Modern Approaches To Teacher Performance Assessment

2018·0.18 MB·English

by  Olga Temnyatkina, Daria Tokmeninova

AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №3 BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
Müəllim işinin effektivliyinin
qiymətləndirilməsinə müasir
yanaşmalar*
Olqa Temnyatkina1, Darya Tokmeninova2
Müəlliflər: Annotasiya. Son dövrlərdə milli təhsil sistemi zəminində
1Temnyatkina Olqa müəllimlərin iş fəaliyyətinin prinsip və istiqamətləri məsələsini
Vladimirovna — Sverdlovsk təhlil və analiz etmək üçün müəllimlərin pedaqoji iş fəaliyyətinin
Vilayəti Təhsilin İnkişafı qiymətləndirilməsi zərurəti yaranıb. Məqalədə müəllim işinin
İnstitutunun dosenti, yekun qiymətləndirilməsinə dair xarici ölkələrin təcrübə nümu-
pedaqoji elmlər namizədi. nələrindən istifadə edilərək, müəllimlərin pedaqoji fəaliyyətini
Rusiya, Yekaterinburq. qiymətləndirmək məqsədi ilə 2 yanaşma forması təqdim olunub:
E-mail: oltemnyatkina@ 1. Təhsilalanların dərsə hazırlıq səviyyələrinin göstəricilərini
mail.ru nəzərə almaqla, müəllim işinin effektiv qiymətləndirilməsi;
2. Müəllimin pedaqoji fəaliyyətinin müşahidə olunması əsasında
2Tokmeninova Darya formativ qiymətləndirilmənin aparılması.
Valyerevna — Xarici müəlliflərin fikrincə, şagirdlərin dərsə hazırlıq səviyyələri
Skolkovo Elm və Təhsil heç də həmişə müəllimin peşəkar iş bacarığı və potensialı ilə
İnstitutunun aparıcı bağlı olmur. Bu, müəllimin təsir və ya müdaxilə etmək gücündə
mütəxəssisi, iqtisad elmləri olmadığı digər faktorlardan da asılıdır. Buna görə də, bəzi tədqi-
namizədi. Rusiya, Moskva. qatçılar müəllimlərin bu sahədə peşə bacarıqları göstəricilərinin
E-mail:dtokmeninova@ maksimum səviyyədə artırılmasını təklif edirlər. Şagirdlərin
yandex.ru formativ qiymətləndirilməsi tədricən pedaqoji proseslərin
strukturuna daxil edilsə də, bu hələ də yalnız məktəb təcrübəsinə
əsaslanmış formativ qiymətləndirmə olaraq qəbul edilir.
Məqalədə müəllimin iş fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı
istifadə edilən metod və üsullar analiz edilmiş, tədqiqat zamanı
Açar sözlər: ortaya çıxan suallar, yaranan yeni imkanlar və nəticələr araş-
Məktəb müəllimləri, dırılmış, bir çox xarici ölkələrin elmi ictimaiyyətinin
pedaqoji fəaliyyəti nümayəndələrinin müəllim işinin effektiv qiymətləndirilməsi
qiymətləndirmə, üzrə təcrübələri öz əksini tapmışdır. Onların əksəriyyəti belə
müəllimlərin formativ qənaətə gəlmişdir ki, müəllimlərin iş prosesinin effektiv qiymət-
qiymətləndirilməsi, ləndirilməsi onların şəxsi və potensial inkişaf göstəricilərinə
peşəkar inkişaf, əlaqə. uyğun olaraq dəyişilir.
Məqaləyə istinad:Temnyatkina O,, Tokmeninova D. (2018) Müəllim işinin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müasir
yanaşmalar.«Azərbaycan məktəbi». № 3 (684), səh. 109–117
*Məqalə rus dilindən tərcümə olunub. Mənbə: Темняткина О.В., Токменинова Д.В.«Современные подходы
к оценке эффективности работы учителей».«Вопросы образования», 2018. № 3.
http://journal.edu.az 109
Azerbaijan Journal of Educational Studies. 2018. №3
Modern Approaches to Teacher
Performance Assessment
An Overview of Foreign Publications
Olga Temnyatkina1, Daria Tokmeninova2
Authors: Abstract. The need to develop a national teacher growth
1Olga Temnyatkina, system requires that the existing approaches to assessing
Candidate of Sciences in the quality of teaching be analyzed. This article provides
Pedagogy, Associate Professor, an overview of foreign publications devoted to the problem
Sverdlovsk Oblast Institute for of teacher performance assessment. Two major approaches
Education Development. are described: assessing teacher performance through stu-
Yekaterinburg, RF. dent achievement and formative assessment based on
E-mail: [email protected] teacher observation and follow-up feedback. Foreign re-
searchers believe that there is no reason to expect that
2Daria Tokmeninova, student achievement will be in complete alignment with
Candidate of Science in the size and quality of teacher effort, as too many factors
Economics, Leading Expert, beyond the teacher’s control are in play. Some researchers
Skolkovo Institute of Science suggest ways to increase the validity of using student at-
and Technology. Moscow, RF. tainment data in assessing teacher performance. Formative
E-mail: assessment of students is being gradually introduced into
[email protected] instruction processes, but formative assessment of teacher
performance is only beginning to emerge in school practices.
