meslek yüksekokulu öğrencilerinin öz-yeterlilik düzeyleri ile problem çözme düzeyleri arasındaki ...

101 Pages·2015·5.92 MB·Turkish

T.C.
HALİÇ ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MESLEK YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİNİN ÖZ-YETERLİLİK
DÜZEYLERİ İLE PROBLEM ÇÖZME DÜZEYLERİ ARASINDAKİ
İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

ÖZLEM DEMİRBAŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ

HEMŞİRELİK

DANIŞMAN
Prof. Dr. NECMİYE SABUNCU

İSTANBUL – 2014
iv

I.TEŞEKKÜR
Yüksek lisans eğitimim ve tezimi hazırladığım süre içerisinde bilgi ve sabrı ile
bana sürekli yol gösteren, güler yüzünü ve desteğini esirgemeyen Danışmanın değerli
hocam Prof. Dr. Necmiye Sabuncu' ya,
Her zaman olduğu gibi tez çalışmam sırasında da maddi manevi desteklerini
esirgemeyen aileme,
Tezimi yürüttüğüm süre zarfında desteklerini ve yardımlarını esirgemeyen okul
yöneticileri ve öğrencilere,
Teşekkürü bir borç bilirim.

Özlem DEMİRBAŞ
iii
II. İÇİNDEKİLER
Sayfa
I.TEŞEKKÜR iii 
II. İÇİNDEKİLER iv 
III. KISALTMALAR VE SİMGELER vi 
IV. ŞEKİL, RESİM VE TABLOLARIN LİSTESİ vii 
i. Tablolar Listesi vii 
1. ÖZET 1 
2. SUMMARY 2 
3. GİRİŞ VE AMAÇ 3 
4. GENEL BİLGİLER 6 
4.1. Öz-yeterlilik Kavramı 6 
4.1.1. Öz-yeterliliğin Tanımı 6 
4.1.2. Öz-yeterlilik Kavramının Doğuşu 7
4.1.3. Öz-yeterlilik Kavramının Önemi, Özellikleri, Kapsamı ve Faydaları 8
4.1.4. Öz-yeterlilik Nasıl Oluşur ve Kaynakları Nelerdir? 11
4.1.4.1. Ustalık Tecrübesi ya da Kişisel Performans Deneyimleri 12 
4.1.4.2. Başkalarının Deneyimleri ya da Dolaylı Deneyimler 12
4.1.4.3. Sözel İknâ ya da Sözel Teşvik 12
4.1.4.4. Duyuşsal Deneyim ya da Fizyolojik Durumların Kontrolü 13
4.2. Problem Çözme 13
4.2.1. Problem, Problem Çözme ve Problem Çözme Becerisi Kavramlarının Tanımı
13
4.2.2. Problem Çözmenin Önemi, Özellikleri, Kapsamı ve Faydaları 15
4.2.3. Problem Çözme Süreci 18
4.2.4. Problem Çözmeye İlişkin Yaklaşım, Kuram, Model ve Teknikler 20
4.2.5. Problem Çözme Becerilerini Etkileyen Faktörler 21
4.2.6. Problem Çözme Becerilerinin Geliştirilmesi 22
4.3. Öğrencilerde Öz-yeterlilik ve Problem Çözme 23
4.4. Öz-yeterlilik ve Problem Çözme Düzeyini Etkileyen Faktörler 30
4.4.1. Cinsiyet 30
4.4.2. Yaş 33
4.4.3. Sınıf 35
iv
4.4.4. Gelir Düzeyi 36
4.4.5. Eğitim Düzeyi 37
4.5. Öz-yeterlilik ile Problem Çözme Arasındaki İlişki 39
5. GEREÇ VE YÖNTEM 44 
5.1. Araştırmanın Amacı ve Tipi 44
5.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman 44
5.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi 44
5.4. Araştırmaya Katılma Kriterleri 44
5.5. Araştırmanın Değişkenleri 44
5.6. Veri Toplama Araçları 44
5.6.1. Kişisel Bilgi Formu (KBF) (Ek 1) 45
5.6.2. Öz-Etkililik-Yeterlilik Ölçeği (ÖEYÖ) (Ek 2) 45
5.6.3. Problem Çözme Envanteri (PÇE) (Ek 3) 45
5.7. Verileri Toplama Yöntemi 46
5.8. Etik İlkeler 46
5.9. Araştırmanın Sınırlılıkları 47
5.10. Verilerin Değerlendirilmesi 47
6. BULGULAR 48 
7. TARTIŞMA 62 
8. SONUÇ VE ÖNERİLER 69 
8.1. Sonuçlar 69
8.2. Öneriler 70
9. KAYNAKLAR 71 
10. EKLER 84 
Ek 1. Kişisel Bilgi Formu (KBF) 84
Ek 2. Öz-Etkililik-Yeterlilik Ölçeği (ÖEYÖ) 85
Ek 3. Problem Çözme Envanteri (PÇE) 87
Ek 4. Şişli Meslek Yüksekokulundan Alınan İzin 90
Ek 5. Etik Kurul Onayı 91
11. ÖZGEÇMİŞ 92 

