrı olduğu yönündedir.
etiğe uygun olup olmadığı, yalnızca birey-
Kısaca belirtmek gerekirse, etik doğru ve
lerin kişisel etik ve değerleri tarafından
yanlış davranış teorisidir, ahlak ise onun
değil, kitle iletişim, çıkar grupları ve
pratiğidir. Ahlaki, değil de etik ilkelerden;
örgütleri de içine alan toplum tarafından
etik değil de ahlaki bir davranış tarzından
belirlenmektedir. Bu yargılar örgütlerin
söz etmek daha doğrudur. Etik bir kişinin
etkinliklerinin toplum tarafından kabulu-
belli bir durumda ifade etmek istediği
nu ya da reddini etkilemektedir (Kırel,
değerlerle ilgilidir. Ahlak ise bunu hayata
2000; 4 içinde Ferrel ve Fraderich, 1994; 6).
geçirme tarzıdır (Kırel, 2000; 3- 4). Etik
Bir yönetim disiplini olarak gelişmekte
kavramının özünde, doğru ve yanlış öl-
olan meslek etiği, ortaya çıkışını ve
çütleri yatmaktadır. Tarihsel olarak ince-
gelişimini 1960’lardaki sosyal sorumluluk
lendiğinde ise etik ile ilgili çalışmaların
hareketine borçludur. Bu hareket ise
2.500 yıl öncesine, yunanlı filozof Aris-
temelde, işletmelerin kıt kaynakları kulla-
to’ya kadar uzandığı görülmektedir. Do-
narak tüketmeleri ve işletme yönetimi
layısıyla etik eski Yunan filozoflarının ça-
159
tarafından alınan kararlar ile çalışanların 119), diğer meslek alanlarından farkını
ve toplumun refahını ve sosyal ahlakını ortaya koyan ve toplumsal bir gereksi-
etkilediği anlayışına dayanır. 2000’li nime hizmet eden entellektüel boyutunun
yıllara gelindiğinde ise artık işletmelerde olması, üyelerinin profesyonel yetişimleri-
karın tek performans göstergesi olduğu ne temel oluşturan bir mesleki eğitim
geleneksel anlayışın değişime uğramaya sürecini içermesi ve topluma karşı faali-
başladığı açıkça görülmektedir. Son yıllar- yetleri gerçekleştirmede öncelikle feda-
da işletmelerin iş görme modellerinde karca davranma koşulunu yerine getirme-
yaşanan gelişim ve değişimler dinamik, siyle organize bir meslek örgütünün
karmaşık ve çok yoğun rekabetin varlığı gerekir (Arslan, 2001; 74).
yaşandığı iş hayatı işletmelerin doğru Ülkemizde muhasebe mesleği yukarıda
şeyleri yapmaları, hem kendilerine hem sayılan ilkelerin tamamını bünyesinde
de diğer işletmelere zarar vermemeleri vb bulundurmakla birlikte, 3568 sayılı ka-
gibi konular etik yönetimine olan nunla düzenlenmiş ve günün şartlarına
gereksinimi de giderek artan bir biçimde göre eksiklerini gidermek amacıyla birçok
artırmıştır (Uzkesici, 2002). Bu bağlamda tebliğ ve yönetmelikle desteklenmiştir.
