Metafor: Danışan ve Psikolojik Danışman Arasındaki Köprü

14 Pages·2012·0.51 MB·Turkish

T1ü2r2k Psi.k..o..l.o..j.i.k.. .D...anışma ve Rehberlik Dergisi
2012, 4 (37), 122-135
Metafor: Danışan ve Psikolojik Danışman Arasındaki Köprü
Metaphor: The Bridge Between Client and Counselor
Özlem KARAIRMAK1 ve Berna GÜLOĞLU2
Öz: Dilin ve sözcüklerin yetersiz kaldığı durumlarda bireylerin iç dünyalarına ait duygu ve düşüncelerin anlamı
metaforla dış dünyaya taşınmaktadır. Metafor soyut düşünmenin ve soyut olayları kavramanın arkasındaki
başlıca mekanizmadır. Metaforları sadece dolaylı anlatımı hedefleyen sözel ifadeler olarak gören geleneksel
bakış açısının aksine; çağdaş yaklaşımlar metaforları kavramsal sistemin önemli ve bütünleyici bir parçası
olarak görmektedirler. Terapötik diyaloğun parçası olan metaforlar öznel gerçekliği doğrudan yansıttığı için
yapılandırmacı yaklaşımlar içinde önem kazanmıştır. Yaşantılardan kazanılan kişiye özgü bilgiler metaforlar
aracılığıyla soyut olarak kavramsal sisteme yerleştirilir. Kavramsal metafor sistemi çoğunlukla bilinçdışında
otomatik olarak oluşur ve birey dili kullandığı gibi farkına varmadan kavramsal metafor sistemini kullanır.
Freud ve Jung’dan beri psikolojik danışmada metaforik dil kullanımı terapötik değeri olan önemli bir araç
olarak görülmektedir. Danışanın kendini açmasını kolaylaştıran metaforlar zenginleştirici bir öğrenme
kaynağı olarak terapötik çalışma uyumunu geliştirir ve işbirliğini destekler. Çalışmanın amacı kavramsal
metaforun psikolojik danışma sürecindeki işlevini tanıtmak ve terapötik metafor kullanımına ilişkin somut
örnekler sunmaktır. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak metafor kavramı ve kavramsal metaforun ne olduğu
açıklanmaktadır. Daha sonra, psikolojik danışma sürecinde metafor kullanımı, kuramsal zeminde metafor,
metaforun terapötik kullanımı, grupla psikolojik danışma sürecinde metafor alt başlıklarıyla incelenmiştir.
Anahtar Sözcükler: metafor, kavramsal metafor, psikolojik danışma süreci
Abstract: Metaphors are used for the transfer of inner thoughts and feelings to outside when the words
are insufficient. Metaphor is principal mechanism behind abstract thought and comprehension. Unlike the
traditional perspective that views the metaphors as linguistic expressions addressing indirect narrations,
contemporary approaches views the metaphors as a significant and complementary part of the conceptual
system. As a part of therapeutic dialogue metaphors has gained importance in constructivist approaches
for directly reflecting subjective reality. Subjective knowledge obtained through experiences is placed
in conceptual system. Conceptual metaphor system is mostly embodied automatically at unconscious
and individual use the conceptual metaphor system unconsciously like language use. Metaphors have
been important tools which has a therapeutic value since Freud and Jung. Metaphors as an enriching
learning source which facilitate self-disclosure improve therapeutic alliance and collaboration. This study
aims to introduce the facilitative role of conceptual metaphor in counseling process and present concrete
examples regarding utilization of therapeutic metaphors. First, metaphor and conceptual metaphor were
examined with abstract thinking and tacit knowledge. Later, the use of metaphor in counseling process
was discussed under the subtitles of metapfor in counseling theories, therapeutic use of metaphor and
examples of metaphors in group process in detail.
Keywords: Metaphor, conceptual metaphor, counseling process
Antik çağlardan beri metafor kullanımı anlamına gelen Yunanca metapherein (meta: öte, üst;
insanoğlunun dikkatini çekmiştir. Tarihsel olarak önce pherein: taşımak) kelimesinden türemiştir. Metafor,
dil bilim ve felsefe alanlarında kullanılmaya başlanmış sözlüklerde, bir kelime, kavram veya deyimin, farklı
(Modell, 2009) olsa da günümüzde sanat (Parsons, ama benzer bir nesne veya eyleme dönüştürülmesi
2010), eğitim (Botha, 2009), edebiyat (Steen ve Gibbs, olarak tanımlanmaktadır (Merriam-Webster, 2011).
2004) gibi bir çok alanda önem verilen bir konu haline Metafor, birbirinden farklı olan bağlama özgü
gelmiştir. Metafor en basit haliyle dolaylı anlatım anlam ve bilişsel sistem arasındaki uzlaşmayı sağlayan
olarak düşünülebilir. “Bir yerden bir yere taşımak” sözel anlatımların ve bilişsel yapıların bir biçimi olarak
Editör Notu: Yazar adları derginin basılı halinde yanlış sıralanmıştır. Doğru yazar sıralaması buradaki gibidir.
1 Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli, e-posta: [email protected]
2 Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli, e-posta: [email protected]
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
PSİKOLOJİK DANIŞMADA METAFOR 123
tanımlanmaktadır (Angus ve Rennie, 1989). Metaforla 1996) anlamak için metafor kulanırlar. Yapılandırmacı
ilgili ilk çalışmaları gerçekleştiren Yunan filozof yaklaşımı benimseyen kuramcılar ve uygulamacılar
Aristo metaforu; tam olarak birbirine benzemeyen iki statik tek bir doğruya inanmak yerine dinamik bireysel
veya daha fazla nesneyi karşılaştıran kelimeler dizisi gerçekliklerin belirleyici olduğunu savunmaktadırlar
olarak tanımlamaktadır (Angus ve Rennie, 1988). (Dale ve Lyddon, 2000). Danışanın ürettiği metaforları
Aristo şöyle demektedir: ‘Metaforun efendisi olmak en gözden kaçırmamak ve terapötik diyaloğun bir parçası
önemli şeydir. Metafor, dehanın göstergesidir çünkü iyi yapmak danışana özgü bilgiyi üretme, yaşantıyı
bir metafor, farklılıkların içindeki benzerliğin sezgisel yapılandırma yollarını anlamayı kolaylaştırmaktadır
olarak algılanmasını içerir. Sıradan kelimeler zaten (Gonçalves ve Craine, 1990).
bildiklerimizi iletirler, metaforlar yolu ile yeni şeylere Metaforu sadece dilin kullanımına bağlı ve
tutunuruz’ (Akt. Rosenman, 2008, s. 393). Langer sözcüklere dayalı mecazi bir anlatım olarak görmek
(1948), metaforun dilin evriminde, sembolik anlamın düşünceye dayalı bilişsel boyutunu görmezden
yapılandırılmasındaki anahtar rolünü vurgulamakta gelmek sınırlı bir görüş olarak değerlendirilmektedir
ve sözcükler yetersiz kaldığında, konuşmacının, (Wickman ve ark, 1999). Metaforları sadece dolaylı
söylediğini simgeleyen başka bir sözcük kullanarak anlatımı hedefleyen sözel ifadeler olarak gören
yeni bir şekilde tanımlamak için mantıksal benzerliğin geleneksel bakış açısının (Lakoff, 1993) aksine; çağdaş
gücüne başvurduğunu söylemektedir. yaklaşımlar metaforları kavramsal sistemin önemli ve
Psikolojik danışmada metaforik dil kullanımı bütünleyici bir parçası olarak görmektedirler (Lyddon,
terapötik değeri olan önemli bir araç olarak Clay ve Sparks., 2001). Dilin ve sözcüklerin yetersiz
görülmektedir (Wickman, Daniels, White ve Fesmine, kaldığı durumlarda bireylerin iç dünyalarına ait duygu
1999). Danışanın ilişkisiz görünen yaşantıları arasında ve düşüncelerinin anlamı metaforla dış dünyaya
bağlantı kurmaya yardım eden metaforlar, bu yaşantılara taşınmaktadır (Zuniga, 1992).
