MEDENÎ KANUN DIŞINDAKİ KANUNLARDA DÜZENLENMİŞ TAŞINIR REHNİ ÇEŞİTLERİ* Alper ...

42 Pages·2017·0.38 MB·Turkish

by  Gazi Depo

MEDENÎ KANUN DIŞINDAKİ KANUNLARDA
DÜZENLENMİŞ TAŞINIR REHNİ ÇEŞİTLERİ*
Alper UYUMAZ**
ÖZET
Rehin, alacaklıya alacağı için teminat sağlayan aynî bir haktır. Bu hak, alacağın
vadesinde ödememesi durumunda alacaklının rehin konusu şeyi sattırarak elde edi-
len bedelden alacağını öncelikle elde etmesini sağlar. Rehin hakkının konusu, kural
olarak eşyadır. İstisnaen alacak ve haklar üzerinde de rehin hakkı kurulması mümkün
kılınmıştır. Taşınmaz rehni, Türk Medenî Kanununda ayrı başlık altında düzenlenmiş-
se de taşınır rehni için böyle genel bir düzenleme yoktur. Ancak Türk Hukukunda yer
alan taşınır rehni çeşitleri Medenî Kanunda düzenlenenler ile sınırlı değildir. Medenî
Kanun dışındaki Kanunlarla düzenlenmiş taşınır rehni çeşitleri de söz konusudur.
Bunlar, Ticarî İşlemlerde Taşınır Rehni, Gemi Rehni, Deniz Ödüncü, Hava Aracı
Rehni, Maden İşletme Haklarının ve Maden Cevherinin Rehni, Umuma Açık Yerlerin
İşletilmesinden Doğan Kamu Alacakları İçin Bu Yerlerdeki Eşyalar Üzerinde Rehin,
Tarım Kredi Kooperatifl erinin Ortaklarına Verdiği Kredilerden Doğan Alacakları İçin
Rehin Hakkı, şeklinde sıralanabilir. Bu çalışmada, anılan rehin hakları, Türk Medenî
Kanunundaki rehne ilişkin düzenlemeden ayrılan yönleri ile incelenmiştir. Özellikle,
yapılan son kanun değişikliği ile önemli değişiklikler getiren Ticarî İşlemlerde Taşınır
Rehni Kanunu detaylı şekilde incelenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Rehin, Aynî Teminat, Taşınır Rehni, Teslimsiz ve Sicilli Ta-
şınır Rehni, Taşınır İpoteği
CHATTEL PLEDGES IN OTHER CODES APART FROM
TURKISH CIVIL CODE
ABSTRACT
Pledge, is a right in rem which provides security to the creditor. This right
authorizes the creditor to be sold an auction of the subject of a pledge in the event of
non-payment and to have his or her debt privileged. The subject of a pledge is generally
a property. Exceptionally, the subject of a pledge can be rights or claims. Even if the
immovable pledge was regulated in Turkish Civil Code under a separate section, the
movable pledge was not regulated in this way. By the way, the chattel pledges which are
 Bu makale, yazarın Motorlu Taşıt Rehni (cid:3444)s(cid:3444)ml(cid:3444) doktora tez(cid:3444)nden yararlanılarak hazırlanmıştır.
 Yrd. Doç. Dr., S.Ü. Hukuk Fakültes(cid:3444) Medenî Hukuk Anab(cid:3444)l(cid:3444)m Dalı Öğret(cid:3444)m Üyes(cid:3444),
[email protected]
Yayın Kuruluna Ulaştığı Tar(cid:3444)h : 05/05/2017
Yayınlanmasının Uygun Görüldüğü Tar(cid:3444)h:20/12/2017
Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4 49
Medenî Kanun Dışındak(cid:3444) Kanunlarda Düzenlenm(cid:3444)ş Taşınır Rehn(cid:3444) Çeş(cid:3444)tler(cid:3444)
regulated in Turkish Civil Code are not the half of it. There are further chattel pledges
which are regulated in other codes. These chattel pledges are, The Chattel Pledge
at Commercial Transactions, Mortgage of Ship, Marine Loan, Mortgage of Aircraft,
The Pledge of the Royalty of Mining Rights and Mineral Ore, Pledges over Things
in Public Places Arising from Running These Places, Pledges Arising from Credits
Which Are Provided for Partners of Agriculture Credit Cooperatives. In this study,
these pledges were examined for their diff erences from pledges which are regulated in
Turkish Civil Code. Especially, the chattel pledge at commercial transactions which
was regulated with a new law amendment was examined with its details.
Keywords: Pledge, Real Collateral, Chattel Pledge, Registered Chattel Pledge
without Delivery, Chattel Mortgage
GİRİŞ
Roma hukukunda bel(cid:3444)rg(cid:3444)n b(cid:3444)r uygulaması olan ve günümüz hukuk s(cid:3444)s-
temler(cid:3444)ne kadar k(cid:3444)ş(cid:3444)sel b(cid:3444)r tem(cid:3444)nat çeş(cid:3444)d(cid:3444) olarak gelen kefalet, borçlunun, bor-
cunu ödememes(cid:3444) durumunda söz konusu olur. Kefalette kef(cid:3444)l, borçtan k(cid:3444)ş(cid:3444)sel
olarak sorumlu olacağını alacaklıya karşı yüklenmekted(cid:3444)r. Bu dönemde, k(cid:3444)ş(cid:3444)
üzer(cid:3444)nde (cid:3444)cranın mümkün olması yanında söze ver(cid:3444)len kıymet, k(cid:3444)ş(cid:3444)sel tem(cid:3444)-
natları, aynî tem(cid:3444)natlara göre daha çok (cid:3444)t(cid:3444)bar ed(cid:3444)l(cid:3444)r hâle get(cid:3444)rm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Ancak,
günümüzde, değ(cid:3444)şen değer yargıları, aynî (nesnel) tem(cid:3444)natları esk(cid:3444)s(cid:3444)nden çok
daha fazla kullanılır hâle get(cid:3444)rm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bugün, borçlunun veya borçluyu tem(cid:3444)n
eden üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n verd(cid:3444)ğ(cid:3444) söze güvenden çok k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n para (cid:3444)le ölçüleb(cid:3444)l(cid:3444)r
ve objekt(cid:3444)f olarak bel(cid:3444)rl(cid:3444) b(cid:3444)r değere sah(cid:3444)p olan malı üzer(cid:3444)ndek(cid:3444) reh(cid:3444)n hakkı
alacaklının daha kolay tatm(cid:3444)n ed(cid:3444)lmes(cid:3444)n(cid:3444) sağlamaktadır. Z(cid:3444)ra, aynî tem(cid:3444)natta,
k(cid:3444)ş(cid:3444)sel olarak kefalet sened(cid:3444)ndek(cid:3444) m(cid:3444)ktar kadar sorumlu olan kef(cid:3444)l(cid:3444)n yer(cid:3444)n(cid:3444),
aynî b(cid:3444)r güvence; bu anlamda borç (cid:3444)ç(cid:3444)n tem(cid:3444)nat göster(cid:3444)len genell(cid:3444)kle b(cid:3444)r eşya
almaktadır. Alacaklıya aynî b(cid:3444)r tem(cid:3444)nat sağlayan reh(cid:3444)n hakkı, alacağın vade-
s(cid:3444)nde ödememes(cid:3444) durumunda alacaklının reh(cid:3444)n konusu eşyayı sattırarak elde
ed(cid:3444)len bedelden alacağını öncel(cid:3444)kle elde etmes(cid:3444)n(cid:3444) sağlayan aynî ve mutlak b(cid:3444)r
haktır.