modern işletmecilik alanında yaşanan bu Günümüzde her meslekte, mesleğin ge-
hızlı gelişim ve değişim, hemen hemen reklerinin yerine getirilebilmesi için mes-
her sektörü ve meslek grubunu etik lek mensuplarının bir takım kişisel, mes-
kurallar ve kodlar konusunda çalışmalar leki ve ahlaki niteliklere sahip olması ge-
yapmaya yönlendirmiştir. İş hayatında rekmektedir. Meslek mensuplarının bu ni-
yaşanan bu gelişmeler muhasebe mesle- teliklere sahip olmaları, hem meslek men-
ğinde de etik ilkeler ve kodlar konusunu subunun, hem de mesleğin gelişmesine
gündeme getirmiştir. Bu bağlamda büyük katkılar sağlayacaktır (Aymankuy
muhasebe mesleğinin kendine özgü etik ve Sakarya, 2003;188). Genel etik değerleri
ilkeleri ortaya çıkmıştır. Bu ilkelerin bir yanında, her mesleğin kendine has özel
bölümü hukuki çerçevede yasalaştırılmış, etik değerleri de söz konusudur ve meslek
bir bölümü ise meslek örgütleri tarafından mensuplarında söz konusu bir takım özel
yazılı ilkelere (kurallara) dönüştürül- etik kurallar aranmaktadır (Kırlıoğlu ve
müştür. Çok eski bir geçmişe sahip olan Akyel, 2003; 60). Meslek etiği “mesleki
muhasebe işi ülkemizde 3568 sayılı yasa davranışla ilgili neyin doğru, neyin yanlış,
ile “meslek” statüsüne kavuşturulmuştur. neyin haklı, neyin haksız olduğu
Meslek kavramına ilişkin ilgili literatürde hakkında inançlara dayalı ilkeler ve
üzerinde durulan ortak tanımlardan birisi; kurallar topluluğu” (Selimoğlu, 1997; 1)
bir kimsenin geçimini sağlamak, kendini veya “mesleki uygulamalarda kanunlara
gerçekleştirmek vb gibi nedenlerle sürekli uygun işlemlerin yanı sıra, toplumun
olarak yaptığı iş, tuttuğu yol, ekol, uğraş değer yargılarına önem vererek güvenilir
alanı olduğudur (Yıldız, 2001; 38). Bir bilgilerin topluma sunulması” olarak
uğraşının meslek olarak nitelendirilebil- tanımlanabilir (Özocak ve Baş, 2001; 1).
mesi için bazı temel şartları taşıması Meslek etiğinin en belirgin özelliği,
gerektiğine ilişkin üzerinde durulan mesleği yerine getirirken kusurların,
konular; karmaşık ve sürekli gelişen bir meslek çevresi dışında çok fazla tepki
bilgi yapısını içermesi, uygulamada karşı- görmemesi, kamu vicdanının bu tür
laşılan sorunların çözümünde mesleki kusurlara ilgisiz kalmasıdır (Aydın, 2002;
yargıların kullanılması ve kamu yararına 75). Uygulamada farklı meslek gruplarına
hizmet edecek mesleki bir sorumluluk bakıldığında, her meslek grubu kendisiyle
anlayışına sahip olması (Marşap, 1996; ilgili mesleki davranış kurallarını kendisi
160
geliştirmektedir. Karar verme aşamasında nasıl karşılardım? biçiminde sıralanabilir
neyin doğru, neyin yanlış, neyin haklı, (Otlu, 2001). Etik ilkeler, işletme
neyin haksız olduğunun belirlenmesine yöneticilerine belirli sorunlar karşısında
meslek etiği ilkeleri yardımcı olmaktadır. tam olarak yardımcı olamasa da süreçlerin
Artık günümüzde mesleklere ilişkin nasıl ve ne biçimde işlemesi gerektiği
geliştirilen mesleki etik kodları da konusunda yöneticilere yol gösterici bir
yaygınlaşma eğilimindedir örneğin birçok konumdadır (Gümüş, 2007; 13). Meslek
işletmenin, örgüt yapısına ve faaliyette ahlakı, yasal kuralların ötesinde geniş
bulunduğu çevreye uygun olarak kendi kapsamlı bir kavramdır. Mesleki ahlak
etik standartlarını oluşturmaya başladığı kurallarının oluşumunda önemli ölçüde
görülmektedir (Gümüş, 2007; 13). mesleğin özellikleri etkili olmaktadır.
