Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 8

14 Pages·2016·4.58 MB·Spanish

Itsas
IBAIETA, Beñat: “Zumaiako Hiru Anai batelaren inguruan”,
Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco
, 8,
Untzi Museoa-Museo Naval, Donostia-San Sebastián, 2016, pp.
183-195.
Zumaiako Hiru Anai batelaren inguruan

Beñat Ibaieta
Euskal Bateleroen Elkartea
Zumaiako Beduola Elkartea

Recep.: 17.03.16
BIBLID [1136-4963 (2016), 8; 183-195] Acep.: 06.04.16

Resumen

Este artículo se refiere al batel Hiru Anai construido en Deba en 1928. El objetivo de este trabajo es
dar a conocer la información recogida sobre esta embarcación en base a la entrevista que se realizó
a su propietario Akeliño Osa. Se quiere resaltar la importancia de poner en valor el patrimonio
marítimo material e inmaterial a la hora de recuperar una embarcación. No se trata solo de recuperar
el casco, sino también su historia y su modo de navegar.

Palabras clave: batel, construcción naval, patrimonio marítimo, patrimonio inmaterial, Hiru Anai.

Laburpena

Artikulu hau 1928an Deban egin zen Hiru Anai batelari buruz idatzia da. Hiru Anai batelari egin genion
indusketa eta bere jabea zen Akeliño Osari egin genion elkarrizketa baten ondorioz atera dugun
informazio bilketa azaltzea izan da helburua. Artikulu honen bidez ontzi bat berreskuratzean itsas
ondarearen balore materiala eta inmateriala indarberritzeko garrantziaz kontzientziatu nahi dugu, hau
da, ontzia berreskuratu baina bere historia eta nabigatzeko era ere.

Gako-hitzak: batela, ontzigintza, itsas ondarea, ondare ez-materiala, Hiru Anai.

Abstract

This article discusses information on the batel (rowing boat) Hiru Anai, built in Deba in 1928, compiled
in an interview with its owner Akeliño Osa. The purpose is to raise awareness of the importance of
making use of tangible and intangible maritime assets when recovering vessels; the aim should not
only be to recover the actual vessel, but also its history and the way it was handled.

Keywords: batel, shipbuilding, maritime heritage, intangible heritage, Hiru Anai.
Beñat Ibaieta

1. SARRERA

Ni, Beñat Ibaieta, Zumaian jaio nintzen eta bertan bizi naiz. Zumaiako Beduola Elkarteko kidea naiz
eta Euskal Bateleroen Elkarteko zuzendaria. Egurrezko ontziak berreskuratzea dugu helburu gure
Itsas Ondarea galdu ez dadin eta hortarako Zumaiako Udalak Beduola Elkarteari utzitako lokalean
gordetzen ditugu gure ustez balio handia duten ontziak eta tresnak.

Batela euskal kostaldeko arrantza-ontzietan txikiena da. Eginkizun askotarako erabili izan da
(arrantza, garraioa, etb.). Arrantzaleen ontzi partikular hau, ontzi handiak itsasora irteten ez zirenean
portu inguruan arrantzan eta lanean jarraitzea zen.

Bere luzera 4 eta 6 metrotako artekoa zen eta 1.50 metrotako zabalera zuten gutxi gora behera. 3-tik
4 tosta izaten zuten eta marinel batek ibiltzeko aukera ematen zuen, nahiz eta bi edo hiru marinelek
osatzen zuten eskifaia. Bi korastadunak izan daitezke edo txopa ebakikoak (popa espejo). Garai
batetan sahietsak, zerratutako haritz egurrekin eginak izaten ziren gure kostaldean,baina azkarrago
egiteko, ia modu industrialean, egositako saihetsak erabiltzen ziren, arkaziaz eginak batez ere.
Aurreko brankagainaren aurka jarritako mazta bakarrak “zapi herena” (vela al tercio) motako bela bat
eusten zuen eta haizeaz ederki baliatzen ziren nabigatzeko.

