Meşrutiyet İdaresi Altında Erzurum Sel Baskını, 1910

27 Pages·2008·0.34 MB·Turkish

ME(cid:1)RUT(cid:2)YET (cid:2)DARES(cid:2) ALTINDA, ERZURUM SEL BASKINI, 1910.

“UNDER THE CONSTITUTIONAL ORDER, THE INUNDATION OF
ERZURUM, 1910.”

Doç. Dr. Mehmet Yavuz ERLER*

Özet
1910 yılında Me(cid:1)rutiyet (cid:2)daresi altında ya(cid:1)anan Erzurum sel felaketi
halk ve devlet arasındaki ileti(cid:1)imi incelemede yeterli tarihi veriler
sunmaktadır. Bölge idarecilerinin tefti(cid:1) gezileri afet sahası kurbanlarının
sözlü müracaatlarına da olanak sa(cid:3)lamı(cid:1)tır. Bu durum alı(cid:1)ılageldik “arzuhal”
tarzında gerçekle(cid:1)en vatanda(cid:1) müracaatlarının farklı bir boyutunun daha
oldu(cid:3)unu ispatlamaktadır. Her ne kadar afet bölgesi vatanda(cid:1)larının
müracaatları sözlü olarak bölge idarecilerine iletilse de bölge idarecilerinin
raporlarına yansıyan bu “serzeni(cid:1)ler” bilindik “arzuhal” nitelikli yazılı
kaynaklara alternatif bir kayna(cid:3)ın daha varlı(cid:3)ını ortaya koyar. Bu çalı(cid:1)ma,
vatanda(cid:1)ın devletle irtibatında alternatif olarak belirlenen tefti(cid:1) raporları
kaynaklarının da incelenmesi gerekti(cid:3)ini ve bu verilerin nasıl
de(cid:3)erlendirilece(cid:3)ini tarihi olaylardan örneklerle ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: Erzurum, me(cid:1)rutiyet idaresi, sel, sel felaketi,

Abstract
An inundation of Erzurum in the year of 1910, under the
administration of constitutional law, offers sufficient historical manuscripts
in order to investigate the correspondence between the state and the public.
The investigation searches of the rulers of the territory make possible to the
victims of the disaster zone for that the oral application to the state officials.
This case proves that there is another source and way for application rather
than well-known regulation of “petition” (arzuhal). Nonetheless the claims
of the public of the disaster zone delivered to the rulers of the territory as an
oral application, the claims and requests of the public take its place within
the ruler’s official investigation report. It hence proves that there is an
alternative source, make the publics needs familiar to the Porte along with
the known source “petition” (arzuhal). This study put forward the
investigation reports as an alternative sources for the correspondence
between the state and the public and evaluates the source, how to make
benefit with historical evidences.

Key Words: Erzurum, Constitional Order, Flood, Inundation.

* Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Ö(cid:3)retim Üyesi, [email protected]
Me(cid:1)rutiyet (cid:2)daresi Altında Erzurum Sel Baskını, 1910. 115

Osmanlı Devleti, halkın sesini dinleme konusunda her zaman duyarlı
olmu(cid:1)tur.1 Ancak bu duyarlılı(cid:3)ın harekete geçirilmesi için topluma ya da bireye ait
sorunların üst düzey yetkililere sıhhatli bir (cid:1)ekilde ifade edilmesi gerekmektedir.
Devlet mekanizmasını harekete geçiren ço(cid:3)unlukla sözlü ya da bazı durumlarda
yazılı olarak vatanda(cid:1) tarafından idari birimlere ula(cid:1)tırılan müracaatlardır. Osmanlı
Devleti’nde ya(cid:1)ayan bir birey olarak sorunların resmi mercilere ula(cid:1)tırılması için
her daim bir aracıya gereksinim bulunmaktaydı. Bu aracı bazen ola(cid:3)anüstü
durumlarda yani do(cid:3)al afetler döneminde halkın aya(cid:3)ına gelebilmekteydi. Mülki
idarecilerin do(cid:3)al afet bölgelerindeki hasarı ba(cid:1)kente rapor etme zorunlulukları
ma(cid:3)dur olan halkın da sorunlarının dinlenmesini gerekli kılıyordu. Bu dinleme
(cid:1)ekli, bazen do(cid:3)rudan yapılan tefti(cid:1)lerle gerçekle(cid:1)tiriliyor bazen de yarı sivil kamu
görevlilerine yapılan sözlü ya da yazılı müracaatlarla belirginlik kazanıyordu. Her
iki durumda da halkın sözlü talepleri ya da sorunlarının ifadesi resmi kurumlarca
dilekçe haline dönü(cid:1)türülerek halkın a(cid:3)zıyla en üst düzeydeki idari birimlere
yönlendirilmekteydi. Halkın beyanatları do(cid:3)rultusunda resmi kurumlarca
Mutasarrıfı tarafından gerçekle(cid:1)tirilen bir ke(cid:1)if gezisinin raporunu içeren telgraf;
devlet ve halk arasındaki ba(cid:3)lantıya dair ipucunu da gerçekle(cid:1)tirilen incelemeler,
talepleri de(cid:3)erlendiriyor ve daha üst düzey resmi kurum ve kurulu(cid:1)lara bilgi
aktarıyordu. Yine halkın taleplerine cevap olarak tahsisatı yapılan yardımlarda aynı
yolu takip edilerek halka ula(cid:1)ması gerekti(cid:3)i varsayılan bir gerçekli(cid:3)in ötesinde
kurumsalla(cid:1)mı(cid:1) bir hiyerar(cid:1)i olarak belirginlik kazanmı(cid:1)tı. Bütün bu bürokratik
kabullenili(cid:1)li(cid:3)e aykırı olarak, resmi kurumlara yönelik olarak gerçekle(cid:1)en bireysel
müracaatları da gözardı etmek do(cid:3)ru bir yakla(cid:1)ım olmasa gerektir. 1909/1910
yılları içinde Erzurum Vilayeti, Dâhiliye Nezareti, Maliye Nezareti, Bayındırlık ve
Nafıa Dairesi vs. kurumlar arasında gerçekle(cid:1)tirilen resmi yazı(cid:1)malar; halk ve
devlet arasındaki irtibatın bir sel felaketi ile nasıl tesis edildi(cid:3)ini ortaya koymada,
yeterli tarihi kanıtları ara(cid:1)tırıcının hizmetine sunmaktadır.

10 Eylül 326 tarihinde Erzincan bünyesinde barındırmaktadır. Telgraf
metninde geçen “... seylabzade oldu(cid:3)u arz idilen Sisi Da(cid:3)ı ve Aysi karyelerine...” 2

