markanın hükümsüzlüğü ve hukuki sonuçları

362 Pages·2013·2.57 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

MARKANIN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE
HUKUKİ SONUÇLARI
(DOKTORA TEZİ)

DANIŞMAN
Prof. Dr. M. Turgut ÖZ

HAZIRLAYAN
Orhan SEKMEN
0910110002

İSTANBUL
2013
ÖZ
Bu çalışma, markanın hükümsüzlüğü ve hükümsüzlüğün hukuki sonuçlarını
mukayeseli hukukla karşılaştırmak suretiyle incelemeyi amaçlar. İnceleme 3 bölüm-
den oluşmaktadır. “Marka kavramı ve benzer kavramlarla karşılaştırılması” başlıklı
birinci bölümde: Markanın tarihçesi ve marka hakkındaki hukuki gelişmeler, teori-
ler, markanın iktisabına ilişkin sistemler, markanın tanımı, türler, işlevi ve sınıfları
ile markanın benzer kavramlarla karşılaştırılması konuları; “markanın Hükümsüz-
lük Halleri” başlıklı ikinci bölümde: Hükümsüzlük ve iptal kavramları, mutlak ret
nedenleri, nispi ret nedenleri ve markanın tescil edilmesinden sonra ortaya çıkan di-
ğer hükümsüzlük nedenleri ile KHK da öngörülmemesine rağmen, Tasarıda düzen-
lenen ve bizce de hükümsüzlük nedeni olarak kabul edilmesi gereken bazı haller;
Hükümsüzlük davası ve hükümsüzlüğün hukuki sonuçları” başlıklı üçüncü bölümde
ise: hükümsüzlük davasının niteliği ve özellikleri, tarafları, deliller ve değerlendiril-
mesi ile resen araştırma sorunu ve hükümsüzlük kararının etkileri ayrıntılı olarak
incelenmiş ve gerekli değerlendirmeler yapılmıştır.

1
ABSTRACT
This study aims at examining the invalidity of trademark and legal conse-
quences of invalidity through comparative law. The study is divided into three
chapters. The first chapter with the heading of “Trademark Concept and It’s
Comparison with Similar Concepts” reviews the history of trademark and legal
evolution of trademark, theories, trademark acquisition systems, definition of
trademark, types of trademark, functions and classifications and comparison of
trademark with similar concepts; then, the second chapter with the heading of
“Reasons of Invalidity of Trademark” reviews the concepts of invalidity and
annulment, absolute refusal reasons, relative refusal reasons and other reasons
that can appear after registration of trademark and many reasons, in our opinion,
that should be accepted as reasons for invalidity despite those are not foreseen in
Decree Law, many further reasons for annullment that are stated in Draft Law as
we also share the same opinion; while, finally, the third chapter with the heading
of “Suit of Invalidity and Legal Consequences of Invalidity” reviews in detail,
the nature of suit of invalidity and its properties, the parties, proofs and its as-
sessment, court’s duty of ex-officio assessment, and effects of court verdict for
invalidity. Then, necessary evaluations were made at the end of the study.

2
ÖNSÖZ
Bu çalışma, doktora tezi olarak düşünülmüş olmakla birlikte, uygulayıcılar
için faydalı olabilecek bir sistemde hazırlanmaya çalışılmıştır. Uygulayıcıların
markanın hükümsüzlüğü, hükümsüzlük davasının görülmesi ve hükümsüzlüğün
hukuki sonuçları hakkında yaşadıkları ve yaşayacakları muhtemel sıkıntılarda
yardımcı olabilecek şekilde konunun açıklanmasına dikkat edilmiştir.
Çalışma konusu olan, markanın hükümsüzlüğü ve hükümsüzlüğün hukuki
sonuçları Avrupa Birliği, bazı Avrupa Birliği üyesi ülkeler ve Amerika Birleşik
Devletleri marka hukuklarıyla karşılaşılaştırılıp, uygulamalardan örneklerde verilmek
suretiyle incelenmiştir. Dolayısıyla, iç hukukumuza ilişkin kaynaklarla birlikte
yabancı kaynaklarada yer verilmiştir. Konunun incelenmesi üç bölüm olarak
planlanmış olup, Marka kavramı ve benzer kavramlarla karşılaştırılması birinci,
markanın hükümsüzlük halleri ikinci, Hükümsüzlük Davası ve Hükümsüzlüğün
Hukuki Sonuçları ise üçüncü bölümde incelenmiş ve açıklanmıştır.
Bu bakımdan, umarım bu çalışma ilerleyen dönemlerde araştırmacılar ve
uygulayıcılar için faydalı olur ve karşılaşılan sorunları giderir.
Çalışmada, yapmış olduğu olumlu ve haklı eleştirileriyle desteklerini
esirgemeyen tez danışmanım Prof. Dr. M. Turgut ÖZ'e, tez konusunun seçimi ve
çalışma aşamasında yol gösteren, fikir veren ve haklı eleştirileriyle destek veren tez
izleme komitesi üyesi Doç. Dr. Hanife DİRİKAN'a ve yine tez çalışmaları sırasında
desteğini esirgemeyen tez izleme komitesi üyesi Prof. Dr. Atila ALTOP ile diğer
dostlarıma içten dileklerimle teşekkür ediyor, eserin tüm ilgilenenler için faydalı
olmasını diliyorum.

