Mińsk Białoruski 1941 PDF
Preview Mińsk Białoruski 1941
HISTORYCZNE BITWY SŁAWOMIR KOSIM MIŃSK BIAŁORUSKI1941 V BELLONA Warszawa Bellona SA prowadzi sprzedaż wysyłkową wszystkich swoich książek z rabatem. www.ksiegarnia.bellona.pl Nasz adres: Bellona SA ul. Grzybowska 77 00-844 Warszawa Dział Wysyłki teł.: (22) 45 70 306, 652 27 01 fax (22) 620 42 71 Internet: www.bellona.pl t e-mall: biuro @ bellona.pl Ilustracja na okładce: Daniel Rudnicki Redaktor merytoryczny: Monika Baczyńska Redaktor prowadzący: Kornelia Kompanowska Redaktor techniczny: Andrzej Wójcik Korektor: Sylwia Piecewicz © Copyright by Sławomir Kosim, Warszawa 2009 © Copyright by Bellona Spółka Akcyjna, Warszawa 2009 ISBN 978-83-11-11444-9 WSTĘP Latem 1941 r. na europejskim teatrze działań wojennych rozpoczynały się operacje, które już wtedy były postrzegane jako decydujące dla losów krajów Europy podbitych przez Niemców. 22 czerwca 1941 r. otworzył się nowy front, który miał się stać głównym frontem II wojny światowej i zaważyć na dalszych losach dużej części kontynentu europejskiego. 22 czerwca 1941 r. był dniem, który kończył niemal dwuletni sojusz między Niemcami i Związkiem Sowieckim i ścisłą współpracę militarną, polityczną i gospodarczą między tymi krajami. Była to współpraca „przypieczętowa- na krwią" —jak określił to Stalin w grudniu 1939 r. Była to nie tylko krew wspólnie przelana przez żołnierzy Wehrmachtu i Armii Czerwonej podczas podboju Polski. W dużo większej skali była to krew samych Polaków, mordowanych przez obu najeźdźców. Współpraca niemiec- ko-sowiecka do czerwca 1941 r. doprowadziła do tragedii nie tylko Polaków. Dzięki sojuszowi z ZSRS Niemcy bez przeszkód mogli prowadzić kolejne kampanie, rozbijając Francję i brytyjskie siły sojusznicze, Belgię, Holandię, Norwegię, wreszcie Bałkany. Związek Sowiecki w tym czasie realizował swoje plany agresji. Nie udało się opanować Finlandii wobec zaciętej obrony Finów, trudnych, zimowych warunków i nieudolnie prowadzonych operacji wojskowych, do których Armia Czerwona była nieprzygo- towana. ZSRS zagarnął jednak państwa bałtyckie, rumuńską Besarabię i niewielkie tereny należące wcześniej do Fin- landii, która wobec ogromnej przewagi sowieckiej musiała w końcu pójść na terytorialne ustępstwa — pchnęło to ostatecznie ten kraj do zawarcia sojuszu z Niemcami. Wiosną 1941 r. w Europie zapanował swoisty impas. Większość europejskich krajów była podbita i okupowana przez Niemców lub z nimi sprzymierzona. Niewiele już było na kontynencie do podzielenia między oba agresywne państwa (i dwa zbrodnicze systemy polityczne). W lis- topadzie 1940 r., podczas wizyty Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych ZSRS, Mołotowa, Hitler próbował zainteresować stronę sowiecką dzieleniem brytyjskich posiadłości kolonialnych w Azji i Afryce. Sowiecka od- powiedź była tylko częściowo pozytywna. Sowieci wyka- zywali zainteresowanie Bałkanami oraz niezadowolenie z obecności wojsk niemieckich w Rumunii i Finlandii. Dla Hitlera był to sygnał, że współpraca między Rzeszą a Związkiem Sowieckim nie będzie możliwa na dłuższy czas. 18 grudnia 1940 r. podpisał dyrektywę dotyczącą ataku na ZSRS (plan „Barbarossa"), który miał nastąpić wiosną 1941 r. — opóźnienie było spowodowane walkami w Jugosławii i Grecji w kwietniu 1941 r. Wstępne prace dotyczące ataku na ZSRS prowadzono w niemieckich sztabach już wcześniej, bowiem Hitler jeszcze latem 1940 r. informował swoich generałów o moż- liwości konfliktu ze Związkiem Sowieckim. Nie było zresztą tajemnicą, jaki stosunek miał Hitler do Związku Sowieckiego, z którym relacje, opierające się w dobie Republiki Weimarskiej na współpracy wojskowej, pogor- szyły się po roku 1933, gdy Hitler został kanclerzem. Od momentu dojścia Hitlera do władzy, stosunki między Niemcami a ZSRS pogarszały się i z czasem przeszły we wrogość, determinowaną także przez przeciwne ideologie i systemy polityczne. W 1939 r. oba państwa były jednak w stanie podjąć współpracę i porzucić spory ideologiczne w imię politycz- nego pragmatyzmu. Wspólnymi celami obu krajów były agresja i podbój, choć pod odmiennymi hasłami. Pierwszą ofiarą — i to obu agresorów — stała się Polska. Po zniszczeniu Polski przyszła kolej na kolejne