(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:4)(cid:8)(cid:2)(cid:10)(cid:11)(cid:12)(cid:4)(cid:8)(cid:9)(cid:13)(cid:9)(cid:2)(cid:14)(cid:4)(cid:15)(cid:16)(cid:4)(cid:8)(cid:2)(cid:15)(cid:4)(cid:2)(cid:17)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:2)(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:20)(cid:21)(cid:12)(cid:14)(cid:18)(cid:2)(cid:10)(cid:4)(cid:12)(cid:9)(cid:2)(cid:22)(cid:9)(cid:6)(cid:2)(cid:9)(cid:14)(cid:18)(cid:6)(cid:9)(cid:2)(cid:22)(cid:9)(cid:6)(cid:9)(cid:13)(cid:2)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:5)(cid:8)(cid:7)(cid:6)(cid:13)(cid:7)(cid:5)(cid:8)(cid:7)(cid:24)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:25)(cid:16)(cid:9)(cid:20)(cid:26)(cid:9)(cid:2)(cid:27)(cid:28)(cid:19)(cid:4)(cid:16)(cid:18)(cid:2)
(cid:29)(cid:27)(cid:4)(cid:19)(cid:9)(cid:16)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:25)(cid:16)(cid:9)(cid:20)(cid:9)(cid:30)(cid:2)(cid:23)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:19)(cid:2)(cid:22)(cid:9)(cid:16)(cid:9)(cid:12)(cid:4)(cid:12)(cid:2)(cid:22)(cid:7)(cid:2)(cid:22)(cid:9)(cid:6)(cid:9)(cid:13)(cid:2)(cid:17)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:21)(cid:12)(cid:2)(cid:20)(cid:4)(cid:20)(cid:9)(cid:12)(cid:9)(cid:2)(cid:14)(cid:4)(cid:15)(cid:16)(cid:4)(cid:8)(cid:9)(cid:12)(cid:2)(cid:6)(cid:4)(cid:20)(cid:13)(cid:9)(cid:2)(cid:19)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:21)(cid:12)(cid:18)(cid:2)(cid:7)(cid:16)(cid:18)(cid:5)(cid:8)(cid:21)(cid:6)(cid:13)(cid:18)(cid:14)(cid:18)(cid:2)
(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:25)(cid:21)(cid:2) (cid:6)(cid:23)(cid:16)(cid:2) (cid:28)(cid:20)(cid:8)(cid:16)(cid:4)(cid:12)(cid:13)(cid:4)(cid:19)(cid:8)(cid:4)(cid:10)(cid:14)(cid:9)(cid:24)(cid:2) (cid:31)(cid:4)(cid:2) (cid:15)(cid:18)(cid:6)(cid:2) (cid:19)(cid:9)(cid:2) (cid:17)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:21)(cid:12)(cid:2) (cid:8)(cid:18)(cid:16)(cid:4) (cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:12)(cid:9)(cid:12)(cid:2) (cid:8)(cid:4)(cid:20) (cid:9)(cid:8)(cid:9)(cid:2) (cid:15)(cid:4)(cid:2) (cid:9)(cid:14)(cid:18)(cid:6)(cid:9)(cid:2) (cid:13)(cid:18)(cid:19)(cid:18)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:2)
(cid:7)(cid:16)(cid:18)(cid:5)(cid:8)(cid:21)(cid:6)(cid:21)(cid:16)(cid:13)(cid:18)(cid:20)(cid:21)(cid:12)(cid:14)(cid:18)(cid:19)(cid:9)(cid:2)(cid:20)(cid:28)(cid:6)(cid:4)!(cid:2)(cid:17)(cid:4)(cid:6)(cid:2)"(cid:18)(cid:13)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:22)(cid:9)(cid:6)(cid:2)(cid:5)(cid:4)(cid:19)(cid:9)(cid:16)(cid:14)(cid:4)(cid:2)(cid:15)(cid:18)(cid:6)(cid:16)(cid:21)#(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2)(cid:20)(cid:28)(cid:6)(cid:14)(cid:28)(cid:6)(cid:13)(cid:28)(cid:5)(cid:8)(cid:28)(cid:6)(cid:24)(cid:2)$(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:2)(cid:15)(cid:4)(cid:2)(cid:14)(cid:4)(cid:15)(cid:16)(cid:4)(cid:8)(cid:2)(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:20)(cid:21)(cid:12)(cid:14)(cid:18)(cid:19)(cid:9)(cid:2)
(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:8)(cid:9)(cid:5)(cid:9)(cid:13)(cid:14)(cid:4)(cid:2)(cid:4)(cid:8)(cid:19)(cid:9)(cid:12)(cid:16)(cid:9)(cid:19)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:2)(cid:8)(cid:4)(cid:20) (cid:9)(cid:8)(cid:2)(cid:4)(cid:14)(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:22)(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:12)(cid:2)(cid:7)(cid:12)(cid:20)(cid:7)(cid:6)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:21)(cid:2)(cid:5)(cid:7)(cid:2)(cid:5)(cid:4)(cid:19)(cid:9)(cid:16)(cid:14)(cid:4)(cid:2)(cid:20)(cid:21)(cid:6)(cid:18)(cid:16)(cid:18)(cid:13)(cid:18)(cid:19)(cid:2)(cid:10)(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:6)(cid:16)(cid:21)(cid:2)(cid:23)(cid:16)(cid:18)(cid:25)(cid:18)(cid:19)(cid:8)(cid:21)(cid:6)%(cid:2)(cid:1)(cid:24)(cid:2)&(cid:8)(cid:4)(cid:14)(cid:4)(cid:12)(cid:2)
(cid:22)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:2) (cid:15)(cid:18)(cid:6)(cid:16)(cid:21)#(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2) (cid:22)(cid:9)(cid:6)(cid:2) (cid:5)(cid:4)(cid:19)(cid:9)(cid:16)(cid:14)(cid:4)(cid:2) (cid:20)(cid:28)(cid:6)(cid:14)(cid:28)(cid:6)(cid:13)(cid:4)(cid:19)(cid:8)(cid:4)(cid:2) (cid:23)(cid:16)(cid:18)(cid:12)(cid:2) (cid:10)(cid:18)(cid:6)(cid:21)(cid:2) (cid:20)(cid:9)(cid:15)(cid:9)(cid:16)(cid:2) (cid:8)(cid:23) (cid:16)(cid:7)(cid:13)(cid:2) (cid:11)(cid:6)’(cid:28)(cid:8)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:2) (cid:23)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:18)(cid:19)(cid:2) (cid:19)(cid:18)(cid:22)(cid:7)(cid:16)(cid:2)
(cid:4)(cid:14)(cid:4)(cid:22)(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:25)(cid:4)#(cid:9)(cid:13)(cid:9)"(cid:2)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:5)(cid:7)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6)%(cid:2)((cid:17)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:18)(cid:6)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:2)$(cid:4)(cid:10)(cid:4)(cid:8)(cid:9))(cid:2)(cid:3)(cid:7)(cid:17)(cid:8)(cid:18)(cid:6)(cid:16)(cid:18)(cid:6))(cid:2)*(cid:20)(cid:12)(cid:18)+(cid:2),(cid:4)(cid:8)(cid:17)(cid:28)(cid:14)(cid:18)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:21))(cid:2)-(cid:4)(cid:16)(cid:4)(cid:14)(cid:9)(cid:10)(cid:4)(cid:2)(cid:4)(cid:8)(cid:25)(cid:24).(cid:2)/(cid:24)0(cid:9)(cid:12)(cid:9)(cid:2)
’(cid:6)(cid:7) (cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:21)(cid:12)(cid:2)(cid:8)(cid:4)(cid:13)(cid:20)(cid:9)(cid:16)(cid:25)(cid:9)(cid:20)(cid:9)(cid:2)(cid:14)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:13)(cid:7)(cid:12)(cid:14)(cid:18)(cid:19)(cid:9)(cid:2)(cid:14)(cid:9)(cid:12)(cid:2)(cid:18)(cid:14)(cid:18)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:21)%(cid:2)(cid:3)(cid:28)(cid:20)(cid:16)(cid:28)(cid:13)(cid:18)(cid:12)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:2)(cid:9)!(cid:9)(cid:12))(cid:2)((cid:13)(cid:18)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6))(cid:2)1(cid:4)(cid:19)(cid:19)(cid:4)(cid:2)(cid:15)(cid:4)(cid:2)2(cid:18)(cid:15)(cid:9)(cid:10)(cid:4)(cid:2)
3(cid:23)(cid:20)(cid:8)(cid:26)(cid:12)(cid:9)(cid:5)(cid:2)(cid:9)(cid:12)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9).(cid:2)$(cid:21)(cid:6)(cid:9)(cid:20)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:18)(cid:12)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:2)(cid:9)!(cid:9)(cid:12)(cid:2)3(cid:18) (cid:18)"(cid:16)(cid:18)(cid:6))(cid:2),(cid:23)(cid:25)(cid:18)(cid:22)(cid:18)(cid:5)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:2)(cid:10)(cid:18)(cid:2)(cid:14)(cid:18)(cid:2)3(cid:18)(cid:8)(cid:6)(cid:9)(cid:19)(cid:17)(cid:18)(cid:12)(cid:4)(cid:2)(cid:15)(cid:4)(cid:2)4(cid:18)(cid:17)(cid:7)(cid:14)(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:2)(cid:9)!(cid:9)(cid:12)(cid:2)
$(cid:18)(cid:17)(cid:18)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:24).(cid:2)5(cid:24)(cid:27)(cid:18)(cid:16)(cid:9))(cid:2),(cid:18)(cid:10)(cid:13)(cid:18)(cid:19)(cid:18)(cid:13))(cid:2)(cid:3)(cid:7)(cid:8)(cid:18)(cid:20)(cid:18)(cid:6)(cid:6)(cid:21)+(cid:2)(cid:10)(cid:18)(cid:2)(cid:14)(cid:18)(cid:2)(cid:31)(cid:18)(cid:17)(cid:9)(cid:10)(cid:4)(cid:2)(cid:3)(cid:28)(cid:14)(cid:28)(cid:6)(cid:28)(cid:2)’(cid:9)(cid:22)(cid:9)(cid:2)(cid:9)(cid:14)(cid:18)(cid:6)(cid:9)(cid:2)(cid:10)(cid:11)(cid:12)(cid:4)(cid:8)(cid:9)(cid:25)(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:12)(cid:2)(cid:8)(cid:4)+(cid:8)(cid:9)(cid:5)(cid:2)
’(cid:4)"(cid:9)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:2)(cid:10)(cid:18)(cid:2)(cid:14)(cid:18)(cid:2)!(cid:4)(cid:15)(cid:6)(cid:4)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:9)(cid:12)(cid:14)(cid:4)(cid:12)(cid:2)(cid:18)(cid:16)(cid:14)(cid:21)(cid:19)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:21)(cid:2)(cid:14)(cid:7)(cid:10)(cid:7)(cid:13)(cid:16)(cid:18)(cid:6)(cid:24)(cid:2)
/(cid:2)(cid:2)6(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:6)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:3)(cid:11)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:13)(cid:16)(cid:12)(cid:3)(cid:17)(cid:6)(cid:16)(cid:18)(cid:19)(cid:18)(cid:3)(cid:13)(cid:20)(cid:15)(cid:3)(cid:12)(cid:16)(cid:21)(cid:6)(cid:12)(cid:22)(cid:3)(cid:23)(cid:21)(cid:11)(cid:21)(cid:3)(cid:24)(cid:13)(cid:19)(cid:25)(cid:3)(cid:26)(cid:12)(cid:3)(cid:27)(cid:5)(cid:11)(cid:21)(cid:3)(cid:28)(cid:13)(cid:20)(cid:5)(cid:12)(cid:6)(cid:12)(cid:20)(cid:21)(cid:22)(cid:12)(cid:3)(cid:13)(cid:15)(cid:21)(cid:29)(cid:12)(cid:30)(cid:3)(cid:12)(cid:16)(cid:12)(cid:22)(cid:3)(cid:4)(cid:20)(cid:15)(cid:21)(cid:22)(cid:31)(cid:13)(cid:22)(cid:3)
(cid:18)(cid:30)(cid:13)(cid:11)(cid:13)(cid:20)(cid:20)(cid:25)!(cid:25)(cid:22)(cid:25)(cid:22)(cid:3)(cid:30)(cid:12)(cid:6)"(cid:20)(cid:13)!(cid:22)(cid:13)(cid:29)(cid:12)###$(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0(cid:18)(cid:17)(cid:9)(cid:16)(cid:9)(cid:10)(cid:4)(cid:2)(cid:3)(cid:28)(cid:8)(cid:4)(cid:12)(cid:4)(cid:15)(cid:15)(cid:9)(cid:18)(cid:2)(cid:29)(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24)(cid:30))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)(cid:1)-(cid:24)(cid:2)
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
116 ERLER, M. Yavuz