bağlı olarak ortaya çıkan duyguların ve algıların da Antik Yunan çağından beri iletişimin karmaşık bir
bağlanmasına, daha iyi anlaşılmasına olanak sağlar. parçası olarak görülen metaforlar, günlük dilin içinde
Birbirinden farklı görünen duygusal, bilişsel, algısal, saklanmışlardır (Lakoff ve Johnson, 1980) ve bilinç
ve yaşantısal parçaları biraraya getirme gücü olan dışı örtük süreçlerle düşünce gelişimini desteklerler
metaforlar (Robert ve Kelly, 2010) zenginleştirici bir (Robert ve Kelly, 2010). Bilişsel bir mekanizma
öğrenme kaynağı olarak görülebilir. Danışanın seçtiği olarak metaforların danışanın öznel algısına dayalı
sözel ifadeleri ve metaforları tercih etmek danışanın dünya görüşüne sözcükler ve zihin yoluyla ulaşmayı
kendini açmasını kolaylaştıran güçlü bir psikolojik sağladıkları düşünülmektedir. Daha öncede belirtildiği
danışman stratejisi olarak düşünülmektedir (Ivey ve gibi, Yunanca kökenli olan metafor kelimesindeki
Ivey, 1999). Direncin çözülmesine de yardım eden bu “meta” üst anlamı taşımaktadır (Baron, 2009.)
strateji psikolojik danışmanı uzman rolünden uzaklaştırır Metaforik iletişimde anlam bulunduğu noktadan bir üst
ve danışanın farkındalık kazanmasına yardım eder anlama taşınır. Metafor kullanımı ile bilişsel yapılarda
(Lydonn, Clay ve Sparks, 2001). Metaforla paylaşılan yeni anlamlar üretilir. Dil ve düşünce arasında bir ayrım
ortak dile (Trad, 1993), metaforik düşünceye ve anlam yapmak zordur. Bilişsel bakış açısına göre, metafor
yaratmaya dayanan bir psikolojik danışma ortamı dil kulllanımının ötesindedir. Sözcüklerin arkasında
danışan ve psikolojik danışman arasındaki terapötik saklanan ve keşfedilmeyi bekleyen bir imge yer
çalışma uyumunu geliştirir, yaratıcılığı destekler ve almaktadır. Metaforun içinde saklanan örtük düşünce
işbirliğini güçlendirir (Robert ve Kelly, 2010). sözcüklerden daha fazla önem taşımaktadır. Örtük
Bu çalışmanın amacı, metaforun psikolojik danışma düşüncenin ortaya çıkmasıyla birey yüklediği anlamı
sürecindeki kolaylaştırıcı işlevini tanıtmak ve terapötik bir üst bilişe taşır ve yeni bir bakış açısı kazanmaya
metafor kullanımına ilişkin somut örnekler sunmaktır. hazır hale gelir. Diyalog içinde ortaya çıkan metafor,
Bu amaç doğrultusunda ilk olarak metafor kavramı yaratıcı bilişin bir aracıdır ve akıl gözüyle imgeleri
ve kavramsal metafor, soyut düşünce ve örtük bilgi görmek, anlamlı bir bütüne ulaştırmak, kavrama
ögeleriyle açıklanmıştır. Bilişsel bakış açısına sahip yeteneğini artırmak ve daha derin içgörü geliştirmek
araştırmacıların benimsediği bir tanım olan “kavramsal gibi cazip özellikler taşır (Aragno, 2009).
metafor” bu çalışmada metaforla eş anlamlı olarak İnsanlar anlamlar dünyasında yaşarlar ve
kullanılmıştır. çevrelerinde olup bitenler aracılığıyla yaşantılar
oluştururlar (Watts, 2003). Bilişsel yapılar, bireyin
Kavramsal Metafor çevresinde olup bitenlere bağlı olarak ortaya çıkmakta
İnsanlar yaşamlarındaki önemli olayları veya birey, bilişsel yapılarına göre çevresindeki
(Carmicheal, 2000), yakın ilişkileri (Eckstein ve olaylara anlam yüklemektedir (Raskin ve Neimeyer,
Sarnoff, 2007) ve kendilerini (Hoskins ve Leseho, 2003). Bilişsel yapıları etkilemeyen olaylar önemsizdir
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
124 Özlem KARAIRMAK ve Berna GÜLOĞLU
ve olaya dayanmayan bilişsel yapılar sadece ‘Kavramsal Metafor Kuramı’ na göre, metafor,
soyutlamadır (Kelly,1991). Danışanın yeni anlam kaynak alan (source domain) ile hedef alanı (target
yaratmasına aracılık eden yapılandırmacı bir yöntem domain) eşleştiren haritalamanın sonucu olarak
olarak metafor, bilgi alışverişine dayanır ve danışanın tanımlanmaktadır (Lakoff, 1993). Hedef alan daha
kavramsal dünyasına girişi hızlandırır. Danışan yeni soyut ve kavramsallaştırılması zorken kaynak alan
yaşantısına anlam yüklemek için varolan bilişsel somut ve fizikseldir (Valenzuela ve Soriano, 2005).
şemalarını kullanarak şemalar arasındaki transfer Metaforik kullanım sistematik olarak kaynak alanın
edilen bilgiler aracılığıyla yaşantıya ait yeni bilgiyi hedef alanla eşleştirilmesiyle (haritalama) gerçekleşir
kavramsal dünyasına yerleştirir (Seitz, 1998). Sürekli (Figür 1). Metafor kullanırken her zaman somut
devam eden bir şekilde, somut bilgilerden yola çıkarak alan soyut alan üstüne yerleştirilmektedir (Lakoff ve
soyut olay ve fikirlere kavramsal sistemde yer bulma Johnson, 1980). Diğer bir deyişle, alanlar arası geçişler
çabasına kavramsal metafor denmektedir (Lakoff ve somuttan soyuta aktarılmaktadır. Soyut kavramların
Johnson, 1980). bilişsel olarak anlaşılmasının daha zor olduğu
İnsanı anlamanın ve yaşantının ayrılmaz bir düşünülürse, ters yönde (soyuttan somuta) bir geçiş
parçası olarak görülen kavramsal metaforlar düşünme, kolaylaştırmaktan çok engelleyici olur (Stefanowitsch,

mantıksal çıkarsama, yorumlama, hayal etme, akıl 2005).
yürütme gibi bilişsel etkinliklerle yakından ilgilidir

(Lakoff ve Johnson, 1980). Psikolojik danışmanın
danışanın kavramsal dünyasının b ir yapısı olarak
metaforu algılaması ve danışana yansıtması danışanın

kendisini daha iyi anlamasını kolaylaştırmaktadır
(Wickman ve ark, 1999). Bir araş tırmada (Martin,
Somut /Kaynak
Cummings ve Hallberg, 1992) metafor, danışanlar
Alan
tarafından yararlı bulunan etkili bir m üdahale yöntemi

olarak saptanmış; ve metaforun duygusal öğrenmeyi

artırdığı ve kavramsal bağlantıları güçlendirdiği
bulunmuştur. Lakoff ve Johnson ’a (1980) göre,
terapötik süreç öncesinde bilinç dışında olan metafor

yardımıyla danışanın bilinç düzeyinde kendini anlaması Soyut/Hedef Alan
metaforlarla yaşadığını fark etmesi önemlidir.