Mesleklerarası farklılıkların olmasına Muhasebe mesleğinin gereklerini yerine
rağmen meslek etiği ile ilgili olarak getirebilmek için bu mesleği yürütecek ki-
belirlenen kurallar genel olarak üç ortak şilerin mesleki bilgi, beceri ve deneyimi-
hususta yoğunlaşmaktadır. Bunlar; yasal nin yanında, mesleki ahlak niteliklerine
düzenlemeler, serbest seçim hakları ve sahip olmaları da gerekmektedir. Muha-
etik olgusu şeklinde özetlenebilir sebede etik, kanunlara uygun işlemlerin
(Akdoğan, 2003; 309). Meslek etiği her yanı sıra, toplumun güncel değer yargıla-
şeyden önce, o mesleği sürdürenlerin, rına da önem vererek güvenilir bilgilerin
mesleğin gerektirdiği nitelik ve özelliklere topluma sunulmasıdır (Gül ve Ergün,
ne derecede sahip olup olmadığıyla 2004; 57 içinde Sözbilir; 2000; 46). Muha-
yakından ilgilidir (Torlak, 2001; 84). sebe mesleği konusunda diğer bir tanım
Meslek etiği açısından mesleğin ise; meslek mensubu olan kişinin bağım-
gerektirdiği niteliklere sahip olma sızlığını, kendi kendini kontrolünü ve dü-
yanında yapılan işi benimseme, o işte en rüstlüğünü ifade eder. Diğer bir deyişle
iyi olmaya çalışma ve meslek onuruna muhasebede meslek etiği; müşterilere,
sahip çıkmanın gerekliliği de önemli bir halka ve diğer uygulamacılara yüksek
konudur. Diğer taraftan meslek sahibi standartlara bağlanmış ahlaki davranışlar-
olmanın o kişiye sağladığı bir çok la hizmet edilmesi demektir. Söz konusu
prestijden de söz etmek olasıdır (Arslan, hizmeti sunacak olan meslek mensupları
2001; 74). Meslek etiği bakımından bir ise, uzmanlıkta yeterli sorumluluğa ulaş-
davranışın etik dışı bir davranış olup mış, güvenilirliğini sağlamış, doğru ve ta-
olmadığına dair aşağıda verilen soruların rafsız olma vasıflarına sahip kişiler olmak
meslek mensubu tarafından yanıtlanması, zorundadır (Çiftçi ve Çiftçi, 2003;82 içinde
söz konusu davranışın etik olup olmadığı Selimoğlu; 1998;146). Öte yandan toplu-
konusunda ilgili kişiye genel bir izlenim mun meslek mensuplarından bazı beklen-
sunmaktadır. Bu sorular; Yaptığım şey, tileri vardır ve dolayısıyla muhasebe ve
doğru, adil ve yasal mıdır? Bu benim denetim mesleğini yürütmekle görevli o-
kendi işim olsaydı aynısını yapar lanlar, topluma karşı da sorumluluğa sa-
mıydım? Bu yaptıklarımı rahat bir hiptirler (Çiftçi ve Çiftçi, 2003; 82). Muha-
biçimde eşimle, arkadaşımla veya en sebe mesleğinde etik anlayışının gelişme-
yakınımdaki kişilerle paylaşabilir miyim? sinde muhasebe bilgilerinin niteliği de ö-
Bu davranışlarımla kimler, nasıl haksız nemli rol oynar. Bu doğrultuda, işletme ile
yere zarar görebilir? Bu davranışım ortaya ilgili taraflara sağlanacak muhasebe bilgi-
çıktığında mesleki saygınlığım, itibarım lerinin sahip olması gereken bazı nitelikler
bundan nasıl etkilenir? Bu davranışı başka vardır. Bunlar; anlaşılabilirlik, ilgililik,
bir meslektaşım yapmış olsaydı bunu güvenilirlik, karşılaştırılabilirlik ve tutarlı-
161
lıktır (Gül ve Ergün, 2004; 57 içinde Muhasebe mesleğinde etiği sağlamaya
Cemalcılar ve Önce, 1999; 31–33). Böylece, yönelik olarak yapılan çalışmalara paralel
muhasebe etiğinde davranışsal boyutun olarak, işletmelerde etik memurlarının gö-
yanında, muhasebe bilgilerinin niteliğinin revlendirilmesi kararlaştırılmış ve bu gö-
de öne çıktığı görülmektedir (Gül ve revin yürütülmesi ve kontrolü için 1992
Ergün, 2004; 57). Muhasebe mesleğinin yılında “Etik Memurları Birliği (Ethics
gereklerini yerine getirebilmek için bu Officer Association) - EOA” kurulmuştur.