(cid:2)baresi ilk etapta dikkat çekmemekle beraber incelendi(cid:3)inde; Sisi Da(cid:3)ı ve Aysi
köylerindeki sel felaketinin “bir (cid:1)ekilde” üst düzey idari makamlara iletildi(cid:3)i “arz
idilen” ibaresinden anla(cid:1)ılmaktadır. Sel felaketi ile ilgili olarak kimlerin nasıl ve ne
(cid:1)ekilde bilgi verdi(cid:3)i ve devletten ne gibi taleplerde bulunuldu(cid:3)u açık olmamakla
birlikte; gerekli yetkili mercileri harekete geçirerek Erzincan Mutasarrıfı’nı afet
bölgesinde bir tür hasar tespit inceleme gezisi yapmaya mecbur bıraktı(cid:3)ı ortadadır.
Bu nedenledir ki, çalı(cid:1)mamızda kayna(cid:3)ı belli olmayan sözlü müracaatlar ve
kayna(cid:3)ı belli olan yazılı ba(cid:1)vurular üzerinde durulacaktır. Aynı zamanda do(cid:3)al afet
nedeniyle gerçekle(cid:1)en müracaatlara resmi kurumların yakla(cid:1)ımları da
incelenecektir.

1. Devlet Kurumlarının Çalı(cid:1)maları ve Bu Esnada Ayaküstü Yapılan
Sözlü Talepler

Do(cid:3)al afetler sonucunda devletin ma(cid:3)durlara sahip çıkması beklentisi
modern devlet anlayı(cid:1)ının geli(cid:1)imine paralel bir süreci ifade eder. Devlet
yetkililerinin hasar tespiti için gerçekle(cid:1)tirdikleri yöresel gezi ve incelemeleri
vatanda(cid:1) ve yetkili (cid:1)ahısları bir araya getiren ola(cid:3)an uygulamalardır. Bir arada
bulunmu(cid:1)lu(cid:3)un olu(cid:1)turdu(cid:3)u uygun ortam vatanda(cid:1)ların devletin yetkili kıldı(cid:3)ı
(cid:1)ahıslarla birebir diyalog kurma fırsatı sunmaktadır. Erzurum’da ya(cid:1)anan sel ve
dolu nedeniyle ma(cid:3)durların “serzeni(cid:1)lerini” yörede yetkili kılınan devlet
temsilcilerine ula(cid:1)tırdı(cid:3)ı gerçe(cid:3)i, titiz bir “satır arası okuma” tekni(cid:3)i kullanılarak
ortaya çıkarılabilir. Bu amaçla sel bölgesindeki tefti(cid:1) ya da hasar tespit amaçlı
resmi yetkililerin raporları incelenmi(cid:1) ve satır aralarında kalan yöre halkına ait
“serzeni(cid:1)ler” ortaya çıkarılmaya çalı(cid:1)ılmı(cid:1)tır. Afet sahasının geni(cid:1)li(cid:3)i nedeniyle
dört ba(cid:1)lık altında incelenecek olan halk ve devlet yetkililerinin temasına yönelik
belgeler, aynı zamanda do(cid:3)al afetin zararlarını ve etki sahasını belirlemede de
yardımcı olacaktır.

a. Erzurum Sanca(cid:2)ı’nda Meydana Gelen Afetler

Erzurum Vilayeti yöneticileri, (cid:1)ehir merkezinin de sel felaketinden
etkilenmi(cid:1) olması nedeniyle 1909’da idari sorumluluk alanlarında meydana gelen
do(cid:3)al afetin farkındadırlar. Ancak felaketin ba(cid:1)langıcında ta(cid:1)rada bulunan yerle(cid:1)im
alanlarındaki durumla ilgili olarak dü(cid:1)ünceleri tahminden öteye gitmemektedir.
Erzurum Vilayeti bünyesinde bulunan köy, nahiye ve kaza merkezlerindeki
vatanda(cid:1)ların ya da devleti temsil eden bireylerin vilayet merkezini haberdar etmesi
ile felaketin zamanla ne denli geni(cid:1) bir sahayı etkiledi(cid:3)i ortaya çıkmı(cid:1) olacaktır.
Sel felaketinden etkilenen sahanın tespiti sonrasında ise selin ne oranda tahribata
yol açtı(cid:3)ı ve yöre halkının gereksinimlerinin ne oldu(cid:3)u gibi sorunlar yine
vatanda(cid:1)ın talepleri ile (cid:1)ekillenmi(cid:1) olmalıdır. Gerçektende incelenen belgeler
bilindik tahminleri destekler niteliktedir.
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
Me(cid:1)rutiyet (cid:2)daresi Altında Erzurum Sel Baskını, 1910. 117

Felaket bölgesinde ma(cid:3)dur olan halkın bir (cid:1)ekilde bulundukları yerin en üst
düzey mülki amirine müracaat ederek bilgi verdikleri anla(cid:1)ılmaktadır. Bununla
birlikte Erzurum Vilayetinden gelen talimatla harekete geçen sancak, mutasarrıflık
ve kaza merkez yöneticileri, emirlerinde bulunan görevlileri felaket bölgelerine
göndererek köylülerle yapılan görü(cid:1)meler neticesinde alınan bilgileri valili(cid:3)e rapor
etmi(cid:1)lerdir.

