MİRZA FETALİ AHUNDOV'UN ESERLERİNDE HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI Ali İhsan KÜREKCİ ...

491 Pages·2015·3.61 MB·Turkish

by  Ali İhsan

MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN
ESERLERİNDE HALK
KÜLTÜRÜ UNSURLARI

Ali İhsan KÜREKCİ

Yüksek Lisans Tezi
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Prof. Dr. Sedat ADIGÜZEL
2015
Her Hakkı Saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

Ali İhsan KÜREKCİ

MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN ESERLERİNDE
HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEZ YÖNETİCİSİ
Prof. Dr. Sedat ADIGÜZEL

ERZURUM – 2015

I

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... I
ÖZET ............................................................................................................................... X
ABSTRACT .................................................................................................................. XI
ÖN SÖZ ...................................................................................................................... XIII
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
I. MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN HAYATI ............................................................ 1
II. MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN AZERBAYCAN VE DOĞU
MEDENİYETİ AÇISINDAN ÖNEMİ ........................................................................ 11

BİRİNCİ BÖLÜM
MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN ESERLERİ
1.1. KOMEDİLER ....................................................................................................... 16
1.2. KEMALÜDDEVLE MEKTUPLARI ................................................................. 19
1.3. ALDANMIŞ KEVAKİB ....................................................................................... 22
1.4. MANZUM ESERLERİ VE ÇEŞİTLİ YAZILARI ............................................ 26
1.4.1. Manzum Eserleri ............................................................................................. 26
1.4.2. Çeşitli Yazıları ................................................................................................. 27
1.5. ALFABE LAYİHASI ............................................................................................. 28

İKİNCİ BÖLÜM
MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN ÇEŞİTLİ KONULARDAKİ FİKİRLERİ
2.1. EDEBÎ VE TENKİDÎ FİKİRLERİ ...................................................................... 32
2.1.1. Dram Sanatı Hakkındaki Fikirleri .................................................................... 38
2.1.2. Şiir Hakkındaki Fikirleri .................................................................................. 40
2.1.3. Nesir Hakkında Fikirleri ................................................................................... 43
2.1.4. Edebî Dil Hakkındaki Fikirleri ......................................................................... 45
2.2. DİNÎ VE FELSEFİ FİKİRLERİ .......................................................................... 48
2.3. TOPLUMSAL VE SİYASİ FİKİRLERİ ............................................................. 53
II

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARININ TASNİF EDİLMESİ VE SEDAT VEYİS
ÖRNEK’İN TASNİFİ
3.1. SEDAT VEYİS ÖRNEK’İN HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI TASNİFİ’NİN
UYGULANMASI .......................................................................................................... 60
3.2. SEDAT VEYİS ÖRNEK’İN TASNİFİNDEN HAREKETLE HALK
KÜLTÜRÜ UNSURLARINI ANLAMAK ................................................................. 67
3.2.1. Köy, Kasaba ve Kent Yaşamı (Monografiler) .................................................. 67
3.2.2. Yerleşim-Yerleşim Türleri ............................................................................... 68
3.2.3. Barınak-Konut (Halk Mimarisi) ....................................................................... 69
3.2.4. Aydınlanma-Isınma .......................................................................................... 70
3.2.5. Taşıtlar-Taşıma Teknikleri ............................................................................... 70
3.2.6. Ekonomi Türleri ............................................................................................... 71
3.2.7. Halk Ekonomisi ................................................................................................ 72
3.2.8. Beslenme-Mutfak-Kiler .................................................................................... 72
3.2.9. Ölçme, Tartma, Hesaplama Birimleri; Zaman ve Mesafe Kavramları ............ 73
3.2.10. Halk Sanatları ve Zanaatları ........................................................................... 74
3.2.11. Giyim-Kuşam-Süs .......................................................................................... 75
3.2.12. Halk Bilgisi ..................................................................................................... 76
3.2.13. Halk İnançları; Töreler, Adetler, Gelenekler, Görenekler .............................. 78
3.2.14. Geçiş Dönemleri ............................................................................................. 80
3.2.15. Bayramlar-Karşılamalar-Uğurlamalar ............................................................ 81
3.2.16. Kalıp Hareketler (Tavırlar, Jestler, Mimikler) Kalıp Sözler ve Sesler ........... 83
3.2.17. Dernekler, Kuruluşlar; Dayanışma ve Yardımlaşma ..................................... 84
3.2.18. Dinsel-Büyüsel İçerikli İnançlar, İşlemler ..................................................... 85
3.2.19. Halk Edebiyatı ................................................................................................ 86
3.2.20. Halk Tiyatrosu (Geleneksel Tiyatro) .............................................................. 86
3.2.21. Halk Müziği ve Müzik Araçları ..................................................................... 87
3.2.22. Çocuk Oyunları ve Oyuncakları ..................................................................... 88
I. Sadece çocuklara özgü oyunlar: (A-C) ............................................................. 89
3.2.23. Halk Eğlenceleri; Sporlar ............................................................................... 91
3.2.24. Adlar ............................................................................................................... 93
III