Yaşantı; düşünce, duygu ve dilin ortak ürünü
olarak görülmektedir (Lakoff, 199 3). Dış dünyada Şekil 1: Somut /Kaynak Alan ve Soyut/ Hedef Alan
duyumsananların sonucu olarak bilişsel yapılar, Arasındaki Geçiş
dilin kullanımı ve yaşantılar metaforik olarak
düzenlenmektedirler. Bedensel değişimler somut Kavramsal alanı anlamak için kullandığımız
yaşantılardır ve anlam yaratmaya yardım ederler metaforlar ‘kaynak alan’, anlaşılması istenen kavramsal
(Lakoff ve Johnson, 1980). Lakoff (1993), yeni alansa ‘hedef alan’ olarak adlandırılmaktadır. Örneğin,
yaşantıların bedensel olarak duyumsanması sonunda Yahya Kemal Beyatlı’nın ‘Sessiz Gemi’ adlı şiirinin
edinilen somut bilginin bilişsel yapılarda işlenmesine ÖLÜM BİR YOLCULUKTUR metaforuna göre
ve kavramsal sisteme soyut olarak yerleştirilmesine haritalanması aşağıdaki gibidir;
haritalama (mapping) adını vermektedir. Lakoff’a Yolcu - Hayatını kaybeden birey (demir almak
(1993) göre, haritalama bilinç öncesinde yer alır ve günü gelmişse zamandan)
kişi bilinç düzeyinde olmadan bu zihinsel etkinliği Gidilecek yer - Meçhul (meçhule giden bir gemi
gerçekleştirir. Haritalama, olayları yorumlama ve kalkar bu limandan)
anlamlandırma eylemlerimize bilişsel rehberlik eder. Veda - Cenaze (sallanmaz o kalkıştan ne mendil ne
Danışan metaforla karşılaştığında, bilişsel yapıları de bir kol)
harekete geçer ve metafor bilişsel yapılar arasında Cenazeye katılanlar (rıhtımda kalanlar bu
bağlantıyı sağlayan bir köprü görevi görür. Bilinç seyahatten elemli, günlerce siyah ufka bakar gözleri
öncesi düzeyde kurulan bu bağlantı (yeni anlam) nemli)
bilince taşınır ve üretilen anlam sayesinde yaşantı Dönüşü olmayan bu yolculuğa (ölüm) çıkanın
yeniden yapılandırılır (Baron, 2009). Üretilen uğurlandığı, acı ve hüznün yaşandığı sessiz bir tören
yeni anlamın yanısıra, metaforlar düşüncelerin ve düzenlenir. Şairin ‘Birçok gidenin her biri memnun ki
eylemlerin düzenlenmesine yardım eder (Lakoff ve yerinden. Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden’
Johnson, 1980). diyerek meçhulu, bilinir hale getirmeye ve insanların
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
PSİKOLOJİK DANIŞMADA METAFOR 125
yaşayabileceği ölüm korkusunu gidermeye çalıştığı Örneğin, ailelerle çalışırken aile üyelerinin tümüyle
düşünülebilir. ‘ Hicranlı hayatın ne de son matemidir soyut düşünce düzeyinde iletişim kurmak zor olabilir;
bu.’ ölümün herkesin çıkacağı bir yolculuk olduğu metaforlar ve diğer somutlaştırıcı araçlar kişisel
anlatılmaktadır. Kavramsal metafor sürekli soyut anlatımların güçlenmesine yardım etmektedirler
düşünce ve olayları somut olaylarla ilişkilendirerek (Dallos, 2004). Metafor danışanın yaşantısı ile ilgiliyse
danışanın problemle ilgili algısını değiştirmesine ve yaşanan karmaşıklığı azaltabiliyorsa etkin olarak
yardım etmektedir (Wickman ve ark., 1999). kullanılır (Patton, 2002).
Metaforun doğasını şöyle özetlenmektedir: Örtük Bilgi ve Metafor
1. Soyut olayları kavramanın ve soyut düşünmenin Kavramsal metafor sistemi çoğunlukla bilinçdışında
arkasındaki başlıca mekanizmadır. otomatik olarak oluşur ve birey dili kullandığı gibi
2. Basitten karmaşığa bir çok konu metafor aracılığıyla farkına varmadan kavramsal metafor sistemini kullanır
anlaşılır. (Lakoff, 1993). Bilginin doğrudan ve görünür şekilde
3. Kavramsaldır, dilbilimsel değildir. öğretilemeyen ve çoğu zaman dile getirilemeyen kısmı
4. Metaforik dil, kavramsal metaforun yüzeydeki örtük (tacit) bilgi olarak tanımlanmaktadır (Wagner,
görünümüdür. 1987). Dowd’a (2006) göre, örtük öğrenmeler deneyim
5. Kavramsal sistemin büyük kısmı metaforiktir; yoluyla bilinç dışı düzeyde gerçekleşir. Yazara göre,
ancak önemli bir kısmı da metaforik değildir. yaşantı yoluyla elde edilen ve değişime karşı dirençli
Metaforik anlayış metaforik olmayan anlayışa ve tutucu olan örtük bilgi; filogenetik olarak görünür
dayanır. (explicit) bilgiye göre daha eskidir. Örtük bilgi, görünür
6. Göreceli olarak soyut ya da bilişsel mekanizmalarla bilgiye göre çok daha hızlı oluşur ve farklı bilgilerin bir
yapılandırılmamış olayların anlaşılmasına olanak arada sentezlenmesi sonucu yapılan çıkarımlar örtük
sağlar. bilgiye dayanır.
Lakoff’un (1993) saptamalarına bağlı kalarak soyut Örtük ve görünür bilgi bilinç ve bilinçdışı
düşünce ve örtük bilginin metafor kullanımındaki gibi eş zamanlı olarak hareket etmektedir (Mays,
önemi aşağıdaki alt başlıklarda ele alınmıştır. 1990). Bu görüşe uygun olarak bilinç görünür
bilgiyi tanımlamaya çalışırken; algılar, örüntüler ve
Soyut Düşünce ve Metafor psikolojik mekanizmalar örtük bilgi olarak bilinçdışı
Hayal gücünün merkezinde yer alan ve düşüncenin süreçlerde yapılandırılır. Ünlü filozoflar Lao Tzu ve
önemli bir kaynağı olan (Modell, 2009) metafor, Heraclitus’a göre zıtlıklar ancak birlikte varolurlar
soyutla somutun birlikte oluştuğu bir zihinsel düzey ve karşılıklı olarak birbirlerini tanımlarlar (Mahoney
olarak görülebilir. Hayal etmeyi sağlayan zihinsel ve Marquis, 2002). Madalyonun iki yüzü gibi örtük
şema bir taraftan soyut önermeler diğer taraftan somut ve görünür bilgi aynı yaşantının farklı yüzleri olarak
betimlemeler sunan bir zihinsel düzenleme şeklinde değerlendirilebilir. Bu anlamda, metaforik anlatımın
çalışır (Johnson, 1987). Soyut kavramlar yaşantılar birbirini tamamlayan iki farklı bilgi düzeyini bir araya
sonucunda oluşan somut görüntülerin yer aldığı şemalar getirmesi avantaj olarak görülebilir. Metafordaki örtük
aracılığıyla anlaşılmaktadır (Lakoff, 1990). Bir diğer bilgiyle dolaylı ancak daha derin bir iletişim kurulduğu
deyişle, metaforik kavrayış temel olarak yaşantının ifade edilmektedir (Mays, 1990).
içinde somutlaşmaktadır (Amin, 2009). Modell (2009) Psikolojik danışma süresince danışanın öznel
metaforu yaşantılarla çalışırken kullanılabilecek yaşantılarının örtük anlamlarını keşfetmesi ve
vazgeçilmez bir araç olarak görmekte; bu sebeple kendisiyle ilgili daha anlaşılır ve tutarlı bir bakış açısı
metaforik betimlemeleri ortaklaşa yaşanmamış geliştirmesi önemli amaçlar olarak belirtilmektedir
deneyimlerin karşı tarafa aktarılmasında çok önemli (Greenberg ve Pascual-Leone, 1995). Bilişsel yapılar
beceri olarak tanımlanmaktadır (Lakoff ve Johnson, danışanın düşünce sisteminin ve yaşam kurallarının
1980). Metafor görsel ve somut betimlemeler ileterek zaman içinde şekillendiği örtük temsilcileri olarak
anlamın dinleyen tarafta canlı ve belirgin olmasına kabul edilmekte ve bilinç düzeyinde erişilemeyen
yardım etmekte; böylece dinleyicide yaşantısal bir örtük bilgi ve bilişsel değerlendirmeler davranışlara
tepki oluşturmaktadır (Shinebourne ve Smith, 2010). ve karar verme süreçlerine yön vermektedir (Dowd,
Kavramsal metafor yardımıyla anlaşılması güç 2006). Metafor yardımıyla danışanın dünya görüşünü
soyut yaşantılarına somut anlam kazandıran danışanın incelikle ve göze çarpmadan şekillendiren örtük ve
farkındalığı artarken yaşadığı değişim psikolojik bilinçdışı varsayımların görünür hale getirebileceği
danışma sürecinde önemli görülmektedir (Lawson, savunulmaktadır (Lyddon ve ark., 2001).