państwa. W Związku Sowieckim również prowadzono przygoto- wania do agresji na Europę. Hasło pochodu na zachód i rozszerzania komunizmu poza granice ZSRS nie były niczym nowym w latach 1940 i 1941. Te hasła komuniści głosili od momentu objęcia władzy w Rosji, a lata 1919 i 1920 były potwierdzeniem bolszewickich zamiarów. Polityka sowiecka lat 1939-1941 była powrotem do takich haseł. Współpracując z Rzeszą Hitlera, udało się zagarnąć wschodnią Polskę, państwa bałtyckie, część Rumunii oraz dokonać agresji na Finlandię. Dalsza agresja w Europie nie była już jednak możliwa bez konfliktu z Niemcami, którzy latem 1940 r. osiągnęli dominującą pozycję, a państwa graniczące z ZSRS stawały się ich sojusznikami. Sowieckie plany agresji musiały być układane z uwzględnieniem nowej sytuacji w Europie. Konflikt w Europie Zachodniej, który, jak liczył Stalin, miał trwać lata — jak podczas I wojny światowej — i wykrwawić walczące strony, a tym samym ułatwić pochód Armii Czerwonej, zakończył się po sześciu tygodniach. Po rozbiciu Francji, Belgii, Holandii i zmuszeniu Wielkiej Brytanii do obrony, dywizje niemiec- kie stopniowo przerzucane były na wschód — w rejon rzeczywistego zagrożenia ze strony ZSRS, ale też ewen- tualnego ataku na ten kraj. Efektem zmieniającej się sytuacji militarnej w Europie był sowiecki plan ataku o kryptonimie „Burza". Prace nad nim zakończono we wrześniu 1940 r. i wtedy był on opracowany w szczegółach. W tym czasie w niemieckim Sztabie Generalnym prowadzono dopiero wstępne prace nad planami wojny ze Związkiem Sowieckim. Plan „Burza" zakładał atak siłami kilku frontów, utworzonych z po- szczególnych okręgów wojskowych, na terytorium okupo- wanej przez Niemców Polski oraz pomocnicze uderzenie na południe w celu odcięcia sił niemieckich od rumuńskiej ropy naftowej. W związku z niemieckim planem „Bar- barossa" i przygotowaniami Niemiec do wojny z ZSRS, projekt uaktualniono i wiosną 1941 r. przybrał on postać planu „wojny prewencyjnej" przeciw Niemcom i ich sojusznikom. Sowieckie plany agresji zostaną bliżej przedstawione w jednym z rozdziałów tej pracy. We wstępie warto wspomnieć o roli, jaką w tych planach odegrać miał sowiecki Front Zachodni, który miał zostać utworzony z sił Zachodniego Specjalnego Okręgu Wojskowego. Front Zachodni według koncepcji operacji ofensywnych prze- znaczony był do uderzenia na terytorium Generalnego Gubernatorstwa (części okupowanej Polski) i Prus Wschod- nich. Wesprzeć miał w ten sposób atak głównych sił sowieckich z Ukrainy, również na terytorium okupowanej Polski i na południe od niego. Tak się jednak nie stało. Siłom sowieckim na Białorusi nie było dane maszerować na zachód. 22 czerwca 1941 r. same otrzymały potężny cios ze strony niemieckiej Grupy Armii „Środek". Front Zachodni musiał nagle stawić czoła niemieckiemu głównemu uderzeniu wymierzonemu w cen- trum kraju (w jego europejskiej części) — ku Smoleńskowi i Moskwie. Armie Frontu Zachodniego nie sprostały zadaniu. Nie zdołały zatrzymać dywizji niemieckich. Poraż- ka była spektakularna, a jej skala ogromna. W ciągu dziesięciu dni walk Białoruś została stracona, Niemcy osiągnęli niemal Unię Dniepru, przepadło sześćset tysięcy żołnierzy, ponad dwa tysiące czołgów i tyle samo samolo- tów, a Mińsk został zdobyty przez wroga. Porażająca klęska zasługiwała na miano katastrofy. Trudno przyrównać operacje wojskowe na Białorusi do innych kampanii z okresu niemieckich sukcesów lat 1939-1941 z uwagi na odmienność uwarunkowań towarzyszących każdej z tych kampanii. Porównania jednak mogą się narzucać. ZSRS przygotowywał się do wojny od dłuższego czasu. Na Białorusi zgromadzone były duże siły wojskowe. Pod względem liczby żołnierzy Front Zachodni można porównać do sił, jakie wystawiła Polska we wrześniu 1939 r. Front Zachodni w liczbie czołgów i samolotów kilkakrotnie przewyższał potencjał Polski. Polskie siły pancerne we wrześniu 1939 r. liczyły ok. tysiąca maszyn — lekkich, słabo opancerzonych i uzbrojonych oraz przestarzałych — głównie tankietek typu TKS i TK-3 wyposażonych tylko w karabiny maszynowe. Nowoczesnych czołgów 7TP było zaledwie sto siedemdziesiąt. Polskie siły lotnicze posiadały ok. siedmiuset przestarzałych samolotów, w tym czterysta