TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN IV. SERÎ — No. 1 MENTEŞE BEYLIĞÎ 13-15 İNCİ ASIRDA GARBÎ KÜÇÜK ASYA TARİHİNE AİT TETKİK PAUL WİTTEK Türkçeye çeviren O. ş. GÖKYAY TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ - ANKARA 1 9 4 4 TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI PUBLICATIONS DE LA SOCIETE D’HISTOIRE TURQUE 1. Seri Fiatı K. 1 PİRÎ REİS ; Ameıîka hailizsı...................................................... 1400 2 PİRÎ REİS : Kitabı Bahriye ........................................................ 2500 *) 3 NASUHİSSİLÂHÎ : Irakayn Seferi *) 4 İBNİ BÎBÎ .. Seîçuk tarihi n. Seri *) 1 CÜVEYNI : Tarihi Cihanküşa (3 cilt) *) 2 REŞİDEDDİN : Camiüttevarih 3 Baypars Tarihi...................................................................... 100 4 ISFAHÂNÎ: Selçuk Tarihi.......................................................... 250 5 Vekayi (Babur’un Hatıratı) I. Cilt .......................................... 350 *) 6 Humayunnâme 7 TANBURÎ ARUTİN : Tahmas Kulu Han’ın Tevarihi . . . . 50 8 SADRUDDİN EBÜLHASAN ALİ : Ahbar üd-Devlet İs-Sel- çukıyye.......................... 150 9 KALOST ARAPYAN : Rusçuk Ayanı Mustafa Paşa’nm hayatı ve kahramaulıkları . . . . 50 10 Abdi tarihi ....................................................................................... 100 *) 11 Vekayi (Babur’un Hatıratı) II. cilt '*) 12 Abu’l-Farac tarihi. ,111. Serî *) 1 Aksaraî tezkiresi *) 2 . Neşrî tarihi IV. Seri 1 P. WİTTEK : Menteşe Beyliği V. Seri 1 REMZİ OĞUZ ARIK : Alacahöy - ha. ..iyatı 1935 raporu (türkçe 750 Kö fransızca 1000 K*) 2 HÂMİT KOŞAY: AîacahÖyûk hafrîyafı 1936 raporu (turkçe ve almanca ................. 750 3 Dr. Ş. AZİZ KANSU : Etiyokuşu hafriyatı raporu (türkçe ve fransızca) ....................................... 250 4 HÂMİT KOŞAY : Pazarh hafriyatı raporu ( turkçe ve fransızca* ) .................................................. 25Ö MENTEŞE BEYLİĞİ TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN IV. SERÎ — No. 1 MENTEŞE BEYLİĞ 13-15 İNCİ ASIRDA GARBİ KÜÇÜK ASYA TARİHİNE AfT TETKİK PAUL WİTTEK Türkçeye çeviren o. Ş. GÖKYAY TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ - ANKARA 1 9 4 4 Bu eser, Alman Arkeoloji Enstitüsünün İstanbul Şubesi ta rafından “ İstanbul Haberleri ,, serisinin 2 inci cfiz’ü olarak ve Johann Heinrich Mordtmann’m hâtırasına ithaf edilmek suretiyle 1934 de yayınlanmıştır. İ Ç İ N D E K İ L E R Önsöz......................................................................................VII İlâveler ve düzeltmeler.......................................................XIII Kısaltmalar...........................................................................XVI I. — Nlcaea hükümeti zamanmda (1204-1261 ) Bi zans Selçuklu hudutları....................................................... 1 II. — Garbî Küçük Asya’nın Türkler tarafından fethi 14 III. — Menteşe’nin iptidaları........................................ 24 IV. — Osmanlılar tarafından ilk zaptına kadar (1390- 91) Menteşe Beyliği............................................................. 56 V. — Timur tarafından ihyasından Osmanlılar tara fından kat'î zaptına kadar (1402-1424)......................... 87 VI. — Osmanlılar zamanında Menteşe eyaleti . . . 102 VII. — Kültür tarihine d a ir ........................................110 VIII. — Kitabeler ........................................................ 132 IX. — Menteşe Beylerinin sikkeleri.........................154 X. — Menteşe Eli’nin tarihî topoğrafisine dair . . 160 Zeyil I: Müneccimbaşı’dan, Menteşe sülâlesi hakkın- daki fasıl,.................................................................................172 Zeyil II; Şikârî Şehnamesi'nden örnek....................175 Zeyil III: Neseb cetveli................................................... 177 Zeyil IV: Zaman cetveli..................................................- 179 indeks (Kişi adları).......................................................183 „ (Yer adları)............................................. 188 Ö N S Ö Z Önümüzdeki eserin, ötekilerden uzakta, süreksiz bir Ana dolu BeffIiği’nin ancak pek parça halinde ve katiyetsiz şekilde taslağı çizilebilen tarihini teşkil eden mevzuu, ancak ait oldu ğu ve tarihçe aydmlatılmasına başlıca ve hususi bir tarzda yardım ettiği daha büyük bir münasebet dolayısiyle ehemmi yet kazanıyor. Bu münasebete kısaca işaret etmemiz hoş görülsün. 13 üncü ve hemen onu takip eden asırda Küçük Asya'da. teşekkül eden öteki Türk Beylikleri gibi Menteşe Beyliği de inkişafını, iki asır önce yarımadayı İslâmlık hesabına fethetmiş olmakla beraber sonradan Selçuk hükümeti zamanında yük sek İslâm kültür ananeleri ile teessüs eden bir devlet idaresi lehine uç muhafızlıkları vazifesine geri sürülmüş olan muharip unsurların, şimdi idareyi yeniden çekip ellerine almış olmala rına borçludur. Şarkî Roma Bizans hudut muharipliği gibi bu Türk Uç muhafızlığı da İslâm memleketlerinde vazıh şekilde ayırdedilmiş bir unsur olup, ikisi de daimi temasları, hayat şartlarının benzerliği ve birbirine girift ananeler dolayısiyle sıkısıkıya münasebettar tezahürler arzediyor. Bu suretle bu eser Bizatinistik cihetten de, bilhasaa H. Gregoir’ın Akrites destanına hasrettiği tedkikleri ve P. M o u t a v t c h i e v ’in Bizans askerî timarları hakkındaki araştırmasiyle en muvaffak şekilde ortaya konmuş ve tam bir alâka uyandırmış olan bir tedkik çevresine girmiş bulunuyor. Bu tedkiklerin tam ehem miyeti ancak büyük siyasi ve kültüre ait değişikliklerin, hu dutların ve dahilin birbirlerine karşı oynadıkları roller ile izah edilmesi takdirinde, neticelerinin umumi tarih seyrinde tertip- lenmesile meydana çıkmış olur. Rûm - Türklerine gelince bun ların tarihi önce, cihan tarihi bakımından o kadar mühim olan Osmanlı imparatorluğunun da varlığını borçlu olduğu, bu kar şılıklı tesirin tamamiyle hükmü altındadır. Fakat bizzat Os- manlı imparatorluğunda da iç siyaset ve kültür bakımından karşılıklı tesirlerin izleri devam edip gider. Hıristiyanlığa karşı hudutlar, evvelce nasıl Fırat’tan Garbı Küçük y4s^a’ya. kadarsa