3.2.25. Uygulamalı Halk bilimi .................................................................................. 95
3.2.26. Tasnif Dışında Kalan Diğer Halk Kültürü Unsurları ..................................... 97

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MİRZA FETALİ AHUNDOV’UN ESERLERİNDE HALK KÜLTÜRÜ
UNSURLARININ TESPİTİ VE TASNİFİ
4.1. KOMEDİLER ........................................................................................................ 99
4.1.1. Köy, Kasaba ve Kent Yaşamı (Monografiler) .................................................. 99
4.1.2. Yerleşim-Yerleşim Türleri ............................................................................. 106
4.1.2.1. Sürekli Yerleşim (Köy, Kasaba, Kent) ................................................... 106
4.1.3. Barınak-Konut (Halk Mimarisi) ..................................................................... 112
4.1.3.1. Tipleri ..................................................................................................... 112
4.1.3.2. Ev Eşyası; Türleri, Yapımı, Kullanılışı .................................................. 117
4.1.4. Aydınlanma, Isınma ....................................................................................... 127
4.1.4.1. Işık Elde Etme; Işık Araç ve Gereçleri ................................................... 127
4.1.4.2. Isı Elde Etme; Isı Araç ve Gereçleri ....................................................... 127
4.1.5. Taşıtlar-Taşıma Teknikleri ............................................................................. 128
4.1.5.1. Kara Taşımacılığı.................................................................................... 128
4.1.5.2. Deniz Taşımacılığı .................................................................................. 130
4.1.6. Ekonomi Türleri ............................................................................................. 131
4.1.6.1. Hayvancılık ............................................................................................. 131
4.1.6.1.1. Bakımı, Beslenmesi, Korunması..................................................... 131
4.1.6.1.2. Çobanlık .......................................................................................... 133
4.1.6.1.3. Hayvansal Ürünlerin Elde Edilişleri ............................................... 134
4.1.6.2. Tarım-Rençperlik .................................................................................... 136
4.1.6.2.1. Ekme, Biçme, Ürün Alma ............................................................... 136
4.1.6.2.2. Tarım Araç-Gereçleri ...................................................................... 138
4.1.6.3. Avcılık .................................................................................................... 139
4.1.6.3.1. Av Türleri (Kara, Deniz Avları) ..................................................... 139
4.1.6.3.2. Av Araçları ve Teknikleri ............................................................... 140
4.1.7. Halk Ekonomisi .............................................................................................. 140
4.1.7.1. Tüketim ................................................................................................... 140
IV