Felaket bölgeleriyle ilgili olarak resmi yetkililerden valili(cid:3)e gelen
telgraflarla Vilayet Merkez (cid:2)daresinin Vali ba(cid:1)kanlı(cid:3)ında harekete geçerek
(cid:2)stanbul’a gerekli bilgileri aktardı(cid:3)ı anla(cid:1)ılmaktadır. Vali’nin Erzurum vilayet
merkezine ba(cid:3)lı kazalara bizzat giderek afet bölgesi halkı için kurtarma
çalı(cid:1)malarını yönetti(cid:3)i (cid:2)stanbul’a verdi(cid:3)i raporlarından anla(cid:1)ılmaktadır. Erzurum
Vilayet merkezine ba(cid:3)lı olan Ilıca Köyü, Pasinler, Keskin, (cid:2)spir ve Tortum kaza ve
köylerinde sel felaketine u(cid:3)rayan bölgelerdeki enkaz kaldırma ve ihtiyaçların
belirlenmesi için süratle hareket edildi(cid:3)ini belirtmek mümkündür. Felaket
bölgesinin Erzincan, Mu(cid:1) ve Bingöl sancaklarında da etkili oldu(cid:3)u ve ciddi
hasarlara yol açtı(cid:3)ı valilik merkezine ula(cid:1)an telgraflardan anla(cid:1)ılmaktadır. Felaket
bölgeleriyle gerçekle(cid:1)tirilen haberle(cid:1)melerde Erzurum’a ba(cid:3)lı sancakların
do(cid:3)rudan Erzurum’a telgraf gönderdikleri belirlenmi(cid:1)tir. Ancak Erzurum Valili(cid:3)i
(cid:2)stanbul’u Trabzon Telgrafhanesi vasıtasıyla bilgilendirmektedir. Bu haberle(cid:1)me
(cid:1)ekli bir tür teknik aksaklık mı yoksa ola(cid:3)an bir resmi uygulama mı bilinmez.
Ancak meydana gelen selin (cid:2)stanbul’la Erzurum arasındaki ba(cid:3)lantıyı sa(cid:3)layan
telgraf direklerini yıkmak suretiyle ileti(cid:1)imi sekteye u(cid:3)rattı(cid:3)ını iddia etmek haksız
bir sav olmasa gerektir.

Erzurum Vilayet merkezinde de hissedilen (cid:1)iddetli ya(cid:3)ı(cid:1)lara ili(cid:1)kin ilk
üzücü haber 1 Haziran 326 tarihinde Pasinler Kaymakamlı(cid:3)ından gelmi(cid:1)tir. 1
Haziran 326 tarihinde saat 9.00 da ba(cid:1)layan ya(cid:3)ı(cid:1)ların saat 11.30’a kadar aralıksız
devam etti(cid:3)i, Vilayet merkezine ula(cid:1)an telgraftan, anla(cid:1)ılmaktadır.3 Pasinler
Kazasının merkezi olan Hasan Kale kasabası yetkililerinin valili(cid:3)e verdikleri ilk
rapor yetkililerin yüzeysel gözlemleri (cid:1)eklinde belirginlik kazanır. Pasinler
Kaymakamı tarafından, “Miri Ambarların” tamamen ve kasabada bulunan evlerin
bir kısmının yıkıldı(cid:3)ı belirtilmektedir. Yine aynı telgrafta “yüzlerce nüfusun telef
oldu(cid:3)u” ve enkaz altından yaralı ve cesetlerin çıkarılması ile ilgili çalı(cid:1)maların
ba(cid:1)latıldı(cid:3)ı belirtilmektedir. Erzurum Valisi, Pasinler Kazası’ndan gelen telgraf
üzerine, Fırka Kumandanlı(cid:3)ına talimat vererek afet bölgesine askeri cerrahların
acilen gönderilmesini istemi(cid:1)tir.4 Pasinler Kaymakamı’ndan aldı(cid:3)ı raporu
(cid:2)stanbul’a ileten Erzurum Valisi Celal, Sıhhiye Müfetti(cid:1) Vekili ve Belediye
Tabibini de yanına alarak 1 Haziran 326 gecesi felaket bölgesi olan Pasinler

3 BOA., DH_MTV., Nr. 16/1, Ek: 3B. “Bugün saat dokuzda ba(cid:1)layan on bir buçu(cid:3)a kadar
devam eden (cid:1)iddetli baranın tesiriyle Pasinler...”
4 BOA., DH_MTV., Nr. 16/1, Ek: 3B.
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
118 ERLER, M. Yavuz

Kazasına gidece(cid:3)ini (cid:2)stanbul’daki yetkililere telgrafla bildirmi(cid:1)tir. Valinin
(cid:2)stanbul’a iletti(cid:3)i telgrafta “felaket-zadeganı iskan ve ia(cid:1)eleri mecruh inin
tedavileri için....(cid:1)imdilik 5.000 kuru(cid:1) gönderilmesi” ibaresi ilk adımın halktan
herhangi bir talep gelmeksizin devlet tarafından atıldı(cid:3)ını ispatlar niteliktedir.
Ancak yine aynı telgraftaki “...tebeyyün idecek ihtiyaca göre...” (cid:1)eklindeki ibare
ikinci adımın halk tarafından belirlenece(cid:3)ine dair önemli bir i(cid:1)aret olsa gerektir.
Valinin belirtti(cid:3)i “tebeyyün edecek ihtiyaç” ise halktan gelecek taleplerle, hasar
tespiti yapıldı(cid:3)ı esnada, kayıtlardaki yerini alacaktır.