This article explores the methods and techniques of formative
Keywords: teacher assessment and presents the first findings on their
School teachers, teacher opportunities and limitations. Most authors of the publica-
assessment, formative tions discussed here agree that the system of teacher per-
assessment, feedback, formance assessment should be organized to foster the
professional growth. professional and personal development of teachers.
DOI: 10.17323/1814-9545-2018-3-180-195
To cite this article:Temnyatkina O,, Tokmeninova D. (2018) Modern Approaches to Teacher Performance Assessment
An Overview of Foreign Publications.Voprosy obrazovaniya/Educational Studies Moscow. 2018. No 3, pp. 180–195
110 http://journal.edu.az
Olqa Temnyatkina, Darya Tokmeninova
Müəllim işinin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müasir yanaşmalar
Hazırda dünyada müəllim işinin effek- Xarici ölkə təcrübələrinə əsasən şagird
tivliyinin qiymətləndirilməsinə dair yeni nailiyyətlərinin artırılması əsasında müəllim
yanaşma formalarından istifadə edilməsinə işinin qiymətləndirilməsinə dair P.Taker və
siyasətçilər, alimlər və təhsil ictimaiyyətinin D.Stronc tərəfindən müxtəlif formalı strate-
nümayəndələri diqqət yetirirlər. Müəllimlərin giyalar və modellər işlənib hazırlanmışdır. Bu
qiymətləndirilməsi məsələsi təhsildə keyfiyyətli modellər təhsilalanların subyektiv fikirlərinə
tədrisə yol açmaqla yanaşı, onların bu sahədə əsasən deyil, ümumi təlim nəticələrinə uyğun
daha da məsuliyyət daşımaları üçün zəmin olaraq qurulmuşdur. Bu məsələyə aydınlıq
yaradır. Bu cür təcrübələr İngiltərə, ABŞ və gətirmək üçün ekspertlər əməl olunması vacib
digər xarici ölkələrdə geniş şəkildə tətbiq ol- olan təkliflər irəli sürmüşlər. Bu təkliflər
unaraq sınaqlardan keçirilmişdir. müəllim işinin qiymətləndirilməsi və şagird
S.Xuber və Q.Skedsmo 2013-cü ildə müəllim nailiyyətlərinin artırılmasına xidmət edərək,
işinin effektivliyinin qiymətləndirilməsi ilə aşağıdakı müddəaları əsas götürür:
əlaqədar olaraq, 28 ölkə nümayəndələri 1. Təlimin məzmun göstəricilərini;
arasında sorğu keçirdiklərini yazırlar. Nəticə 2. İş prosesinin keyfiyyət artımı
olaraq qeyd olunur ki, 22 ölkədə regional və göstəricilərini;
milli səviyyədə qiymətləndirmə sistemləri 3. Təhsilalanların hazırki nailiyyət
olduğu halda, digər 6 ölkə bu sistemə qoşulmaq göstəricilərini;
ərəfəsindədir. Bu səbəbdən də sistem yalnız 4. Müəyyən olunmuş vaxt ərzində
lokal səviyyədə fəaliyyət göstərir. Qeyd etmək şagirdlərin bilik səviyyəsinin artım
lazımdır ki, bəzi ölkələrdə müəllimlərin di- göstəricilərini (Qeyd etmək lazımdır ki,
rektor və müavinlər, regional nəzarət orqanları bunu eyni qrupda təhsil alan şagirdlər
tərəfindən qiymətləndirilməsi adət olaraq arasında yoxlamaq daha uyğun olar);
hələ də qalmaqdadır. Regional nəzarət 5. Müəllimin iş fəaliyyətində qeydə alınan
orqanları dedikdə, buraya Məktəb Komitəsinin çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün səy
və ya Milli Təhsil Şurasının üzvləri aid edilir göstərməyi;
[Xuber, Skedsmo, 2016]. 6. Şagird nailiyyətlərinin düzgün şəkildə
Bir çox araşdırma müəllifləri bu qənaətdədir qiymətləndirilməsi üçün konkret və şəffaf
ki, müəllimin işinin effektivliyinin qiymət- üsullardan istifadə etməyi;
ləndirilməsi həm də onların öz peşəkar 7. Qiymətləndirmədə isifadə edilən
bacarıqlarını inkişaf etdirmələrindən, öz üsulları hazırda mövcud olan təhsil
vəzifələrinə daha məsuliyyətlə yanaşma- proqramına uyğunlaşdırmağı;
larından asılıdır. Bütün istənilən vəziyyətlərdə 8. Nəzarət-ölçmə alətlərinin seçiminin
müəllimlər və onların rəhbərləri bu cür mövcud təhsil proqramlarını dəqiq əks
qiymətləndirmə işi üzrə model layihələr etdirməsini;
üzərində işləməlidir. Hansı ki, bu modellər 9. Şagirdlərin yoxlama testlərində uğurlu
tam olaraq məktəb və təhsil hesabatlarını iştirakını təmin etmək üçün tədris
nəinki təmin edir, eyni zamanda müəllimlərin proqramlarında ixtisarların olmamasının
davamlı inkişafını dəstəkləyir. nəzarətdə saxlanılmasını.