mesleği yürütecek kişilerin mesleki bilgi, Muhasebe meslek birliklerinin yayınların-
beceri ve deneyim yanında, mesleki ahlak da yoğun bir biçimde etik kavramı üze-
niteliklerine de sahip olmaları gerekmek- rinde durulmaktadır. Ayrıca şirketler,
tedir (Saban ve Atalay, 2005; 52). muhasebe sistemlerinin güvenilirliği açı-
sından bu konu üzerinde yoğunlaşmakta
ve yönetim kurullarında gerekli kararları
4. Muhasebe Mesleğinde Etik İle İlgi-
almaktadırlar. Uluslararası alanda yapılan
li Düzenlemeler
düzenlemeler “Amerika Sertifikalı Kamu
Muhasebe mesleğinde, meslek etiğine
Muhasebecileri Enstitüsü – AICPA”, “U-
yönelik olarak oluşturulan yazılı kurallar
luslararası Muhasebeciler Federasyonu –
gerek uluslararası gerekse ulusal alanda
IFAC”, “Yönetim Muhasebecileri Enstitü-
yapılan düzenlemelerdir. “Dünyada ve
sü – IMA” ve “İç Denetçiler Enstitüsü –
ülkemizdeki gelişmeler sonucunda etik
IIA” tarafından yapılan düzenlemeler ola-
konusunda artan duyarlılığın da etkisiyle,
rak dört grupta toplanabilir.
muhasebe mesleğinde etik değerlere yöne-

lik bir takım standartların oluşturulması
önem kazanmıştır. Muhasebe meslek 4.2. Ulusal Alanda Yapılan Düzenle-
meler
etiğine yönelik olarak, birçok ülkede mes-
lek örgütleri tarafından etik kuralları yazı- Ulusal alanda çeşitli kurum ve kuru-
lı hale getirilmektedir” (Çiftçi ve Çiftçi, luşlar tarafından bazı düzenlemeler ya-
2003; 83). Muhasebe meslek etiğiyle ilgili pılmıştır. Bu düzenlemeler yasa, yönetme-
olarak uluslararası ve ulusal alanda yapı- lik ve tebliğlerle yasal bir zemin üzerine
lan düzenlemelere aşağıda daha ayrıntılı oturtulmaya çalışılmıştır. Ulusal alanda
bir biçimde değinilmiştir. yapılan düzenlemeler; “Maliye Bakanlığı”,
“3568 Sayılı Serbest Muhasebecilik, Ser-
best Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Ye-
4.1. Uluslararası Düzenlemeler
minli Mali Müşavirlik Kanunu”, “Serbest
Uluslararası alanda muhasebe mesle-
Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali
ğinde etik ile ilgili yapılan çalışmalar üç
Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin Ça-
başlık altında toplanabilir. Bunlar aşağıda
lışma Usul ve Esasları Hakkındaki Yö-
gösterildiği gibi sıralanabilir (Sözbilir,
netmelik”, “Türkiye Serbest Muhasebeci
2000; 54);
Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavir-
 Şirketlere etik memurlarının atanma- ler Odaları Birliği – TÜRMOB”, “Sermaye
sı, Piyasası Kurulu – SPK” ve “Türkiye İç
 Etik konusunda muhasebe meslek Denetim Enstitüsü – TİDE” tarafından ya-
birliklerinin yayınları, pılan düzenlemeler olarak sıralanabilir.
Uluslararası ve ulusal alanda yapılan dü-
 Şirket yıllık genel kurullarında gün-
zenlemeler aşağıdaki tablolarda ayrıntılı
deme etiğin dâhil edilmesi.
bir biçimde gösterilmiştir.

162
Tablo 1. Uluslararası Düzenlemeler

ULUSLAR ARASI DÜZENLEMELER DÜZENLEME TARİHİ VE KONUSU
1. Amerika Sertifikalı Kamu  AICPA tarafından 1966 yılında “Muhasebe Mesleğinde
Muhasebecileri Enstitüsü (AICPA) Meslek Ahlakı Standartları” yayınlanmıştır. Bu standartlar
Tarafından Yapılan Düzenlemeler 1988 yılında tekrar düzenlenmiştir.Bunlar (Pekdemir, 1999;
21 İçinde Magill vd. , 211–212);
 Sorumluluklar
 Kamu yararı
 Dürüstlük
 Tarafsız ve Bağımsız Olma
 Özenli Çalışma
 Hizmetin Kapsamı ve Niteliği’dir
 Amerikan Profesyonel Muhasebe Mesleği için geliştirilen “Mesleki Ahlak Kuralları Ya-
sası”nın ikinci bölümü “Kurallar” olarak sınıflandırılmış ve 11 adet kural öngörülmüştür.