4.1.7.2. Pazarlama ................................................................................................ 142
4.1.7.3. Halk Ekonomisi Kavramları ................................................................... 145
4.1.8. Beslenme-Mutfak-Kiler .................................................................................. 146
4.1.8.1. Besin Türleri ........................................................................................... 146
4.1.8.1.1. Hayvansal Besinler ......................................................................... 146
4.1.8.1.2. Bitkisel Besinler .............................................................................. 146
4.1.8.2. Mutfak Düzeni, Araçları ......................................................................... 148
4.1.8.3. Yemek Çeşitleri ...................................................................................... 148
4.1.8.4. Sofra Düzeni ........................................................................................... 149
4.1.9. Ölçme, Tartma, Hesaplama Birimleri; Zaman ve Mesafe Kavramları .......... 150
4.1.10. Halk Sanatları ve Zanaatları ......................................................................... 155
4.1.10.2. Ağaç, Taş, Maden, Toprak, Cam, Deri İşleri........................................ 155
4.1.11. Giyim-Kuşam-Süs ........................................................................................ 156
4.1.11.1. Giyim-Kuşam ....................................................................................... 156
4.1.11.1.1. Erkek Giyimi ................................................................................. 158
4.1.11.1.2. Kadın Giyimi ................................................................................ 161
4.1.11.1.3. Çocuk Giyimi ................................................................................ 164
4.1.11.1.4. Günlük Giyim ............................................................................... 165
4.1.11.1.5. Törensel Giyim ............................................................................ 165
4.1.11.1.6. Meslekleri ve Yaş Gruplarını Belirleyen Giyim-Kuşam ............. 166
4.1.11.2. Süsleme ................................................................................................. 167
4.1.12. Halk Bilgisi ................................................................................................... 167
4.1.12.1. Halk Hekimliği-Halk Baytarlığı ........................................................... 167
4.1.12.2. Halk Meteorolojisi-Halk Takvimi ........................................................ 169
4.1.12.3. Halk Hukuku ......................................................................................... 173
4.1.13. Halk İnançları; Töreler, Adetler, Gelenekler, Görenekler ............................ 179
4.1.14. Geçiş Dönemleri ........................................................................................... 185
4.1.14.1. Evlenme ................................................................................................ 185
4.1.15. Bayramlar-Karşılamalar-Uğurlamalar .......................................................... 190
4.1.15.1. Dinsel Nitelikli Bayramlar .................................................................... 191
4.1.15.2. Mevsimlik Bayramlar ........................................................................... 191
4.1.16. Kalıp Hareketler (Tavırlar, Jestler, Mimikler) Kalıp Sözler ve Sesler ......... 191
V

4.1.16.1. Günlük Yaşamla İlgili Olanlar ............................................................. 192
4.1.16.2. Törensel Yaşamla İlgili Olanlar............................................................ 199
4.1.16.3. Ünlem İfadeleri ..................................................................................... 199
4.1.17. Dinsel-Büyüsel İçerikli İnançlar, İşlemler ................................................... 201
4.1.17.1. Fal, Rüya Yorumu, Gelecekten Haber Verme ...................................... 201
4.1.17.2. Büyücülük; Türleri, Teknikleri ............................................................. 202
4.1.17.3. Dinî İnançlar ......................................................................................... 207
4.1.18. Halk Edebiyatı .............................................................................................. 224
4.1.18.1. Halk Hikâyeleri ..................................................................................... 224
4.1.18.2. Halk Şiiri ............................................................................................... 224
4.1.18.3. Atasözleri-Deyimler ............................................................................. 225
4.1.18.4. Alkışlar-Kargışlar ................................................................................. 239
4.1.19. Halk Müziği ve Müzik Araçları ................................................................... 242
4.1.20. Çocuk Oyunları ve Oyuncakları ................................................................... 243
4.1.20.1. Beceriyi ve Yeteneği Amaçlayan Oyunlar ........................................... 243
4.1.20.2. Oyuncak Türleri ve Nitelikleri.............................................................. 243
4.1.21. Halk Eğlenceleri; Sporlar ............................................................................. 244
4.1.22. Adlar ............................................................................................................. 247
4.1.22.1. İnsan Adları .......................................................................................... 247
4.1.22.1.1. Asıl Adlar ...................................................................................... 247
4.1.22.1.2. Soyadları ....................................................................................... 249
4.1.22.1.3. Lakaplar-Takma Adlar .................................................................. 250
4.1.22.2. Yer, Su, Dağ, Köy, Meydan, Cadde, Sokak, Ev Adları........................ 258
4.1.22.3. Boy, Topluluk ve Millet Adları ............................................................ 262
4.1.23. Tasnif Dışında Kalan Diğer Halk Kültürü Unsurları ................................... 267
4.1.23.1. Sosyal Düzen ........................................................................................ 267
4.1.23.2. Meslekler .............................................................................................. 292
4.1.23.3. Tarihî, Dinî, Mitolojik Kişiler, Kahramanlar........................................ 301
4.2. KEMALÜDDEVLE MEKTUPLARI ................................................................ 303
4.2.1. Köy, Kasaba ve Kent Yaşamı (Monografiler) ................................................ 304
4.2.2. Barınak-Konut (Halk Mimarisi) ..................................................................... 305
4.2.2.1. Tipleri ..................................................................................................... 305
VI