Reh(cid:3444)n hakkının konusu kural olarak eşyadır. Medenî Kanun, (cid:3444)st(cid:3444)snaî
olarak b(cid:3444)r kısım haklar üzer(cid:3444)nde de reh(cid:3444)n hakkı kurulmasına (cid:3444)mkân sağla-
mışsa da, haklar üzer(cid:3444)ndek(cid:3444) reh(cid:3444)n tekn(cid:3444)k anlamıyla b(cid:3444)r aynî hak olarak kabul
50 Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4
Alper UYUMAZ
ed(cid:3444)lmemekted(cid:3444)r1. Medenî Kanun, reh(cid:3444)n hakkını düzenlerken taşınmaz reh-
n(cid:3444) (MK.m.850-938) ve taşınır rehn(cid:3444) (MK.m.939-972) ayırımını esas almış;
haklar üzer(cid:3444)ndek(cid:3444) rehn(cid:3444) (MK.m.954-961) (cid:3444)se taşınır rehn(cid:3444)n(cid:3444)n altında bu re-
h(cid:3444)n türünün b(cid:3444)r çeş(cid:3444)d(cid:3444) g(cid:3444)b(cid:3444) düzenlem(cid:3444)şt(cid:3444)r. Medenî Kanunun genel s(cid:3444)stemat(cid:3444)ğ(cid:3444)
d(cid:3444)kkate alındığında, taşınır eşya-taşınmaz eşya ölçütünden hareket ed(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444)
söyleneb(cid:3444)l(cid:3444)r. Taşınır eşya-taşınmaz eşya ayırımını, salt eşyanın taşınab(cid:3444)l(cid:3444)rl(cid:3444)-
ğ(cid:3444)ne bağlamak çok tutarlı olmayacağından, bu ayırımın tesp(cid:3444)t(cid:3444)nde sosyal ve
ekonom(cid:3444)k (cid:3444)ht(cid:3444)yaçlar da nazara alınmalıdır. Günümüzde, taşınab(cid:3444)l(cid:3444)rl(cid:3444)ğe bağlı
bulunan taşınır eşya-taşınmaz eşya ayırımının, teknoloj(cid:3444)k gel(cid:3444)şmeler sonucu
sayıları gün geçt(cid:3444)kçe artan ve yapıları karmaşıklaşan eşya kavramı karşısın-
da esk(cid:3444) değer(cid:3444)n(cid:3444) korumadığı vurgulanmalıdır. Üstel(cid:3444)k bugün taşınmaz eşyanın
ekonom(cid:3444)k değerler(cid:3444)nden oldukça fazla ekonom(cid:3444)k değere sah(cid:3444)p pek çok taşınır
eşya bulunmaktadır. Ekonom(cid:3444)k değerl(cid:3444)l(cid:3444)kle b(cid:3444)rl(cid:3444)kte bazı taşınır eşya türler(cid:3444)n(cid:3444)n
b(cid:3444)r takım kamusal s(cid:3444)c(cid:3444)llere kayıt ed(cid:3444)l(cid:3444)yor oluşu, Medenî Kanunda taşınmaz
eşya (cid:3444)ç(cid:3444)n anlamını bulan temel (cid:3444)lke n(cid:3444)tel(cid:3444)ğ(cid:3444)ndek(cid:3444) bazı (cid:3444)lkeler(cid:3444)n, sözü geçen
taşınır eşya türler(cid:3444)ne de uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu bakımdan, bu
çalışmada, Medenî Kanun dışında d(cid:3444)ğer Kanunlarla düzenlem(cid:3444)ş olan, özell(cid:3444)kle
b(cid:3444)r s(cid:3444)c(cid:3444)le tesc(cid:3444)l(cid:3444) mümkün olan taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)tler(cid:3444)n(cid:3444)n, özell(cid:3444)kle Ticari İşlem-
lerde Taşınır Rehni Kanunu2 çerçeves(cid:3444)nde yen(cid:3444) get(cid:3444)r(cid:3444)len taşınır rehn(cid:3444) türler(cid:3444)n(cid:3444)n
(cid:3444)ncelenmes(cid:3444) uygun görülmüştür.
II. MEDENÎ KANUNDA DÜZENLENMİŞ
TAŞINIR REHNİ ÇEŞİTLERİ
Türk Medenî Kanununun Eşya Hukuku k(cid:3444)tabının sınırlı aynî haklar
(cid:3444)s(cid:3444)ml(cid:3444) (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444) kısmının üçüncü bölümünün üst başlığı, “taşınır rehni” olarak
bel(cid:3444)rlenm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bu başlıktan sonra, taşınır rehn(cid:3444) olarak “teslime bağlı re-
1 Oft(cid:3444)nger, Karl/ Bär, Rolf, Das Sachenrecht, Das Fahrn(cid:3444)spfand, Art. 884-918, 3. Aufl age,
Zür(cid:3444)ch 1981, Systemat(cid:3444)scher Te(cid:3444)l, N. 22; Oft(cid:3444)nger, Karl, Kommentar zum Schwe(cid:3444)zer(cid:3444)schen
Z(cid:3444)v(cid:3444)lgesetzbuch, IV. Band. Das Sachenrecht, Das Fahrn(cid:3444)spfand, Art. 884-918, 2. Aufl age,
Zür(cid:3444)ch 1952, Systemat(cid:3444)scher Te(cid:3444)l, N. 22. Ayrıca bkz., Foëx, Bénéd(cid:3444)ct, Le Contrat de Gage
Mob(cid:3444)l(cid:3444)er, Francfort 1997, s. 27 vd. Köprülü, Bülent/ Kanet(cid:3444), Sel(cid:3444)m, Sınırlı Aynî Haklar,
2. Bası, İstanbul 1982-1983, s. 441; Oğuzman, Kemal M./ Sel(cid:3444)ç(cid:3444), Özer/ Oktay-Özdem(cid:3444)r,
Sa(cid:3444)be, Eşya Hukuku, 16. Bası, İstanbul 2013, s. 987; W(cid:3444)eland, Carl, Aynî Haklar (Çev.
İsma(cid:3444)l Hakkı Karafakı), Kısım II, Ankara 1949, s. 745; Vel(cid:3444)dedeoğlu, Hıfzı Veldet, Türk
Medenî Hukuku 3. Bası, İstanbul 1963, s. 806; Saymen, Fer(cid:3444)t Hakkı/ Elb(cid:3444)r, Hal(cid:3444)d Kemal,
Türk Eşya Hukuku Dersler(cid:3444), 2. Baskı, İstanbul 1963, s. 690; Tek(cid:3444)nay, Selahatt(cid:3444)n Sulh(cid:3444),
Menkul Mülk(cid:3444)yet(cid:3444) ve Sınırlı Aynî Haklar, İstanbul 1994, s.146; Ayan, Mehmet, Eşya
Hukuku, III, Sınırlı Aynî Haklar, 8. Baskı, Konya 2017, s. 319; Ertaş, Şeref, Yen(cid:3444) Türk
Medenî Kanunu Hükümler(cid:3444)ne Göre Eşya Hukuku, 7. Baskı, Ankara 2006, s. 559; Serozan,
Rona, Taşınır Eşya Hukuku, 2. Bası, İstanbul 2007, s. 334, 355.
2 RG., 28.10.2016, S. 29871.
Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4 51
Medenî Kanun Dışındak(cid:3444) Kanunlarda Düzenlenm(cid:3444)ş Taşınır Rehn(cid:3444) Çeş(cid:3444)tler(cid:3444)
hin” (MK.m.939, 941-949), “hayvan rehni” (MK.m.940/I), “bir sicile tes-
cili zorunlu olan taşınırlar üzerinde rehin” (MK.m.940/II), “hapis hakkı”
(MK.m.950-953), “alacaklar ve diğer haklar üzerinde rehin” (MK.m.954-
961), “rehin karşılığı ödünç verme işi ile uğraşanlarla yapılan rehin sözleş-
mesi” (MK.m.962-969) ve “rehinli tahvil” (MK.m.970-972) düzenlenm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
Türk hukukunda taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)tler(cid:3444), Medenî Kanunda düzenlem(cid:3444)ş olan
ve yukarıda sayılan taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)tler(cid:3444) (cid:3444)le sınırlı değ(cid:3444)ld(cid:3444)r. Ancak, Medenî
Kanun ve d(cid:3444)ğer kanunlarla düzenleme altına alınan taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)tler(cid:3444),
kanun koyucu tarafından düzenlenenler (cid:3444)le sınırlıdır ve aynî haklara hâk(cid:3444)m
olan “sınırlı sayı ilkesi (numerus clausus)” gereğ(cid:3444)nce, kanunda öngörülmüş
taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)tler(cid:3444) dışında yen(cid:3444) taşınır rehn(cid:3444) türler(cid:3444)n(cid:3444)n üret(cid:3444)lmes(cid:3444) mümkün
değ(cid:3444)ld(cid:3444)r3.