Bu kurallar şunlardan oluşmaktadır (Pekdemir, 1999; 21 İçinde Uslu, İSMMM Odası,
No: 20, 28–29);
 Bağımsızlık
 Dürüst ve Tarafsız Olma
 Genel Standartlar
 Standartlara Uyma
 Muhasebe Standartlarına Uyma
 Müşteri Bilgilerinin Gizliliği
 Şartlı Ücret
 Uygunsuz Davranışlar
 Reklam Yapma Yasağı
 Komisyon Alma Yasağı
 Mesleği İcra Biçimi ve Unvan Kullanma
2. Uluslararası Muhasebeciler  “IFAC” tarafından “Profesyonel Muhasebeciler İçin Ahlak Kuralları” yayınlanmıştır. On
Federasyonu (IFAC ) Tarafından Yapılan sekiz bölümden oluşan bu kuralların yedi bölümü bütün muhasebecilere, yedi bölümü
Düzenlemeler serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilere, dört bölümü de bağımlı çalışan
muhasebecilere uygulanabilir (Pekdemir, 1999; 22), (Pekdemir, 1999; 22 İçinde IFAC
Handbook, 1998; 502– 548).
3. Yönetim Muhasebecileri Enstitüsü (IMA)  Birçok profesyonel meslek kuruluşu etik standartları belirleyebilmektedir. Yönetim mu-
Tarafından Yapılan Düzenlemeler hasebecileri enstitüsü tarafından belirlenen etik standartlar ise şöyledir (Gümüş, 2007;
14 İçinde Mcwatters vd. , 2001; 25);
 Yeterlilik (Yetenek)
 Gizlilik
 Dürüstlük
 Nesnellik (Tarafsız Olmak)
4. İç Denetçiler Enstitüsü (IIA) Tarafından  “IIA” iç denetim hizmetinin gelişmesi için çeşitli standartları uygulamaya koymuştur. Bu
Yapılan Düzenlemeler standartlar;
 Bağımsızlık
 Mesleki Yeterlilik
 Denetim Faaliyetinin Kapsamı
 Denetimin Gerçekleştirilmesi ve İç Denetim Departmanı Yönetimi’dir.

Dünyadaki ve Türkiye’deki uygula- dersler ya da dersler içerisindeki konular
malar dikkate alındığında muhasebe artırılmalıdır. Ancak gelenekselleşmiş ve
meslek mensuplarının ve adaylarının, etik mesleğe giriş öncesi ezberletilmekten öte-
ilkeler çerçevesinde yetiştirilmesi, sadece ye gitmeyen bu konular; yeterince içselleş-
mesleğin icrası aşamasında değil hizmet tirilemediği veya eğitim süresi içerisinde
öncesi eğitimi de kapsayıcı bir süreci i- meslekle ilgili etik ilkeler, içerikleriyle bir-
çermelidir. Bu süreç içerisinde, muhasebe likte tam olarak algılanamadığı veya iyi
meslek adaylarına daha mesleğe başlama- aktarılamadığı için mesleğin icrası aşama-
dan üstlenecekleri görevle birlikte yük- sında farklı uygulamalar görülebilmekte-
lendikleri etik sorumlulukları ve yerine dir.
getirmeleri beklenen etik ilkeleri de içeren
163
Tablo 2. Ulusal Alanda Yapılan Düzenlemeler

ULUSAL ALANDA YAPILAN DÜZENLEMELER DÜZENLEME TARİHİ VE KONUSU
1. Maliye Bakanlığı Tarafından Yapılan Düzenlemeler  Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan “Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebliği – MSUGT” ne göre muhasebenin
temel kavramları on iki başlık altında toplanmıştır. Bu
kavramlardan sosyal sorumluluk kavramı, tarafsızlık ve
belgelendirme kavramı, tutarlılık kavramı ve tam açıklama
kavramı MSUGT’ ne göre muhasebe mesleğinde etikle ilgili
düzenlemelerdendir (İSMMMO, Yayın No:14).
