Moskwa 1941 PDF
Preview Moskwa 1941
Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz Ilustrację na obwolucie projektował: Konstanty M. Sopoćko Redaktor Zbigniew Czerwiński Redakcja map: Iwona Ziemkiewicz Redaktor techniczny: Danuta Wdowczyk © Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1987 r. ISBN-83-11-07397-X Wydanie I. Nakład 20 000+280 egz. Objętość (z wkładkami) 10,11 ark. wyd., 12,0 ark. druk. Papier offsetowy III kl., 70 g. format 82x104/32. Oddano do składania we wrześniu 1986 r. Druk ukończono w maju 1987 r. Wojskowe Zakłady Graficzne w Warszawie. Zam. nr. 8161 ' Cena zł 2S0.— K-27 HISTORYCZNE BITWY WIESŁAW WRÓBLEWSKI MOSKWA 1941 Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1987 WSTĘP Przy autostradzie prowadzącej z podmoskiewskiego lotniska Szere- mietiewo do centrum stolicy Związku Radzieckiego wznosi się monu mentalny pomnik stanowiący symbol bohaterskiej obrony Moskwy w 1941 r. Pokazuje on, jak głęboko hiderowskie zagony wdarły się na terytorium Związku Radzieckiego, symbolizuje grozę dni, jakie prze żywali mieszkańcy miasta wobec stojącego u jego bram wroga. Z perspektywy lat, w świetle opublikowanych dokumentów i opra cowań, pełniej dostrzegamy historyczne znaczenie zwycięstwa pod Moskwą. To bitwa moskiewska przygotowała przełom pod Stalingra dem i Kurskiem rozpoczynając nieuchronną zagładę hitlerowskiej ar mii. Analizując dostępny materiał dokumentacyjny zdajemy sobie spra wę, jak ogromnego wysiłku, tak ludzkiego, jak i materialnego, musiały dokonać narody Związku Radzieckiego, aby powstrzymać wroga dy sponującego przewagą w ludziach, a zwłaszcza w sprzęcie. Kierownictwo III Rzeszy postawiło sobie zdobycie Moskwy jako jeden z głównych celów prowadzących do błyskawicznego podboju i zniszczenia Związku Radzieckiego. Cel ten miał być realizowany w ramach tzw. planu „Barbarossa”. Moralno-psychologiczne przygo towania do wojny radziecko-niemieckiej faszystowskie Niemcy rozpo częły jeszcze na długo przed podpisaniem przez Hidera — 18 grudnia 1940 r. — dyrektywy do jego wykonania. Stąd też decyzja Hidera z końca lipca 1940 r. o rozpoczęciu prac nad przyszłą wojną ze Związ kiem Radzieckim nie była zaskoczeniem dla dowództwa Wehrmachtu, chociaż przyjęto ją z obawami, czy nie dojdzie do wojny na dwa fronty. Obawy te nie miały jednak wpływu na wszechstronne, solidne opra cowanie wspomnianej dyrektywy. W kolejnych wersjach planu »Bar barossa” stwierdzano, że upadek radzieckiej stolicy zdecyduje o zała maniu się Związku Radzieckiego i błyskawicznym zakończeniu wojny na wschodzie. W takim właśnie duchu sformułowany został rozkaz Hitlera do niemieckiej armii wschodniej. Czytamy w nim: „...