Medenî Kanunun 939 ve devamı maddeler(cid:3444)nde sayılan taşınır rehn(cid:3444) tür-
ler(cid:3444), b(cid:3444)rb(cid:3444)rler(cid:3444)nden farklı özell(cid:3444)klere sah(cid:3444)pt(cid:3444)rler. Bu ayırıma rağmen kanun
koyucu, sözü geçen taşınır reh(cid:3444)nler(cid:3444)n(cid:3444), taşınmazlardan farklı olarak sırf taşın-
mazların kapsamına g(cid:3444)rmemeler(cid:3444) sebeb(cid:3444)yle, taşınmaz rehn(cid:3444) dışında b(cid:3444)r bütün
olarak “Taşınır Rehni” ortak başlığı altında düzenlem(cid:3444)şt(cid:3444)r. Y(cid:3444)ne, kanun koyu-
cu, taşınır rehn(cid:3444) başlığı altında, taşınmaz rehn(cid:3444)n(cid:3444)n aks(cid:3444)ne, “Genel Hükümler”
bölümüne yer vermem(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bununla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte, Medenî Kanunun tesl(cid:3444)me bağlı
taşınır rehn(cid:3444)ne (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n hükümler(cid:3444) (cid:3444)ncelend(cid:3444)ğ(cid:3444)nde, bu hükümler(cid:3444)n bünyes(cid:3444)ne uy-
gun düştüğü ölçüde Medenî Kanunda düzenlens(cid:3444)n düzenlemes(cid:3444)n d(cid:3444)ğer taşınır
rehn(cid:3444) türler(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n de uygulanab(cid:3444)l(cid:3444)r olduğu (cid:3444)fade ed(cid:3444)lmel(cid:3444)d(cid:3444)r4. Ancak, kanun ko-
yucu, tesl(cid:3444)me bağlı rehne (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n kuralları, taşınmaz rehn(cid:3444)n(cid:3444)n aks(cid:3444)ne ayrıntılı
düzenlemed(cid:3444)ğ(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n, çeş(cid:3444)tl(cid:3444) taşınır rehn(cid:3444) türler(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n uygulanacak hükümler(cid:3444)n
tesp(cid:3444)t(cid:3444)nde boşluklarla karşılaşılmaktadır. Bu sorunun g(cid:3444)der(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n öğret(cid:3444)-
3 Zobl, D(cid:3444)eter, Berner Kommentar IV, Das Sachenrecht, Das Fahrn(cid:3444)spfand, Systemat(cid:3444)scher
Te(cid:3444)l und Art. 884-887 ZGB, Bern 1982, N. 291; Tuor, Peter/ Schnyder, Bernhard/ Schm(cid:3444)d,
Jörg/ Rumo-Jungo, Alexandra, Das Schwe(cid:3444)zer(cid:3444)sche Z(cid:3444)v(cid:3444)lgesetzbuch, 13. Aufl age, Zür(cid:3444)ch-
Basel-Genf 2009, s. 1154; Oft(cid:3444)nger/ Bär, Systemat(cid:3444)scher Te(cid:3444)l, N. 31; Me(cid:3444)er-Hayoz, Arthur,
Berner Kommentar zum Schwe(cid:3444)zer(cid:3444)sche Pr(cid:3444)vatrech, IV. Band, Sachenrecht, 5. Aufl age,
Bern 1981, N. 77; Köprülü/ Kanet(cid:3444), s. 443-444; Ayan, s. 262; Esener, Turhan/ Güven, Kudret,
Eşya Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2008. s. 477.
4 W(cid:3444)eland/ Karafakı, s. 696; Saymen/ Elb(cid:3444)r, s. 622; Ayan, s. 319; Oğuzman/ Sel(cid:3444)ç(cid:3444)/ Oktay-
Özdem(cid:3444)r, s. 990; Köprülü/ Kanet(cid:3444), s. 453; Esener/ Güven, s. 477; Serozan, Taşınır, s. 335;
Ertaş, s. 541; Gürsoy, Kemal T./ Eren, F(cid:3444)kret/ Cansel, Erol, Türk Eşya Hukuku, 2. Baskı,
Ankara 1984, s. 1091-1092; Cansel, Erol, Türk Menkul Rehn(cid:3444) Hukuku, Tesl(cid:3444)m Şartlı
Menkul Rehn(cid:3444), C. I, Ankara 1967, s. 18; Feyz(cid:3444)oğlu, Feyz(cid:3444) N. / Doğanay, Üm(cid:3444)t/ Aybay, Aydın,
Eşya Hukuku Dersler(cid:3444), İstanbul 1968, s. 228; Davran, Bülent, Reh(cid:3444)n Hukuku Dersler(cid:3444), İstanbul
1972, s.77; Aybay, Aydın/ Hatem(cid:3444), Hüsey(cid:3444)n, Eşya Hukuku, İstanbul 2009, s. 201-202; Karahasan,
Mustafa Reş(cid:3444)t, Yen(cid:3444) Türk Medenî Kanunu, Eşya Hukuku, C. II, İstanbul 2007, s. 270.
52 Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4
Alper UYUMAZ
de, taşınmaz rehn(cid:3444)n(cid:3444) düzenleyen genel n(cid:3444)tel(cid:3444)kl(cid:3444) hükümler(cid:3444)n (MK.m.869, 881/
II, 884, 887, 901/II), bünyes(cid:3444)ne uygun düştüğü ölçüde tüm taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)t-
ler(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n uygulanmasının mümkün olduğu savunulmaktadır5.
III. DİĞER KANUNLARDA DÜZENLENMİŞ
TAŞINIR REHNİ ÇEŞİTLERİ
Medenî Kanunda yer alan taşınır reh(cid:3444)nler(cid:3444) dışında çeş(cid:3444)tl(cid:3444) kanunlarda dü-
zenleme altına alınmış taşınır reh(cid:3444)nler(cid:3444) de bulunmaktadır. Bunların b(cid:3444)r kısmı,
taşınır rehn(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n kural olarak ben(cid:3444)msenen tesl(cid:3444)me bağlı reh(cid:3444)n (cid:3444)lkes(cid:3444)ne uygun
şek(cid:3444)lde, b(cid:3444)r kısmı (cid:3444)se taşınır (cid:3444)poteğ(cid:3444) olarak da adlandırılan tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z ve s(cid:3444)c(cid:3444)ll(cid:3444)
taşınır rehn(cid:3444) usulüyle taşınmaz rehn(cid:3444)ne benzer şek(cid:3444)lde düzenlenm(cid:3444)şlerd(cid:3444)r. Bu
yüzden, bu reh(cid:3444)n türler(cid:3444)n(cid:3444)n ayrı ayrı (cid:3444)ncelenmes(cid:3444) gerekl(cid:3444)d(cid:3444)r. Medenî Kanun
dışındak(cid:3444) Kanunlarda düzenlenm(cid:3444)ş olan d(cid:3444)ğer taşınır rehn(cid:3444) çeş(cid:3444)tler(cid:3444); Ticarî İş-
lemlerde Taşınır Rehni, Gemi Rehni, Deniz Ödüncü, Hava Aracı Rehni, Ma-
den İşletme Haklarının ve Maden Cevherinin Rehni, Umuma Açık Yerlerin
İşletilmesinden Doğan Kamu Alacakları İçin Bu Yerlerdeki Eşyalar Üzerinde
Rehin, Tarım Kredi Kooperatifl erinin Ortaklarına Verdiği Kredilerden Doğan
Alacakları İçin Rehin Hakkı şekl(cid:3444)nde sıralanab(cid:3444)l(cid:3444)r.