Bakırköy, 27/05/2013 ORHAN SEKMEN

3
İÇİNDEKİLER

ÖZ…………………………………………………………………………….………1
ABSTRACT ................................................................................................................ 2
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ 3
İÇİDEKİLER……………………………………………………………………..…5
KISALTMALAR ..................................................................................................... 11

GİRİŞ ........................................................................................................................ 14

I. MARKANIN TARİHÇESİ, MARKA KAVRAMI VE BENZER
KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI ........................................................ 18

A. Genel Olarak ........................................................................................................ 18

B. Markanın Tarihçesi ve Marka Hakkında Hukuki Gelişmler ......................... 21

1. Dünyada ................................................................................................................. 21
a. Eski Çağda (İlk Çağda) .......................................................................................... 21
b. Orta çağda .............................................................................................................. 22
c. Marka Hukukunda Kanunlaşma Dönemi ............................................................... 23

2. Türkiye’de .............................................................................................................. 24
a. Loncaların Durumu ................................................................................................ 24
b. Kanunlaşma Dönemi .............................................................................................. 25

3. Uluslararası Hukuk Alanındaki Düzenlemeler ...................................................... 28
a. Paris Sözleşmesi ..................................................................................................... 29
b. Madrid Sözleşmesi ve Madrid Protokolü ............................................................... 30
4
c. (TRIPS) Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (The Agreement on
Trade- Related of Intellectual Property Rights, Including Trade in Counterfeit
Goods) ........................................................................................................................ 31
d. Nice Sözleşmesi. .................................................................................................... 32
e. Marka Hukuku Anlaşması ...................................................................................... 33

C. Marka Hakkına İlişkin Teoriler ........................................................................ 33
1. Tekel Teorisi .......................................................................................................... 33
2. Fikri Mülkiyet Teorisi ............................................................................................ 33

D. Markanın İktisabına İlişkin Sistemler .............................................................. 34
1. Kullanma ile Marka Hakkının Kazanılması ........................................................... 34
2. Tescil ile Marka Hakkının Kazanılması ................................................................. 35
3. Karma Sistem ......................................................................................................... 36

E. Markanın Tanımı, Türleri, İşlevi ve Sınıflandırılması .................................... 38
1. Markanın Tanımı .................................................................................................... 38
2. Markanın Unsurları ................................................................................................ 41
a. İşaret ....................................................................................................................... 42
b. Ayırt Edicilik .......................................................................................................... 44

3. Markanın Türleri .................................................................................................... 46
a. İşaretledikleri Şeye Göre (Amaca Göre) ................................................................ 47
(1) Mal-Ticaret Markaları .......................................................................................... 47
(2) Hizmet Markaları.................................................................................................. 48
b. Sahiplerine Göre..................................................................................................... 49
(1) Ferdi (Bireysel) Marka ......................................................................................... 49
(2) Ortak Marka.......................................................................................................... 49
(3) Garanti Markası .................................................................................................... 51
(4) Temsilci (Vekil) Markası ..................................................................................... 53
(5) Koruyucu Seri Markalar ....................................................................................... 55
c. Tanınmış Olup Olmadıklarına Göre ....................................................................... 55
(1) Tanınmış Marka.................................................................................................... 56
5
(2) Tanınmış Olmayan Marka .................................................................................... 64
d. Tescilli Olup Olmadıklarıma Göre......................................................................... 64
e. Topluluk Markası ................................................................................................... 65

F. Markanın İşlevleri ............................................................................................... 65
1. Ayırt Etme İşlevi .................................................................................................... 66
2. Mal ve Hizmetin Kaynağını ( Kökeninin) Belirtme İşlevi..................................... 66
3. Garanti ve Kaliteyi Temin İşlevi ............................................................................ 67
4. Reklam İşlevi ......................................................................................................... 68