XX. mendearen hasieran, aisialdiko ontzi gisa erabiltzen zuten kostaldeko herrietan eta mendearen
erdialdera betirako baztertu zen belaren erabilera, arraunez bakarrik ibili ahal izateko forma
egokiagoak egiten hasi zirenean.

Hiru Anai batela Narrondo ibaian.
Argazkia: Javier Carballo, 1995.

Azken urteetan ontzi honekiko interesa handitzen joan da eta horri ezker oraindik zapi-hereneko belak
ikusi ahal dira Kantauriko kostaldean. Itsas ondarearekiko sentikortasuna duten pertsonei ezker,
zurezko hainbat batel gorde ahal izan dira.

2013ko apirila aldera, Hiru Anai batelaren inguruan interesa piztu zitzaigun bere egoera zaila ikusiz,
bere jabeak mantendu ezin eta desegin egin behar zutela jakin genuenean. Laster konturatu ginen
ontzi honek zuen balore inmaterialataz eta materialataz. Segidan ahal genuen informazio guztia
biltzen hasi ginen bere benetako balorea ezagutu nahian. Jarraian ezagutaraziko dizuegu Hiru Anai
batelaren inguruan egin dugun ikerketa, hausnarketa eta informazio bilketa.

2. AURREKARIAK

Urteetan ikusi dugu zumaiarrok Hiru Anai motorra Narrondo ibai ertzean lotuta eta Zumaiako ontzi
historikoa izan da.

2013ko apirilaren amaieran Hiru Anai batela eskeini zioten Beduola Elkarteari, baina arazo bat
zegoen, ez zen elkarteko atetik sartzen. Egunak joan eta etorri irtenbide bat aurkitu nahian ibili ginen
buru belarri. Ia 6 metroko luzera du Hiru Anai batelak eta zailtasun handiak zeuden tokia lortzeko.
184
Maiatzean hasieran konturatu ginen egun batetik bestera Hiru Anai batela falta zela ibaian. Ibai bazter
guztiak arakatu eta gero bilatu genuen Oikiako erriberan, motorra kenduta eta su emateko prest.

Tratu batetara iritsi ginen su eman behar zionarekin eta motorrarekin bera geratu zen baina kaskoa
guk eraman genuen berreskuratzeko asmoarekin.

Auzolanean nola hala zuloak tapatu eta uretara bota genuen berriz eta Beduaraino jetsi genuen
bertako estaka batzuetan utzi genuen lotuta momentuan ez bait geneukan atoian eramateko ontzirik.

Hurrengo egunean ostirala zen eta itxasgora zela Joserramon Elosuaren laguntzarekin batela
Zumaiaraino jeitsi genuen. Atoian lotu txikotarekin eta Narrondo ibaian lotu genuen beste estaka
batzuetan.

Larunbat goizean arranplara hurbildu genuen eta lehorrean geratu zenean ur azpian geratzen den zati
guztia garbitugenion. Urteak zeramatzan mantenurik egin gabe eta zuen lapazorri eta ostra kantitatea
ikaragarria zen.

Batela txukundu eta gero informazio guztia aurkitu behar genuela eta lehenik batelaren nagusia zen
Akeliño Osarengana jo genuen.

Hiru Anai batela Oikiako erriberan, motorra kenduta eta Hiru Anai batelaren kaskoa garbitzen Zumaiako arranplan.
su emateko prest. 2013ko maiatza. Arg: Beñat Ibaieta. 2013ko maiatza. Arg: Beñat Ibaieta.

3. AKELIÑO OSAREKIN ELKARRIZKETA

Akeliño Osa Elosua (Zumaia, 1930/05/27 - 2015/12/19), Hiru Anai batelaren jabea izan zen. Zumaian
San Jose kalean jaio zen Akeliño, aita arrantzalea zuen eta gaztetatik hasi zen laguntzen itsasorako
joan etorrian. Igeltseroa izan da lanbidez, baina bere bizitza osoan itsasoan ibili izan da arrantzan Hiru
Anairekin. Elkarrizketa Zumaian egin nion 2013ko maiatzaren 22an.