A) TİCARÎ İŞLEMLERDE TAŞINIR REHNİ
Taşınırların rehn(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n Medenî Kanunun temel prens(cid:3444)p olarak ben(cid:3444)mse-
d(cid:3444)ğ(cid:3444) z(cid:3444)lyetl(cid:3444)ğ(cid:3444)n devr(cid:3444) şartı (MK.m.939), t(cid:3444)carî hayatın gereks(cid:3444)n(cid:3444)mler(cid:3444)ne uygun
düşmez. Gerçekten, t(cid:3444)carî (cid:3444)şletmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n kred(cid:3444) kullanan ve karşılığında t(cid:3444)carî
(cid:3444)şletmes(cid:3444)n(cid:3444) reh(cid:3444)n gösteren tac(cid:3444)r(cid:3444)n menfaat(cid:3444)ne olan, borcunu, (cid:3444)şletme faal(cid:3444)yetle-
r(cid:3444) aracılığıyla yan(cid:3444) (cid:3444)şletmey(cid:3444) çalıştırarak ödemekt(cid:3444)r. Böylece tac(cid:3444)r, (cid:3444)şletmes(cid:3444)n(cid:3444)
(cid:3444)şlet(cid:3444)rken elde ett(cid:3444)ğ(cid:3444) gel(cid:3444)r (cid:3444)le borcunu ödeyeb(cid:3444)lecek, alacaklı da reh(cid:3444)n tem(cid:3444)natı
(cid:3444)le korunacaktır. Bu (cid:3444)mkânı sadece tac(cid:3444)re değ(cid:3444)l tac(cid:3444)r g(cid:3444)b(cid:3444) esnaf, ç(cid:3444)ftç(cid:3444) g(cid:3444)b(cid:3444) ben-
zer menfaat gruplarına da tanımak (cid:3444)sabetl(cid:3444) olacaktır. Z(cid:3444)ra, esnafın, (cid:3444)şletmes(cid:3444)n(cid:3444)
ya da (cid:3444)şletmes(cid:3444)ndek(cid:3444) taşınır değerler(cid:3444); ç(cid:3444)ftç(cid:3444)n(cid:3444)n, hayvanlarını tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z ve s(cid:3444)c(cid:3444)l-
l(cid:3444) b(cid:3444)r reh(cid:3444)n türü (cid:3444)le z(cid:3444)lyetl(cid:3444)ğ(cid:3444) devretmeden b(cid:3444)r borcu (cid:3444)ç(cid:3444)n tem(cid:3444)nat göstereb(cid:3444)lme-
s(cid:3444) menfaat(cid:3444)ne olacaktır. Bu hakkı sunulması bakımından menfaat çevreler(cid:3444)n(cid:3444)
daha da gen(cid:3444)şletmek mümkündür6.
5 Oğuzman/ Sel(cid:3444)ç(cid:3444)/ Oktay-Özdem(cid:3444)r, s. 990; W(cid:3444)eland/ Karafakı, s. 696; Gürsoy/ Eren/
Cansel, s. 1092; Cansel, Menkul, s. 18-19; Saymen/ Elb(cid:3444)r, s. 621; Köprülü/ Kanet(cid:3444), s.
453-454; Davran, Reh(cid:3444)n, s. 78; Ayan, s.319; Serozan, Taşınır, s. 335; Ertaş, Eşya, s. 541;
Karahasan, s. 270; Ergüne, Mehmet Serkan, Hukukumuzda Taşınır Rehn(cid:3444)n(cid:3444)n, Özell(cid:3444)kle
Tesl(cid:3444)me Bağlı Taşınır Rehn(cid:3444)n(cid:3444)n Kuruluşu, İstanbul 2002, s. 14.
6 TİTRK.m.3’e göre, bu şek(cid:3444)lde b(cid:3444)r reh(cid:3444)n sözleşmes(cid:3444), kred(cid:3444) kuruluşları (cid:3444)le tacir, esnaf, çiftçi,
üretici örgütü, serbest meslek erbabı gerçek ve tüzel kişiler arasında veya tacir ve/veya
Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4 53
Medenî Kanun Dışındak(cid:3444) Kanunlarda Düzenlenm(cid:3444)ş Taşınır Rehn(cid:3444) Çeş(cid:3444)tler(cid:3444)
Tesl(cid:3444)me bağlı reh(cid:3444)n kuralıyla bahsed(cid:3444)len amacın gerçekleşt(cid:3444)r(cid:3444)leb(cid:3444)lmes(cid:3444)
mümkün olmadığından kanun koyucuyu tesl(cid:3444)m koşulunun b(cid:3444)r d(cid:3444)ğer (cid:3444)st(cid:3444)snası
olarak ticarî işlemlerde taşınır rehnin(cid:3444)7 özel olarak düzenlem(cid:3444)şt(cid:3444)r. Böylece,
t(cid:3444)carî (cid:3444)şletmen(cid:3444)n b(cid:3444)r bütün hâl(cid:3444)nde rehned(cid:3444)leb(cid:3444)lmes(cid:3444) ve Kanunda8 sayılan bazı
taşınırlar (cid:3444)le değerler üzer(cid:3444)nde tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z ve s(cid:3444)c(cid:3444)ll(cid:3444) reh(cid:3444)n kurulması (cid:3444)mkânı doğ-
muştur (TİTRK.m.5, 5/II). Reh(cid:3444)n hakkının kuruluşuna (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n özell(cid:3444)kler(cid:3444) esas
alındığında bu özgün reh(cid:3444)n türünün yen(cid:3444) b(cid:3444)r tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z ve s(cid:3444)c(cid:3444)ll(cid:3444) taşınır rehn(cid:3444)
türü olarak Türk hukukuna kazandırıldığı (cid:3444)fade ed(cid:3444)leb(cid:3444)lmel(cid:3444)d(cid:3444)r9. Buna benzer
b(cid:3444)r reh(cid:3444)n türü b(cid:3444)r takım esaslı farklılıklarla (cid:3444)lk olarak ticarî işletme rehni10
adıyla 21.7.1971 tar(cid:3444)hl(cid:3444) ve 1447 sayılı “Ticarî İşletme Rehni Kanunu11” (cid:3444)le
esnafl ar arasında yapılab(cid:3444)l(cid:3444)r.
7 Bu konuda detaylı b(cid:3444)lg(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n bkz., Antalya, Gökhan/ Acar, Faruk, T(cid:3444)car(cid:3444) İşlemlerde Taşınır
Rehn(cid:3444), İstanbul 2017.
8 Bu kanunla kasted(cid:3444)len, T(cid:3444)carî İşletmelerde Taşınır Rehn(cid:3444) Kanunu’dur.
9 Ancak, 6750 sayılı Kanunda düzenleme bulunmayan hâllerde, 4721 sayılı Türk Medenî
Kanunun taşınır rehn(cid:3444)ne (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n hükümler(cid:3444) uygulanır (TİTRK.m.18).
10 Öncek(cid:3444) mevzuata göre, t(cid:3444)carî (cid:3444)şletme rehn(cid:3444) hakkında detaylı b(cid:3444)lg(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n bkz., Re(cid:3444)soğlu, Seza,
T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444) ve Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar, Ankara 1977; Türker, Erhan,
T(cid:3444)carî İşletme Rehn(cid:3444), Esk(cid:3444)şeh(cid:3444)r 1981; Kayıhan, Şaban, T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444), İstanbul 1996;
Erten, Al(cid:3444), Bankacılık Uygulamasında T(cid:3444)carî İşletme Rehn(cid:3444), Ankara 2001; Güven, Kudret,
T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444), Ankara 1984; Uyguner, Fevz(cid:3444)/ Nalbantoğlu, Cah(cid:3444)t, T(cid:3444)carî İşletme
Rehn(cid:3444) Kanununun Gerekçel(cid:3444)-Açıklamalı Şerh(cid:3444), İstanbul 1972; Antmen, Alpay, T(cid:3444)carî
İşletme Rehn(cid:3444), Ankara 2001; Akyazan, Sıtkı, T(cid:3444)carî İşletme Rehn(cid:3444), BATİDER., C. VIII, S.