2. 3568 Sayılı Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali  3568 sayılı kanunda meslek mensuplarının uyması gereken
Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin Çalışma Usul ve kurallar belirtilmiştir. Bu kurallar ile muhasebe mesleğinde
Esasları Hakkındaki Yönetmelik çalışma disiplini, mesleki güven ve etik amaçlanmıştır.
3. Türkiye Serbest Muhasebeci Mali  Ulusal mevzuatımızda kısmen düzenlenmiş olan meslek etiğine
Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği yönelik kurallar TÜRMOB tarafından 2001 yılında tekrar
(TÜRMOB) Tarafından Yapılan Düzenlemeler düzenlenmiştir. Meslek etik kuralları “mecburi meslek kararı” ile
düzenlenerek konu yasal bir dayanağa kavuşmuştur. TÜRMOB
tarafından oluşturulan kurallarda; hem bir takım etik standartları
ortaya koyduğu hem de cezalandırılması gereken davranış ve
tutumların saptanması için temel oluşturacağı yönündeki
hükümlerin yer alması etik kurallarının denetimine de çok önem
verildiğine işaret etmektedir (Ertaş ve Arslan, 2009;29).
4. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)  13 Aralık 1987 tarih ve 19663 sayılı Resmi Gazetede
Tarafından Yapılan Düzenlemeler yayınlanan “Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Dış Denetleme
Hakkındaki Yönetmelik” de denetimde etiği sağlamaya yönelik
olarak çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Yönetmeliğin onikinci
maddesinde denetim faaliyetinde bulunanların
yapamayacakları işler “yasaklar” başlığı altında açıklanmıştır.
Buna göre denetçiler meslekle ve meslek onuru ile
bağdaşmayan işlerle uğraşamazlar ve işleri dolayısıyla
öğrendikleri bilgi ve sırları görevleri süresince ve bu görevlerini
bıraktıktan sonra açıklayamazlar. Ancak adli veya mevzuatla
yetkili ve görevli kılınmış olmak kaydıyla suç oluşturan
durumların yetkili mercilere duyurulması ve idari her türlü
inceleme ve soruşturma nedeniyle ilgililere bilgi verilmesi yasak
değildir.
5. Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) TarafındanYapılan  “İç Denetçiler Enstitüsü – IIA” tarafından hazırlanan iç denetim
Düzenlemeler hizmetinin gelişmesi için oluşturulan standartların tamamı
“Türkiye İç Denetim Enstitüsü Derneği – TİDE” tarafından
Türkçeye çevrilip yayınlanmıştır.

Bu nedenle hizmet öncesi verilecek eği- 5. Yöntem ve Bulgular
timde yapılacak düzenlemeler sorunun
Bu araştırmanın temel amacı, muha-
çözümü için büyük önem taşımaktadır.
sebe eğitimi alan öğrencilerin muhasebe
Bu açıklamalar doğrultusunda öğrenci- mesleğiyle ilgili etik olmayan davranışlara
lerin hizmet öncesi almakta oldukları mu- ilişkin algılamalarını belirleyebilmektir.