Żołnie rze! przed wami Moskwa! W ciągu dwóch lat wszystkie stolice konty nentu pokłoniły się przed wami. Wyście przemaszerowali ulicami naj piękniejszych miast. Pozostała Moskwa. Zmuście ją do pokłonu, po każcie jej siłę naszego oręża, przejdźcie po jej placach. Moskwa — to koniec wojny. Moskwa to odpoczynek. Naprzód!” Kierownictwo III Rzeszy w momencie rozpoczęcia agresji na Zwią zek Radziecki, jak również w pierwszych miesiącach wojny było prze konane o niezwyciężoności swej armii i niepodważalności doktryny „Blitzkriegu”. Niemcy wierzyli, że wojna z Krajem Rad zakończy się w ciągu sześciu tygodni. Tymczasem na skutek narastania oporu i aktywności obrony strate gicznej Armii Radzieckiej, w miarę upływu czasu, średnie tempo na tarcia Wehrmachtu z 60 km na dobę w czerwcu zmalało do 4 i mniej km w październiku 1941 r. Na silną i coraz lepiej organizowaną obro nę natknęli się Niemcy na moskiewskim kierunku strategicznym. Dą żąc do zdobycia Moskwy hitlerowcy zaczęli wzmacniać siły Grupy Armii „Środek” kosztem swych skrzydeł strategicznych: północnego i południowego. W październiku 1941 r. na kierunku moskiewskim zgromadzili niemal połowę sił użytych na froncie wschodnim. Bitwa o Moskwę toczyła się przez sześć miesięcy. Po dwóch ofen sywach niemieckich: październikowej i listopadowej, które zakończyły się wyczerpaniem sił niemieckich i ich odwodów operacyjnych, w grudniu 1941 r. Armia Radziecka przeszła do przeciwnatarcia, które następnie przerodziło się w ogólne natarcie strategiczne. O rozmiarach bitwy pod Moskwą świadczy liczba zaangażowanych przez obie strony sił i środków — około 2 min ludzi, 2,5 tys. czołgów, 1,5 tys. samolotów oraz ponad 20 tys. dział i moździerzy. Zainteresowanie bitwą pod Moskwą zaowocowało wieloma interesu jącymi publikacjami. Wszyscy są zgodni co do oceny tej bitwy. Pod Moskwą nastąpił krach wojny błyskawicznej. Fundamentalną pracą podejmującą w szerokim zakresie militarne aspekty bitwy moskiewskiej jest książka pod redakcją marsz. Wasilija Sokołowskiego Razgrom niemiecko-faszistskich wojsk pod Moskwoj. Po dobny charakter ma powstała w Instytucie Historii Akademii Nauk ZSRR Wielikąja bitwa pod Moskwoj. Na szczególną uwagę zasługują też: Wielikąja bitwa pod Moskwoj A. Samsonowa, Pobieda pod Moskwoj K. Bukowa oraz Dado Murije- wa Prował opieracji „ Tajfun”. O bitwie moskiewskiej ukazało się także wiele publikacji będących rezultatami konferencji rocznicowych i sympozjów naukowych. Wy mienić tu należy materiały z konferencji naukowej, która odbyła się w ćwierćwiecze bitwy oraz materiały z konferencji poświęconej jej 40- -leciu. Pierwsze z nich wydano w zbiorze noszącym tytuł Besprimiemyj podwig, a drugie Pobieda pod Moskwoj. W literaturze poświęconej bitwie moskiewskiej znajduje się dużo prac o charakterze wspomnieniowym. Wyjątkowo cenne są tu pamięt niki dowódców radzieckich, których losy wojenne związały z obroną stolicy. Na plan pierwszy wysuwają się wspomnienia marsz. Gieorgija Żukowa, Konstantego Rokossowskiego oraz gen. Konstantina Tielie- gina. Waga wspomnień pierwszego z nich jest wyjątkowa, bowiem w czasie decydujących walk o Moskwę dowodził on Frontem Zachod nim, na którym spoczywał wówczas główny ciężar walki. Spojrzenie dowódcy Frontu na całokształt wydarzeń jest spojrzeniem stratega. Interesujące jest zestawienie oceny sytuacji ze szczebla do wódcy Frontu z ocenami dowódcy armii. Pozwala na to lektura książki G. Żukowa Wspomnienia i refleksje i K. Rokossowskiego Żołnierski obowiązek. Oryginalny charakter