G. Markanın Sınıflandırılması ................................................................................ 69
1. Mal ve Hizmetlerin Sınıflandırılması .................................................................... 69
2. Sınıfların Yapıldığı Düzenlemeler ......................................................................... 70
3. Sınıflandırma ile İlgili Nice Anlaşmasının Hükümleri .......................................... 71

H. Markanın Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması ........................................... 71
1. Ticaret Unvanı ........................................................................................................ 72
2. İşletme Adı ............................................................................................................. 74
3. Coğrafi İşaretler ..................................................................................................... 75
4. Alan Adları ............................................................................................................. 77
a. Kavram ................................................................................................................... 77
b. Alan Adının Oluşturulması .................................................................................... 78
c. Korunması .............................................................................................................. 79

II. MARKANIN HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİ ................................................... 81
A. Genel Olarak ........................................................................................................ 81
B. Hükümsüzlük ve İptal Kavramları .................................................................... 84
C. Mutlak ve Nispi Ret Nedenleri ........................................................................... 90
1. Mutlak Ret Nedenleri ............................................................................................. 90
a. 5 nci Madde Kapsamına Girmeyen İşaretler .......................................................... 91
(1). Ayırt Ediciliğe Sahip Olmayan İşaretler ............................................................. 93
(2) Grafikle Temsil Olunamayan İşaretler ................................................................. 96
6
b. Aynı veya Ayırt Edilemeyecek Kadar Benzer Olma ............................................. 97
(1). Başvuru ve Tescilde Öncelik İlkesi ................................................................... 101
(2). Aynı veya Ayırt Edilemeyecek Kadar Benzer İşaret ........................................ 103
(3). Mal veya Hizmetlerin Aynı veya Aynı Türde Olması ...................................... 107
(4). İstisnanın Uygulanmaması ................................................................................ 109
c. Tasvir Edici İşaretler ............................................................................................ 110
(1) Tanımlayıcı İşaretler ........................................................................................... 111
(2) Jenerik İşaretler .................................................................................................. 117
(3) Tescil ve Hükümsüzlük Engellerinin Aşılması .................................................. 118
d. Şekil Markaları ..................................................................................................... 121
e. Yanıltıcı Markalar ................................................................................................ 124
f. Devlet veya Uluslararası Örgütlere Ait İşaretler .................................................. 128
g. Kamuya Mal Olmuş Diğer İşaretler ..................................................................... 130
h. Kamu Düzeni ile Genel Ahlaka Aykırı İşaretler .................................................. 131
ı. Dini Değer ve Sembolleri İçeren İşaretler ............................................................ 133
i. Paris Sözleşmesi’ne Göre Tanınmış Markalar ..................................................... 134
j. Koruma Altına Alınmış Olan Coğrafi İşaretler..................................................... 139
2. Nispi Ret Nedenleri .............................................................................................. 143
a. Aynı veya Benzer Markalar ................................................................................. 145
(1) Aynı Marka, Aynı Mallar veya Hizmetler ......................................................... 146
(2) Aynı veya Benzer Marka, Aynı veya Benzer Mal veya Hizmetler .................... 147
(3) Karıştırma ve İlişkili Olma İhtimalleri ............................................................... 149
b. Markanın Ticari Vekil veya Temsilci Tarafından İzinsiz Tescil Ettirilmesi ....... 155
c. Tescil Edilmemiş Marka ve İşaretlerdeki Önceki Haktan Doğan İtirazlar .......... 158
(1) Hükmün Uygulanma Şartları .............................................................................. 160
(2).Tescilsiz Marka ve Ticaret Sırasında Kullanılan İşaretler ................................. 161
(3) Öncelik ve Üstün Hak Sahipleri ......................................................................... 162
d. Tanınmış Markaların Tescilinin Farklı Mallar veya Hizmeler için Sömürü
Oluşturması .............................................................................................................. 164
e. Başkasına Ait Kişisel ve Fikri Mülkiyet Hakların Tescili ................................... 174
f. Yenilenmemiş Markanın Tescili ........................................................................... 176
g. Sona Eren Ortak ve Garanti Markaların Tescili ................................................... 178
3. Diğer Hükümsüzlük Nedenleri ............................................................................ 179
7
a. Markanın Kullanılmaması .................................................................................... 180
(1) Markanın Kullanılması Zorunluluğu .................................................................. 182
i. Tescilli Markayı Kullanma ................................................................................... 183
ii. Kullanma Sayılan Haller ...................................................................................... 190
(2) Markanın Kullanılmamasının Yaptırımı ............................................................ 192
b. Markanın Sonradan Yaygın Ad Haline Gelmesi ................................................. 194
c. Kullanma Sonucu Markanın Yanıltıcı Olması ..................................................... 198
d. Markanın Teknik Yönetmeliğe Aykırı Kullanılması ........................................... 200
e. Marka Sahibinin Koruma Kapsamı Dışına Çıkması ............................................ 202
4. Markanın Kötü Niyetli Tescil Ettirilmiş Olması .................................................. 204