Son onillikdə şagird nailiyyətlərinin D.Katz müəllimlərin qiymətləndirilmə işində
artırılması əsasında müəllim işinin qiymət- bu təklifləri doğru hesab edərək, onların
ləndirilməsi ilə əlaqədar olaraq yeni formalı müsbət cəhətlərini də yazır. O, araşdırmasında
modellər işlənib hazırlanmışdır. Bir çox xarici göstərir ki, qiymətləndirilmə işi təhsilalanların
ölkələrin elmi-tədqiqat işlərində bu cür model imtahan nəticələrinə uyğun olaraq aparıldığı
layihələrdən söhbət açılaraq, əsaslandırılmış üçün müəllimləri daha da məsuliyyətləndirir
sübut və dəlillərlə effektli nəticlər əldə və nəticədə şagirdlərin nailiyyət göstəricilərinə
edilmişdir. müsbət təsir göstərir.
http://journal.edu.az 111
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
Bütün elmi ictimaiyyətin nümayəndələri qiymətləndirilməsində düşünülmüş bir sistemi
təhsildə aparılan islahatların tərəfdarı olaraq, inkişaf etdirən məktəblərdə aparmağı uyğun
bu cür modellərin təhsil siyasətinə uyğun- hesab edirlər. Onlar apardığı tədqiqat işinin
luğunu olduqca vacib hesab edirlər. Müəl- əsasını dərs prosesində müəllimin iş
limlərin əksəriyyəti şagirdlər arasında aparılan fəaliyyətinə yönələn çoxtərəfli müşahidələr,
test üsullu imtahanların nəticələrinə uyğun məzmun və keyfiyyəti özündə ehtiva edən
olaraq, öz iş fəaliyyətlərinin üstünlük və peşəkarlıq meyarları, müəllim və şagirdlərin
çatışmazlıqlarını fərqləndirməyə çalışırlar. dərs prosesində qarşılıqlı əlaqəsi, peşəkar
Lakin Gallup/PDK agentliyinin apardığı illik inkişaf və sonda əldə olunan nəticələrə
sorğunun nəticələrinə uyğun olaraq, ame- əsaslanmış qiymətləndirmə prosesi təşkil edir
rikalıların əksəriyyəti bu cür yanaşma tərzini [Ritter, Barnett, 2016].
doğru hesab etmədiyi halda, insanlar arasında «Müəllim və təhsilalanların mükəmməl
aparılan sorğunun yalnız 30%-nin bu təcrübəni inkişaf sistemi» (The System for Teacher and
dəstəklədiyi bildirilir. D.Katz sonda belə bir student Advancement, TAP) adlı proqram
nəticəyə gəlir ki, şagird nailiyyətlərinin ABŞ-ın bir çox ştatlarında tətbiq olunmuş və
göstəriciləri hələ də təhsil siyasətinin əsasını bu təcrübədən yararlanan müəllim və məktəb
təşkil etməkdədir [Katz, 2016]. rəhbərləri tərəfindən müsbət rəy almışdır.
Darling-Xammondun rəhbərliyi altında Yeni tətbiq edilən sistemin əsas məqsədi kar-
Amerikalı yazıçılar qrupu müəllim fəaliyyətinin yerada yüksəlişin əldə edilməsi, təhsil işçiləri
qiymətləndirilməsi işinə nəzər salaraq, şagird arasında liderlik imkanlarının yaradılması,
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə xüsusi şəffaf və ədalətlilik prinsiplərinə əsaslanan iş
bir yanaşma qəbul etmişlər. Bu yanaşmada prosesində peşəkarlıq xüsusiyyətlərini nəzərə
qeyd olunan «nailiyyətlərin keyfiyyəti» termini alaraq qiymətləndirmənin təşkil edilməsi və
şagirdlərin bilik göstəricilərini müəyyən əldə edilən göstəricilərin effektivliyinə uyğun
müddət ərzində əks etdirdiyinə görə, müəllim olaraq əmək prosesini qiymətləndirməkdir.
işinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üçün Bu sistem 4 əsas müddəa üzərində qurul-
yararsız hesab edilir. Buna səbəb test üsulunun muşdur:
tətbiqi nəticəsində şagirdlərin əldə etdiyi 1. Karyera isiqamətinin müxtəlifliyi;
nailiyyətin heç də həmişə müəllimin yüksək 2. Daimi peşəkar təcrübi inkişaf ;
peşəkarlığından xəbər verməməsi ilə əlaqəli 3. Müəllimin iş prosesində məsuliyyəti;
olmasıdır. Bu nöqteyi-nəzərdən ekspertlər 4. Effektli fəaliyyət göstəricilərinə uyğun
müəllim işinin qiymətləndirilməsi zamanı olaraq əmək prosesinin qiymətləndirilməsi.
aşağıda qeyd olunan üç yanaşmanı məqbul Q.Ritter və D.Barnet bu yeniliyi istifadə
hesab etmirlər: edən və pedaqoji sahədə çalışan 50-yə yaxın
1. Müəyyən zaman çərçivəsində şagird müəllim və məktəb rəhbərlərindən müsahi-
nailiyyətlərinin nəticələrini; çünki bu hal bələr almışlar. Onların əksəriyyətinin fikirlərinə
ardıcıl və sabit xarakter daşımır; görə, müəllimlərin peşə fəaliyyətinin qiymət-
2. Şagird nailiyyətlərini qiymətləndimək ləndirilməsinin köhnə üsulunun yararsız oldu-
üçün istifadə edilən üsul və metodların nəticəyə ğu diqqətə çatdırılmışdır. Bu üsulda məktəb
uyğun olaraq dəyişməsini; direktorları müəllimi ildə bir dəfə olmaqla iş
3. Test nəticələrinin heç də həmişə fəaliyyəti zamanı apardığı müşahidələrə əsasən
təhsilalanların yüksək bilik göstəricilərinə qiymətləndirir. Müəllimlər arasında aparılan
malik olmadığını. sorğunun nəticələrinə əsasən qeyd etmək
Amerika təhsil sistemində müəllimlərin lazımdır ki, onlar bu sistemin gələcəkdə öz
qiymətləndirilməsi işindəki islahatları diqqət şəxsi perspektiv və peşəkarlıq səviyyələrinin
mərkəzində saxlayan Q.Ritter və D.Barnet artırılmasında kömək etməyəcəyini nəzərə
tədqiqat işlərini müəllim işinin formativ çatdırmışlar. Direktorlar isə köhnə qiymət-
112 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №3
Olqa Temnyatkina, Darya Tokmeninova
Müəllim işinin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müasir yanaşmalar
ləndirmə sisteminin diqqətlə və düşünülmüş kimi qəbul edilirlər. Buna görə də müəllimlərin
şəkildə təşkil olunmadığını, bu prosedurun fəaliyyəti müşahidə edildikdən sonra öz
müəllimlərin qiymətləndirilmə işində formal təcrübəli həmkarlarından aldıqları qiymət-
olaraq yerinə yetirildiyini və müəllimlərin ləndirmə, həqiqətən, onların peşə təcrübəsinə
qiymət göstəricilərini aşağı salmamağa çalış- kömək edə biləcək bir yardım kimi qiymət-
dıqlarını qeyd etmişlər. Bu sahədə araşdırma ləndirilir.
aparanların fikrincə, yeni qiymətləndirmə sis- S.Danielson və T.MakGril müəllim işini
temi müəllimlərin peşəkar istiqamətdə qiymətləndirmək üçün yeni model təklif
inkişafını təyin etməyə köməklik göstərir. Sis- edərək, bu modelin nəinki müəllimin peşə
tem məhz ona görə effektli hesab olunur ki, fəaliyyətinin, eyni zamanda tədrisin
onda müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə də xidmət et-
qiymətləndirilməsi müəyyən olunmuş ölçü diyini vurğulayırlar [Danielson, McGreal, 2000].
meyarlarına uyğun olaraq aparılır. Yeni Tədqiqatçılar belə hesab edir ki, qiymət-
sistemdə qiymətləndirmə dərs prosesi zamanı ləndirmə prosesi müəllimlərin yüksək stan-
müəllimin toplanmış hərtərəfli müşahidə dartlara cavab verən və peşəkar bacarıqlarını
nəticələrinə və şagird nailiyyətlərinin təhlilinə nümayiş etdirən məlumat-informasiya bazası
əsaslanır. Respondentlərin əksəriyyətinin əsasında həyata keçirilməlidir.