ma praca gen. Konstantina Tieliegina. Autor, członek Rady Wojennej Moskiewskiego Okręgu Wojskowego i Mo skiewskiej Strefy Obrony, przez cały czas bitwy o Moskwę znajdował się w centrum wydarzeń. Stąd też jego obserwacje stanowią wyjątkowo cenny materiał poznawczy. Tieliegin nie ogranicza swych wspomnień do rejestru wydarzeń, ale także przybliża sylwetki tych, których po stawa i działanie nie pozwoliły hitlerowskiemu najeźdźcy na wkrocze nie do Moskwy. W podobnej konwencji utrzymane są wspomnienia gen. Daniła Źurawlewa, dowódcy obrony powietrznej Moskwy. Praca ta jednak, ze względu na funkcję, jaką pełnił jej autor, dotyczy tylko pewnego wycinka obrony miasta. Interesujące są także wspomnienia gen. Andreja Jeremienki, Mi chaiła Katukowa, Dmitrija Leluszenki oraz wielu innych obrońców radzieckiej stolicy. Na zakończenie warto wspomnieć o książce Lwa Bezymienskiego Bitwa pod Moskwą. Autor, znakomity znawca problemu, zastosował bardzo ciekawy zabieg, a mianowicie dotarł do byłych dowódców hit lerowskich, którzy walczyli pod Moskwą, pytając ich o ocenę tamtych wydarzeń z perspektywy kilkudziesięciu lat. Efekt okazał się bardzo interesujący. Klęska Wehrmachtu pod Moskwą stanowi zwrot nie tylko w wojnie radziecko-niemieckiej, ale jest także nie kwestionowanym w historio grafii zachodniej, zwrotem w drugiej wojnie światowej. Zwycięstwo Armii Radzieckiej w tej bitwie udowodniło światu, że doktryna wojny błyskawicznej nie jest uniwersalna. Na polach bitwy o radziecką stolicę pogrzebany został bezpowrotnie mit o niezwyciężoności Wehrmachtu. PLANY NIEMIECKIE WOBEC MOSKWY Plan „Barbarossa” opracowywany był wyjątkowo dopadnie. Z zachowanych pierwszych szkiców z 21 lipca 1940 r. wynika, że na rozwinięcie wojsk do ofensywy przewidywano 4 do 6 ty godni. Zakładano w nim przy pomyślnym przebiegu ofensywy rozgromienie Armii Radzieckiej. Natomiast gdyby ofensywa nie przebiegała zbyt gładko, planowano głębokie wejści« na te ren Związku Radzieckiego, tak aby Berlin i śląski okręg prze mysłowy pozostały poza zasięgiem radzieckiego lotnictw« bom bowego. Planowano użycie 80—100 dywizji uważając, że Armia Czerwona dysponuje 50—75 dobrymi dywizjami *. Do pracy nad planem „Barbarossa” przystąpili niezależnie od siebie: gen. Erich Mareks, gen. Hans von Greiffeaberg i ppłk Gerhard Feyerabend. Założyli oni utworzenie środka ciężkości na południowym odcinku frontu, co zmusiłoby siły radzieckie, zgrupowane w rejonie Moskwy, do przyjęcia walki „odwróconym frontem”. „Na mapie — jak pisze Lew Bezy- mienski — zamiar ten wyglądał zachęcająco: potężna, strzała przeszywa południową część ZSRR, mija Kijów i dochodzi do Moskwy, a znajdujące się w rejonie Mińsk—Smoleńsk armie radzieckie są odcięte od własnej stolicy 2. 1 L. Bezymienski, Jak powstawał plan „Barbarossa“, Warszawa 1979, s. 214. 