4, 1976, s. 61-81; Omağ, Mer(cid:3444)h Kemal, Türk Hukukunda T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444), İİTİAD.,
S. 1, 1976, s. 187-206; Ertaş, Şeref, T(cid:3444)carî İşletme Rehn(cid:3444), Prof. Dr. İrfan Baştuğ Anısına
Armağan, İzm(cid:3444)r 2005, s. 39-50; Erzurumluoğlu, Erzan, T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444), ABD., S.
3, 1977, s. 439-448; Törüner, Ekrem, T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444)n(cid:3444)n Özell(cid:3444)kler(cid:3444) ve Uygulamada
Karşılaşılan Bazı Sorunlar, ABD., S. 4, 1981, s.672-703; Durmaz, Enver, T(cid:3444)carî İşletme
Rehn(cid:3444) Sözleşmes(cid:3444), TNBHD., S. 5, 1975, s. 15-18; Tanju, Fahrett(cid:3444)n, T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444)
Sözleşmes(cid:3444), TNBHD., S. 28, 1980, s. 6-9.
11 RG. 28.7.1971, S. 13909. TİRK.m.23 gereğ(cid:3444), yayımlandığı tar(cid:3444)hten altı ay sonra 28.1.1972
tar(cid:3444)h(cid:3444)nde yürürlüğe g(cid:3444)ren T(cid:3444)car(cid:3444) İşletme Rehn(cid:3444) Kanunu, 17.3.1909 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Fransız “Ticarî
İşletmenin Satımı ve Rehni Kanunu (Loi Relative À La Vente Et Au Nantissement Des
Fonds De Commerce)” örnek alınarak hazırlanmıştır. Fransız Hukuku açısından t(cid:3444)carî
(cid:3444)şletme rehn(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n bkz., Özsunay, Ergun, Fransız Hukukunda Kred(cid:3444) Tem(cid:3444)natı Olarak
T(cid:3444)carî İşletme Rehn(cid:3444), BATİDER., C. II, S. 4, 1964, s. 567 – 586; Re(cid:3444)soğlu, Seza, Menkul
İpoteğ(cid:3444), Tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z Menkul Rehn(cid:3444), Ankara 1965, s. 40 vd. Ayrıca bkz., Ille, Matth(cid:3444)as, D(cid:3444)e
S(cid:3444)cherungsübere(cid:3444)gnung (cid:3444)n Fällen m(cid:3444)t Auslandsberührung, http://home.un(cid:3444)-le(cid:3444)pz(cid:3444)g.de/
bank(cid:3444)nst(cid:3444)tut/f(cid:3444)les/dokumente/2000-07-13-01.pdf. Er(cid:3444)ş(cid:3444)m Tar(cid:3444)h(cid:3444): 25.04.2017, s. 9; Kurtoğlu,
Serda, Fransız Hukukunda Teçh(cid:3444)zat ve Âletler Üzer(cid:3444)nde Reh(cid:3444)n, İHFM., C. XXX, S. 3-4, 1964,
s. 814-826. T(cid:3444)carî (cid:3444)şletme rehn(cid:3444)ne benzer b(cid:3444)r şek(cid:3444)lde, kuruluş ve modern(cid:3444)zasyon kred(cid:3444)s(cid:3444)ne
tem(cid:3444)nat sağlamak amacıyla aletler ve teçh(cid:3444)zat üzer(cid:3444)nde tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z b(cid:3444)r reh(cid:3444)n türü olarak
kurulan bu müessese, İsv(cid:3444)çre Borçlar Kanununun 1900 tar(cid:3444)hl(cid:3444) (cid:3444)lk tasarısında öngörülmüştü.
1904 yılında (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444) tasarı çalışmaları sırasında bu müessese, mülk(cid:3444)yet(cid:3444) muhafaza kaydıyla
satış leh(cid:3444)ne tasarıdan çıkarılmıştır. Bkz., Davran, Bülent, Tesl(cid:3444)m Şartlı Menkul Rehn(cid:3444)-S(cid:3444)c(cid:3444)ll(cid:3444)
54 Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4
Alper UYUMAZ
düzenleme altına alınmıştı. Ayrıca, bu Kanunun 21. maddes(cid:3444) (cid:3444)le öngörülen
“Ticarî İşletme Rehni Sicili Hakkında Tüzük12” (cid:3444)le bu tüzüğün 18. maddes(cid:3444)
uyarınca çıkarılan “Ticarî İşletme Rehni Sicili Tüzüğünün Uygulanması Hak-
kında Yönetmelik13” de konuya (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n hükümler (cid:3444)çermekteyd(cid:3444). Ancak, kanun
koyucu tarafından 20.10.2016 tar(cid:3444)h(cid:3444)nde kabul ed(cid:3444)lerek 01.01.2017 tar(cid:3444)h(cid:3444)nde
yürürlüğe g(cid:3444)ren 6750 Sayılı Ticarî İşletmelerde Taşınır Rehni Kanunu (cid:3444)le bu
Kanun ve (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) mevzuat yürürlükten kaldırılmıştır (TİTRK.m.17, 20).
T(cid:3444)carî İşlemlerde Taşınır Rehn(cid:3444) Kanununun b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) maddes(cid:3444)ne göre, bu
kanunun amacı; tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z taşınır reh(cid:3444)n hakkının güvence olarak kullanımının
yaygınlaştırılması, bu rehne konu taşınırların kapsamının gen(cid:3444)şlet(cid:3444)lmes(cid:3444), taşı-
nır rehn(cid:3444)nde alen(cid:3444)yet(cid:3444)n sağlanması (cid:3444)le rehn(cid:3444)n paraya çevr(cid:3444)lmes(cid:3444)nde alternat(cid:3444)f
yolların sunulması suret(cid:3444)yle f(cid:3444)nansmana er(cid:3444)ş(cid:3444)m(cid:3444) kolaylaştırmaktır. Aynı mad-
den(cid:3444)n (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444) fıkrasına göre (cid:3444)se, bu kanun; taşınır varlıkları konu ed(cid:3444)nen (cid:3444)şlem-
lerde reh(cid:3444)n hakkının tes(cid:3444)s(cid:3444)ne, reh(cid:3444)n hakkının üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444)lere karşı hüküm (cid:3444)fade
etmes(cid:3444)ne, reh(cid:3444)nl(cid:3444) taşınır s(cid:3444)c(cid:3444)l(cid:3444)ne, reh(cid:3444)nl(cid:3444) alacaklılar arasında öncel(cid:3444)k hakkının
bel(cid:3444)rlenmes(cid:3444)ne, tarafl arın ve üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444)ler(cid:3444)n hak ve yükümlülükler(cid:3444)ne, reh(cid:3444)n
hakkının kullanımı (cid:3444)le reh(cid:3444)nl(cid:3444) (cid:3444)şlemlere (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n d(cid:3444)ğer usul ve esasları kapsar.
Kanun, b(cid:3444)r borca güvence teşk(cid:3444)l etmek üzere kurulan ve konusu bu kanun-
da sayılan taşınır varlıklar olan reh(cid:3444)nl(cid:3444) (cid:3444)şlemlere uygulanacaktır (TİTRK.m.1/
III). Ancak Kanun, sermaye p(cid:3444)yasası araçları (cid:3444)le türev araçlara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n f(cid:3444)nansal
sözleşmeler(cid:3444) konu ed(cid:3444)nen reh(cid:3444)n sözleşmeler(cid:3444) (cid:3444)le mevduat rehn(cid:3444)ne uygulanmaz
(TİTRK.m.1/IV). Ayrıca, tapu kütüğüne b(cid:3444)r nedenle tesc(cid:3444)l ed(cid:3444)lm(cid:3444)ş bulunan
taşınırlar bu Kanun kapsamından tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z ve s(cid:3444)c(cid:3444)ll(cid:3444) reh(cid:3444)ne konu olamazlar
(TİTRK.m.1/V).