4.2.2.2. Ev Eşyası; Türleri, Yapımı, Kullanılışı .................................................. 309
4.2.3. Aydınlanma, Isınma ....................................................................................... 313
4.2.3.1. Işık Elde Etme; Işık Araç ve Gereçleri ................................................... 313
4.2.4. Taşıtlar-Taşıma Teknikleri ............................................................................. 313
4.2.4.1. Kara Taşımacılığı.................................................................................... 313
4.2.4.2. Deniz Taşımacılığı .................................................................................. 314
4.2.5. Ekonomi Türleri ............................................................................................. 314
4.2.5.1. Tarım-Rençperlik .................................................................................... 314
4.2.5.1.1. Ekme, Biçme, Ürün Alma ............................................................... 314
4.2.6. Halk Ekonomisi .............................................................................................. 315
4.2.6.1. Halk Ekonomisi Kavramları ................................................................... 315
4.2.7. Beslenme-Mutfak-Kiler .................................................................................. 315
4.2.7.1. Besin Türleri ........................................................................................... 315
4.2.7.1.1. Hayvansal Besinler ......................................................................... 315
4.2.7.1.2. Bitkisel Besinler .............................................................................. 315
4.2.8. Ölçme, Tartma, Hesaplama Birimleri; Zaman ve Mesafe Kavramları .......... 316
4.2.9. Halk Sanatları ve Zanaatları ........................................................................... 317
4.2.9.1. Diğer Zanaatlar ....................................................................................... 317
4.2.10. Giyim-Kuşam-Süs ........................................................................................ 318
4.2.10.1. Giyim-Kuşam ....................................................................................... 318
4.2.10.1.1. Erkek Giyimi ................................................................................. 318
4.2.10.1.2. Meslekleri ve Yaş Gruplarını Belirleyen Giyim-Kuşam .............. 319
4.2.10.2. Süsleme ................................................................................................. 319
4.2.11. Halk Bilgisi ................................................................................................... 320
4.2.11.1. Halk Hekimliği-Halk Baytarlığı ........................................................... 320
4.2.11.2. Halk Meteorolojisi-Halk Takvimi ........................................................ 321
4.2.11.3. Halk Hukuku ......................................................................................... 323
4.2.12. Geçiş Dönemleri ........................................................................................... 325
4.2.12.1. Doğum .................................................................................................. 325
4.2.13. Kalıp Hareketler (Tavırlar, Jestler, Mimikler) Kalıp Sözler ve Sesler ......... 325
4.2.13.1. Günlük Yaşamla İlgili Olanlar ............................................................. 325
4.2.13.2 Ünlem İfadeleri ...................................................................................... 328