sözlərinə görə, bu sistem müəllimlərin Miçiqan Universitetinin tətqiqatçılar qrupu
peşəkarlıq səviyyələrini artırmaq üçün onlara son dövrlərdə mürəkkəb və çoxfunksiyalı
motivasiya verir. Müəllimin iş prosesində fəaliyyətlə bağlı olan tədrisin keyfiyyətini
aparılan müşahidələrinin nəticələrini müəyyən qiymətləndirmək, müşahidə aparmaq və nəticə
etmək və son qiymətləndirmə işini yekun- çıxarmaqla məşğul olmuşlar. Onların fikrincə,
laşdırmaq üçün növbəti müzakirə vaxtı tədris fəaliyyətini qiymətləndirmək və
müəyyən olunur. müşahidə aparmaq üçün 4 əsas istiqamət
Yeni qiymətləndirmə sistemi tətbiq edilən mövcuddur:
məktəblərdə çalışan müəllimlər öz baca- 1. Təlim materiallarının formalarını
rıqlarını strateji cəhətdən inkişaf etdirirlər. müəyyən etmək;
Məkəb direktorları tədris keyfiyyətinin 2. Təhsilalanların hazırlıq səviyyələrini
artırılması və təkmilləşdirilməsi işində iki müəyyənləşdirmək;
əsas amili önə çəkir: 3. Təlimin məzmununu müəyyənləşdirmək;
1. Bir-birinin dərs prosesinin gedişatını 4. Təlimin fəaliyyət nəticələrinin qiymət-
aktiv şəkildə müşahidə edən müəllimlər ləndirilmə formalarını müəyyən etmək [Chen
arasında əlaqə; et al, 2012].
2. Dərs prosesində təhsilalanların nailiy- Onlar məhz bu 4 istiqamətin birləşməsinin
yətlərinin pedaqoji və strateji cəhətdən təlim və tədris prosesinin keyfiyyət və davamlı
müzakirə olunaraq qiymətləndirilməsi. inkişafına müsbət təsir göstərdiyini diqqətə
Yeni sistemdə ekspertlər tərəfindən tətbiq çatdırırlar. [Ball, Forzani, 2009; Cohen, Rau-
olunan müşahidələr və səsləndirilən rəylər denbush, Ball, 2003; Gore, 2001; Grant, Gilette,
müəllimlərin peşə istiqaməti üzrə inkişafına 2006; Lambert, Graziani, 2009; Reynolds,
yardım göstərir və bu səbəbdən müəllimlər 1992; Rink, 2003; Shulman, 2004].
və ekspertlər arasında inam yaratmağa gətirib L.Darlinq-Hammond [Darling-Hammond,
çıxarır. Etibarlılığın artmasına, eyni zamanda 2012] pedaqoji fəaliyyətin nəticələrini illik
digər fakt da təsir göstərir. Belə ki, müəllimləri satandartlaşdırılmış testlərlə yoxlamaqdansa,
qiymətləndirən ekspertlər yüksək peşəkarlıq şagirdlərin müxtəlif məlumat mənbələri
göstəriciləri olan eyni məktəbin müəl- əsasında bilik və bacarıqlarını qiymət-
limlərindən təşkil olunaraq, digər müəllimlər ləndirməyi təklif edir. Bunlara sinifdə aparılan
tərəfindən etibarlı və peşəkar mütəxəssislər yoxlama işləri, təlimin təşkili ilə bağlı
http://journal.edu.az 113
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
sənədləşmə, təhsilalanların bilik və baca- 4. Müəllimlərin qiymətləndirilmə sistemi
rıqlarının testdən əvvəl və sonrakı göstəriciləri müxtəlifsəviyyəli pedaqoji fəaliyyətləri nəzərdə
daxildir. Bundan başqa, təhsilalanların əldə tutmalıdır.
etdiyi uğurlara onların elmi uğurlarını – tətqiqat 5. Regional təhsil idarələri və məktəb
işlərini, incəsənət və ədəbiyyata dair layihə- rəhbərliyi pedaqoji bacarıqlarını artırmaq
lərini də aid etmək olar [Feiman-Nemser,2001]. məqsədi ilə müəllimlərin qiymətləndirilmə
D.Vaskes Heyliq müəllimlərin fəaliyyətinin sistemlərindən isifadə etməlidirlər.
qiymətləndirilməsi üçün alternativ yanaşma 6. Müəllimlərin, məktəb rəhbərlərinin və
təklif etmişdir. Bu yanaşmada müəllimlərin təhsili regional idarəetmə rəhbərlərinin
öz rəhbərliyi altında qiymətləndirməni həyata qiymətləndirilmə sistemi ardıcıl və bir-biri
keçirməsi «Qarşılıqlı qiymətləndirmə və ilə əlaqəli olmalıdır.