2005). Çünkü soyut ve karmaşık kavramlar daha Bilinçdışı süreçlerde oluşan bilişsel yapılara benzer
az tehdit edici ve daha anlamlı hale dönüşmektedir. şekilde metafor bilinç dışında işlev kazanmaktadır
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
126 Özlem KARAIRMAK ve Berna GÜLOĞLU
(Modell, 2009). Psikoanalitik bakış açısıyla, bilinç psikoanalistler metaforik olarak arkeolog olabilirler
düzeyindeki ve bilinç dışındaki ögeler metaforik ancak bastırılmış anılar arkeolojik kalıntılardan
sürecin parçaları olarak kabul edilmektedir (Rizzuto, farklıdırlar (Adams, 1997).
2009). Metaforik öyküler içeren bir yöntem izleyen Freud’a göre metaforik düşünce bilinçdışına
Milton Erickon sembolik ve metaforik iletişimi kelimelerle ifade edilen düşüncelerden daha yakındır
bilinç dışı süreçleri etkin kılmak için kullanmıştır ve tartışma götürmez bir şekilde ontolojik ve filogenetik
(Long ve Lepper, 2008; Mays, 1990). Terapötik olarak daha eskidir (Modell, 2009). Dwairy (1997)
süreçte, metaforun güçlü yönü bilinçdışındaki duygu, psikoanalizde duygular, istekler, güdüler ve anılar gibi
görüntüler, anı ve benzer düşünceleri etkin hale gerçek yaşantıların davranış ya da konuşma yoluyla
getirerek bilinç düzeyinde yeni bir bakış açına yardım ortaya çıkmadıklarını, bilinçdışında gizli kaldıklarını
etmesi olarak görülmektedir (Mays, 1990). (örtük bilgi) ifade etmektedir. Psikoanalizdeki
Mahoney ve Marquis’e (2002) göre de, insan metafor olan rüyalar ve fanteziler bilinçdışından
sürekli olarak yaşantılarını düzenlemektedir; temelde gelen sembolleri taşımaktadırlar. Bilinçdışındaki
duygusal ve örtük olan bu düzenleme anlam yaratmanın içeriği doğrudan bilinç düzeyine taşımadan dolaylı
da özünde yer almaktadır. Örtük bilgiler keşfedildikçe ve sembolik yollarla anlaşılır hale getirmek önemli
danışanın değişim süreci hızlanır. Varolan bilginin ve görülmektedir (Dwairy, 2009). Dwairy’e göre duygusal
varsayımların işe yaramadığı durumlarda danışan yeni olarak rahatsız edici bastırılmış korku ve fantezilerin
bilgiler aramaya başlayabilir. Bu noktada, psikolojik açığa çıkarılmasına hazır hissetmeyen danışan için
danışman danışanın alternatif metaforları keşfetmesine bilinçdışını bilince taşımak ürkütücü olabilir. Böyle bir
yardım etmektedir (Lydonn ve ark., 2001). Yazarların durumda, psikolojik danışman danışanı yeni metaforik
verdiği örnekte, ‘Uzun zamandır yaşamın büyük bir bir anlatım bulmaya cesaretlendirebilir.
parti olduğuna ve benim davet edilmediğime inandığımı Mitleri, masalları, rüyaları terapötik olarak kullanan
şimdi farkediyorum’ diyen bir danışan yaşantısındaki ilk kuramcılardan biri olan Jung’a göre sembollerin
örtük kalan kısımları fark etmiştir. metaforik dünyası psişenin kendini ifade etme yoludur
ve metaforlar aracılığıyla psişe ile doğrudan iletişim
Psikolojik Danışma Sürecinde Metafor Kullanımı kurulabilir (Carmichael, 2000). Jung’a göre semboller
Bu bölümde, psikolojik danışma sürecinde bilinç düzeyindeki düşünce ile anlaşılamayan bilinçdışı
metafor kullanımı, kuramsal zeminde metafor, bir anlam taşımaktadırlar (Trad, 1993). Kültürel
metaforun terapötik kullanımı, grupla psikolojik semboller ve metaforlar bireyin kollektif bilinçaltını
danışma sürecinde metafor örnekleri alt başlıklarıyla temsil etmektedir (Dwairy, 1997; Trad, 1993). Kollektif
incelenmiştir. bilinçaltında yer alan arketipler anlatılanı zenginleştiren
metaforik sembollerdir (Bower, 1999). Sembolün işlevi
Kuramsal Zeminde Metafor psişenin temel bölümlerini ve insan deneyimlerinin
Metafor, düşünce ve duyguları iletmekte, gelişimi ortak noktalarını temsil eden arketipleri tanımlamak
ve değişimi ortaya çıkarmakta yararlı görüldüğünden, olarak düşünülebilir. Bilinçdışının terapötik süreçte
yıllardır psikolojik danışmanlar tarafından terapötik psikolojik danışmana metafor üreterek yardım ettiği
bir araç olarak kullanılmaktadır (Amundson, 1988; görüşü savunulmaktadır (Giannoni ve Corradi,
Martin ve ark. 1992). Analitik düşüncenin temsilcileri 2006). Dışavurumcu sembollerin kullanıldığı sanatsal
olan Freud ve Jung metaforla danışanın bilinçaltını yöntemlerle bilinçaltından gelen çözümler bilinç
yorumlarken, Erikson metaforu bilinçaltıyla iletişime düzeyinde içgörü ile bütünleşerek kişisel büyümeye
geçmeyi kolaylaştıran bir araç olarak görmektedir (Allan, 1988) ve terapötik değişime neden olmaktadır.
(Long ve Lepper, 2008). Öte yandan, çağdaş Terapötik etkileşimdeki ilişkinin önemini sürekli
yaklaşımlar metaforu danışanın yaşantısındaki anlamın vurgulayan Jung (Giannoni, 2003), Yunanca’da kutsal
yansıması olarak yorumlamaktadır (Neimeyer, 1995). mekan anlamına gelen temenos kelimesini terapötik
Psikoanalitik kuram üzerinde etkili olan ve Freud’un alanı metaforik olarak betimlemek için kullanmıştır
kullandığı arkeoloji metaforuna göre, psikoanaliz (Siegelman, 1990). İçerde olanın dışarıya sızmadığı,
gömülü kalmış kalıntıları, bastırılmış anıları kazıyarak dışarda olanın içeri giremediği güvenli ve korunaklı
çıkarma sürecidir (Spence, 1987). Arkeologlar önemli bir terapötik ortamda psişe bilinçdışı ile buluşur.
parçaları kaybolmuş ve büyük kısmı zarar görmüş Danışan ve psikolojik danışman arasındaki güven
kalıntıları ortaya çıkarırken, psikoanalistlerse önemli ve ve gizlilik bu metaforik çerçevede oluşmaktadır
esas özellikleri iyi korunmuş anıları meydana çıkarırlar. (Stephenson, 2003). Temenos yeterince güçlü değilse
Bu anılar bütünüyle unutulmuş görünmelerine rağmen terapötik çaba gereksiz ve zararlı olabilir. Jung, aynı
yok edilmemiş ya da kaybolmamışlardır. Psikoanalitik zamanda temenosu çevreleyen bir halkadan da söz
süreçte saklı kalmış anılar ortaya çıkarlar. Sonuç olarak, etmektedir. Bu halka Tibet kültürüne ait bütünlüğün
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
PSİKOLOJİK DANIŞMADA METAFOR 127
sembolü olan mandalalarda görülmektedir. Mandalayı gelmektedir; öte yandan bilinçdışı örüntülerin etkin
oluşturan kanallarda (vessel) dönüşüm yaşanmaktadır. hale gelmesi ile bilinçdışı düzey otomatik olarak
Jung yazılarında Eski kimya bilimi olarak bilinen harekete geçmektedir (Sharp ve ark. 2002). Erickson’ın
simya ve terapötik süreç arasındaki benzerliğe dikkat metaforik öykülerini analiz ettiği çalışmasında
çekmiştir (Stephenson, 2003). Bir simya ocağının Zeig (1980) terapötik süreçte öykülerin işlevlerini
yüksek sıcaklığı psikolojik danışmanın ve danışanın özetlemiştir. Probleme çözüm önermek, terapötik
arasındaki yoğun etkileşimi tanımlamaktadır. Yoğun ilişkiyi güçlendirmek, direnci düşürmek, motivasyonu
etkileşimin yüksek sıcaklıkta yaşandığı temenos’ta artırmak, problemi yeniden tanımlamak, egoyu
metallerin şekil değiştirmesi gibi dönüşümler yaşanır. güçlendirmek ve danışanı korkularından uzaklaştırmak
Güvenli psikolojik ortam korunur ve süreç bir simya öykülerin işlevleri arasında sayılmaktadır. Sonuçta,
ocağı gibi uygun şekilde “ısıtılırsa” sonunda bilinç ve yukarıda değinilen örnekler insan davranışının
bilinçdışı arasındaki çatışmalar çözülerek dönüşüm anlaşılmasında ve terapötik süreçte metaforların uzun
gerçekleşir (Stephenson, 2003). Yüksek sıcaklığın süredir varolduğunu göstermektedir.