Bel(cid:3444)rtmek gerek(cid:3444)r k(cid:3444), 6750 sayılı Kanun hükümler(cid:3444) kapsamında kurula-
cak olan rehn(cid:3444)n konusu, eşya hukuku anlamında söz konusu olan taşınır kav-
ramından daha gen(cid:3444)şt(cid:3444)r. Kanunun (cid:3444)sm(cid:3444), Ticarî İşlemlerde Taşınır Rehni (cid:3444)se de
Kanunda rehn(cid:3444)n kapsamına dâh(cid:3444)l sayılan unsurları düzenleyen 5. madden(cid:3444)n
başlığı; taşınır varlıklardır. Gerçekten, TİTRK.m.5’te sayılan, alacaklar, fikrî
ve sınaî mülkiyete konu haklar, her türlü kazançlar ve iratlar g(cid:3444)b(cid:3444) değerler
(cid:3444)se hukukî n(cid:3444)tel(cid:3444)kler(cid:3444) bakımından taşınır eşya olmak b(cid:3444)r yana eşya b(cid:3444)le sa-
yılmazlar14. Amacı t(cid:3444)carî (cid:3444)şlemlerde kred(cid:3444) sağlamak olsa b(cid:3444)le, b(cid:3444)r taşınır eşya
Menkul Rehn(cid:3444), T(cid:3444)caret ve Banka Hukuku Haftası 27 N(cid:3444)san-3 Mayıs 1959, s. 161-182, s. 163.
12 RG. 21.8.1972, S. 14283.
13 RG. 4.10.1972, S. 14326.
14 Ayan, s. 295. Ayrıca bkz., Antalya/ Acar, s. 5 vd.
Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4 55
Medenî Kanun Dışındak(cid:3444) Kanunlarda Düzenlenm(cid:3444)ş Taşınır Rehn(cid:3444) Çeş(cid:3444)tler(cid:3444)
üzer(cid:3444)nde kurulan reh(cid:3444)n hakkının sınırlı aynî hak n(cid:3444)tel(cid:3444)ğ(cid:3444)nde olduğu tartışma-
sızdır. Fakat, daha önce de (cid:3444)şaret ed(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) üzere15 haklar üzer(cid:3444)nde kurulan reh(cid:3444)n
hakkının gerçek anlamda b(cid:3444)r reh(cid:3444)n hakkı olup olmadığı hususu tartışmalıdır.
Bu tartışmaya rağmen, 6750 sayılı Kanunda taşınır varlık olarak tanımlanan
değerler üzer(cid:3444)nde kurulan hakkın sınırlı aynî hak olarak kabul ed(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) (cid:3444)fade
ed(cid:3444)lmel(cid:3444)d(cid:3444)r16.
Bu tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z ve s(cid:3444)c(cid:3444)ll(cid:3444) taşınır rehn(cid:3444)n(cid:3444)n konusu, taşınır varlıklardır. Üzer(cid:3444)n-
de reh(cid:3444)n hakkı kurulab(cid:3444)lecek taşınır varlıklar (cid:3444)se, kanunda, alacaklar, çok yıllık
ürün veren ağaçlar, fikrî ve sınaî mülkiyete konu haklar, hammadde, hayvan17,
her türlü kazanç ve iratlar, başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idarî izin
belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar18, kira gelirleri, kira-
cılık hakkı, makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinaları, elektronik
haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme te-
sisatı, Sarf malzemesi, stoklar, tarımsal ürün, ticaret unvanı ve/veya işletme
adı, ticarî işletme veya esnaf işletmesi, ticarî plaka ve ticarî hat, ticarî proje,
vagon, bu fıkrada sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır varlık,
hak ve paylı mülkiyet hakları şekl(cid:3444)nde sayılmıştır (TİTRK.m.5/I). Öncek(cid:3444)
TİRK.m.3’ün reh(cid:3444)n hakkının kapsamını düzenleyen hükmüne19 göre, Kanu-
nun bu hükmünün oradak(cid:3444) değerler(cid:3444) de kapsayacak şek(cid:3444)lde çok daha gen(cid:3444)ş b(cid:3444)r
düzenleme yaptığı görülmekted(cid:3444)r. Ancak, esk(cid:3444) TİRK.m.3 g(cid:3444)b(cid:3444) TİTRK.m.5’de
reh(cid:3444)n hakkının kapsamı yönünden get(cid:3444)r(cid:3444)lm(cid:3444)ş olan sayımın sınırlayıcı (tahd(cid:3444)dî)
olduğu savunulab(cid:3444)l(cid:3444)r20. Ayrıca, bu unsurlardan reh(cid:3444)n sened(cid:3444)nde yer alacak
15 Bkz. dn.1.
16 Kanununun Tanımlar başlıklı 2. maddes(cid:3444)n(cid:3444) (ı) bend(cid:3444)nde, reh(cid:3444)n hakkı, “taşınır varlığın
türünden, rehin verenin veya rehinli alacaklının durumundan, rehinle güvence altına alınan
borcun niteliğinden veya tarafl arın onu rehin hakkı olarak adlandırmasından bağımsız
olarak bir borcun ödenmesini veya ifa edilmesini güvence altına almak amacıyla alacağın
devrinde devralanın alacak hakkı da dâhil olmak üzere, taşınır varlık üzerinde zilyetliğin
devrine gerek olmaksızın tesis edilen sınırlı ayni hak…” olarak tanımlanmıştır.
17 Aslında, Medenî Kanun da, kred(cid:3444) (cid:3444)ht(cid:3444)yacı (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde olan hayvan sah(cid:3444)b(cid:3444)n(cid:3444)n, tesl(cid:3444)me bağlı
taşınır rehn(cid:3444) sebeb(cid:3444)yle uğrayacağı zararları engellemek amacıyla, tesl(cid:3444)m ed(cid:3444)lmeler(cid:3444)ne gerek
duyulmaksızın hayvan rehn(cid:3444) s(cid:3444)c(cid:3444)l(cid:3444)ne tesc(cid:3444)l ed(cid:3444)lmek şartıyla havyanlar üzer(cid:3444)nde reh(cid:3444)n hakkı
kurulmasını mümkün kılmıştır (MK.m.940/I).
18 Kend(cid:3444) mevzuatı gereğ(cid:3444)nce b(cid:3444)r onaya tâb(cid:3444) olan l(cid:3444)sans ve ruhsatların rehn(cid:3444) bu onayın alınması
hâl(cid:3444)nde mümkündür (TİTRK.m.5/VII).
19 Öncek(cid:3444) mevzuata göre, rehn(cid:3444)n kapsamında yer alacak t(cid:3444)carî (cid:3444)şletmen(cid:3444)n değerler(cid:3444), t(cid:3444)caret
unvanı ve (cid:3444)şletme adı, rehn(cid:3444)n tesc(cid:3444)l(cid:3444) ânında mevcut ve (cid:3444)şletmen(cid:3444)n faal(cid:3444)yet(cid:3444)ne tahs(cid:3444)s ed(cid:3444)lm(cid:3444)ş
olan mak(cid:3444)na, araç, alet ve motorlu nak(cid:3444)l araçları (taşınır (cid:3444)şletme tes(cid:3444)satı), (cid:3444)ht(cid:3444)ra beratları,
markalar, modeller, res(cid:3444)mler ve l(cid:3444)sanslar g(cid:3444)b(cid:3444) sınaî haklardı (TİRK.m.3).