1 Haziran 326 tarihinde Erzurum’dan Hasan Kale’ye hareket eden Vali,
saat 11.00’da felaket bölgesine ula(cid:1)mı(cid:1)tır. Valinin ilk izlenimleri afetin tahribatının
oldukça büyük oldu(cid:3)unu ortaya koyar. Valinin raporunda yer alan “Bila mübala(cid:3)a
(abartısız) (cid:1)ehrin yarısı harab olmu(cid:1)tur...” ibaresi bu türden felaketlerde “abartılı
ifadelerin” resmi kurumların ola(cid:3)an endi(cid:1)esini olu(cid:1)turdu(cid:3)u (cid:1)eklinde
yorumlanabilir. Bu yüzden üst düzey yöneticilerin ya da (cid:2)stanbul’dan gönderilen
gözlemcilerin raporları, devlet mekanizmasının harekete geçmesi açısından gerekli
bulunmu(cid:1)tur. Vatanda(cid:1)ların ifadelerinden yola çıkıldı(cid:3)ında kar(cid:1)ıla(cid:1)ılan “abartılı”
talepler devlet açısından bo(cid:1)a sarf edilen kaynaklar olarak bazı prensiplerin
olu(cid:1)masına zemin hazırlamı(cid:1) olmalıdır. Erzurum Valisi Celal’in ilk gözlemleriyle
felaket bölgesi hakkında ki ifadeleri (cid:1)u (cid:1)ekildedir: “ Sel, birçok yerde evlerin izini
dahi bırakmayacak (cid:1)ekilde tahribata yol açmı(cid:1)tır. Selin getirdi(cid:3)i ta(cid:1) ve moloz
parçaları 2–3 metre büyüklü(cid:3)ünde bir enkazın kasabayı örtmesine neden olmu(cid:1)tur.
(cid:4)imdiye kadar 30–40 kadar ceset defin edilmi(cid:1) olmakla beraber enkaz altında daha
pek çok cesede ula(cid:1)ma endi(cid:1)esi yalın bir gerçektir. Yaralıların tedavisi için
Erzurum’dan yanımda doktor ve cerrah getirmi(cid:1)tim. Ancak tedaviye muhtaç olan
pek az insana tesadüf edilebilmi(cid:1)tir. Sel felaketi esnasında ço(cid:3)unlu(cid:3)u kadın ve
çocuk birçok kimse kurtulmaya fırsat bulamamı(cid:1)lardır... Kabaca görebildi(cid:3)im
kadarıyla pek çok hayvan le(cid:1)i enkaz arasında bulunmaktadır...”. Vali Celal’in
buraya kadarki beyanatları bir yetkilinin felaket sahasına bir bakı(cid:1) da yapabilece(cid:3)i
tespitlerden ibarettir. Sel bölgesindeki ölü miktarı hakkında verdi(cid:3)i bilgideki
belirsizlik (“30–40”) ise, kendini kar(cid:1)ılamaya gelen ve ayaküstü felaket bölgesi
hakkında bilgi aktaran Hasan Kale Kaymakamlı(cid:3)ı yetkililerinin verdikleri çeli(cid:1)kili
rakamlardan kaynaklansa gerektir. Vali Celal’in raporundaki bazı ifadeler yöre
sakinleriyle de bir tür ayaküstü görü(cid:1)me yaptı(cid:3)ının kanıtlarını ta(cid:1)ır: “Emin Efendi
isminde bir Yüzba(cid:1)ı ailesinden 5 ki(cid:1)iyi, bir çiftçi ise ailesinden sekiz ki(cid:1)iyi
kaybetmi(cid:1)lerdir. Bunların hiç birinin henüz cesedi çıkarılamamı(cid:1)tır...”. Ancak
dikkati çeken nokta Yüzba(cid:1)ının isminin belirtilmesi, Çiftçinin ise belirtilmemesidir.
Muhtemelen Yüzba(cid:1)ı kendini tanıtma usulünü bildi(cid:3)inden ismini, derdini
anlatmadan önce terennüm etmi(cid:1) olmalıdır. Bizim çiftçi ise söze lap diye dalmı(cid:1)
olmalı. Valinin sanırım pek umurunda olmamı(cid:1) olmalı ki çiftçinin adını da sormaya
gerek duymamı(cid:1). Ancak Valinin raporunda Yüzba(cid:1)ının önce, Çiftçinin sonra dile
getirilmesi me(cid:1)rutiyete ra(cid:3)men aristokrasinin önceliklerini ortaya çıkarmada
yardımcı bilgiler sunsa gerektir. Vali Celal Bey’in raporunda dikkat çeken bir di(cid:3)er
husus da yöre sakinlerinin kendi ba(cid:1)larının derdine dü(cid:1)tüklerinden enkaz kaldırma
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
Me(cid:1)rutiyet (cid:2)daresi Altında Erzurum Sel Baskını, 1910. 119

çalı(cid:1)ması ile ilgilenmedikleri gerçe(cid:3)idir. Enkaz kaldırma çalı(cid:1)maları konusunda
Vali Celal Bey, acı içindeki insanların dertlerinden anlayarak, gerekli çalı(cid:1)malar
için gerekli i(cid:1) gücünü civar yörelerden Jandarma zoruyla temin etme yoluna
gitmi(cid:1)tir.5 Ayrıca bölgede bulunan askeri birliklerde enkaz kaldırma çalı(cid:1)malarında
ilk akla gelen kuvvetler olarak hep hatırlana gelmi(cid:1)lerdir. Bu türden bir uygulama
da Pasinler’de gerçekle(cid:1)mi(cid:1)tir. Vali Celal (cid:2)stihdam Taburu ve VII. Fırka
Kumandanlı(cid:3)ı ile irtibata geçerek yeterli asker, enkaz kaldırma çalı(cid:1)malarında
kullanılmak üzere aletler ve barınma problemini geçici bir süreli(cid:3)ine çözmek için
çadır gönderilmesi yönünde direktifler vermi(cid:1)tir.6 Yöredeki enkaz kaldırma
çalı(cid:1)malarını yakından takip eden Vali Celal 2 Haziran 326 tarihinde enkaz
kaldırma çalı(cid:1)malarını ba(cid:1)latmı(cid:1)tır. Askeri birliklerinde katıldı(cid:3)ı enkaz kaldırma
çalı(cid:1)malarında 239’da i(cid:1)çi görev almı(cid:1)tır. Enkaz kaldırma i(cid:1)lerinde afet
bölgesindeki molozların ta(cid:1)ınması için de 16 araba kullanıldı(cid:3)ı belirtilmektedir.
Enkaz altından daha ikinci gün yapılan çalı(cid:1)malarda 40 ceset çıkarılabilmi(cid:1)tir. 1
Haziran tarihinde çıkarılan 40 cesetle birlikte ölü sayısı 80’e ula(cid:1)mı(cid:1)tır. Valili(cid:3)in
felaket bölgesi halkına 400 kıyye ekmek vererek gıda yardımında bulundu(cid:3)u da
kayıtlardaki yerini almı(cid:1)tır.7

2 Haziran 326 tarihinde felaket bölgesi ile ilgi olarak yo(cid:3)un bir çalı(cid:1)ma
temposuna tanık olan yalnızca Vali Celal de(cid:3)ildir. (cid:2)stanbul’da bölge ile ilgili
haberleri de(cid:3)erlendiren Dâhiliye Nezareti yetkilileri de “Sedaretpenahiye” bilgi
aktarma tela(cid:1)ı içindedirler. Felaket bölgesine ilk etapta yapılacak olan 5.000
kuru(cid:1)luk yardıma ilaveten yıkılan evlerin yeniden in(cid:1)ası için de 7–8.000 liralık bir
mebla(cid:3)ın temin edilmesi için kaynak arayı(cid:1)ı Dâhiliye Nezareti’nin gayretli
yazı(cid:1)malarına neden olmaktadır. Enkaz kaldırma çalı(cid:1)malarında bulunanlar için
yapılacak masrafın ise 2.000 liraya ula(cid:1)aca(cid:3)ı Vali Celal Bey tarafından
bildirilmi(cid:1)tir. Bütün masrafların temini için gerekli bürokratik yazı(cid:1)malar ve
kaynak arayı(cid:1)ı Dâhiliye Nezareti’nin yo(cid:3)un bir i(cid:1) temposu ya(cid:1)amasına neden
olmaktadır. Sonunda ilk etapta talep edilen 5.000 kuru(cid:1) banka vasıtasıyla “telgraf
poliçesi” gönderilmek suretiyle temin edilebilmi(cid:1) ancak enkaz kaldırma çalı(cid:1)maları
için talep edilen 2.000 liranın Meclis-i Vükela’nın kararı ile ödenebilece(cid:3)i Valili(cid:3)e
bildirilmi(cid:1)tir. Barınma için yapılması öngörülen 7.8.000 liralık masraf için ise
(cid:1)imdilik eldeki imkânların kullanılması yönünde Vali Celal’e tavsiyelerde
bulunulmaktadır.8

Erzurum Valisinin vilayet merkezine geri dönmesi ile birlikte yapılan
kurtarma çalı(cid:1)malarını Pasinler Kazası kaymakamı sürdürmeye ba(cid:1)lamı(cid:1)tır. 4

