Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog BJ Viljoen

352 Pages·2009·2.21 MB·Dutch

Mijne herinneringen uit den
Anglo-Boeren-oorlog
B.J. Viljoen
bron
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog.W.Versluys,Amsterdam1902
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/vilj002mijn01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
3
GewijdaandenagedachtenisderonvergetelijkeheldenvanhetBoerenleger,gevallen
indenstrijdvoorvrijheidenvoorrecht.
B.J.VILJOEN.
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
7
B.J.VILJOEN.
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
9
Inleiding.
Bijhetaanbiedenaandewereldvan‘Mijneherinneringenuitden
Anglo-Boeren-Oorlog’gevoelikdenoodzakelijkheidomtotverontschuldigingvoor
develegebreken,diemenindevolgendebladzijdenzalaantreffen,duidelijkte
makendathetsamenstellenvanditwerkmetzeerveelmoeilijkhedenenongemakken
gepaardging,enwel:
1o.omdathetmijneeersteondernemingisomeenboekteschrijven;
2o.omdatikbijmijnegevangennemingontblootwerdvanmijneaanteekeningen
endatikduszondereenigedataoffactimoestschrijvenenalleenmijngeheugen
hadomteraadplegen.Omechterbillijktezijntegenoverdiegenen,diemijgevangen
hebbengenomen,moetikzeggen,datdeaanteekeningen,waarvanzijmijberoofden,
slechtsliepenovereenhalfjaar,daartweemaaltevorenmijneaanteekeningenin
vijandshandenvielen,eneenderdemaalverbrandden,toenonskampteDalmanutha
dooreengrasvuurwerdvernield;
3o.schrijfikditwerk,bewustvandestrengeensterkebandenwaarmedeeen
Engelsch‘parool’mijhandenenvoetenheeftgebonden,entevensbewustvande
vernederendepositiediewij,krijgsgevangenen,gedwongenwarenintenemenop
diteiland,gedwongendoordevernederendebehandelingonsaangedaandoorKolonel
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
10
Price,dieeenuitmuntendewêergaveisvanSirHudsonLowe,nubijkanseeneeuw
geledendebewaardervanNapoleon.Trouwens,leesteensLordRoseberry'sboek
‘TheLastPhaseofNapoleon’enmenzalzienmetwelkeensmaadenhoondezeSir
HudsonLowezijn'dapperentegenstanderbehandeldheeft.
MenvindtditzelfdeteruginhetkaraktervanonzenbewaarderPrice,endezelfde
nachtmerrieomtrentNapoleon'splannentotontvluchting,dieSirHudsonLowe
gedurigachterdeoorenzat,zitnubijdenheerPriceachterdeooren;zijnoneindige
vreesvooronzeontvluchtingmaakthemdenlafaarddiehijisendezelafhartigheid
isoorzaakvandestrengeenbeleedigenderegulatiesvooronsgemaakt.Elkoogenblik
kanmijnheerPricemetzijnesatellietenopmijafkomen,envondhijdanmijn
manuscript,danzouhijmisschiendenken,dathetinstrijdwasmethetparool,dat
ikgedwongenwasteteekenenomuithetkamptemogenkomenendaarbuitente
wonen;hoewelik,overtuigdbendatditteekenenvolstrektnietnoodigwas.Mocht
hijditdenkendanzouhijmijkunnenlatenstraffen,jazelfsdoodschieten.Enwelk
eenkanszouikinzijnhumaneklauwenhebben?Debekenderegelisdusookhier
vantoepassing:‘Ilfautjugerlesécritsd'aprèsleurdates.’(Menmoetiemands
geschriftenbeoordeeleninhetkadervandentijdwaarinzijzijnopgesteld.)
Ikhebzooveelmogelijkgetrachtcritiektevermijdenendeschakelvanmijn
verhaalbijeentehouden,zoodatdevoornaamsteepisoden,zooalsdiegeschetstzijn,
gemakkelijkkunnengevolgdworden.
Onpartijdigheidwerdinachtgenomendoormij,zooveelalsditvaneenfeilbaar
menschkangeëischtworden,hoewelmennauwelijkskanverwachten,datikte
nauwgezetonpartijdigzouzijn,wanneermenbedenktdatikpasuitdenstrijdben
getreden,metaldeherinneringenaandenbloedigenstrijdnogverschinhetgeheugen;
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
11
of,omhetmeertragischvoortestellen,datikhedenmetdepenvermeld,watik
gisterendoormaaktemethetzwaard,waarvannoghedenhetbloeddrupt.Ikben
slechts‘horsdecombatprotem,’enwaarmijnvrijheidachterslotengrendelenin
handenisvaneen‘cad’zooalsdeheerPrice,waaromzouikdaargeneigdzijntot
onpartijdigheid.Omgeduldenkalmtetelatenzegevieren,hebikdenheerJobtot
voorbeeldgekozen.