etkisiyle dönüşüm yaşayan sadece danışan değil aynı
zamanda psikolojik danışmandır. Metaforun Terapötik Kullanımı
Bireyin kendini, etrafındaki insanları ve yaşamı nasıl Psikolojik danışmada terapötik metafor kendine
algıladığını gösteren yaşam stili Bireysel Psikoloji’nin ait bir terminoloji üreten (Angus ve Rennie, 1988) ve
kurucusu Adler tarafından öne sürülmüş bir kavramdır terapötik eylemi besleyen bir zemin hazırlamaktadır
(Kopp, 1999). Yaşam stilinin anlaşılmasının önemini (Babits, 2001). Metaforlar, yüzleştirici ve tehdit
Rule ve Bishop (2006) bir metaforla anlatmaktadır. edici olmayan bir ortamda, danışanların kendilerini
Kişilerarası ilişkilerin karmaşıklığı sonucu danışan ve sorunlarını keşfetmelerini ve yeni çözümler
anlamakta zorlandığı birçok duygu hisseder; bu durum üretmelerini sağlamaktadır (Lakoff ve Johnson, 1980).
karanlık odaya açılan bir kapıya benzetilmektedir Metaforun değişim sürecinde katalizör işlevi görmesi
(duygu). Bireyin kendi yaşam stilini anlaması odanın (Kopp, 1995; Lyddon, ve ark., 2001) bireyde duygusal
içine bir ışık yakar (düşünce). Terapötik eylemler gerilim ve bilişsel dengesizlik yaratabilir. Metaforik
sonucu bireyin isteklerine göre artık aydınlık olan odayı müdahaleler danışanın dirençli dünyasına incelikli bir
tekrar döşeyebilir ve mobilyaları cilalayabilir (eylem). giriş niteliği taşımaktadır. Danışanın metafor aracılığıyla
Psikolojik danışman metaforla ilgili anlamların savunmaya geçme ihtiyacı hissetmeden ve benlik
keşfedilmesine ve metaforun değiştirilmesine yardım algısına zarar gelmeden sorunu hakkında konuşmaya
ederek metaforik çözüm yollarının dış dünyaya başlayacağı ileri sürülmektedir (Carmichael, 2000).
aktarılmasına aracılık etmektedir (Sweeney, Myers Metafor, bilinç düzeyinde direncin üstesinden gelerek
ve Stephan, 2006). Adleryen kuramın tekniklerinden kişiliğin değişime ve yeni düşüncelere açık parçalarına
biri olan danışanın çorbasına tükürmek metaforik hitap eder (Groth-Marnat,1992).
bir anlatımdır. Psikolojik danışman bir kez danışanın Lyddon ve arkadaşlarına (2001) göre metafor
çorbasına tükürdükten sonra danışanı çorbayı içmeye kullanımı psikolojik danışma sürecinde aşağıdaki
devam edebilir, ancak çorbanın tadı artık değişmiştir boyutlarda etkili olmaktadır:
(Rule ve Bishop, 2006 ).
Öykü ve anekdot kullanımının öncülerinden a) İlişki kurmak: Danışan romantik ilişkilerini
Erikson (Koop, 1995) sıklıkla metafor kullanan çocukluğunda oynadığı “Ortada Sıçan” oyununa
kuramcılardandır (Babits, 2001). Erikson, metafor benzetir. Kendisini topu yakalamaya çalışan ama
olarak danışanın sorununu andıran ama doğrudan ilgili çoğunlukla topu tutamayan ortadaki sıçan olarak
olmayan öykülerle danışanın bilinçdışıyla doğrudan tanımlar. Diğer oyuncular topu öylesine fırlatırken
iletişim kurmayı hedeflemektedir (Morgan, 1988). kendisi için top korunması gereken kıymetli bir hazinedir.
Erickson öykülerin iki düzeyde iletişim başlattığını ileri Top erkeklerle arasındaki ilişkiyi simgelemektedir.
sürmektedir (Sharp, Smith ve Cole, 2002). Öncelikle, Psikolojik danışman metaforu genişleterek “Bu
öykülerde çağrıştırmaya uygun farklı anlamlara durumda topun senin ‘Kaşıkçı elmasın’ olduğunu
gelebilecek kelimeleri seçer. İlk düzeyde psikolojik söyleyebilir miyiz? Diğer oyuncuların yaptığı gibi
danışman ilgi çekici bir öyküyle, danışanın dikkatini fırlatmayıp, üzerine titriyorsun” der. Psikolojik
çeker ve danışan bilinç düzeyinde iletişime açık hale danışman danışanın ürettiği metaforu zenginleştirerek
gelir. Diğer düzeyde, öykünün içindeki kelimelerin empati kurmak için kullanmıştır.
diğer anlamları bilinçdışı süreçleri çağrışım yoluyla
uyarır ve psikolojik danışman danışanı yeni anlamlar b) Yaşantıları simgelemek ve duygulara erişmek:
aramaya teşvik eder. Özetle, Erikson’a göre metaforlar Metaforlar danışanın fark etmediği duygularını
ilginç oldukları için bilinç düzeyi iletişime cazip keşfetmesini ve duygusal yaşantılarını anlamlı bir
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
128 Özlem KARAIRMAK ve Berna GÜLOĞLU
şekilde simgeleştirmesini sağlar. Danışan “‘Ortada “Sana baktığımda, çok yumuşak, yumuşacık
sıçan’ oynamanın duygularımı altüst ettiğinin farkında bir atkı görüyorum. Görünce dokunmak ve
değildim. Oyuna dahil edilmekten o kadar mutluydum yumuşaklığı hissetmek istiyorum. Ancak elimi
ki, aslında hiç eğlenmediğimi fark etmek için bir an uzattığımda yumuşaklık yerine üzerindeki ambalajı
bile durmadım” derken duygularını fark etmiş ve hissedebiliyorum. Ben yumuşaklığa dokunmaya
yaşantısına yeni anlamlar yüklemiştir. çalıştıkça elime sadece ambalaj değiyor. Ambalajı
bir türlü sıyıramıyorum. Gördüğüm yumuşaklığa
c) Örtük varsayımları ortaya çıkarmak ve dokunamamak beni üzüyor.”
