MİR’ÂTÜ’L-HAREMEYN Haremeyn Tarihi EYÜB SABRİ PAŞA MİR’ÂT-I MEKKE 2. CİLT TÜRKİYE YAZMA ESERLER KURUMU BAŞKANLIĞI YAYINLARI: 97 Tarih ve Toplum Bilimleri Serisi : 13 Kitabın Adı : MİR’ÂTÜ’L-HAREMEYN: MİR’ÂT-I MEKKE Haremeyn Tarihi Müellifi : Eyüb Sabri Paşa (ö. 1308/1890) Hazırlayanlar : Ömer Fâruk Can Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Araştırma Görevlisi F. Zehra Can Editör : Dr. Göker İnan (Yazma Eser Uzmanı) Proje Koordinatörü : Arafat Aydın (Yazma Eser Uzmanı) Arşiv Kayıt : Mir’âtü’l-Haremeyn: Mir’ât-ı Mekke, Bahriye Matbaası, Kostantiniye 1301/1884, 2 cilt. Mir’âtü’l-Haremeyn: Mir’ât-ı Mekke, İÜ Nâdir Eserler Kütüphânesi, nr. T6082, 618 s. Kitap Tasarım : AS-64 Basın-Yayın Tanıtım, Org. ve Paz. Ltd. Şti. Divanyolu Cad. No: 48/203, Sultanahmet-İstanbul Tel: 0212 513 39 90 / www.as64.org • [email protected] Baskı : Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş. Dudullu OSB 1. Cadde No. 16 Ümraniye / İstanbul Tel: 444 44 03 www.bilnet.net.tr / Sertifika No. 31345 Baskı Yeri ve Yılı : İstanbul 2018 Baskı Miktarı : 1. Baskı, 2000 adet KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Library of Congress A CIP Catalog Record Eyüb Sabri Paşa Haremeyn Tarihi, Mir’âtü’l-Haremeyn 1. Tarih, 2. İslâm Tarihi, 3. Haremeyn Tarihi, 4. Mekke, 5. Eyüb Sabri Paşa ISBN: 978-975-17-4017-5 (2. Cilt) / ISBN: 978-975-17-4015-1 (Takım) Copyright © Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Her hakkı mahfuzdur. Bütün yayın hakları Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’na aittir. Başkanlığın izni olmaksızın tümüyle veya kısmen, hiçbir yolla ve hiçbir ortamda yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. T. C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Süleymaniye Mah. Kanuni Medresesi Sok. No: 5 34116 Fatih / İstanbul Tel.: +90 (212) 511 36 37 Faks: +90 (212) 511 37 00 [email protected] www.yek.gov.tr MİR’ÂTÜ’L-HAREMEYN HAREMEYN TARİHİ MİR’ÂT-ı mekke (İNCELEME – METİN) 2. CİLT EYÜB SABRİ PAŞA (ö. 1890) Hazırlayanlar Ömer Fâruk Can F. Zehra Can TÜRKİYE Y A Z M A ESERLER KURUMU BAŞKANLIĞI İÇİNDEKİLER VECHE-İ SÂLİSE SŪRET «1» Tevsî‘ ve ta‘dîl-i Harem-i şerîf der-def‘a-i ûlâ 779 Hikmet: [Mekke’de vukū‘a gelen seller] 782 Rivâyet 786 Hātime 798 SŪRET «2» Tevsî‘-i harem-i Mescidü’l-Harâm der-def‘a-i sâniye 799 SŪRET «3» Tevsî‘-i harem-i Mescidü’l-Harâm der-def‘a-i sâlise 801 SŪRET «4» Tevsî‘ ve tezyîn-i Mescidü’l-Harâm der-def‘a-i râbi‘a 805 SŪRET «5» Mescidü’l-Harâm’ın ta‘mîrât ve tezyînât-ı müteferrikasını irâ’e vü beyân eder. 811 Mülâhaza 812 İlâve 817 Vukū‘-ı harîk der-harem-i şerîf-i Beyt-i atîk 819 Mütāla‘a 820 Tecdîd-i harem-i şerîf-i Mescidü’l-Harâm 820 Lâzıme 824 Garîbe 825 İlâve 826 Zeyl 831 Çerâkise-i mülûk-ı Mısriyye’nin elbise-i