hasebe eğitimi ve etik konusundaki algıla- Bu amaç doğrultusunda araştırmada ger-
rını ölçmeye dönük olarak “Dumlupınar çekleştirilmesi hedeflenen alt amaçlar
Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yükse- şunlardır; muhasebe bölümü öğrencile-
kokulu Muhasebe Bölümü”nde eğitim rinin, şirket içi ilişkilerinde etik olmayan
görmekte olan öğrenciler arasında etik davranışlara ilişkin algılamalarını belir-
konusundaki algılarını ölçmek amacıyla lemek, muhasebe bölümü öğrencilerinin
bir anket çalışması yapılmış ve çalışmaya müşterilerle ilişkilerinde etik olmayan
ilişkin ayrıntılar aşağıda verilmiştir. davranışlara ilişkin algılamalarını belirle-
mek muhasebe bölümü öğrencilerinin,
164
diğer meslektaşlarıyla olan ilişkilerinde bilgilere göre 2008-2009 bahar dönemi
etik olmayan davranışlara ilişkin algıla- itibariyle “Dumlupınar Üniversitesi Uy-
malarını belirlemek, muhasebe bölümü gulamalı Bilimler Yüksekokulu Muhasebe
öğrencilerinin, görevleriyle ilgili sorum- Bölümü”nde eğitim gören öğrenci sayısı
luluklarda etik olmayan davranışlara 135’dir. Tam sayım yoluyla tüm
ilişkin algılamalarını belirlemek, muha- öğrencilere uygulanan anketlerde % 100
sebe bölümü öğrencilerinin, çeşitli kişisel oranında geri dönüşüm sağlanmış, fakat
değişkenlere göre örneğin; geldiği yerle- 18 anket çeşitli nedenlerle değerlendirme
şim birimi, cinsiyet, anne-babanın eğitim dışı bırakılmış ve sonuçta toplam 117
durumu vb gibi etik algılamalarında anket değerlendirmeye alınmıştır. Evrenin
herhangi bir farklılık olup olmadığını tamamı göz önüne alındığında bu oran
belirlemek. Bu çalışma aynı zamanda; oldukça yüksek temsil düzeyi sağlayan bir
gelecekte muhasebe alanında görev yapa- oran olarak kabul edilebilir. Analize tabi
cak olan meslek mensubu adaylarını kap- tutulan anketlerde, mesleğin kişisel özel-
saması ve çalışacakları kurumların insan liklerine ilişkin bilgiler yüzde ve frekans
merkezli ve hizmet üretilen kurumlar yöntemi kullanılarak çözümlenmiş; öğren-
olması dolayısıyla ayrı bir öneme sahiptir. cilerin etik algılamalarıyla ilgili her bir
Bu bağlamda çalışma, adayların alanıyla boyuta ilişkin görüşleri yüzde, frekans ve
ilgili bilgi ve becerileri kadar; iyi, doğru ve aritmetik ortalama yöntemiyle hesap-
gerçek hakkındaki algılarının da hangi lanmış ve tablo halinde sunulmuştur. İlgili
yönde olduğunun ortaya koyulmasına, ifadelere ilişkin standart sapmalar -σ- da
geleceğe yönelik etik ilke ve standartların, verilmiştir. Muhasebe öğrencilerinin cin-
verilecek olan -verilmesi gereken- etik eği- siyet ve devam etmekte oldukları sınıf
timinin içeriğinin ne şekilde oluşturulması grupları için verilen boyutlarla ilgili etik
gerektiğine de önemli ölçüde ışık algılamalarında herhangi bir farklılık olup
tutacaktır. olmadığı t testi; yaş, ikametgah, babanın
ve annenin eğitim durumu değişkenlerine
ilişkin etik algılamalarında herhangi bir
5.1. Araştırmanın Yöntemi
farklılık olup olmadığı ise Anova testi ile
Muhasebe öğrencilerinin etik algılama-
analiz edilmiş ve araştırmanın amacına
larıyla ilgili görüşlerinin alınmasına dö-
uygun bir şekilde yorumlanmıştır. Söz
nük olarak yapılan bu çalışmada anket
konusu bu analizler SPSS 16.0 programı
tekniğinden yararlanılmıştır. Söz konusu
kullanılarak yapılmıştır.