yüzleştirmek: Metaforlar aracılığıyla örtük inançlar
ve konuşulmayanlar açığa vurulur ve değişime zemin Kişi metaforik anlamdaki somut fiziksel
hazırlanır. Örtük inançlar belirginleşip geçerliliğini deneyimden uzaklaştıktan sonra soyut kavramlar ya
yitirdikçe alternatif metaforlar önem kazanır. Yukardaki da duygular hakkında konuşmaya başlar (Lakoff,
örnek üzerinden düşünüldüğünde “Ortada sıçan yerine 1993). Atkı metaforunun kullanımından sonra,
başka hangi oyunu oynamak isterdin?” sorusuna yanıt süreç ilerledikçe üyenin direnci azalmış ve kendini
aramak danışanı yeni düşüncelere sevkedebilir. açmaya başlamıştır. Üye ilişki kurma modeliyle ilgili
farkındalık yaşadığını belirtmiştir. Metafor psikolojik
d) Direnç ile çalışmak: Danışanın çok acı veren danışmana karmaşık durumları basit ve görsel imgelere
yaşantılarını dolaylı yolla dışa vurması değişime istekli aktarmasına izin vererek avantaj sağlamaktadır (Rule,
tarafı ve değişim karşısında direnç gösteren tarafı 1983). Metaforların bir duygunun içerdiği anlamı
arasındaki güvenli bir köprüdür (Shinebourne ve Smith, herhangi duygu ifadesinden ya da sıfattan daha iyi
2010). Erkeklerle romantik ilişkilerini “ortada sıçan” anlatabileceği düşünülmektedir (Levitt, Korman,
oyununa benzeten danışan ayrılıkla ilgili olumsuz Angus, 2000). Metafor kullanımı, önemli terapötik
duygularını ifade etmekte zorlanmıştır. Kendisinin anları hatırlamayı kolaylaştırır (Martin ve ark., 1992);
çok değerli bulduğu ilişkiyi (top) diğer oyuncuların çalışma uyumunu güçlendirebilir (Sommer ve Cox,
özensizce atıp tutmaları onu incitmektedir. Danışan, 2003). Grup sonlandıktan yaklaşık bir yıl sonra üye
kendi ürettiği metafor yoluyla yaşadığı engellenmişliği lidere “Kimi zaman ilişki kurmakta zorlandığımda
ve ilişkilerindeki güç dengesizliğini görmüştür. kendime ambalajı açmaları için izin veriyor musun?
Metafor aracılığıyla oyuncuların topa davranışlarının diye soruyorum” diyerek farkındalığın devam ettiğini
(ilişkiye bakış açısının) farklı olabileceğini anlar. göstermiştir. Metaforik iletişim sırasında metaforun
genişletilmesi, anlaşılması, belirgin hale getirilmesi için
e) Yeni bakış açısı göstermek: Bir keşif aracı olan danışan ve psikolojik danışmanın birlikte çalışmaları
metaforların (Cirillo ve Crider, 1995) danışanların gerekmektedir. (Angus ve Rennie, 1988). Duygu ve
doğrudan ifade ettiklerinde çok acı verecek duygularını içgörü arasındaki bağlantıyı kuran metafor danışanın
dolaylı anlatımla ifade etmelerini sağladığı ve yaşantısının yeniden anlamlandırmasına yardım
yaşantılarının daha önce hiç ifade edilmemiş ya da edebilir (Robert ve Kelly, 2010; Rowat, Stefano ve
keşfedilmemiş yönlerini görmelerini kolaylaştırdığı Drapeau, 2008). Lider doğrudan yorumlamak yerine,
savunulmaktadır (Shinebourne ve Smith, 2010). dolaylı bir anlatımla kendini açarak üyenin tehdit
“Ortada sıçan” oyununun anlamını keşfeden danışan altında hissetmesini engellemiştir.
oyunda kalma ya da oyuna devam etmeme seçeneklerini
görebilir. Oyundaki güçsüz kişi olarak kabul edilmek Grupla Psikolojik Danışma Sürecinde Metafor
istemeyip, oyunu değiştirmek isteyebilir. Örnekleri
Psikolojik danışma sürecinde psikolojik danışman Bu başlık altında, yazarların liderlik yaptığı ve
tarafından üretilen ve danışan tarafından üretilen psikolojik danışman adaylarına yönelik oluşturulan
olmak üzere iki tür metafor kullanımı görülmektedir grupla psikolojik danışma oturumlarında kullandıkları
(Kopp, 1995; Lyddon, ve ark. 2001). Yazarlardan metaforlar aracılığıyla psikolojik danışma sürecinde
birinin yönettiği bir eğitim grubunda, çevresindeki metaforun nasıl kullanıldığına dair örnekler
insanlardan daha önemli sorunları olduğuna ve diğer sunulmuştur.
insanların onunla ilgilenmesi gerektiğine inanan bir üye Grupla psikolojik danışma sürecinde metaforun
ile saydam bir ilişki kuralamamıştır. Üye çok yumuşak kişilerarası iletişimi destekleyici işlevinden söz
bir ses tonuna sahiptir. Gruptaki diğer üyeler de edilmektedir (Trad, 1993). Yazarlardan birinin
yumuşak bir ses tonuna sahip olduğunu onaylamışlardır. yönettiği eğitim grubunun ilk oturumunda üyelerin
Gruptaki güven ortamının sağlandığına inandıktan kendilerini daha rahat açmaları ve birliktelik ve güven
sonra, lider üye ile ilişki kurmakta zorlandığını atkı ortamının oluşumunu hızlandırmak amacıyla KİTAP
metaforu yoluyla anlatmayı seçmiştir. (Corey ve Corey, 1997) metaforu kullanılmıştır. “Bir
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
PSİKOLOJİK DANIŞMADA METAFOR 129
KİTAP olsaydınız, kitabın başlığı ne olurdu? Nasıl var mı? Varsa bu odada neler var?” gibi sorular ile
bir kapağı oldurdu? Önsözü olur muydu? Hangi yapılandırılan metafordan sonra grup sürecini kuş
bölümlerden oluşurdu? Bu kitabı kimlerin okumasını gibi tepeden izleyen üye aşağıdaki metaforik anlatımı
isterdiniz?” gibi danışanın iç dünyasını anlamaya kullanmıştır:
yönelik sorular yöneltilmiştir. Üyelerdeki kaygının “Evin en güzel yeri arka bahçesi. Ancak bu bahçenin
azalmasına ve direncin kısmen çözülmesine (Lyddon iki kapısı var. Biri daha önceden arka bahçeye girmeye
ve ark., 2001; Zuniga, 1992) yardım eden KİTAP hak kazanmış olanlar için ki bu kapıyı herkes bilmiyor.
metaforunun kullanıldığı oturumun sonunda, bir üye Bir de henüz arka bahçeye girmeye hak kazanmayanlar
‘kendiniz hakkında neler söylersiniz gibi bir cümle bana için uzun bir koridor söz konusu. Karanlık ve soğuk bir
çok basit geliyordu ve böyle bir şey sorulsa ne derim koridor. İki tarafında kapılar var, arka bahçeye geçmek
diye düşünüyordum, KİTAP değişik geldi ve kendimi için o koridora girenlere zorlu testler uygulanıyor ve
daha rahat ifade etmemi sağladı’ demiştir. Planlanmış bu testlerde zorlananlar istedikleri anda yan kapıları
ve amaca yönelik olarak kullanılan metaforların kullanarak dışarı çıkabilirler.”
danışanın motivasyonunu artırdığı, düşünce süreçlerini
canlandırdığı ve anlaşılması güç kavramlara açıklık Grup üyelerinden biri: Peki arka bahçeye geçmek
kazandırdığı savunulmaktadır (Hendrix, 1992). istiyor ancak bu kadar zorlanmak istemiyorsak ne
Aynı grupta, lider üyelerden kendilerini anlatan bir olacak?
hayvanı (Voltan-Acar, 2004) seçmelerini istemiştir. Üye: Testleri kolaylaştırmak mümkün değil, arka
Açık uçlu sorular (Bir hayvan olsaydınız hangi hayvan bahçeye gerçekten geçmek istiyorsan eğer yapılacak
olurdunuz? Sizi en iyi tanımlayan hayvan hangisidir? tüm testleri geçmek zorundasın.
ve Bu hayvanın hangi özellikleri sizi tanımlıyor?) Lider: Peki koridora girmek isteyen kişinin arka
yardımıyla üyeler yanıtlarını grupla paylaşmışlardır. bahçene geçmesini istemiyorsan? Yine de o koridora
Oturumları uzun ve sıkıcı bulduğunu beden dili ile girmesini kabul eder misin? Yoksa başlangıçta
açıkça gösteren, grup sürecini dışardan izleyen ve girmemesini mi istersin?