Beñat: Nola lortu zenuen batela?
Akilino: 60 duro.
B: 60 duro. Ta ze urtetan dao inda hori?
A: Hori? 39-ian.
B: 39-ian. Urte pillua, ia 100 urte zazkak ordun…
A: Horrek 100 bat horrek hoixe dazka: Uain betire…
B: Bai fibra jarri ta bestiak eta… Baño barruko kostillake

gordiñak dituk, ez?
Argazkia: German Azumendi.
185
Beñat Ibaieta

A: Bai bai, neuk ere hori, bakik, neure igeltserua nitxuan ta beti txalupa ta txalupa ta beti arraunian ta
masillatu ta dana neuk inda hori, hori ondo zaitutako txalupa dek uain arten.
B: Hori lehen batel-batela izango huanba?
A: Batela huan hori!
B: Ta geora jarri motorra.
A: Hori ya…dirua jarri genianian.
B: Hori da. Ta motorrare zuek jarri zenioten?
A: Bai, motor hori dek hirugarrena o laugarrena uain dakana.
B: Joño, Ditter bat zitxakan ez?
A: Bai, txalupa o motorra onak e? Hori lehenbizikua erosi genian motorra, este… Urpe-k intzian, motor
txikidxa, hiru zaldikua o… arraunian laga ta motorrian. Ta geo bostekua.
B: Hori belan ibiltzekore jarrita eongoek ba?
A: Baita! Gure atta zana belan ibiltzeuan ta ni nitxuan haren aiudantia. Zeatikan gaztiena ni nitxuan ta
attare zahartu inhuan ta amak esate zian: “Attai laundu!”. Normala.
B: Ta ni hire familikua ite nauk ordun, Juanito Porte nere attona ta zu haren lehengusu propioa. Gu
hire parian bizi gaituk uain.
Ta hori erosi zien zuen aitak eta, Debatik motor hori e?
A: Ba Deban intzien hori bi anaiek intzien, errepublika aldekuak, lanik ez, paruan ta intzien, ta geo pos
gerra bukau zanian o, batonbatek esango zidxon ta geo erosita ziok, 60 duro.
B: Ta nola ekarri zenduen, arraunian ekarri al tzenduen?
A: Ez!!
B: Karruan?
A: Urtain o bahuan orduan txoferra.
B: Urtain, txoferra?
A: Bai, hori David Urtain ta bakarra ziok, arreba bat bakarrik, beste danak hil ditxuk. Ta hori intzien
eta… Deban hori erosi zien eta konpadxo batea ba ze esangoiat nipa... Kontzentrazidxua galduit.
B: Bai lasai motel!
A: Hi hortaz, Juanito Porteren...hori Txapartegi Elosua.
B: Biloba. Txapartegi, Elosua. Bai.
A: Ta ni Osa Elosua. Haren ama ta nere ama ahizpak.
B: Ba guri eskeini ziguen Joxemari nolada lehen zaitze zizuna batela? Joxemari, hemen herriko
munizipala izandakua o...
B: Bai aguzila izandakua o. Ta harek guri eskeini zigun baño guk ya hor zazkau, astilero bat bezela
montau diu hemen zean, Maria ta Jose ondoko lokal batian ta zazkau sartuta bost batel, egurrezkuak
ta uain sartu nahi diu seigarrengo bat ta Beduan indako azkenengua, Proes-enare guk zakau...
A: Hodxekin onena txalupa ez alperrik galtzian neretzako. Hik hori hartzia o kontserbatzia o dek ba...
anai bat o…
B: Bai nik hori kontserbauko diat hi.
A: Baña txalupa hori ondo ziok, lo que pasa es que nei abilidadia juntzikan zaitzeko ta nik bajatzeko ta
bakik, batez txikatu ta beti txikatu gabe ta horrela ibiliek hori.
B: Baiba.
A: Baña apaejuak ta krixto danak barruan zabek e.
B: Hi ba nik hori jaso ingo diat ta gainea hitzein diat… Ba esangoizut aber, Primitibok bihar
galdetukoizu ia utziko zenian.
B: Ta gaur jun in nauk bazpaene Oikira hurbildu, ta uaindik nola euria indiken eztik moztu ta etziok
sua eman. Ta esantziot: “Hi, hau hartzia, kaskua hartzia bai altzaukat?” Ta: “Bai, Akilinoi
galdeukoziot”. “Ba, hi nike ezautzeiat Akilino ta galdeukoziot nike bazpaene”.
A: Ah.
B: Hartuko diapa hi, eskerrikasko, eskerrikasko!
A: Pozik hartu.
186
Akeliño Osa eta Evaristo Osa.
Argazkia: Javier Carballo,
Zumaia, 2003ko uztaila.