həmkarlara dəstək» (Peer Assistance and Re- Müəllimlərin effektiv qiymətləndirmə sis-
view, PAR) sistemi adlanır. Belə bir sistem temi bir neçə istiqamət üzrə tətqiqat işi
hər bir məktəbdə ayrılıqda tətbiq olunur, aparmağı ön plana çəkmişdir. Bu istiqamətləri
təcrübəli müəllimlər tərəfindən digər üç qrup halında birləşdirmək olar:
müəllimlərin pedaqoji prosesdəki kəmiyyət 1. Təhsilin keyfiyyəti üzrə pedaqoji fəaliyyət;
və keyfiyyət göstəriciləri müəyyənləşdirilir 2. Müəllimin qiymətləndirilməsi üzrə yeni
və davamlı pedaqoji təcrübənin yaradılmasını sistemin tətbiqi;
təmin edir. Bu cür proqramlar müəllimlərin 3. Yeni qiymətləndirmə sisteminin məktəb
öz şəxsi peşəkarlıq səviyyələrini inkişaf fəaliyyətinə təsiri.
etdirmək məsələsini ön plana çəkir. Tədqi- F.Hellinger, P.Hek və D.Merfi öz tədqiqat
qatçının fikrincə, məsuliyyətin lokal səviyyədə işlərində məktəb rəhbərliyi təşəbbüslərinin
ötürülməsi yeni perspektivli yanaşma hesab tədris prosesi ilə bağlı olmasa belə, təlim
olunur. [Vasquez Heilig, 2014]. prosesinə yüksək səviyyədə təsir göstərə
Pedaqoji təcrübənin irihəcmli tədqiqat bildiyini vurğulamışlar. Pedaqoji fəaliyyət
işlərinin nəticələri ilə tədris nəticələrinə olan sahəsində qiymətləndirmə sistemlərindən
nisbətinin qiymətləndirilməsi prosesi (The başqa digər təşəbbüslərə doğru istiqamətlənmə
Measures of Effective Teaching, MET) Bill və də, bu sahənin daha yüksək səviyyələrə doğru
Melinda Qeyts Fondu tərəfindən (Bill&Melinda inkişafına səbəb ola bilər. Buna nail olmaq
Gates Foundation) aparılmış və onun əsasında üçün tədqiqatçılar aşağıdakı təşəbbüslərin
«Pedaqoji prosesdə məlumatların toplanması» yerinə yetirilməsini vacib sayırlar:
(Gathering Feedback for Teaching) adlı sənəd 1. Müəllimlərin öz şəxsi peşə fəaliyyətlərini
hazırlanmışdır. [K-12 Education Team, 2012]. yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə digər həmkarlarla
Layihənin işçi qrupu pedaqoji bacarıqların əlaqələr qurması [Duke, 1990; Hattie, 2009;
toplanması məqsədi ilə müəllimlərin işə daha Showers, 1985; Joyce, Showers, 2002; Walberg,
çox cəlb olunmasına ehtiyac duyduğunu vurğu- 2011];
layaraq, aşağıda göstərilənləri tövsiyə edir: 2. Ümumi məqsədlərə xidmət edən peşəkar
1. İnkişaf artımı bir neçə müxtəlif isti- müəllim cəmiyyətlərinin yaradılması [Vescio,
qamətlərdən qiymətləndirilməli, son nəticə Ross, Adams,2012];
isə əldə edilmiş göstəricilər əsasında hesab- 3. Müəllim işinə dəstək göstərilməsi [Hattie,
lanmalıdır. 2009; İkemato, Taliaferro, Adams, 2012];
2. Müəllimin pedaqoji fəaliyyəti haqqında 4. Müəllimlərin öz peşə bacarıqlarını inkişaf
məlumatlar müxtəlif mənbələrdən toplan- etdirmələri üçün yeni sistemlərin qurulması
malıdır. [Bryk, Sebrin, Allenworth, 2010; Joyce, Showers,
3. Müəllim işinin qiymətləndirilməsi zamanı 2002; Robinson, Lloyd, Rowe, 2008].
onun dərsdənkənar peşə davranışları diqqət Tayvan tədqiqatçıları [Su,Feng,Hsu,2017]
mərkəzində saxlanmalıdır. belə hesab edirlər ki, qiymətləndirmə prose-
114 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №3
Olqa Temnyatkina, Darya Tokmeninova
Müəllim işinin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müasir yanaşmalar
durunun nəticələrinə və peşəkarlığın inkişafına ləndirilmə işi mövcud çatışmazlıqları üzə
yönəldilən tədbirlərdə müəllimlərin artan çıxararaq, gələcəkdə müəllimlik dəyərləri ilə
göstəricilərini mükəmməlliyin əldə olunması müəllimin şəxsi inkişaf yollarının inkişafına
kimi qiymətləndirmək düzgün olmaz. Onlar xidmət edir. Belə olan halda qiymətləndirmə
standartların tələbləri və müəllimlərin peşəkar sistemi müəllimlərin imkanlarını daha da
inkişafı arasında hədsiz dərəcədə ziddiyyət genişləndirir.