sonuca hızlı ulaşmak istediğini söyleyen sessiz bir üye Üye: İsteyen herkes koridora girebilir. Ben giremezsin
aşağıdaki metaforik anlatımı kullanmıştır: demem. Ancak, o zaman yapacağım testler ağırlaşır
“İlk aklıma kuş geldi, ardından at geldi. Sonra da ve geçiş çok daha zor olur. Herşeye rağmen testleri
kediyi düşündüm ama kedinin neden aklıma geldiğini geçmeyi başarırsa arka bahçeye girebilir.
hiç anlamadım. Kuşu düşünmemim sebebi, istediği Kendini açmayan bu üye için metafor kolaylaştırıcı
yere daha çabuk ulaşabiliyor, bazı şeylere tepeden bir araç olmuş ve ilişki kurma yollarını grupla
bakabiliyor, farkedilmeyen şeyleri farkedebiliyor paylaşmasını sağlamıştır (Strong, 1989). Metafor
ve sınırlama yok. Atı düşünmemin sebebiyse hızı ve sayesinde danışanın bilinçdışı örüntüleri etkin hale
hareketi olduğunu düşünüyorum, durağan ortamlar gelmiştir (Erickson, Rossi ve Rossi, 1976). Üye
beni sıkıyor.” liderden gelen doğrudan mesaj ve müdahalelere
direnç gösterirken metafor aracılığıyla kişiliğin daha
Lider, üyenin kullandığı metaforik anlatımla grupta kabul edici yönüyle iletişim kurmaktadır (Groth-
sergilediği davranışlar arasındaki anlamlı bağlantılar Marnat,1992). Kendini açmadığı için diğer üyeler
gözlemlemiştir. Bir kuş misali grup sürecine dahil tarafından suçlanan bu üye grup sürecine metaforu
olmak yerine tepeden izlemeyi tercih etmiştir. At sayesinde dahil olmuştur.
metaforuna ait hız ve hareketlilik uzun ve durağan Başka bir eğitim grubunda bir üye grup sürecini
bulduğu grup oturumları ile zıt düşmektedir. Üyenin TELEVİZYON metaforuyla anlatmıştır. Grup sürecini
kediyi neden seçtiğini bilmediğini söylemesi ve üye sayısı kadar kanalı olan bir televizyon gibi
şaşırması ilginçtir. Kedi metaforunun danışanın örtük düşünmüş ve her kanalda farklı hikayelerin olduğu ayrı
bilgi düzeyini (Mays, 1990; Wagner, 1987) temsil filmlerin gösterildiğini söylemiş ve lider ve yardımcı
ettiği düşünülebilir. Kedi metaforunun anlamının üye lideri televizyonu seyreden kişiler olarak tanımlamıştır.
ile birlikte keşfedilmesi farkındalığın artmasına neden Metafora göre, televizyon kumandasını elinde tutan
olabilir. Metaforlar danışanın eski düşünce örüntülerini lider açması gereken kanalı bilen ve tam zamanında
bozarak savunmacı olmayan bir şekilde kendini zorlamadan açan kişidir. Lider aynı zamanda
keşfetmesine yardım etmektedir. televizyon kanallarındaki filmlerin öyküsünün anlam
On ikinci oturumda lider, üyelerden kendilerini kazanmasına yardım eden kişidir. Lider öykülerin
bir ‘EV’ gibi düşünmeleri istemiş ve “Nasıl bir içine girip bir parçası olabilir. Televizyonu sadece
EV olurdunuz? Nasıl döşenmiş? Bu ev dışarıdan izlemekle yetinen yardımcı liderse en iyi gözlem
nasıl gözüküyor, içi nasıl? Evin içine girenleri yapan kişidir. Bu örnekte görüldüğü üzere, metafor
neler bekliyor? Bu eve nasıl giriliyor? Gizli odası birleştirici bir rol üstlenmektedir ve bireye grubun
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
130 Özlem KARAIRMAK ve Berna GÜLOĞLU
parçası olma konusunda yardım etmektedir (Czander, gelebileceğinden danışanlar etkin bir şekilde sürece
1993). Ayrıca metafor grup yaşantısının anlamının dahil olarak belirsiz anlamı belirginleştirmeye
yapılandırılmasına yardım etmektedir (Abernethy, çalışırlar. Üyeler arasında geçen metaforik etkileşim
2002). Metaforun sunduğu dolaylı iletişim sayesinde sayesinde grup sessiz kalan üyeyi tehdit edici
üyeler kendi ilerleme hızlarına göre grup yaşantılarına olmayan bir yolla yüzleştirmiş ve ortak terapötik dil
ve gruptaki rollerine anlam kazandırırken (Penn, 2001) geliştirmiştir (Ingram, 1994). Grup, sessiz üyenin
kurulan dolaylı iletişim sayesinde doğrudan iletişimin gruba katılımını beklediğini doğrudan baskı kurmak
olumsuz etkileri en aza inmektedir (Carmichael, yerine birlikte ürettikleri metafor aracılığıyla tehdit
2000). Aynı eğitim grubunda, lider grup sürecinde etmeden göstermiştir. Metaforun üyeler tarafından
sessiz kalmayı tercih eden bir üyeye, iyi bir seyirci üretilmiş olması lidere çok az iş düşmesini sağlamıştır
olduğunu ve grubu seyrederken neler gördüğünü ve sessiz üyede terapötik farkındalığın oluşmasına
merak ettiğini söylemiştir. Gruptaki üyelerin birçoğu yardım etmiştir.
futbolla yakından ilgilidir. Bir üye (üye A), sessiz üye
(üye F) ile FUTBOL metaforunu kullanarak iletişim Sonuç ve Öneriler
kurmaya çalışmıştır. Sessiz kalmaya devam eden üye Bu bölümde, etkili bir strateji olarak metaforun
ve diğer üyeler arasında geçen metaforik diyalog şöyle psikolojik danışma sürecindeki kullanımı tartışılmış ve
gerçekleşir: önemli noktalara dikkat çekilmiştir.
Üye A: Futbol seyircisiz olmaz. Maçı tribünden izleyen Literatürde, metaforların psikolojik danışmada
seyircilere ihtiyacımız var. (Eckstein ve Sarnoff; 2007; Kopp, 1995; Lew, 2009)
Üye B: Amaç izlemek değil sahada mücadele etmek. ve psikolojik danışman eğitiminde (Lawson, 2005)
Yardımcı lider: A seyretmekten hoşlanıyor. Her zaman etkin ve hızlandırıcı bir etki yaratabileceği güçlü bir
sıkıldığına inanmıyorum. Futbolda sıkıcı anlar oluyor. şekilde savunulmaktadır. Lyddon ve arkadaşlarına göre
Üye C (üye F’ye dönerek): Oradan seyretmeyi bırakıp (2001), metafor psikolojik danışma sürecinde yakın
sahaya in ve oyunu kazanmak için bize yardım et. ilişki kurulmasında, duyguların ortaya çıkarılmasında,
Oyuna katıl. inançların sorgulanmasında, direncin çözülmesinde ve
Üye D: Biz takımımızı iyi günde kötü günde her zaman alternatif düşünce yollarının bulunmasında etkilidir.
destekliyoruz. Metaforun, karşılıklı olarak hem psikolojik
Üye F (Sessiz üye): Ben seyirciyim. Sizlerde danışman hem de danışan için aynı anlamı taşıdığına
oyuncularsınız. Lider ve yardımcı liderse kaptan özen göstermek (Trad, 1993) psikolojik danışmana
ve yardımcı kaptan. Ben takımda oynamıyorum. düşen sorumluluklar arasında değerlendirilmektedir.