resmiyyeleri 836 Haremeyn’e surre irsâli 838 Lâzıme 841 Hırka-i şerîf dâ’iresinde bulunan teberrükâtın cins ü mikdârı 841 Zeyl 844 Sultān Selîm b. Bâyezîd Hān tarafından gönderilen surrenin sūret-i tevzî‘ u taksîmi 845 Zeyl 847 Ta‘mîr-i Makām-ı Hanefî 848 Fî-zamâninâ Haremeyn’e irsâli mu‘tâd olan Surre-i seniyye’nin mikdârı 852 Mekke-i mu‘azzama ahâlîsinin surre-i mürettebesi 854 Medîne-i münevvere ahâlîsinin surre-i mürettebesi 856 Kudüs-i şerîf ve tarîk-ı hacda bulunan birke me’mûrlarının surreleri tertîbâtı 858 Min-haysü’l-mecmû‘ Surre-i hümâyûn’un yekûnu 858 Sūret-i ilmühaber 859 Surre-i hümâyûn mürettebât-ı umûmiyyesi 862 Şehâdet-nâme 863 Şehâdet-nâme bedelâtının tertîb cedvelidir 866 İkrâmiyye 869 [12]97 (m. 1881) senesinden i‘tibâren i‘tāsı lâzım gelen bedelâtın tertîb cedvelidir 871 İkrâmiyye varakasının sūreti 872 Sınıf-ı sânîye mahsūs ikrâmiyye varakası 872 Nizām-nâme sūreti 872 İhtār 873 Mütāla‘a 874 Sūret-i münîf-i nâme-i hümâyûn 883 Haremeyn-i şerîfeyn’in mahrûkāt ve levâzımât-ı sâ’iresinin mikdârı 885 Dersa‘âdet’den isbâli mu‘tâd olan 887 İdâre-i hıdîviyye cânibinden irsâli mukannen olan 887 Şâm-ı şerîf’den gönderilmesi mukarrer olan 888 Mum 889 Hücre-i sa‘âdet’le Harem-i şerîf’de tebhīr olunan 889 Bal mumu ile îkād olunan Şam‘dân 891 Şam‘dân 891 Fânûslu döğme şam‘dân 892 Billûr şam‘dân 892 Billûr âvîze 892 Sîm âvîze 893 Billûr âvîze 893 Sîm âvîze 894 Billûr âvîze 894 Kandîl 894 Mescid-i sa‘âdet minârelerinde kandîl şîşe 895 Kandîl 895 Ayn-ı Zübeyde 896 Hikâyet 897 Mütāla‘a 898 Tafsīl 898 Latīfe 900 Makāle 911 Ayn-ı Zübeyde’nin en son ta‘mîri 914 Sultān Süleymân’ın Mekke’de yapdırdığı medâris-i erba‘anın sūret-i idâre ve tevcîhi 921 Tekâyâ 923 SŪRET «6» Tecdîd-i harem-i Mescidü’l-Harâm der-asr-ı Sultān Selîm-i firdevs-makām 924 Zeyl 935 Osmân Paşa’nın rü’yâsı 940 VECHE-İ RÂBİ‘A SŪRET «1» Kâ‘betullâh’ı arz-ı hedâyâ ile tezyîn edenlerin ve bi’l-îcâb ta‘mîr ve tarsīn eyleyenlerin zikrindedir. 951 [Sultān Süleymân Hān tarafından Mekke şerîfine irsâl edilen nâme-i hümâyûn] 958 Mîzâbü’r-Rahme’ye Altınoluk ıtlâk olunmasının sebebi 965 İfâde-i mahsūsa: [Nukūd-ı kadîme] 969 Hutūt ve eşkâl-i nukūd-ı kadîme 976 Dirhem-i şer‘î 982 SŪRET «2» Kâ‘be-i mu‘azzama’ya takdîm-i me‘âlîk ve sitâre-i şerîfe-i mâ-yelîk arz u ta‘lîk eylemiş olanları zikr u ta‘rîf eder. 984 İstitrâd: [Hârûnu’r-Reşîd’in sakf-ı Kâ‘betullâh’a ta‘lîk etdiği hüccet] 986 İstitrâd: [Sind eyâleti] 988 Zeyl 991 Mes’ele 994 Hātıra 994 SŪRET «3» Kâ‘betullâh’a ibtidâ ne sūretle kisve ta‘lîk olunmuş, mu’ahharan iksâ-yı sitâre şerefini kimler ihrâz eylemiş, ta‘lîk olunan kisveler ne dürlü kâlâ ve kumaşlardan tertîb ve ta‘lîk edilmiş olduğunu ve mehâfil-i şerîfe alaylarının ne sūretlerle icrâ edilmekde bulunduğunu zikr u tafsīl