anket, konuyla ilgili yapılmış araştırmalar

(Engle ve Smith, 1990; Shenas, 1994;
Aydın, 2002; El ve Bowen, 2002) ve geliş- 5.2. Araştırmayla İlgili Bulgular ve
Değerlendirmeler
tirilmiş ölçekler taranarak oluşturul-
muştur. Araştırmanın hedef kitlesini Ankete katılan öğrencilerin demografik
“Dumlupınar Üniversitesi Uygulamalı özelliklerine ilişkin bilgiler Tablo 3’de yer
Bilimler Yüksekokulu Muhasebe Bölü- almaktadır. Buna göre öğrencilerin %
mü”nde eğitim görmekte olan tüm 44,4’ü bayan % 55,6’sı ise bay’dır. Öğren-
öğrenciler oluşturmaktadır. Hedef kitlenin cilerin % 35,9’u 1. sınıfta, % 30,8’i 2. sınıf-
tümüne tam sayım yoluyla ulaşma ola- ta, % 33,3 ise 3. sınıfta olup; okulun 3 yıllık
nağı bulunduğundan araştırmada örnek- bir geçmişinin olması nedeniyle 4. sınıfta
lem alınma yoluna gidilmemiş ve son yani mezun olma aşamasında öğrencisi
şekli verilen anket, hedef kitleye uygu- bulunmamaktadır. Öğrencilerin % 15,4’ü
lanmıştır. İlgili kayıtlardan elde edilen köy, % 22,2’si ilçe merkezi ve % 62,4’ü ise
165
il merkezinde ikamet etmektedir. Ankete göstermektedir. Tablo 4 incelendiğinde,
cevap veren öğrencilerin ailelerinin almış şirket içi ilişkiler boyutundaki “Şirkette
oldukları eğitim incelendiğinde ise, bu başarılı olabilmek için üst düzey bir yöne-
durum ülkemizdeki eğitim düzeyinin ne ticinin etik anlayışını benimsemek” ifade-
kadar düşük seviyelerde olduğunu gös- sinin aritmetik ortalaması, diğer etik dışı
termektedir. Nitekim Tablo 3 incelendi- davranışlara ilişkin ifadelere göre daha
ğinde öğrencilerin babalarının % 49,6’sı, düşük çıkmıştır. Bu durumun aslında iş
annelerinin % 65’i ilkokul mezunu iken, dünyasında yaşanan işsizlik sorununun
küçümsenmeyecek bir oran ise (babaların çok yoğun biçimde yaşanması ve öğrenci-
%5,1’i ve annelerin %16,2’si) okuryazar lerin işsiz kalma korkusu nedeniyle yaşa-
değildir. dığı ikilemden kaynaklandığı düşünül-
Tablo 4’de ankete cevap veren öğrenci- mektedir. Müşterilerle ilişkiler boyutun-
daki “Müşterilere muhasebe mesleği dı-
lerin şirket içi, müşterilerle, meslektaşlarla
şında diğer işletme fonksiyonları (pazar-
ilişkileri ve görevle ilgili sorumluluklara
ilişkin etik olmayan davranışlara yönelik lama, üretim, finansman) konusunda her-
algılamalarının yüzde, frekans dağılımla- hangi bir katkı sağlamak” ve “Yeminli
Mali Müşavir / Bağımsız Denetçi bulun-
rı, aritmetik ortalamaları ve standart sap-
masında müşterilere aracılık etmek” ifa-
ma değerleri yer almaktadır. Tablo 4 dik-
katli bir şekilde incelendiğinde görüleceği desinin aritmetik ortalaması, diğer etik dı-
üzere, öğrencilerin cevapları “kısmen etik şı davranışlara ilişkin ifadelere göre daha
düşük çıkmıştır. Bu durumun da müşteri
dışı” ve/veya “tamamıyla etik dışı” seçe-
kaybetme korkusu nedeniyle var olan
neklerinde yoğunlaşmaktadır. Bu da öğ-
rencilerin söz konusu tüm alanlardaki etik müşteriyi kendine bağlama çabasından
kaynaklandığı düşünülmektedir.
dışı uygulamaları genelde onaylamadığını

Tablo 3. Ankete Katılan Öğrencilerin Demografik Özellikleri

Demografik Özellikler f* %
Cinsiyet Bay 65 55,6
Bayan 52 44,4
Sınıf 1.sınıf 42 35,9
2.sınıf 36 30,8
3.sınıf 39 33,3
4.sınıf 0 0
İkamet Yeri Köy 18 15,4
İlçe Merkezi 26 22,2
Şehir Merkezi 73 62,4
Babanın Eğitim Durumu İlkokul 58 49,6
Ortaokul 25 21,4
Lise 20 17,1
Üniversite 8 6,8
Lisansüstü 0 0
Okuryazar değil 6 5,1
Annenin Eğitim Durumu İlkokul 76 65,0
Ortaokul 12 10,3
Lise 6 5,1
Üniversite 4 3,4
Lisansüstü 0 0
Okuryazar değil 19 16,2

* f = frekans
166