Ikgeefdeverzekering,dathetnietzonderaarzelingis,datikditwerkdewereld
aanbied,omdatreedszoovelen,kunstenaren,amateurenenprofessioneelenhetlezend
publiekoverladenhebbenmetwatzijvoorgeventezijn,degeschiedenisvanden
oorlog.Hetisgrootelijksopaandringenvanvrienden,datikditwerkbegon.Ik
trachttedoorgaansalleendatneerteschrijven,watikpersoonlijkondervond,zoodat
ikinéénopzichtdenlezerkantevredenstellen,teweten,datwathijhierleest,de
waarheidis.
Gedurendehettijdperkdatwijvandebuitenwereldwarenafgesneden,heeftmen
indenieuwsbladenenanderegeschriften,teoordeelennaarhetgeenwijafentoe
lazeninbuitgemaaktepakketten,zulkewonderlijke,enikmagzeggen,zulke
romantischedingenverteldvanonsdieinhetveldwaren,datikersomsaantwijfelde
ofmeninEuropaeneldersnogzougeloovendatwijgewonemenschelijkewezens
warenmeteenhoofdzonderhorens.Vanmijzelfgesproken,herinnerikmijdriemaal
gelezentehebbendatikgesneuveldwas;jazelfszagikinzekernieuwsbladeenlang
doodsberichtvaneenigekolommenwaarinmenmijvergeleekbijGaribaldi,Jack
theRipper,OsmanDignaenz.enz.Eenvierdemaalzoumenmijgevangenhebben
indeKaap-koloniemethetRoodeKruisopmijnmouw.Ikzouzijnterechtgesteld
vooreenmilitairhoftede-Aar,engevonnisdzijnomtewordendoodgeschoten,welk
vonnisbekrachtigdenaanmijvoltrokkenzouzijn.Mengafzelfseenzeerdramatische
beschrijving
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
12
vanhetuitvoerenvanhetvonnis,hoeikopeenstoelbijhetgrafwerdvastgemaakt
enkalmmijnwelverdiendlotonderging.Hetverhaaleindigdemetdenvolgenden
uitroep:‘Zooisdantenslottedeschurk,rooverenguerrilla-aanvoerderViljoen
weggeborgenomhetBritschelegernooitmeerlastigtevallen!’Eenvijfdemaal
verkondigdemendewereldmetevenveelonnoozelheid,datikteMafekingbijhet
uitbrekenvandenoorlogindegevangeniszatendatikdoorgeneraalBaden-Powell
aandeBoerenwasuitgeruildvoorLadySarahWilson.
Numoetikeerlijkzijn,enverzekerenhoeveelhiervandewaarheidis.Teneerste
beniknooitineengevechtgesneuveld,tentweedewasikgedurendedenoorlog
nooitindeKaap-kolonieenisdeRoode-kruis-historieeenpuurverzinsel;mijnleven
ismijbijde-Aarnooitontnomen;teMafekingbeniknognooitinmijnlevengeweest,
en,behalvealskrijgsgevangenehebiknognooitindentronkvertoefd;deeerismij
dusooknooittebeurtkunnenvallenomtegeneenhooggeplaatstedamealsLady
SarahWilsontekunnenwordenuitgeruild.Debenamingenmijtegengeworpenvan
‘roover,schurk’enz.,komenuitzulkeenbedenkelijkebron,datikhetbenedenmij
achtomdaaropteantwoorden.
Omdenlezerechtergemoedsbezwaartebesparenenvooroordeeltegenden
schrijverteontnemen,wilikhierzeggendatikeenheelgewoonmenschben,
afstammendvanFranscheHugenoten,oud34jaar,heelmiddelmatiggebouwd,en
datdekleurmijneroogenonbestemdis;nochblauw,nochgrauw.Denatuurheeft
mijmethaarpoederkwastietwatvroeggevonden,waardoordekleurvanmijnharen
schimmelis,ofteweltusschenzwartenwit.Ikhebheelveelmenschenaangetroffen
diebeterkrijgsmanwarendanik,enikmagmijverheffenopdegoedeeigenschap,
mannendiebeterzijndanik,tekunnenbewonderen.Ikhebhetgelukaltoosinstaat
tezijnallestezienzooalshetis,mijzelfingesloten,entenslottemag
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
13
ikzeggendatwijonsinAfrikabeschaafdenchristelijknoemenendatikzelfin
Afrikageborenben.Ditisongetwijfeldeenbeknopteeneenvoudigekarakterschets;
maarzooishetvoorwerpdatgeschetstwerdenzooishetonderwerpdatvolgt.
Hetwalgtmijomzooveelovermijzelftemoetenspreken;dochhetisnietmijn
fout,hetisdeschuldvanhendiegetrachthebbenmijberuchttemakenendiedaarin
slechtsinzooverreslaagdendatzijsnap-shots-enautograafjachtersopmijnspoor
brachten.Enlievehemel,watisdateenlastigebende!
