Table Of Content

BIBLIOTEKA NOWEJ MYŚLI W SERII Z WODNIKIEM ukazały się m.in. Richard Bach MEWA Roger E. Allen SZKOLĄ MENEDŻERÓW KUBUSIA PUCHATKA Gary Zukav TAŃCZĄCY MISTRZOWIE WU LI SIEDLISKO DUSZY Carol S. Pearson NASZ WEWNĘTRZNY BOHATER Erich Fromm, D. T. Suzuki, Richard De Martino BUDDYZM ZEN I PSYCHOANALIZA D. T. Suzuki WPROWADZENIE DO BUDDYZMU ZEN Erich Fromm MIEĆ CZY BYĆ? REWOLUCJA NADZIEI MIŁOŚĆ, PLEĆ I MATRIARCHAT ANATOMIA LUDZKIEJ DESTRUKCYJNOŚC1 KRYZYS PSYCHOANALIZY PSYCHOANALIZA A RELIGIA ZERWAĆ OKOWY ILUZJI O SZTUCE MIŁOŚCI Daniel Quinn IZMAEL OPATRZNOŚĆ Carlos Castaneda NAUKI DON JUANA ODRĘBNA RZECZYWISTOŚĆ PODRÓŻ DO 1XTLAN OPOWIEŚCI O MOCY DRUGI KRĄG MOCY DAR ORLA WEWNĘTRZNY OGIEŃ POTĘGA MILCZENIA SZTUKA ŚNIENIA AKTYWNA STRONA NIESKOŃCZONOŚCI MAGICZNE KROKI Erich Fromm Mieć czy być? Przełożył Jan Karłowski Słowo wstępne Mirosław Chałubiński DOM WYDAWNICZY REBIS POZNAŃ 2007 Tytuł oryginału To Have or to Be? Copyright © 1976 by Erich Fromm All rights reserved ■> Copyright © for the Polish edition by REBIS Publishing House Ltd., Poznań 1995, 1997, 2002, 2007 Redaktor naukowy prof. Mirosław Chałubiński Redaktor Witold Kutte Projekt serii i opracowanie graficzne okładki Andrzej Florkowski 5G-3 5 5 0 3 8 Wydanie IV poprawione (dodruk) ISBN 978-83-7510-057-0 Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o. ul. Żmigrodzka 41/49, 60-171 Poznań tel. 0-61-867-47-08, 0-61-867-81-40; fax 0-61-867-37-74 e-mail: [email protected] www.rebis.com.pl Skład: AKAPIT, Poznań, tel. 0-61-879-38-88 Druk: WYDAWNICTWO I DRUKARNIA UNI-DRUK S.J. ul. Przemysłowa 13, 62-030 Luboń, tel. 061 899 49 49 (do 52), fax 061 813 93 31, e-mail: [email protected], www.unidruk.poznan.pl Dla Tao działać oznacza być. LAO-TSY Ludzie nie powinni tak bardzo troszczyć się o to, co robią, jak o to, czym są. MISTRZ ECKHART Im mniej jesteś, im słabiej przejawiasz swoje życie, tym więcej masz, tym większe jest twoje wyalienowane życie. KAROL MARKS SŁOWO WSTĘPNE „Wielka obietnica nieograniczonego postępu — obietnica panowania nad przyrodą, materialnego do statku, największego szczęścia dla jak największej liczby osób i nieskrępowanej wolności osobistej — podtrzymywała nadzieję i wiarę pokoleń od zarania epoki przemysłowej. Wraz z postępem przemysło wym |...) rosło nasze poczucie, iż oto znaleźliśmy się na drodze wiodącej do nieograniczonej produkcji, a co za tym idzie, nieograniczonej konsumpcji, że technika czyni nas wszechmocnymi, a nauka — wszechwiedzą cymi. Że oto znaleźliśmy się na drodze do stania się bogami, nadnaturalnymi istotami, które mogą wy kreować drugi świat, używając świata przyrody ni czym klocków nowego stworzenia”1. Powyższy cytat pochodzący z „Wprowadzenia” do pracy Mieć czy byd. stanowiącej poniekąd testa ment Ericha Fromma (1900-1980) — udostępnianej w tym momencie polskiemu czytelnikowi po raz pier wszy w pełnej wersji2 — wprowadza nas od razu w samo centrum jego refleksji na Lemat osiągnięć 1 E. Fromm, Mice czy byd. nin. wyd., s. 35-36. - Poprzednie polskie wydanie Mice czy byci Diichoice pudMiiiry lunwgo spoleczeïmtii'ii („Colloquia Communia" red. M. Cha- 7 cywilizacji europejskiej w czasach nowożytnych oraz kondycji współczesnej kultury w głównych jej wer sjach: kapitalistycznej i komunistycznej. A owa kondycja jest — zdaniem Fromma — rady kalnie kryzysowa. Ziemska religia postępu (swego ro dzaju świecki substytut religii tradycyjnej) dominu jąca w czasach współczesnych zarówno w myśleniu potocznym, jak i naukowym nie spełniła — bo speł nić nie mogła, o czym za chwilę — swych ma- ksymalistycznych obietnic. Jest niekwestionowaną prawdą — podkreśla Fromm — iż w czasach no wożytnych nastąpił bezprecedensowy rozwój techniki i nauki, ludzkość dokonała ogromnego postępu w dziedzinie opanowania przyrody. Zniknęły też — przynajmniej w rozwiniętej części świata — główne obszary nędzy i niedostatku. Jednakże zdecydowanie trudno jest określić ogólny bilans osiągnięć współ czesnego człowieka jako pozytywny. I to z wielu powo dów. Odwrotną stroną wzrostu standardu material nego i poziomu konsumpcji zachodnich społeczeństw jest rabunkowa gospodarka zasobami natury. Już sa mo określenie „podbój przyrody”, zauważa Fromm (będąc w tym miejscu w całkowitej zgodzie z poglą dami „zielonych”3 i raportami dla Klubu Rzymskie go), zakłada agresywny, władczy stosunek człowieka do swego środowiska. Z kolei konflikty międzynaro dowe (zwłaszcza między tzw. blokiem wschodnim a państwami zachodnimi) grożą wybuchem wojny nu klearnej i w efekcie zagładą cywilizacji, a być może końcem życia na Ziemi. Rosną też dysproporcje mię- łubiński) było niepełne. Trzeba też koniecznie zauważyć, iż Mieć czy być? ukazało się po raz pierwszy w 1976 roku, prawie rów nocześnie w wydaniu amerykańskim i zachodnioniemieckim. 3 Np. A. Naess, Rozmowy, „Zeszyty Edukacji Ekologicznej” 1992, z. 2. 8