<(cid:2) -78(cid:24))(cid:2) 0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2) (cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2) (cid:1):;(cid:1))(cid:2) *(cid:19)%(cid:2) =-(cid:24)(cid:2) 6%(cid:7)(cid:30)(cid:7)(cid:22)(cid:3) &(cid:13)(cid:11)(cid:13)(cid:22)(cid:3) ’(cid:13)(cid:6)(cid:13)(cid:3) (cid:13)((cid:13)(cid:6)(cid:21)(cid:11)(cid:21)(cid:3) (cid:28)(cid:12)(cid:22)(cid:16)(cid:7)(cid:3) (cid:14)(cid:13))(cid:6)(cid:13)(cid:20)(cid:25)(cid:22)(cid:3) (cid:16)(cid:12)(cid:20)(cid:16)(cid:21)(cid:22)(cid:12)(cid:3)
(cid:16)(cid:7))(cid:16)(cid:7)(cid:28)(cid:6)(cid:12)(cid:20)(cid:21)(cid:22)(cid:16)(cid:12)(cid:22)(cid:3)(cid:12)(cid:22)(cid:28)(cid:13)(cid:15)(cid:25)(cid:22)(cid:3)(cid:30)(cid:13)(cid:30)((cid:21)(cid:20)(cid:21)(cid:3)(cid:21)*(cid:7)(cid:22)(cid:3)((cid:12)(cid:29)(cid:3)(cid:31)(cid:21)(cid:26)(cid:13)(cid:20)(cid:3)(cid:28)+(cid:5)(cid:6)(cid:12)(cid:20)(cid:16)(cid:12)(cid:22)(cid:3)(cid:13)(cid:29)(cid:12)(cid:6)(cid:12)(cid:3)"(cid:12)(cid:30)(cid:21)(cid:20)(cid:21)(cid:6)(cid:29)(cid:12)(cid:28)(cid:3)(cid:7)(cid:15)(cid:12)(cid:20)(cid:12)(cid:3),(cid:13)(cid:22)(cid:16)(cid:13)(cid:20)(cid:29)(cid:13)(cid:3)(cid:11)(cid:12)(cid:26)(cid:28)(cid:3)(cid:12)(cid:30)(cid:30)(cid:21)(cid:29)###$(cid:3)
:(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)=-(cid:24)(cid:2)
>(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)<-(cid:24)
?-78(cid:24))0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:1):;(cid:1))(cid:2) *(cid:19)%):-)6(cid:24)(cid:13)((cid:21)(cid:6)(cid:21)(cid:5)(cid:12)(cid:3) -(cid:12)(cid:15)(cid:13)(cid:20)(cid:12)(cid:30)(cid:21)(cid:3) (cid:18)((cid:13)(cid:14)(cid:12)(cid:20)(cid:13)(cid:30).(cid:25)(cid:3) /(cid:29)(cid:18)(cid:29)(cid:21)(cid:5)(cid:12)(cid:3) (cid:24)(cid:13)(cid:21)(cid:20)(cid:12)(cid:11)(cid:21)0(cid:22)(cid:16)(cid:12)(cid:22)(cid:3)
(cid:23)(cid:12)(cid:16)(cid:13)(cid:20)(cid:12)(cid:30)1(cid:12)(cid:22)(cid:13)((cid:21)(cid:5)(cid:12)###$(cid:3)
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
120 ERLER, M. Yavuz

Haziran 1326 tarihinde enkaz altından 3 ceset daha çıkarılmı(cid:1)tır. Bu arada
mucizevî bir geli(cid:1)me olmu(cid:1) ve enkaz altında 3 gündür mahsur kalan bir erkek
çocu(cid:3)u sa(cid:3) olarak kurtarılmı(cid:1)tır.9 Afetin olası yaraları devlet yetkilileri tarafından
sarılmaya çalı(cid:1)ılırken; sel bölgesinden yardım talebinde bulunanların sesleri resmi
belgelerdeki yerini almaya ba(cid:1)lamı(cid:1)tır. Pasinler kazasında bulunan Zarsozb köyü
halkı bir (cid:1)ekilde Kaymakama ula(cid:1)arak zahire yardımı talebinde bulunmu(cid:1)tur.
Pasinler Kaymakamı, köylülerin bu talebini valili(cid:3)e iletmekle yetinmi(cid:1)tir. Valilik
ise, köylülerin u(cid:3)radı(cid:3)ı hasarın tespit edilmesi yönünde gerekli görevlendirmeleri
yapmı(cid:1)tır.10 Anla(cid:1)ılaca(cid:3)ı üzere yardım talepleri yetkililerce gerekli incelemeler
yapılmaksızın verilmemektedir. Ya da talep edilen yardımın kar(cid:1)ılanması
esnasında geçecek olan süre tahkikat bahanesi ile geçi(cid:1)tirilmeye çalı(cid:1)ılmaktadır. 9
Haziran 1326 tarihinde ise Pasinler Kazası kaymakamı 22 araba ve 340 i(cid:1)çi ile
enkaz kaldırma i(cid:1)lemlerini devam ettirmi(cid:1)tir. Sel bölgesinde yaralanan 30 ki(cid:1)inin
tedavisinin de devam ettirildi(cid:3)i Kaymakamın Valili(cid:3)e sundu(cid:3)u raporda ele
alınmı(cid:1)tır. Kaymakamlı(cid:3)ın, yöre halkının gıda gereksinimi için muhtaç olanlara,
471 kıyye ekmek da(cid:3)ıtıldı(cid:3)ına ili(cid:1)kin bilgi de raporda yer almaktadır.11 11 Haziran
326’da Pasinler Kaymakamı, askerler ve 160 i(cid:1)çi ile enkaz kaldırma çalı(cid:1)malarına
devam etmi(cid:1)tir. Gıda yardımı olarak bu defa yöre halkına 440 kıyye ekmek
da(cid:3)ıtılmı(cid:1)tır.12 13 Haziran 1326’da Pasinler Kaymakamı bu defa 12 araba ve 191
i(cid:1)çi ile enkaz kaldırma çalı(cid:1)malarını sürdürmü(cid:1) ve bir hayvan le(cid:1)i enkaz altından
çıkartılmı(cid:1)tır. Afet bölgesinde bulunanlara bu defa 182 kıyye ekmek da(cid:3)ıtılmı(cid:1)tır.13
16 Haziran 326 tarihinde Erzurum Valisi Celal’in Dâhiliye Nezaretine yolladı(cid:3)ı
rapor, yöre halkının da taleplerinin (cid:2)stanbul’a duyurulması yönünde ifadeler içerir.
Raporda, 109 asker, 58 i(cid:1)çi ve sekiz araba çalı(cid:1)tırılarak gerçekle(cid:1)tirilen enkaz
kaldırma çalı(cid:1)malarında 3 cesedin daha çıkarıldı(cid:3)ı ve geriye hüviyeti belli olan
kayıplardan yalnızca bir cesedin enkaz altında kaldı(cid:3)ı belirtilmektedir. Vali, askeri
birliklerin sel bölgesindeki çalı(cid:1)malarından övgü ile bahsederken aynı zamanda
halkın da bu konudaki memnuniyet ifadelerini (cid:2)stanbul’a iletmektedir.14 18 Haziran
1326 tarihinde enkaz altında kalan son cesede de ula(cid:1)ılmı(cid:1)tır.15 Vali tarafından
(cid:2)stanbul’a bildirilen bir di(cid:3)er husus da; felaket bölgesindeki halkın barınma
problemini gidermek amacıyla yardıma muhtaç oldukları ve bunun için de (cid:1)imdilik
6.000 liraya ihtiyaç duyuldu(cid:3)u gerçe(cid:3)idir. Valinin raporunda yer alan “... Bilumum
ahali-i vilayet ve bilhassa Pasinler kazası sekenince tarif edilemeyecek derecede
badi ve (cid:1)ükran oldu(cid:3)u maruzdur” ifadeleri yöre halkının taleplerinin ispatı olsa
gerektir.16 Erzurum Valisinin daha 2 Haziran 326 tarihinde (cid:2)stanbul’a gönderdi(cid:3)i

@(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)=-(cid:24))(cid:2)<(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1)A(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)>-)(cid:2)?(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1)(cid:1)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)?-)(cid:2)(cid:1)A(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1)/(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)@-)(cid:2)(cid:1)/(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1)5(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)A(cid:2)-)(cid:2)(cid:1)=(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)
(cid:1)=(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)(cid:1)-)(cid:2)(cid:1):(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1)<(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)<-)(cid:2)(cid:1)?(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1):(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)(cid:1)-)(cid:2)(cid:1):(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
Me(cid:1)rutiyet (cid:2)daresi Altında Erzurum Sel Baskını, 1910. 121

raporunda yeni in(cid:1)aatlar için ba(cid:1)langıçta belirlenen rakam ifade edilmekteydi.
Anla(cid:1)ılan aradan 4 gün geçmesine ra(cid:3)men barınma sorunun giderilmesine ili(cid:1)kin
henüz bir kaynak aktarılamamı(cid:1)tır. Vali Celal bu defa raporunda, afet bölgesi
halkının yardım beklentilerini uygun bir dille Dâhiliye Nezaretine bildirmektedir.