yarandığını göstərirlər (məsələn, [Ashdown,
2002; Hardy, 2008; Stillman, Anderson, 2015]). Nəticə
Bəzi tədqiqatçılar Y.Xabermasın müəllim-
lərin inkişafına yönəlmiş 2 fərqli yanaşmasını Məqalədə müəllim işinin effektivliyinin
diqqətə almağı təklif edirlər: qiymətləndirilməsinə dair xarici ölkələrin
1. Peşəkar inkişaf qismində standartların təcrübələrinin təhlillərinə əsaslanmış nəticələr
qiymətləndirilməsi; əldə edilmişdir. Müəllim işinin qiymət-
2. Sosial qrupda peşəkar inkişaf [Habermas, ləndirilmə xüsusiyyətləri özündə bir çox
1987]. məqamları birləşdirir. Məqalədə qeyd edilən
Xabermasın ideyasına əsasən həyatın bir- və dünya təcrübəsində tətbiq olunan yeni
inci, sistemin isə ikinci planda olması müəl- qiymətləndirmə modeli yalnız bir faktora –
limlərin məqsədəuyğun peşəkar inkişafını təhsilalanların artan nailiyyət göstəriciləri və
şübhə altına alır. ya müəllimlərin pedaqoji fəaliyyətinin
Müəllim işini qiymətləndirən və onların müşahidə olunub qiymətləndirilməsinə
peşəkar yüksəlişini nümayiş etdirən əsaslanmışdır. Müəllim işinin effektivliyinin
hesabatların məqsədi müəllimlərin peşəkar qiymətləndirilmə prosesinin təyin edilməsi
inkişafına xidmət etməkdir. Yeni tətbiq olunan formativ qiymətləndirmə hesab olunaraq,
sistemdə müəllimin effektivliyinin qiymət- praktik qiymətləndirmə gedişatında müəyyən
ləndirilməsi onun ümumi standartlara nə edilən prinsiplərdən təşkil olunmuşdur. İstifadə
dərəcədə uyğun olub-olmaması ilə deyil, olunan qiymətləndirmə modelləri mövcud
müəllimin özünün nə dərəcədə uğurlu inkişaf təhsil sistemi ilə yanaşı, müəllim peşəkarlığının
etdiyini və real həyatda özünü necə gördüyünü artırılması və şəxsi inkişafına fasiləsiz dəstək
nəzərə almaqla ölçülür. Müəllimlərin qiymət- olmalıdır.
İstifadə edilmiş ədəbiyyat 4. Cohen D. K., Raudenbush S. W., Ball D. L.
(2003) Resources, Instruction, and Research
1. Ashdown J. (2002) Professional // Educational Evaluation and Policy
Development as Interference? // C. Sugrue, Analysis. Vol. 25. No 2. Р. 119–142.
C. Day (eds) Developing Teachers and 5. Chen W., Mason S., Stanistszewski C., Upton
Teaching: International Research A., Valley M. (2012) Assessing the Quality of
Perspectives. New York, NY: Routledge- Teachers’ Teaching Practices // Educational
Falmer. Р. 116–129. Assessment, Evaluation and Accountability.
2. Ball D. L., Forzani F. M. (2009) The Work of Vol. 24. No 1. Р. 25–41.
Teaching and the Challenge for Teacher 6. Danielson C., McGreal T.L. (2000) Teacher
Education // Journal of Teacher Education. Evaluation to Enhance Professional Practice.
Vol. 60. No 5. Р. 497–511. Alexandria, VA: Association for Supervision
3. Bryk A. S., Sebrin P. B., Allenworth E. (2010) and Curriculum Development.
Organizing Schools for Improvement: Lessons 7. Darling-Hammond L., Amrein-Beardsley A.,
from Chicago. Chicago: University of Chicago. Haertel E., Rothstein J. (2012) Evaluating
http://journal.edu.az 115
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
Teacher Evaluation // Phi Delta Kappa. Vol. 19. Ikemoto G., Taliaferro L., Adams E. (2012)
93. No 6. Р. 8–15. Playmakers: How Great Principals Build and
8. Darling-Hammond L. (2012) Creating a Lead Great Teams of Teachers. New York:
Comprehensive System for Evaluating and New Leaders.
Supporting Effective Teaching. Stanford, CA: 20. Joyce B., Showers B. (2002) Student
Stanford Center for Opportunity Policy in Achievement through Staff Development.