Latenwijnueensmijnpersoonzoovermogelijkopdenachtergrondschuivenen
vergunmijalsonzichtbaregidsutebegeleidenenvoortestellendeepisodenvan
dezenoorlog,zooalsikdiehebmeegemaakt.Laatikopdenvoorgrondstellen,om
ueenteleurstellingtebesparen,datgijindezebladzijdennietzultvindentrillende
enhartroerendeverhalen;maardatgijinalleneenvoudzultziendebedrijvenvan
hetgrooteenbloedigeZuid-Afrikaanschedrama,waarinhetmijnlotwaseenrolte
spelen.
B.J.VILJOEN,
Ass.Com.-Gen.
St.-Helena, Mei1902.
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
14
Het bevel om op te rukken naar het front.
Hetwasopden28stenSeptember1899,toenikdegewonezittingvandenTweeden
Volksraadbijwoonde,datdebodemijeenofficieelschrijvenoverhandigde,metde
woorden:‘Mijnheer,dieklerkvanGeneraalJoubert,watdiebriefgebrenghet,zegt
datdiegeneraalverzoekhet,datuhaastigmoetmaak.’
Ikopendedenbrief‘bijkanskortadem’enzenuwachtig,omdatikdeninhoud
amperkongissen.Eenigemijnermedeleden,dienabijmijzaten,vroegenfluisterend
enhoogstnieuwsgierig:‘Jong,isditfout?’
Hetwasnatuurlijkbekend,dat,naaraanleidingvandengespannentoestandende
bitsediplomatiekebriefwisselingtusschenonzeRegeeringendievanEngelandin
delaatstemaanden,ervroegoflaateenbotsingmoestontstaan.DaarikKommandant
vandeWitwatersrandgoudveldenendusofficiervanhetTransvaalschelegerwas,
wektenmijnebewegingendebelangstellingmijnermedeledenenderaanwezigen
indeRaadszaal:eennatuurlijkgevolgonderdegegevenomstandigheden.
Toenikdemissievegelezenhad,antwoorddeiktenhoogsteopgewonden:‘Ja
kerels,ikmotopruknaardieNatalgrensenikheefmaartijdtotmorgennamiddag.
IkmoetnumaardieRaadszaalverlaat;wieweetmisschienvooraltoos.Gijzultmij
ookwelspoedigmoetenvolgennaarhetfront,zoodatonsvoorloopigmaarzalzeg
‘AuRevoir!’
DeinhoudvanhetbevelvanZ.Ed.Gestr.denKommandant-Generaal,deaanleiding
totmijneerstenstapin
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog
15
dentweedenAnglo-Boerenoorlog,diemijtweejaarenviermaandeninhetveld
hield,gedurendewelkentijdikzooveleervaringenhadensensatiesdoorleefde,luidde
ongeveeralsvolgt:
‘Gijwordtbijdezenopgedragenommorgen(Vrijdag)avondtenachturemethet
Johannesburg-commandonaarVolksrustopterukken.Uwveldcornettenhebben
reedsinstructieshetaangegevengetalburgerstekommandeerenmetpaarden,wagens,
uitrustingen,enz.Eveneenszijninstructiesgegevenvoordenoodigespoorwegwagens
omumetuwcommandotevervoeren.Verdereinstructieszultulaterontvangen.
Doordeganscherepubliekwasmennureedsbezigmetprepareerenenorganiseeren
omnaarhetfronttegaan,zoodatoveraldegrootstelevendigheidenbedrijvigheid
tebespeurenwas,niethetminstetePretoria,waardestratenvolwarenmetruiters,
wagensenkarren.
Denvolgendenmorgenmoestikvoormijnvertreknogeensophetkantoorvan
denKommandant-Generaalkomen.Ditvondikvolofficieren,allenhaastigomeen
bijzonderebezigheidafgedaantekrijgen,destaatsartillerie-officierennatuurlijkin
hunschitterendeuniform.Metdegrootstemoeiteennaheelwatgeduwmetde
ellebogen,kreegikeindelijkmijncheftespreken.GeneraalJoubert,wiensvoorhoofd
doordenernstvanhetoogenblikenmisschienookdoorkommerenzorgen,vol
plooienlag,zei,toenhijmijzag:‘Goeiemorre,Kommandant,ikdachtdatgijalweg
waart.’
‘MorreGeneraal,ikbenopwegnaarhetstation,enisnetevenbijuangekomom
uovereenenandertespreken.’
‘Nouja,watisdit?’antwoorddemijnchef,diesomsergkortkonzijninzijne
uitdrukkingen.
‘Welgeneraal,ikwilgraagweethoezakenstaan:HeeftEngelandonsdenoorlog
aangezegdofgaanwijhetEngelanddoen?Eninwelkepositieofverhouding
B.J.Viljoen,MijneherinneringenuitdenAnglo-Boeren-oorlog