18 Haziran 1326 tarihinde Tortum Kazasına ba(cid:3)lı köylerde (U(cid:1)ek, Anek ve
Haso köyleri) dolu ya(cid:3)ı(cid:1)ı nedeniyle ekili arazilerin hasara u(cid:3)radı(cid:3)ı bildirilmi(cid:1)tir.
Ancak bu bilgi Erzurum Valisi tarafından 27 Haziran 1326 tarihinde yani 10
günlük bir gecikmeyle Dâhiliye Nezareti’ne ula(cid:1)tırılmı(cid:1)tır. Hasar tespiti içinse kaza
kaymakamlı(cid:3)ı tarafından bir memurun afet bölgesine gönderildi(cid:3)i
belirtilmektedir.17 19 Haziran 326 tarihinde hazırlanan ke(cid:1)if raporu Erzurum
Vilayetine ula(cid:1)tırılmı(cid:1)tır. Raporda Tortum Kazasına ba(cid:3)lı bulunan Mihregüm
köyünde sel ve dolu ya(cid:3)ı(cid:1)ı nedeniyle ekili arazilerin harap oldu(cid:3)u belirtilmektedir.
Ba(cid:3)ların, bahçe ve bostanların, otların ve 500 kile miktarı zahirenin tahrip oldu(cid:3)u
belirtilen raporda yeniden ziraat yapılabilmesi için tohum verilmesi talep edilmi(cid:1)tir.
Muhtemelen bu talep yöre halkından sözlü olarak gelmi(cid:1) ve ke(cid:1)if memuru
tarafından yetkililere iletilmi(cid:1)tir. Afetin, köyde bulunan bir bo(cid:1) ev, samanlık ve
ahırı tahrip etti(cid:3)i belirtilmektedir. Mihregum köyünün 21 hane ve toplam 105
ki(cid:1)iden olu(cid:1)an nüfusunun, gerek ekili alanları sulama ve gerekse içme suyu temin
maksadıyla yapılmı(cid:1) olan, sulama kanalının da afet esnasında tahrip oldu(cid:3)u
raporda belirtilen bir di(cid:3)er husustur.18 Bu kanalın yeniden in(cid:1)ası muhtemelen
yetkililerin üstlendi(cid:3)i bir sorumluluk olarak ele alınmalıdır. 21 Haziran 326
tarihinde Dâhiliye Nezareti, Erzurum Valili(cid:3)ine gönderdi(cid:3)i talimatta Mihregum
köyüne gerekli olan nakdi yardım için onay alındı(cid:3)ını bildirmi(cid:1)tir.19 Bu durum
valili(cid:3)in giri(cid:1)imlerinin ba(cid:1)arılı oldu(cid:3)unun bir kanıtı olsa gerektir. Ancak 22
Haziran 326 tarihinde Valilikten Dâhiliye Nezaretine çekilen telgrafta; henüz
Mihregum köyüne ne oranda yardım gerekti(cid:3)inin tespit edilemedi(cid:3)ini ancak
(cid:1)imdilik acil i(cid:1)lerin halli için 4–500 liraya ihtiyaç duyuldu(cid:3)unu belirtmekle
yetinmi(cid:1)tir.20 Tortum Kazasına ba(cid:3)lı bulunan Çala (?) köyünde de selin iki evi kum
ve çamur ile doldurdu(cid:3)u rapor edilmi(cid:1)tir. Ayrıca Çala köyünde 300 kile tohum
ekilen bir tarla ve yine sekiz ki(cid:1)inin ortak oldu(cid:3)u bir bahçenin sel tarafından tahrip
edildi(cid:3)i belirtilmektedir. Sel tarafından yok olan tarla ve bahçenin de(cid:3)erinin 5.000,
ekili mahsulün ise 1.500 liralık bir de(cid:3)eri oldu(cid:3)u Tortum Kaymakamlı(cid:3)ı tarafından
belirlenerek yetkililere iletilen bir di(cid:3)er husustur.21 24 Haziran 1326 tarihinde ise
Tortum kaymakamlı(cid:3)ı, Mihregum ve Nurtom adlı köylerin sel ve dolu nedeniyle
u(cid:3)radıkları felaket nedeniyle muzdarip oldukları ve halkın kendilerine müracaat
etti(cid:3)ini Erzurum Valili(cid:3)i’ne bildirmi(cid:1)tir. Erzurum Valili(cid:3)i ise kaymakamlı(cid:3)ın

(cid:1)>(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1):-)(cid:2)/>(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)
(cid:1)?(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)?-)(cid:2)/(cid:1)(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
(cid:1)@(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)>-)(cid:2)//(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
/A(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)@-)(cid:2)/5(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
/(cid:1)(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/A-(cid:24))(cid:2)/@(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
122 ERLER, M. Yavuz

haberini 4 A(cid:3)ustos’ta Dâhiliye Nezaretine duyurmu(cid:1)tur.22 Tortum Kazası’ndan
gönderilen haberlerin Erzurum Valili(cid:3)i’nce Dâhiliye Nezareti’ne her defasında
takribi 10 günlük bir gecikmeyle yollandı(cid:3)ı anla(cid:1)ılmaktadır. Bu durum telgraf
hattının Erzurum-Tortum arasında olmadı(cid:3)ı ya da selden dolayı hasara u(cid:3)radı(cid:3)ı
ihtimalini akla getirmektedir. Bu durumda yetkililerin kasıtlı bir ayak sürüme
manevrasından çok ileti(cid:1)imin beraberinde getirdi(cid:3)i yetersizli(cid:3)in sorgulanması daha
mantıklı olsa gerektir.

23 Haziran 1326 tarihinde ise (cid:2)spir Kazasına ba(cid:3)lı Ahponohi ve Suzahova
adlı köylerde a(cid:1)ırı ya(cid:3)ı(cid:1)lar nedeniyle olu(cid:1)an selin 1 de(cid:3)irmen, 1 ev ve 1 çocu(cid:3)un
ölümüne sebebiyet verdi(cid:3)i, felaketten 6 gün sonra Valili(cid:3)e bildirilmi(cid:1)tir. (cid:2)spir
Kaymakamlı(cid:3)ı, köylülerin ekili arazisinde ne oranda hasarın meydana geldi(cid:3)inin
belirlenmesi için, Erzurum Valili(cid:3)inden yardım talebinde bulunmu(cid:1)tur.23 Aynı gün
yani 23 Haziran 1326 tarihinde Kı(cid:3)ı Kazasına ba(cid:3)lı Mezreplad köyünde ya(cid:3)murun
yol açtı(cid:3)ı sel ve dolu nedeniyle ekili arazilerin zarara u(cid:3)radı(cid:3)ı belirtilmektedir.
Herhangi bir hayati kaybın olmadı(cid:3)ı belirtilen afetin hasar tespitinin sonradan
tahkik ettirilece(cid:3)i Dâhiliye Nezaretine Valilikçe bildirilmi(cid:1)tir.24 Henüz Pasinler’de
meydana gelen selin yaraları sarılamadan 26 Haziran 1326’da bu defa, Horosönü
Köyünde dolu ya(cid:3)ı(cid:1)ı nedeniyle ekili arazide bir miktar hasar meydana geldi(cid:3)ine
dair Keskim kazası Kaymakamından bilgi alınmı(cid:1)tır. 25

Sonuç itibariyle Erzurum Sanca(cid:3)ına ba(cid:3)lı bulunan (cid:2)spir, Keskin, Kı(cid:3)ı,
Pasinler ve Tortum, kazalarında meydana gelen sel ve dolu kaynaklı felaket halk
ve devlet arasında yo(cid:3)un bir irtibatın da olu(cid:1)umuna zemin hazırlamı(cid:1)tır. Devlet
yetkililerinin yazı(cid:1)malarından anla(cid:1)ılaca(cid:3)ı üzere birinci önceli(cid:3)i insan kayıpları
olu(cid:1)turmaktadır. Kamu binaları, yerle(cid:1)im alanları ve ekili arazide meydana gelen
hasar da yazı(cid:1)malarda dikkat çeken di(cid:3)er hususlardır. Erzurum Sanca(cid:3)ına ba(cid:3)lı
bulunan kazalardaki ileti(cid:1)imin ço(cid:3)unlukla seri bir (cid:1)ekilde yapılmasına kar(cid:1)ın bazı
köy ve kazalarda gecikmelerin oldu(cid:3)u gerçe(cid:3)ini telgraf metinlerindeki tarih
kayıtlarından ö(cid:3)renmek mümkün olmu(cid:1)tur.