Seyrediyorum. Danışanın henüz düşünmemiş olabileceği metafora ait
Lider: Bir futbol takımında on bir oyuncu vardır. tamamlanmamış kısımları sormak danışanın kendini
Seyirci on ikinci adamdır. On ikinci adam olarak daha çok açmasına yardım edebilir. Modell’e (2009)
takımı destekleme şansın var. Futbol takımlarına göre metafor farklı boyutlar arasında anlamı taşımakla
oyuncusuz oynama diye verilen bir ceza var. Seyirci kalmayıp aynı zamanda anlamın dönüştürülmesine
desteği olmadan takım eksik kalır. aracılık etmektedir. Eksik parçaları görmek ve
Üye B: İstersen formayı giyip sahaya inebilirsin. metaforun dönüştürülmesine uygun terapötik zemini
Tribünde sessiz kalabilirsin ya da tribünden güçlü bir hazırlamak psikolojik danışmanın yaratıcılığını
tezahürat yapabilirsin. sınayabileceği bir aşamadır. Özetle, psikolojik
Üye E: Takımın maçı kazanacağına inanmıyor musun? danışmalar metaforların belli yönlerini değiştirerek
Üye F (Sessiz Üye): Hayır. Takım maçı kazanabilir. ya da tamamen yeni metaforlar önererek metaforların
Benim desteğime ihtiyaçları yok. Ben olmadan da genişletilmesinde önemli rol oynayabilirler. Ancak
başarabilir. önerilen yeni metafor danışana saygı sınırlarını içinde
Üye D: Takıma zarar veriyor olabileceğini düşündün olmalı ve danışanın problemi algılayışına duyarlı
mü? olmalıdır.
Üye F (Sessiz üye): Bu soruya siz yanıt verebilirsiniz. Psikolojik danışma sürecinde metafor kullanımını
Belki de zarar verdim. etkisiz kılabilecek noktaları vurgulamakta yarar
Üye D: Yedek oyuncuyu sahaya alabilir miyiz? görülmektedir. Öncelikle, psikolojik danışmanın yakın
(Mizahi bir yolla) ilişki (rapport) kurmadan metafor kullanma konusunda
duyarlı davranması önerilebilir. Metafor danışanın
Metaforların paylaşımı ve genişletilmesi iç dünyasına empatik olarak yaklaşsa bile danışan
terapötik ortama enerji sağlamakta ve işbirliğini tarafından reddedilme olasılığı akılda tutulmalıdır.
kolaylaştırmaktadır (Amundson, 1997). Yazara göre, Psikolojik danışma sürecinde önemli olanın metaforun
metaforların dolaylı anlatımları farklı anlamlara danışan tarafından benimsenmesi ve zenginleştirilmesi
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)
PSİKOLOJİK DANIŞMADA METAFOR 131
olarak görülmektedir. Danışanın metaforu kabul olarak düşünüldüğünde bazı metaforlar danışanın
etmeye hazıroluşu ve psikolojik danışmanın metaforu yaşantısını derinleştiren metaforlar olmayabilir. Kimi
sunarken “sınanabilir” ifadeler kullanması ve ısrarcı metaforlar konuşma diline ait ve sözcüklerin taşıdığı
olmaması önemlidir. Psikolojik danışman yakın ilişkiyi anlamla yetinen mecazi kullanımlardır ve psikolojik
kurmadan metafor kullanıyorsa reddetme ihtimali danışma sürecindeki duygusal derinliği artırıcı etkiye
için danışana zaman tanıması tavsiye edilir. Tehdit sahip olmayabilir.
edici ve doğrudan yüzleştirici metaforlarla danışanın Kısaca, psikolojik danışman’ın ürettiği metaforla
güvende hissettiği ilişkinin bozulmasının risk olarak danışanın yaşantısındaki farklı parçaları anlamlı bir
alınması akılcı olmayabilir. Önemli bir diğer noktaysa, bütün haline getirerek düşüncenin dile yansıdığı ve
psikolojik danışmanın danışanın kendini ifade etme sözcüklerin dilbilimsel anlamlarının ötesine geçtiği
biçimine, bilişsel gelişimine, sözcük dağarcığına ve bir çerçeve çizdiği savunulabilir. Ancak, ülkemizde
soyut düşünceye olan yatkınlığına dikkat etmesidir. dilbilim ve eğitim alanında sınırlı sayıdaki metafor
Psikolojik danışmanın kendi bilişsel gelişim düzeyi çalışmaları metaforun psikolojik danışma sürecindeki
ve soyut düşünceye yatkınlığı ile ilgili olarak işlevinin anlaşılmasında yetersiz kalmaktadır.
farkındalığının olması gerekli görülmektedir. Psikolojik Bu bağlamda, metafor kavramını açıklayan öncü
danışmanın ve danışanın bilişsel gelişim düzeylerinin nitel çalışmalar psikolojik danışma alanındaki bu
yakın olması metafor kullanımında bir avantaj gereksinimi karşılayabilir. Metaforun kavramsal
olabilir. Ayrıca, eğer psikolojik danışmanın metafora olarak açıklandığı ve psikolojik danışma sürecinde
uygun zamanda geriye dönük olarak atıf yapması ve nasıl kullanılabileceğine dair örneklerin verildiği
uygun açık uçlu sorularla metaforu zenginleştirmesi bu çalışma nitel çalışmalara ışık tutabilir. Ayrıca,
önemli görülmektedir. Psikolojik danışman ortaya metaforun kültürümüzde daha iyi anlaşılmasını
attığı metaforu ayrıntılarıyla danışana anlatmak sağlamak amacıyla farklı disiplin alanlarından yardım
zorunda olması (Berlin, Olsoni Cabo ve Engel, 1991) alınabilir. Örneğin, edebi eserlerde ve sanat alanında
belirtilmesi gereken başka bir husustur. Metaforun (öykü, şiir, roman, sinema vb.) metaforların sağladığı
danışan tarafında sahiplenilmesine ve danışanın dolaylı anlatım yöntemleri terapötik kullanım açısından
yaşantısına dönüştürülmesine izin vermek terapötik incelenebilir. Nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin
diyaloğun gereği olarak düşünülmektedir. Son olarak, birlikte kullanılması gelecekte yapılacak metafor
metaforların dil ile ilgili mecazi kullanımları bir sınırlılık çalışmalarına yol gösterici olabilir.
Kaynaklar
Abernethy, A. D. (2002). The power of metaphors for Aragno, A. (2009). Meaning’s vessel: A metapsychological
exploring cultural differences in groups.Group, 26 (3), understanding of metaphor. Psychoanalytic Inquiry, 29, 30–47.
219-231. Babits, M. (2001). Using therapeutic metaphor to provide
Adams, M. V. (1997). Metaphors in psychoanalytic theory and a holding environment: the inner edge of possibility.
therapy. Clinical Social Work Journal, 25 (1), 27-39. Clinical Social Work Journal, 29 (1), 21-33.
Allan, J. (1988). Inscapes of the child’s world: Jungian Baron, S. (2009). Metaphor and the Satir therapist. The
counseling in schools and clinics. Dallas, TX: Spring. Satir Journal, 3, 1, 49-57.
Amin, T. (2009). Conceptual metaphor meets conceptual Berlin, R.M., Olson, M.E., Cano, C.E. ve Engel, S. (1991).
change. Human Development, 52 (1), 65–197. Metaphor and psychotherapy. American Journal of
Amundson, N. E. (1988). The use of metaphor and drawings Psychotherapy, XLV (3), 359-368.
in case conceptualization. Journal of Counseling and Botha, E. (2009). Why metaphor matters in education.
Development, Vol 66, 391-393. South African Journal of Education, 29, 4, 431-444.
Amundson, N. E. (1997). Myths, metaphors, and moxie: Bower, F. (1999). Metaphor, mysticism and madness
The 3ms of career counselling. Journal of Employment A response to the three papers on ‘Is analytical
Counseling 34(2), 76-84. psychology a religion?’by Storr, Shamdasani and
Angus, L.E ve Rennie, D.L. (1988). Therapist participation Segal. Journal of Analytical Psychology, 44, 563–570.
in metaphor generation: collaborative and Carmichael, K. D. (2000). Using a metaphor in working
noncollaborative styles. Psychotherapy, 25, 552-560. with disaster survivors. Journal of Specialists in Group
Angus, L.E., ve Rennie, D.L.(1989).Envisioning the Work, Vol 25 (1), 7-15.
representational world: The client’s experience Cirillo, L. ve Crider, C. (1995). Distinctive therapeutic
of metaphoric expression in psychotherapy. uses of metaphor. Psychotherapy: Theory, Research,
Psychotheraphy,26, 327-376. Practice, Training, 32 (4), 511-519.
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi / 2012, 4 (37)