20 Öncek(cid:3444) Kanundak(cid:3444) sayımın tahd(cid:3444)dî olduğu yönünde bkz., Arkan, Sab(cid:3444)h, T(cid:3444)carî İşletme
56 Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4
Alper UYUMAZ
olanların ayırıcı özell(cid:3444)kler(cid:3444) (cid:3444)le b(cid:3444)rl(cid:3444)kte yazımı ve reh(cid:3444)n sözleşmes(cid:3444)nde yer al-
ması b(cid:3444)r geçerl(cid:3444)l(cid:3444)k şartı olarak kabul ed(cid:3444)lmekted(cid:3444)r (TİTRK.m.4/VI, c).
Reh(cid:3444)n hakkının kapsamı TİTRK.m.5/VI ve III hükümler(cid:3444) (cid:3444)le daha da ge-
n(cid:3444)şlet(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Hükümlere göre, reh(cid:3444)n hakkı, bu madden(cid:3444)n b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) fıkrasında
bel(cid:3444)rt(cid:3444)len varlıklardan b(cid:3444)r(cid:3444) veya aynı anda b(cid:3444)rden fazlası üzer(cid:3444)nde kurulab(cid:3444)le-
ceğ(cid:3444) g(cid:3444)b(cid:3444) (cid:3444)şletmeler(cid:3444)n müstakbel taşınır varlıkları üzer(cid:3444)nde de kurulab(cid:3444)l(cid:3444)r. An-
cak, reh(cid:3444)nl(cid:3444) müstakbel taşınır varlık üzer(cid:3444)ndek(cid:3444) tasarruf yetk(cid:3444)s(cid:3444), bu varlıkların
mülk(cid:3444)yete konu ed(cid:3444)lmes(cid:3444)n(cid:3444) müteak(cid:3444)p kullanılab(cid:3444)l(cid:3444)r. Hatta Kanun, rehn(cid:3444)n, (cid:3444)şlet-
meler(cid:3444)n mevcut veya müstakbel taşınır varlıklarının get(cid:3444)r(cid:3444)ler(cid:3444) üzer(cid:3444)nde kuru-
lab(cid:3444)leceğ(cid:3444)n(cid:3444) de düzenleyerek reh(cid:3444)n hakkının, sözleşmen(cid:3444)n akded(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) tar(cid:3444)hte
reh(cid:3444)n veren(cid:3444)n mülk(cid:3444)yet(cid:3444)nde olmayan taşınırların get(cid:3444)r(cid:3444)ler(cid:3444)n(cid:3444) de reh(cid:3444)n konusuna
dâh(cid:3444)l etm(cid:3444)şt(cid:3444)r (TİTRK.m.2/I, f)21.
T(cid:3444)car(cid:3444) İşlemlerde Taşınır Rehn(cid:3444) Kanununun beş(cid:3444)nc(cid:3444) maddes(cid:3444)n(cid:3444)n (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444)
fıkrasına göre, t(cid:3444)carî (cid:3444)şletme ve esnaf (cid:3444)şletmes(cid:3444)n(cid:3444)n tamamı üzer(cid:3444)nde reh(cid:3444)n ku-
rulması hâl(cid:3444)nde, rehn(cid:3444)n kuruluşu ânında (cid:3444)şletmen(cid:3444)n faal(cid:3444)yet(cid:3444)ne tahs(cid:3444)s ed(cid:3444)lm(cid:3444)ş
olan her türlü varlık rehned(cid:3444)lm(cid:3444)ş sayılır. Bu varlıkların rehn(cid:3444) d(cid:3444)ğer kanunlarca
b(cid:3444)r s(cid:3444)c(cid:3444)le tesc(cid:3444)l(cid:3444)n(cid:3444) gerekt(cid:3444)r(cid:3444)yorsa bu reh(cid:3444)n (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) s(cid:3444)c(cid:3444)llere b(cid:3444)ld(cid:3444)r(cid:3444)l(cid:3444)r22. Bu varlıklar
üzer(cid:3444)nde d(cid:3444)ğer kanunlar uyarınca önceden b(cid:3444)r reh(cid:3444)n hakkı tes(cid:3444)s ed(cid:3444)lm(cid:3444)ş olması
hâl(cid:3444)nde bu Kanun çerçeves(cid:3444)nde tes(cid:3444)s ed(cid:3444)lerek b(cid:3444)ld(cid:3444)r(cid:3444)len reh(cid:3444)n sonrak(cid:3444) sırada
yer alır. Örneğ(cid:3444)n, MK.m.940/I gereğ(cid:3444)nce b(cid:3444)r ç(cid:3444)ftç(cid:3444), hayvanı üzer(cid:3444)nde usulüne
uygun b(cid:3444)r hayvan rehn(cid:3444) kurmuşsa, bu reh(cid:3444)n hakkı 6750 sayılı Kanun kapsa-
mında kurulan reh(cid:3444)n hakkından önce gelecekt(cid:3444)r. Bu hüküm, taşınır reh(cid:3444)nle-
r(cid:3444) arasındak(cid:3444) sıra (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)s(cid:3444)n(cid:3444) düzenleyen kıdeme itibar ilkesi (cid:3444)le de uyumludur.
T(cid:3444)carî (cid:3444)şletme ve esnaf (cid:3444)şletmes(cid:3444) reh(cid:3444)nler(cid:3444) t(cid:3444)caret veya esnaf s(cid:3444)c(cid:3444)l(cid:3444)ne b(cid:3444)ld(cid:3444)r(cid:3444)l(cid:3444)r.
6750 sayılı Kanun gereğ(cid:3444)nce üzer(cid:3444)nde reh(cid:3444)n kurulmasına elver(cid:3444)şl(cid:3444) olan d(cid:3444)ğer
taşınır varlıkların borcu karşılaması hâl(cid:3444)nde (cid:3444)şletmen(cid:3444)n tümü üzer(cid:3444)nde reh(cid:3444)n
kurulması mümkün değ(cid:3444)ld(cid:3444)r (TİTRK.m.5/II, son cümle).
Hukuku, 13. Baskı, Ankara 2009, s. 53; Re(cid:3444)soğlu, T(cid:3444)car(cid:3444), s. 14; Kayıhan, s. 31; Türker, s.
65-66; Erten, s. 27; Antmen, s. 56; Ergüne, s. 69.
21 Dahası, her tür sözleşmeden doğan mevcut veya müstakbel alacaklar rehne konu ed(cid:3444)leb(cid:3444)l(cid:3444)r.
Bu konuda tek (cid:3444)st(cid:3444)sna, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahs(cid:3444)l Usulü Hakkında Kanun (cid:3444)le
5510 sayılı Sosyal S(cid:3444)gortalar ve Genel Sağlık S(cid:3444)gortası Kanunundan doğan alacaklardır
(TİTRK.m.5/V). Ayan’a göre, hükmün zıt anlamından haksız f(cid:3444)(cid:3444)l g(cid:3444)b(cid:3444) sözleşme dışı
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)lerden kaynaklanan alacaklar hükmün kapsamına g(cid:3444)rmez (Ayan, s. 298). Aynı durumun
sebeps(cid:3444)z zeng(cid:3444)nleşmeden, vekâlets(cid:3444)z (cid:3444)ş görmeden, nafakadan kaynaklanan alacaklar (cid:3444)ç(cid:3444)n de
geçerl(cid:3444) olduğu (cid:3444)fade ed(cid:3444)lmel(cid:3444)d(cid:3444)r.