2 Tamże, s. 214. Na odprawie w Naczelnym Dowództwie Wojsk Lądowych (Ober kommando des Heeres — OKH), która odbyła się w ostatnim dniu lipca 1940 r., Hitler dał kolejne wytyczne. Ustalił początek realizacji planu „Barbarossa” na maj 1941 r., a czas jej wykona nia na pięć miesięcy. Jako cel strategiczny postawiono zni szczenie Związku Radzieckiego. Operacja miała składać się z dwóch etapów: pierwszy wiązał się z uderzeniem na Kijów w kierunku Dniepru, drugi z uderzeniem na państwa nadbałtyc kie i w kierunku na Moskwę. Na podstawie wytycznych Hitlera gen. Marcks opracował „operacyjny projekt Wschód”. Z planu tego wynika, że natarcie na Moskwę miało nastąpić po uderzeniu na rubież Rogaczew — Witebsk. Inny projekt, którego twórcą był gen. Georg von Sodenstern, zakładał użycie trzech grup uderzeniowych. Jedna z nich miała uderzyć na Moskwę. Propozycje te zostały wykorzystane przez gen. Friedricha Paulusa do opracowania dokumentu „Dyrektywa nr 21. Plan »Barbarossa«”. Nosi on datę 18 grudnia 1940 r. Zadanie zdo bycia Moskwy otrzymała w nim grupa niemiecko-rumuńska. Brzmiało ono następująco: „Na północy — szybko osiągnąć Moskwę. Zdobycie tego miasta oznacza decydujący sukces za równo z politycznego, jak i z gospodarczego punktu widzenia, nie mówiąc już o tym, że Rosjanie utracą najważniejszy węzeł kolejowy” 3. Dla historyków pytaniem pozostającym dłuższy czas bez od powiedzi było, skąd wzięły się różnice pomiędzy dyrektywą nr 21 a pierwotnym planem gen. Marcksa? W planie tego ostat niego główne uderzenie miało zostać skierowane na Ukrainę. Hitler przeniósł je na północ od błot Prypeci, przywiązując szczególną wagę do zdobycia Leningradu. Źródeł tej decyzji na leży szukać w projekcie planu, który był ogniwem pośrednim pomiędzy pierwotnym planem gen. Marcksa a dyrektywą nr 21. Był nim projekt sporządzony przez Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych (Oberkommando der Wehrmacht — OK W) pod patronatem gen. Alfreda Jodła, zwany „studium Lossberga”. Studium to nosi datę 15 września 1940 r. i jest osnową zaakcep 3 Tamże, s. 219. towanej przez Hitlera dyrektywy nr 21. Odcinek północny zos tał wybrany jako rejon ześrodkowania głównych sił niemieckich z kilku powodów. Niemcy byli przekonani, że tu znajduje się najważniejsze zgrupowanie Armii Radzieckiej. Mieli tu także dobre warunki do ześrodkowania własnych wojsk, ze względu na przebieg linii kolejowych. Sieć dróg kołowych i kolejowych na terenie Związku Radzieckiego stwarzała dogodniejsze wa runki do natarcia na Moskwę i Leningrad, a droga do Moskwy była najkrótsza. Nie bez znaczenia było także usytuowanie na tym kierunku krajów nadbałtyckich, które stanowiły główny cel pierwszego etapu realizacji dyrektywy nr 21. O gruntownym przygotowaniu się niemieckich sił zbrojnych do realizacji planu „Barbarossa” świadczy między innymi przeprowadzenie już w połowie grudnia 1940 r. dwudniowej gry wojennej pod kierownictwem gen. Paulusa, który tak o tym pisze: „Najpierw została zreferowana podstawowa koncepcja strategiczna opracowana w myśl lipcowych wytycznych OKW: w szybkich operacjach i przez głębokie wdarcie się sił pancer nych zniszczyć jednostki armii rosyjskiej, znajdujące się w za chodniej części Rosji, i uniemożliwić jednostkom zdolnym do walki odwrót w głąb Rosji. Pierwszy cel: Ukraina (włącznie z Donbasem), Moskwa, Le ningrad. Zasadniczy kierunek — Moskwa. Ostateczny cel: Wołga — Archangielsk. Zgodnie z wytycznymi OKW za pod stawę koncepcji Sztabu Generalnego armii lądowej przyjęto, co następuje: Moskwa jako ośrodek polityczny, komunikacyjny i wojskowo-przemysłowy, Donbas i Leningrad jako ośrodek przemysłu zbrojeniowego, Ukraina jako główny spichlerz — miały znaczenie decydujące dla rosyjskiego kierownictwa woj skowego. Dlatego zakładano, że jeśli nawet Rosjanie wycofując się będą korzystać ze swoich wielkich przestrzeni, to tak czy inaczej będą musieli przyjąć bitwę w tych rejonach. ...Głównym celem była Moskwa. Aby osiągnąć ten cel i wye liminować zagrożenie od północy, należało zniszczyć wojska ro syjskie w krajach nadbałtyckich. Następnie zamierzano zdobyć Leningrad i Kronsztadt, a rosyjską Flotę Bałtycką pozbawić jej bazy. Na południu pierwszym celem była Ukraina z Donba sem, a później Kaukaz ze złożami roponośnymi. Szczególne znaczenie w swoich planach OKW przywiązywało do zdobycia Moskwy. Ale zdobycie Moskwy musiało być poprzedzone zdo byciem Leningradu” 4. Przygotowania Niemiec do wojny z ZSRR nie ograniczały się do celów militarnych, ale także obejmowały precyzyjne plany dotyczące przyszłości zajętych terenów. Na dwa dni przed na paścią na Związek Radziecki reichsleiter Alfred Rosenberg wy stąpił jako pełnomocnik führera, powołany do skoordynowania wszystkich zagadnień dotyczących okupowanych obszarów wschodnioeuropejskich. Przewidywano utworzenie na terenie ZSRR czterech komisariatów Rzeszy. Jednym z nich miał być Reichskommissariat Moskwa, z komisarzem Rzeszy Siegfrie- dem Kasche na czele. W skład Reichskommissariatu Moskwa miały wejść komisariaty generalne: Moskwa, Tuła, Leningrad, Gorkij, Wiatka, Kazań, Ufa, Perm. W proponowanych przez Rosenberga reichskommissariatach Himmler tworzył stanowiska szefów policji i SS. Na takie sta nowisko w Moskwie przewidywano SS-Gruppenfiihrera Eri cha von dem Bach-Zelewskiego. W czerwcu 1941 r. w niemieckim Sztabie Generalnym opra cowano dokument pt. »Memoriał w sprawie okupowania i ochrony terytorium rosyjskiego oraz reorganizacji wspólnych sił po zakończeniu operacji Barbarossa”. Moskwę przewidywano w nim na miejsce stacjonowania sztabu Grupy Armii „Północ”. W tym czasie wojskom niemieckim brakowało do stolicy ZSRR »tylko” 400 km. Moskwa i Leningrad to miasta, które uosabiały w oczach Hitlera wszystko co »bolszewickie”. Z tego też względu wydał on na nie wyrok, miały zniknąć z powierzchni ziemi. Mówi o tym zapis w dzienniku szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądo wych gen. Franza Haidera z 8 lipca 1941 r.: »Stanowczą de cyzją führera jest zrównanie z ziemią Moskwy i Leningradu w celu zapobieżenia pozostawieniu w tych miastach ludzi, których przez zimę musielibyśmy karmić. Miasta mają zostać zniszczo ne przez lotnictwo. Nie należy do tego celu używać czołgów. »Klęska narodowa, która pozbawi centralnych ośrodków nie tylko bolszewizmu,'ale także wszystkich Moskali«” 5. 4 Cytat za: Bezymienski, op. ät., s. 225—227. 5 F. Haider, Dziennik wojenny, Warszawa 1974, t. 3, s. 85.
The list of books you might like