b.Erzincan Sanca(cid:2)ında Meydana Gelen Afetler

Erzincan Sanca(cid:3)ına ba(cid:3)lı Erzincan kasabası, Kemah Kazası, Kuruçay
Kazası, Refahiye Kazası ve Tercan Kazası ve bazı civar köylerinin 18 Haziran
1326 tarihi itibariyle sel ve doludan dolayı bir felaket ya(cid:1)adıkları haber alınmı(cid:1)tır.
18 Haziran 1326 tarihinde ba(cid:1)layan ya(cid:3)mur ve dolu 20 Haziran 1326’ya kadar iki
gün boyunca aralıksız ya(cid:3)mı(cid:1) ve sel olu(cid:1)masına neden olmu(cid:1)tur. Bütün Erzincan

//(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/(cid:1)-(cid:24))(cid:2)=(cid:2)8#(cid:7)(cid:20)(cid:8)(cid:23)(cid:20)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)
/5(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)5-)(cid:2)/@(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)(cid:2)
/=(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)//-)(cid:2)/=(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)(cid:2)
/<(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)(cid:1)/-)(cid:2)/:(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)(cid:1)5/:(cid:24)
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008
Me(cid:1)rutiyet (cid:2)daresi Altında Erzurum Sel Baskını, 1910. 123

Kasabasını istila eden sel suları birçok ev, dükkân ve zahire ma(cid:3)azalarına zarar
vermi(cid:1)tir. Sel suları, Erzincan Kasabası içinde bulunan bir evi yıkmı(cid:1), 4–5 evi de
yıkılma dercesine getirmi(cid:1)tir. Sel felaketi, Erzincan Kasabasına hem civar bulunan
Horan köyünde 30, Can Ahmet köyünde 24, Arar köyünde de 36 evi harap ederek
oturulmaz hale getirmi(cid:1)tir. Horat köyünde iki (cid:1)ahsın bo(cid:3)uldu(cid:3)u ve ekili arazilerin
tahrip oldu(cid:3)u da Erzincan’dan bildirilen haberler arasında yer almı(cid:1)tır. Erzincan
içinden geçen Gö(cid:3)ne deresinin önceden sel felaketine kar(cid:1)ı kenarlarının
peki(cid:1)tirildi(cid:3)i ancak, 18 Haziran’da meydana gelen selde bu çalı(cid:1)manın yetersiz
kaldı(cid:3)ı yöre idarecilerinin ifadelerinde yer almaktadır. Gökyüzünde beliren kesif
bulutların yeni bir sele neden olabilece(cid:3)inden yörede bulunan çay ve dere
yataklarının peki(cid:1)tirilmesine yönelik taleplerde yine yöre idarecilerinden
gelmi(cid:1)tir.26 20 Haziran 1326’da öncelikli yardım talebi, yöre idarecilerinden
gelmi(cid:1)tir. Gerçekle(cid:1)tirilen yüzeysel ara(cid:1)tırmalar neticesinde ilk etapta 5.000
kuru(cid:1)luk bir yardım talebi yapılmı(cid:1)tır.27 Yöre ile ilgili olarak bir di(cid:3)er yardım talebi
yine idarecilerden 26 Haziran 326 tarihinde 30.000 kuru(cid:1)luk bir mebla(cid:3) olarak
gelmi(cid:1)tir. Ancak bu yardım talebi 25 Temmuz 326 tarihinde Erzurum Vali naibi
(cid:4)akir tarafından Dâhiliye Nezaretine iletilmi(cid:1)tir.28 21 Haziran 326’da gece vakti
tekrar ta(cid:1)an Va(cid:1)kird Çayı, Horan köyünü bir kez daha harap etmi(cid:1)tir. Erzincan’da
bulunan askeri birliklerin ve i(cid:1)çilerin (her gün 5.000 kuru(cid:1) alarak) 21 Haziran 326
günü sabahtan ak(cid:1)ama kadar Va(cid:1)kird Çayının kenarlarını peki(cid:1)tirmek için
u(cid:3)ra(cid:1)tıkları da yine yöre idarecilerinden gönderilen telgraf metinlerinde yer alan
bilgiler arasındadır. Va(cid:1)kird çayı kenarına yapılacak olan set in(cid:1)ası içinse 5.00
liralık bir mebla(cid:3)a ihtiyaç duyuldu(cid:3)u da yine yöre idarecilerinin talepleri arasında
yer almı(cid:1)tır. 29 26 Haziran 326 tarihinde Erzurum Valisi Celal, Erzincan’da ya(cid:1)anan
sel felaketi nedeniyle yöre idarecilerinden aldı(cid:3)ı bilgiyi Dâhiliye Nezaretine
aktarmı(cid:1)tır. Buna göre özetle: “Erzincan Sokaklarının çamurla doldu(cid:3)u ve
Belediye’nin kasaba merkezini temizlemeye gücünün yetmeyece(cid:3)i” belirtilmi(cid:1)tir.
Aynı yazıda ayrıca, Erzincan sokaklarındaki çamur birikintilerinin kı(cid:1) mevsimi
gelmeden temizlenmesi gerekti(cid:3)i ifade edilmektedir. Hükümet yardımlarının ise bu
tür çalı(cid:1)malar için gerekecek olan mebla(cid:3)ın temininde yetersiz kaldı(cid:3)ı; bu yüzden
bir “(cid:2)ane Komisyonu” kurulması gerekti(cid:3)i konusu da Dâhiliye Nezaretine
ula(cid:1)tırılan bilgiler arasında yer almaktadır.30 1 Temmuz 326 tarihinde sel
felaketinin bilânçosu belirginlik kazanmaya ba(cid:1)lamı(cid:1)tır. Buna göre Erzincan ve
civarında sel felaketine u(cid:3)rayan yerler de meydana gelen hasar, 682.175 kuru(cid:1)
olarak belirlenmi(cid:1)tir. Ayrıca vakfı bulunmayan bir cami, yıkılan köprülerin tamiri,
yıkılan 92 ev ve sel felaketine u(cid:3)rayanlara gerek gıda gerekse ziraat yapabilmeleri
için gerekli olan tohum bedeli olarak toplam 1.830 liraya gereksinim oldu(cid:3)u

/:(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/5-)(cid:2)/A(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
/>(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/<-)(cid:2)/A(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:)(cid:2)6-(cid:13)(cid:22).(cid:25)(cid:3)(cid:13)(cid:15)(cid:21)(cid:15)(cid:3)(cid:14)(cid:12)(cid:16)(cid:12)(cid:6)(cid:21)(cid:3)(cid:21)*(cid:21)(cid:22)(cid:3)(cid:10)#(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:3)(cid:28)(cid:20)(cid:18))(cid:18)(cid:22)(cid:3)
(cid:13)(cid:31)(cid:21)(cid:6)(cid:12)(cid:22)###$(cid:3)
/?(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/=-)(cid:2)/<(cid:2)1(cid:4)(cid:13)(cid:13)(cid:7)"(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
/@(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/:-)(cid:2)//(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)(cid:2)
5A(cid:2)-78(cid:24))(cid:2)0$9(cid:3)1(cid:27)(cid:24))(cid:2)(cid:31)(cid:6)(cid:24)(cid:2)(cid:1):;(cid:1))(cid:2)*(cid:19)%(cid:2)/>-)(cid:2)/:(cid:2)$(cid:18)"(cid:9)(cid:6)(cid:18)(cid:12)(cid:2)5/:(cid:24)
Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal Of International Social Research
Volume 1/2 Winter 2008