III. HÜKÜMSÜZLÜK DAVASI VE HÜKÜMSÜZLÜĞÜN HUKUKİ
SONUÇLARI .......................................................................................................... 209
A. Hükümsüzlük Davası ........................................................................................ 209
1. Genel Olarak ........................................................................................................ 209
2. Hükümsüzlük Davasının Niteliği ve Özellikleri .................................................. 211
a. Hükümsüzlük Davasının Niteliği ......................................................................... 211
b. Hükümsüzlük Davasının Özellikleri .................................................................... 212
(1). Kamu ve Özel Menfaatleri Koruması................................................................ 212
(2). Hükümsüzlük ile Birlikte Terkinin de Talep Edilmesi ...................................... 213
(3). Hükümsüzlük Davalarında Dikkate Alınacak Süreler ...................................... 213
(4). Bekletici ve Ön Sorun Olması ........................................................................... 214
(5) Davanın Asıl ve Karşı Dava Olarak Açılabilmesi .............................................. 216
(6). Mahkemenin Kısmi Hükümsüzlüğe Karar Verebilmesi ................................... 217
c. Hükümsüzlük Davasının YİDK Kararlarına Karşı Açılan İptal Davasıyla
Karşılaştırılması ....................................................................................................... 217
3. Hükümsüzlük Davasının Tarafları ....................................................................... 218
a.Davacı Sıfatı .......................................................................................................... 219
(1). Kamu Yararının Ön Planda Olması Durumunda ............................................... 220
i. Zarar Gören Kişiler ............................................................................................... 221
ii. Cumhuriyet Savcısı .............................................................................................. 224
iii. Resmi Makamlar ................................................................................................. 225
(2). Özel Menfaatin Ön Planda Olması Durumunda ................................................ 226
8
(3). Davacı Sıfatı Olmayanlar .................................................................................. 227
b. Davalı Sıfatı ......................................................................................................... 227
4. Hükümsüzlük Davasının Şartları ......................................................................... 228
a. Usule İlişkin Dava Şartları ................................................................................... 229
(1). Mahkemeye İlişkin Olanlar ............................................................................... 230
(2). Taraflara İlişkin Olanlar .................................................................................... 230
(3). Teminata İlişkin ................................................................................................. 231
i. Teminat Gösterilmesi Gereken Haller .................................................................. 232
ii. Teminat Gösterilmesine İlişkin Karara Uyulmaması .......................................... 233
(4). Davanın Konusuna İlişkin Olanlar .................................................................... 235
a. Maddi Hukuka İlişkin Dava Şartları .................................................................... 236
(1). Markanın Tescil Edilmiş Olması ....................................................................... 237
(2). Hükümsüzlük Hallerinden Birinin Bulunması .................................................. 237
(3). Kullanma ile Markanın Ayırt Edicilik Kazanmaması ....................................... 238
(4). Süre .................................................................................................................... 240
i. Tanınmış Markada ................................................................................................ 244
ii. Markanın Kullanılmamasında .............................................................................. 246
iii. Marka Hakkının Sona Ermesinde……………………………………………... 246

5. Görevli ve Yetkili Mahkeme ................................................................................ 249
a. Görevli Mahkeme ................................................................................................. 250
b. Yetkili Mahkeme .................................................................................................. 252
(1). Marka Sahibinin Açacağı Davalarda Yetkili Mahkeme .................................... 252
(2). Üçüncü Kişilerin Açacağı Davalarda Yetkili Mahkeme ................................... 255
6. İspat Yükü ve Deliller .......................................................................................... 257
a. İspat Yükü ............................................................................................................ 257
(1). Hükümsüzlük Hallerinin İspatı ......................................................................... 261
i. Markanın Kullanılmaması Sebebine Dayalı Davada ............................................ 261
ii. Diğer Hükümsüzlük Sebeplerine Dayalı Davalarda ............................................ 263
b. Deliller.................................................................................................................. 264
(1). Delil Türleri ....................................................................................................... 265
(2). Hükümsüzlük Davalarında Deliller ................................................................... 266
c. Delillerin İkamesi, İncelenmesi ve Değerlendirilmesi ......................................... 270
9