eder. 995 Sūret-i nutk-ı Melik Tübbân 999 Lâzıme 1005 Nükte 1007 Vâzıha 1007 Mütāla‘a 1011 Kisve-i şerîfe i‘mâli içün vakf edilmiş olan kurâ-yı seb‘anın hâsılât-ı seneviyyesi 1014 Sūret-i vakfiyye-i kisve-i şerîfe 1016 Zeyl 1023 Her on beş senede bir kerre tecdîd olunan mevâzı‘-i şerîfe şunlardır 1024 Nitāk-ı Kâ‘betullâh 1027 Mısır’ın kisve-i şerîfe âlây-ı vâlâsı 1029 Mısır mahmil-i şerîfinin Mekke-i mükerreme’ye sūret-i dühūlü 1034 Vâzıha 1035 Lâyiha 1038 Surre-i hümâyûn’un Şâm’a vüsūl ve hurûcu 1040 Mısır’da mahmil-i şerîf alayı resminin sūret-i icrâsı 1042 Zeyl 1044 SŪRET «4» Taksîm-i kisve-i Beytullâh mes’ele-i mühimmesi beyânındadır. 1045 VECHE-İ HĀMİSE SŪRET «1» Mescidü’l-Harâm harem-i muhtereminin vaz‘iyyet-i kadîmesi ta‘rîfindedir. 1051 SŪRET «2» Mescidü’l-Harâm’ın üstuvânât-ı kadîmesini zikr u ta‘dâd eder. 1052 Lâzıme 1054 SŪRET «3» Şürefât-ı kadîme-i Mescidü’l-Harâm’ın aded ve hey’etini ta‘rîf eder. 1055 SŪRET «4» Mescidü’l-Harâm’ın ebvâb-ı kadîmesini ta‘rîf ve ta‘dâd eder. 1056 VECHE-İ SÂDİSE SŪRET «1» Mescidü’l-Harâm’ın ba‘de’t-tecdîd hâsıl olan hey’etini ta‘rîf eder. 1059 SŪRET «2» Mescidü’l-Harâm’ın kubbelerini ta‘rîf ve kaç aded olduğunu beyân eder. 1061 SŪRET «3» Mescidü’l-Harâm şürefât-ı cedîdesinin cihât ve kemmiyyâtını beyân eder. 1062 SŪRET «4» Mescidü’l-Harâm’ın aded ve hey’et-i ebvâbı ile bulundukları cihâtı beyân ve bu kapıların kaçar şerefesi olduğunu ve zamân-ı Câhiliyye-i Arab’da kangı [hangi] isimlerle ma‘rûf bulunduğunu zikr u ityân eder. 1063 Ebvâb-ı şarkıyye 1063 1. Bâbü’s-Selâm 1063 2. Bâbü’n-Nebî 1064 3. Bâbü’l-Abbâs 1064 4. Bâb-ı Alî 1064 Ebvâb-ı cenûbiyye 1064 5. Bâb-ı Bâzân 1065 6. Bâb-ı Bağle 1065 7. Bâbü’s-Safâ 1065 8. Bâb-ı Ciyâd 1065 9. Bâb-ı Mücâhid 1065 10. Bâb-ı Medrese-i Şerîf Aclân 1067 11. Bâb-ı Ümmühânî 1067 Ebvâb-ı garbiyye 1068 12. Bâb-ı Hazvere 1068 13. Bâb-ı İbrâhîm 1070 14. Bâbü’l-Umre 1070 Ebvâb-ı şimâliyye 1071 15. Bâbü’s-Südde 1071 16. Bâbü’l-Acele [(cid:217)(cid:293)(cid:229)(cid:273)(cid:292)ا بא(cid:214)] 1071 17. Bâbü’l-Kutbî 1071 18. Bâb-ı Ziyâde-i Nedve 1071 19. Bâbü’d-Düreybe 1072 SŪRET «5» Mescidü’l-Harâm minârelerinin adediyle, mukaddemleri Mekke-i mu‘azzama’da kaç minâre olduğunu ve bu minârelerin nerelerde bulunduğunu ta‘rîf ve tafsīl eder. 1073 1. Bâbü’l-Umre minâresi 1073 Geceleri minârelerde okunan evrâd 1074 Âhir-i leyâlde mü’ezzin efendilerin Harem-i şerîf minârelerinde okudukları tezkîr ve tehlîlin sūret-i sahîhasıdır 1074 İhtār 1075 Sūret-i şerîf-i istiğfâr 1075 Ba‘de’t-tesâbîh okunan salât ü selâm 1079 Lâzıme 1080 2. Bâbü’s-Selâm minâresi 1081 Haber-i mu‘teber 1081 3. Bâb-ı Alî minâresi 1082 4. Bâbü’l-Vedâ‘ minâresi 1082 5. Bâbü’z-Ziyâde minâresi 1083 6. Sultān Kayıtbay minâresi 1083 7. Süleymâniyye minâresi 1083