Olaizola eta Akeliño Osa.
Argazkia: Javier Carballo,
Zumaia, 2006ko abuztua.

B: Bai, bai.
A: Dek erraminta bat… horrenbeste urtian ibili ta ibili ta ibili ta…desguazea o konpadxo batea jutia dek
ba ni kanposantoa jutia, iual iual…
B: Bai ba, pena, bai bai…
B: Hori konpondukoiu, gañea egurra atea ta…
A: Ba 60 duro kostatu huan, ta arrezkeotik milaka euro emantziuk horrek.
B: Arraian.
A: Arraiakin, bai ba. Ta leheno esan diatena, motorrare arraunian huan, belanda. Beste danakin
belanda ibiltzehuan hori.
B: Bai ba, hola jarriko diu, lehen bezela. Bai pentsa, nik hemen zakat…
A: Horrek izena dik Hiru Anai, Tres Hermanos erderaz.
B: Tres Hermanos dek baita hori?
A: Bai ba, erderaz Tres Hermanos. Orduan ez huan euskeraz jartzeikan.
B: Hau dek neria, lehenoko belakinda.
A: A belan, la ostia.
B: Ibili ingo huan hori gañea.
187
Beñat Ibaieta

A: Belan ertetze genian hemendik honea, parada hemen izandek beti. Eskailera hemen donen hortan,
ta hego haizia zanianda, hik esan dekena, dana belanda, poparian earki jute giñuan la ostia, arraunian
jun o.
B: Belan alde earra zitxon.
A: Joe... ta geo motorra beranduo jarri giñun zeatikan orduane dana mouan diruik ez gitxakean guke
itxian ta oaindikane akordatze nauk 10.000 pezta arrebai eskatu nitxuan, Bilbon bizi huan ta 10.000
pezta motorreako eskatu nitxuan baño gizonak etziun eman.
B: Ta papelak ba al zizkak enbarkazio horrek?
A: Bai.
B: Hik dazkak itxian o?
A: Bai itxian baziok.
B: Ba pasako nauk geo gabian eo ta..
A: Ez, beitukoiat.
B: Bale.
A: Zeatikan atta zanak...papel danak zaharrak han zizkat, oain, nun zaudeken etzekit baño bazekit.
B: Bale, bai bilatu ta martxan jarrikoiu hori.
A: Bai, konforme.
B: Bale eskerrikasko.
A: Bai.
B: Hurrun arte, aio!

Akeliño Osa Hiru Anai batelean. Zumaia, 1994. Argazkia: Javier Carballo.

4. EZAUGARRIAK

Akeliñorekin elkarrizketa eduki eta gero informazio pilabat jaso genuen eta guztia idatzi eta hurrengo
lanak egiten hasi ginen. Batelaren paperak aurkitzera joan ginen Getariko kapitaniara, “Hojas de
asiento” deritzona. Hiru Anairen papelak han zeuden 3garren listako liburu zahar batean, kostatu
zitzaigun kapitaina eta neri aurkitzea.

188
Getariako Kapitanian aurkitutako Hiru Anai ontziaren “Hoja de asiento” deritzona.

189
Beñat Ibaieta

190
191