22 Ayrıca, mevzuatı gereğ(cid:3444) özel s(cid:3444)c(cid:3444)ller(cid:3444)ne kaydı gereken reh(cid:3444)nler, Bakanlık tarafından kurulan
ya da kurdurulan tüm (cid:3444)ş ve (cid:3444)şlemler(cid:3444)n elektron(cid:3444)k ortamda gerçekleşt(cid:3444)r(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) ve sunulduğu
merkez(cid:3444), alenî Rehinli Taşınır Siciline b(cid:3444)ld(cid:3444)r(cid:3444)l(cid:3444)r (TİTRK.m.5/VIII)
Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4 57
Medenî Kanun Dışındak(cid:3444) Kanunlarda Düzenlenm(cid:3444)ş Taşınır Rehn(cid:3444) Çeş(cid:3444)tler(cid:3444)
Hayatın olağan akışına uygun olarak, üzer(cid:3444)nde reh(cid:3444)n kurulacak taşınır
varlıkların mülk(cid:3444)yet(cid:3444) borçluya a(cid:3444)t olacaktır. Ancak, üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444)ler(cid:3444)n de, bu ka-
nun kapsamında borçlu leh(cid:3444)ne tesl(cid:3444)ms(cid:3444)z taşınır rehn(cid:3444) kurab(cid:3444)lecekler(cid:3444) hükme
bağlamıştır (TİTRK.m.IX). Bu durumda, reh(cid:3444)n sözleşmes(cid:3444)n(cid:3444)n üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444) (cid:3444)le
alacaklı arasında akded(cid:3444)lmes(cid:3444) gerekecekt(cid:3444)r. Ancak, TİTRK.m.3’e göre, reh(cid:3444)n
sözleşmes(cid:3444); kred(cid:3444) kuruluşları (cid:3444)le tac(cid:3444)r, esnaf, ç(cid:3444)ftç(cid:3444), üret(cid:3444)c(cid:3444) örgütü, serbest mes-
lek erbabı gerçek ve tüzel k(cid:3444)ş(cid:3444)ler arasında veya tac(cid:3444)r ve/ veya esnaf arasında
yapılır. O hâlde, üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n kanunun bu emred(cid:3444)c(cid:3444) hükmü karşısında hü-
kümde (cid:3444)fade ed(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) g(cid:3444)b(cid:3444) b(cid:3444)r sıfatı taşıması şarttır. Elbette, üçüncü k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n
reh(cid:3444)n konusu şey dışında k(cid:3444)ş(cid:3444)sel sorumluluğu söz konusu olmayacaktır23.
İlke olarak tüm reh(cid:3444)n haklarında olduğu g(cid:3444)b(cid:3444), bu kanun anlamındak(cid:3444) ta-
şınır varlıklar üzer(cid:3444)ndek(cid:3444) reh(cid:3444)n hakkı da, o varlığın bütünley(cid:3444)c(cid:3444) parçasını24 ve
aks(cid:3444) kararlaştırılmadıkça eklent(cid:3444)ler(cid:3444)n(cid:3444) de kapsamalıdır (MK.m.686, 862, 947).
TİTRK.m.6, bütünley(cid:3444)c(cid:3444) parça (cid:3444)ç(cid:3444)n ana kuraldan ayrılmadığı hâlde nedense
eklent(cid:3444)ler (cid:3444)ç(cid:3444)n, “Ancak, tarafl ar, taşınır varlığın mevcut veya sonradan ila-
ve edilen eklentilerinin rehin kapsamına alınmasını ayrıca kararlaştırabilir.”
hükmü (cid:3444)le bu kuraldan ayrılmıştır. Bu terc(cid:3444)h, Medenî Kanunun genel s(cid:3444)stema-
t(cid:3444)ğ(cid:3444)ne aykırıdır25.
6750 sayılı Kanun gereğ(cid:3444)nce, reh(cid:3444)n hakkının kurulması (cid:3444)ç(cid:3444)n önce 3. mad-
dede bel(cid:3444)rt(cid:3444)len k(cid:3444)ş(cid:3444)ler arasında26 reh(cid:3444)n sözleşmes(cid:3444)n(cid:3444)n yapılması, bunun ardın-
dan da reh(cid:3444)n sözleşmes(cid:3444)n(cid:3444)n Kanun gereğ(cid:3444)nce kurulan s(cid:3444)c(cid:3444)le27 tesc(cid:3444)l ed(cid:3444)lmes(cid:3444)
23 Ayan, s. 298.
24 B(cid:3444)r taşınırın d(cid:3444)ğer b(cid:3444)r taşınırla bütünley(cid:3444)c(cid:3444) parçası olacak şek(cid:3444)lde karışması veya b(cid:3444)rleşmes(cid:3444)
hâl(cid:3444)nde; reh(cid:3444)n hakkı o taşınır varlığın tamamı üzer(cid:3444)nde tes(cid:3444)s ed(cid:3444)lm(cid:3444)ş sayılır (TİTRK.m.7/
II). Ayrıca, b(cid:3444)rleşen veya karışan taşınır varlıklar üzer(cid:3444)nde de reh(cid:3444)n hakkı kurulab(cid:3444)l(cid:3444)r
(TİTRK.m.7/I). B(cid:3444)rleşen veya karışan taşınır varlıkta devam eden reh(cid:3444)n hakkı, her b(cid:3444)r b(cid:3444)rleşen
taşınır varlığın; b(cid:3444)rleşme ânındak(cid:3444) değer(cid:3444)n(cid:3444)n, b(cid:3444)rleşm(cid:3444)ş ürün değer(cid:3444)ne oranı üzer(cid:3444)nden devam
eder. Taşınır varlıkların b(cid:3444)rb(cid:3444)r(cid:3444)yle b(cid:3444)rleşmes(cid:3444) veya karışması hâl(cid:3444)nde, alacaklılar yen(cid:3444) varlık
üzer(cid:3444)nde kend(cid:3444) taşınırlarının b(cid:3444)rleşme veya karışma zamanındak(cid:3444) değerler(cid:3444) oranında paylı
rehne sah(cid:3444)p olur (TİTRK.m.7/III, IV). Bkz., Antalya/ Acar, s. 86 vd.
25 Aynı yönde bkz., Ayan, s. 298 ve dn.195. Ayrıca bkz., Antalya/ Acar, s. 83-86.
26 Öncek(cid:3444) kanununa göre, reh(cid:3444)n, t(cid:3444)caret veya esnaf ve sanatkâr s(cid:3444)c(cid:3444)l(cid:3444)ne kayıtlı olmayan t(cid:3444)carî
(cid:3444)şletmeler üzer(cid:3444)nde kurulamayacağı g(cid:3444)b(cid:3444), her alacaklı leh(cid:3444)ne de bu reh(cid:3444)n tes(cid:3444)s ed(cid:3444)lemezd(cid:3444).
T(cid:3444)carî İşletme Rehn(cid:3444) Kanunu, reh(cid:3444)n veren(cid:3444)n, onun t(cid:3444)caret veya esnaf ve sanatkâr s(cid:3444)c(cid:3444)l(cid:3444)ne
kayıtlı t(cid:3444)carî (cid:3444)şletme veya esnaf (cid:3444)şletmes(cid:3444) sah(cid:3444)b(cid:3444) mal(cid:3444)k olmasını şart koşuyordu (TİRK.m.2).
27 S(cid:3444)c(cid:3444)l ter(cid:3444)m(cid:3444) (cid:3444)le kasted(cid:3444)len, Bakanlık tarafından kurulan ya da kurdurulan ve mevzuatı
uyarınca kend(cid:3444) özel s(cid:3444)c(cid:3444)l(cid:3444)ne tesc(cid:3444)l(cid:3444) zorunlu olanlar dışındak(cid:3444) taşınır varlıklar üzer(cid:3444)nde, bu
Kanun kapsamında tes(cid:3444)s ed(cid:3444)lecek reh(cid:3444)nlere (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n tesc(cid:3444)l, terk(cid:3444)n, değ(cid:3444)ş(cid:3444)kl(cid:3444)k g(cid:3444)b(cid:3444) tüm (cid:3444)ş ve
(cid:3444)şlemler(cid:3444)n elektron(cid:3444)k ortamda gerçekleşt(cid:3444)r(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) ve sunulduğu merkezî ve alenî Rehinli
Taşınır Sicili’d(cid:3444)r (TİTRK.m.1, k).
58 Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Derg(cid:3444)s(cid:3444) C. XXI, Y. 2017, Sa. 4