v
III. KISALTMALAR VE SİMGELER
DB Davranışa Başlama
DS Davranışı Sürdürme
DT Davranışı Tamamlama
EM Engellerle Mücadele
KBF Kişisel Bilgi Formu
KK Kişisel Kontrol
OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
PISA Uluslararası Öğrence Değerlendirme Programı
ÖEYÖ Öz-Etkililik-Yeterlilik Ölçeği
PÇE Problem Çözme Envanteri
PÇYG Problem Çözme Yeteneğine Güven
PSI Problem Solving Inventory
SES Self-Efficacy Scale
SML Sağlık Meslek Lisesi
YK Yaklaşma Kaçınma
vi
IV. ŞEKİL, RESİM VE TABLOLARIN LİSTESİ
I. TABLOLAR LISTESI

Tablo 6.1. Öğrencilerin Sosyo-Demografik Özelliklerinin Dağılımı (N=614) 49 
Tablo 6.2. Öz-Etkililik-Yeterlilik Ölçeği (ÖEYÖ) ve Problem Çözme Envanterinin
(PÇE) Alt Boyutları ve Toplam Ölçek Puanları (N=614) 51 
Tablo 6.3. Öğrencilerin Öz-Yeterlilik Ölçeği ile Problem Çözme Envanteri Arasındaki
Korelasyon (N=614) 52 
Tablo 6.4. Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre ÖEYÖ ve PÇE Toplam ve Alt Grup Puan
Ortalamaları Arasındaki İlişki (N=614) 54 
Tablo 6.5. Öğrencilerin Yaş Gruplarına Göre ÖEYÖ ve PÇE Toplam ve Alt Grup Puan
Ortalamaları Arasındaki İlişki (N=610) 56 
Tablo 6.6. Öğrencilerin Sınıflarına Göre ÖEYÖ ve PÇE Toplam ve Alt Grup Puan
Ortalamaları Arasındaki İlişki (N=614) 57 
Tablo 6.7. Öğrencilerin Gelir Düzeyine Göre ÖEYÖ ve PÇE Toplam ve Alt Grup Puan
Ortalamaları Arasındaki İlişki (N=614) 59 
Tablo 6.8. Öğrencilerin Daha Önceki Eğitimlerine Göre ÖEYÖ ve PÇE Toplam ve Alt
Grup Puan Ortalamaları Arasındaki İlişki (N=604) 60 
vii
1. ÖZET
Araştırma; meslek yüksekokulunda eğitim gören öğrencilerin öz-yeterlilik
düzeyleri ile problem çözme düzeyleri arasındaki ilişkiyi araştırmak amacıyla
tanımlayıcı ve ilişkisel olarak planlandı. Eylül 2013 – Haziran 2014 tarihleri
arasında; İstanbul ilinde bir meslek yüksekokulu’nda öğrenim görmekte olan,
araştırmaya gönüllü olarak katılıp anket sorularını eksiksiz yanıtlayan 614
öğrenci ile yapıldı. Veriler; Şubat 2014 - Mayıs 2014 tarihleri arasında Kişisel
Bilgi Formu, Öz-Etkililik-Yeterlilik Ölçeği (ÖEYÖ) ve Problem Çözme
Envanteri (PÇE) ile toplandı. Verilerin analizinde; SPSS 21.0 programı, frekans
ve yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma ve alt-üst değerleri gibi tanımlayıcı
istatistikler, Spearman’s sıra korelasyonu, bağımsız t testi, Kruskall Wallis testi,
Cronbach alfa güvenilirlik analizi kullanıldı. Anlamlılık düzeyi α=0,05 olarak
seçildi; sonuçlar %95 güven aralığında, p<0,05 anlamlılık düzeyinde
değerlendirildi. Öz-Etkililik-Yeterlilik ve Problem Çözme düzeyleri arasında
düşük (0,25<|r=-0,496|<0,50) düzeyde negatif (r<0) ve anlamlı ilişki tespit edildi
(p<0,01). ÖEYÖ ile sınıf değişkeni arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
olduğu; ancak ÖEYÖ ile cinsiyet, yaş, gelir düzeyi, önceki eğitim değişkenleri
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı bulundu. PÇE ile cinsiyet,
sınıf ve daha önceki eğitim değişkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki olduğu; ancak PÇE ile yaş ve gelir düzeyi değişkenleri arasında istatistiksel
olarak anlamlı bir ilişki olmadığı bulundu. Kız öğrencilerin problem çözme
düzeylerinin erkek öğrencilere göre, 2. Sınıf öğrencilerinin öz-yeterlilik ve
problem çözme düzeylerinin 1. Sınıf öğrencilerine göre; Düz Lise, Anadolu
Lisesi ve İmam Hatip Lisesi öğrencilerinin problem çözme düzeylerinin Sağlık
Meslek Lisesi ve Meslek Lisesi mezunu öğrencilere göre daha iyi olduğu
bulundu.