bojowych. Sowieckie siły na Białorusi miały w swym składzie dwa tysiące czołgów — prócz lekkich maszyn różnych typów były to także czołgi T-34 oraz KW, które pod względem uzbrojenia i opancerzenia przewyższały każdy ówczesny niemiecki czołg. Front Zachodni dys- ponował niemal dwoma tysiącami samolotów — choć były to maszyny głównie starych typów, stanowiły jednak dużą siłę. Siły wojskowe Frontu Zachodniego oraz ich stan w przededniu wojny z Niemcami zostaną w tej pracy omówione dokładnie. To właśnie sytuacja tych wojsk jeśli chodzi o dyslokację, wyposażenie, wyszkolenie i system dowodzenia była jedną z przyczyn tak wielkiej klęski. Po dziesięciu dniach operacji wojskowej armie Frontu Za- chodniego (poza niewielkimi oddziałami, którym udało się uniknąć okrążenia) przestały istnieć, Niemcy zaś zdobyli Mińsk i zajęli terytorium porównywalne pod względem wielkości do tej części Polski, którą zajęli w ciągu miesiąca walk w 1939 r. W dziesiątym dniu wojny opór armii polskiej nadal trwał, a choć front został przerwany i widocz- ny był niemiecki sukces, walki toczyły się nadal — War- szawa odparła skutecznie rajd niemieckiej 4. Dywizji Pancernej, a nad Bzurą Armia „Poznań" prowadziła ataki na dywizje 8, Armii. Wiele dywizji walczyło jeszcze w Małopolsce i dalej, na wschodzie. W 1941 r. na Białorusi po dziesięciu dniach walk nie istniał już zorganizowany opór, pdnad trzysta tysięcy żołnierzy trafiło do niewoli, a resztki poszczególnych korpusów i ich sztabów (oraz sztabów armii) błąkały się po lasach, próbując przedrzeć się do linii sowieckich. Przyczyn tej katastrofy — która doprowadziła do wiel- kiego kryzysu w sowieckim Naczelnym Dowództwie i za- łamania Stalina — było wiele i zostaną one bliżej przed- stawione w niniejszej pracy. Jej tematem jest bowiem klęska wojskowa na Białorusi, jej przebieg w kolejnych fazach działań, konsekwencje wojskowe (i częściowo polityczne) oraz mechanizmy, które do niej doprowadziły. Będzie też w pracy miejsce dla prób oceny gotowości sił sowieckich do planowanych działań ofensywnych. Sowiec- kie plany agresji na Niemcy, które opracowano latem 1940 r. i w miesiącach późniejszych, skłaniają do rozważań na temat gotowości Armii Czerwonej do ataku i ewentual- nego terminu takiego uderzenia. Powszechnie znana teza Wiktora Suworowa zakładająca, że Wehrmacht wyprzedził o kilka tygodni atak sowiecki, nadal nie znajduje potwier- dzenia w dokumentach (podobne teorie głosi Constanstine Pleshakov, pisarz rosyjski mieszkający obecnie w Stanach Zjednoczonych, autor książek dotyczących historii Rosji, w tym także pierwszych dni wojny niemiecko-sowieckiej). W niniejszej pracy również niemożliwe jest rozstrzygnięcie tej kwestii, a argumenty, które mogłyby tezy Suworowa potwierdzić lub im zaprzeczyć, będą przybliżone w kolej- nych rozdziałach. W pracy tej wykorzystane zostały liczne opracowania — w dużej mierze rosyjskie, będące niewielką częścią ogromnej liczby prac dotyczących pierwszych dni wojny między Niemcami i ZSRS. Wykorzystane zostały materiały źródłowe — w tym dokumenty sowieckiego Naczelnego Dowództwa — Stawki — oraz raporty i rozkazy po- szczególnych dowódców armii czy oficerów sztabu Frontu Zachodniego. Informacji potrzebnych w kolejnych roz- działach dostarczały liczne wspomnienia i pamiętniki przedstawicieli obu walczących stron (wielce przydatne były m.in. rzeczowe i dokładne pamiętniki szefa sztabu sowieckiej 4. Armii — pułkownika Sandałowa). Wiele materiałów źródłowych oraz cennych opracowań i ar- tykułów zamieszczono na kartach pisma „Wojenno-Is- toriczeskij Żurnał", którego kilka numerów zostało wyko- rzystanych. Przy omawianiu sowieckiej kadry dowódczej i jej sytuacji w lecie 1941 r. (i wcześniej) oraz losu dowódców Frontu Zachodniego, pomocne były opracowania prof. Pawła Wieczorkiewicza, znawcy m.in. historii Związ- ku Sowieckiego. Dostarczyły one wielu cennych wskazówek bibliograficznych. Użyte publikacje i materiały źródłowe nie wyczerpują bardzo długiej listy pozycji, które dotyczą tego okresu wojny niemiecko-sowieckiej. Wybrane zostały te, które najlepiej przybliżają obraz klęski, jaką poniosła Armia Czerwona na Białorusi w czerwcu i pierwszych dniach lipca 1941 r.
The list of books you might like