Education. Alexandria: Association for Supervision and
9. Duke D. L. (1990) Developing Teacher Curriculum Development.
Evaluation Systems that Promote 21. K 12 Education Team (2012) Gathering
Professional Growth // Journal of Personnel Feedback on Teaching: Combining High-
Evaluation in Education. Vol. 1. No 4. Р. 131– Quality Observations with Student Surveys
10. Feiman-Nemser S. (2001) From Preparation and Achievement Gains.
to Practice: Designing a Continuum to http://k12education.gatesfoundation.org/re
Strengthen and Sustain Teaching // 10 source/gathering-feedback-on-teaching-
11. Teachers College Record. Vol. 103. No 6. Р. combining-high-quality-observations-with-st
1013–1055. udent-surveys-and-achievement-gains 3/
12. Gore J. M. (2001) Beyond Our Differences: A 22. Katz D. S. (2016) Growth Models and Teacher
Reassembling of What Matters in Teacher Evaluation: What Teachers Need to Know
Education // Journal of Teacher Education. and Do // Kappa Delta Pi Record. Vol. 52. No
Vol. 52. No 2. Р. 124–135. 1. Р. 11–16. DOI:
13. Grant C. A., Gillette M. (2006) A Candid Talk 10.1080/00228958.2016.1123039.
to Teacher Educators about Effectively 23. Lampert M., Graziani F. (2009) Instructional
Preparing Teachers Who Can Teach Activities as a Tool for Teachers and Teacher
Everyone’s Children // Journal of Teacher Educators’ Learning // The Elementary
Education. Vol. 57. No 3. Р. 292–299. School Journal. Vol. 109. No 5. Р. 492–509.
14. Habermas J. (1987) The Theory of 24. Reynolds A. (1992) What is Competent
Communicative Action. Vol. 2. Lifeworld and Beginning Teaching? A Review of the
System: A Critique of Functionalist Reason. Literature // Review of Education Research.
Boston, MA: Beacon Press. Vol. 62 No 1. Р. 1–35.
15. Hallinger P., Heck R. H., Murphy J. (2014) 25. Rink J. E. (2003) Effective Instruction in
Teacher Evaluation and School Physical Education // S. J. Silverman, C. D.
Improvement: An Analysis of the Evidence // Ennis (eds) Student Learning in Physical
Educational Assessment, Evaluation and Education: Applying Research to Enhance
Accountability. Vol. 26. No 1. Р. 5–28. Instruction. Champaign: Human Kinetics. P.
16. Hardy I. (2008) Competing Priorities in 165–186.
Professional Development: An Australian 26. Ritter G. W., Barnett J. H. (2016) Learning on
Study of Teacher Professional Development the Job: Teacher Evaluation Can Foster Real
Policy and Practice // Asia-Pacific Journal of Growth // Peabody Journal of Education. Vol.
Teacher Education. Vol. 36. No 4. Р. 277–290. 92. No 1. Р. 48–52.
17. Hattie J. A.C. (2009) Visible Learning: A 27. Robinson V. M. J., Lloyd C. A., Rowe K. J.
Synthesis of over 800 Meta-Analyses Relating (2008) The Impact of Leadership on Student
to Achievement. London: Routledge. Outcomes: An Analysis of the Differential
18. Huber S. G., Skedsmo G. (2016) Teacher Effects of Leadership Types // Educational
Evaluation — Accountability and Improving Administration Quarterly. Vol. 44. No 5. Р.
Teaching Practices // Educational 635–674.
Assessment, Evaluation and Accountability. 28. Sanches M. F.C., Jacinto M. (2014) Teacher
Vol. 28. No 2. Р. 105–109. Evaluation Policies: Logics of Action and
116 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №3
Olqa Temnyatkina, Darya Tokmeninova
Müəllim işinin effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müasir yanaşmalar
Complex Adaptation to School Contexts //
Procedia — Social and Behavioral Sciences.
Vol. 116. Р. 1201–1210.
29. 192 Вопросы образования / Educational
Studies Moscow. 2018. № 3
30. Shulman L. S. (2004) The Wisdom of
Practice: Essays on Teaching, Learning, and
Learning to Teach. San Francisco: Jossey-
Bass.
31. Showers B. (1985) Teachers Coaching
Teachers // Educational Leadership. Vol. 42.
No 7. Р. 43–49.
32. Stillman J., Anderson L. (2015) From
Accommodation to Appropriation: Teaching,
Identity, and Authorship in a Tightly Coupled
Policy Context // Teachers and Teaching. Vol.
21. No 6. Р. 720–744.
33. Su Y., Feng L., Hsu C. (2017) Accountability or
Authenticity? The Alignment of Professional
Development and Teacher Evaluation //
Teachers and Teaching. Vol. 23. No 6. Р. 717–
728. DOI:
10.1080/13540602.2016.1255189.
34. Tucker P. D., Stronge J. H. (2005) Linking
Teacher Evaluation and Student Learning.
Alexandria, VA: Association for Supervision
and Curriculum Development.
35. Vasquez Heilig J., Jez S. (2014) Teach for
America: A Return to the Evidence. Boulder,
CO: National Education Policy Center,
University of Colorado.
36. Vescio V., Ross D., Adams A. (2008) A Review
of Research on the Impact of Professional
Learning Communities on Teaching Practice
and Student Learning // Teaching and
Teacher Education. Vol. 24. No 1. Р. 80–91.
37. Walberg H. (2011) Improving Student
Learning: Action Principles for Fami¬lies,
Classrooms, Schools, Districts and States.
Charlotte: Information Age.
http://journal.edu.az 117