Anahtar kelimeler: MYO, Meslek Yüksekokulu, Öğrenci, Öz-Etkililik-
Yeterlilik, Problem Çözme.
1
2. SUMMARY
Examination of the Relationship Between the Levels of Self-Efficacy ve
Problem Solving of Vocational School Students
This research was planned descriptive ve relational in order to examine the
relationship the levels of self-efficacy ve problem solving of vocational school
students. It was held with 614 students who was being teached in Istanbul Sisli
Vocational School, who participated voluntarily in the research ve answered the
survey questions completely between September 2013 – January 2014. Data
were collected by Personal Information Form, Self-Efficacy Scale (SES) ve
Problem Solving Inventory (PSI) between February – May 2014. In the analysis
of data, SPSS 21.0 programme, descriptive statistics like frequency ve
percentage, arithmetic mean, standard deviation, ve min-max values, Spearman's
rank correlation, independent t test, Kruskal Wallis test, Cronbach's alpha
reliability analysis were used. The signaficance level was chosen as α=0,05; the
results were evaluated within 95% confidence interval ve p<0,05 signaficance
level. It was found that there was a significant (p<0,01) relation in low level
(0,25<|r=0,496|<0,50) in negative direction (r<0) between the levels of SES and
PSI in scale basis. It was found that there was a significant relation between SES
and class variable but no significant relation between SES and sex, economic
level, previous educational level; and that there was a significant relation
between PSI and sex, class and previous educational level but no significant
relation between PSI and age and economic level. It was found that the problem
solving levels of female students were better than male students; the self-
efficacy and problem solving levels of 2nd class students were better than 1st
class students; the problem solving levels of the students educated from High
School, Anatolian High School and Vocational Religious High School were
better than the students educated from Vocational Health High School and
Vocational High School.

Key words: Vocational School, Junior Technical College, Student, Self-
Efficacy, Problem Solving.
2
3. GİRİŞ VE AMAÇ
Yeterlilik, bireyin yaptığı işte istenilen düzeye ulaşması, işinin gerekli kıldığı
bilgi ve kabiliyete sahip olması, yaptığı işin veriminin artması ve sürekliliğinin
sağlanması açısından önemlidir (Tasçı, 2006). Bandura (1997) ve Zimmerman (1996),
öz-yeterliliği; “bireyin belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize
edip, başarılı olarak yapma kapasitesi hakkında kendine ilişkin yargısı” olarak
tanımlanmıştır (Aktaran: Tarakçı, 2009). Öz-yeterlilik, sosyal öğrenme kuramının temel
kavramı olup bireyin kendinin farkında olması ve yapması gereken performans ile kendi
kapasitesini karşılaştırıp duruma göre harekete geçmesidir. Bireyin karşılaştığı
güçlüklerde nasıl başarılı olabileceğine ilişkin kendisi hakkında inancıdır (Afacan,
2010). Öz-Etkililik-Yeterlik (ÖEY) kavramı ilk kez ünlü psikolog Albert Bandura
tarafından 1977 yılında, “Bilişsel Davranış Değişimi” kapsamında ileri sürülmüştür.
Güçlü bir kişisel yeterlilik hissinin; daha sağlıklı olma, daha yüksek başarı ve daha
sosyal bütünleşme ile ilişkili olduğu bulunmuştur (Akt: Yiğitbaş ve Yetkin, 2003;
Kaplan ve Şimşek, 2008; Otacıoğlu, 2008; Bozkurt, 2009; Gökdoğan ve ark., 2009).
Genel anlamda, bireyin sahip olduğu yetkinliklerini, bir görevin gereklerini yerine
getirebilmek açısından ne düzeyde yeterli gördüğü, öz-yeterlik olarak tanımlanmaktadır.
Öz-yeterlilik, bireyin yetkinliklerine dair yaptığı kapsamlı bir değerlendirme ve yargının
neticesinde oluşur. Birey, içinde bulunduğu ortamın gerekliliklerine cevap verebilmek
için sahip olduğu yetenek ve becerileri, kişilik özelliklerini, bilgi ve deneyim düzeyini,
motivasyonunu, kısacası yetkinliklerini irdeler (Türk, 2008). Bireyin kişilik özellikleri,
yaşantıları algılama gücü, olaylar karşısındaki tutumu ve değerleri de bireyin problem
çözme becerisini önemli ölçüde etkilemektedir (Yazıcı, 2011).
Problem; bireylerin ya da toplumların karşılaştığı, başarıya ulaşmak için
çözülmesi zorunlu güçlüklerdir. Birey, yaşamının başlangıç yıllarında daha çok
ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik yalın ve basit problemlerle karşılaşırken, ileriki
yıllarda daha karmaşık nitelikte çok yönlü problemlerle karşı karşıya gelmektedir. Bu
problemler ne ölçüde cesaretle karşılanır ve çözülebilirse, bireyin yaşama uyumu da o
ölçüde başarılı olur. Özellikle bireyin iş yaşamında karşılaştığı problemlere çözüm
getirebilmesi hem kendine olan güvenini arttıracak, hem de iş yaşamında olumlu yönde
3