Table Of Content

ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 MALI REČNIK GOOGLE I MICROSOFT TERMINA IZ OBLASTI INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA Ivan Stamenković, diplomirani filolog – master Apstrakt Ovaj rad predstavlja korpus najčešćih i najpotrebnijih termina iz sfere informacionih tehnologija na engleskom jeziku i njihovih objašnjenja, kao i prevodnih adaptacija na srpskom koje se javljaju u srpskim lokalizacijama proizvoda kompanija Google i Microsoft. Korpus termina i njihovih prevoda sastavljen je prema najčešće korišćenim terminima na sajtovima Microsoft pomoći i podrške (http://support.microsoft.com/?ln=sr) i Google centra za podršku (https://support.google.com/?hl=sr), koji koriste najnoviju terminologiju koja se primenjuje i u proizvodima ove dve kompanije. Ovaj rad ima tri glavna cilja: prvo, da se popularizuje korišćenje srpske terminologije u IT sferi i tako spreči upliv stranih termina u srpski jezik; drugo, da se napravi kratak pregled termina koji će pre svega biti praktično upotrebljiv korisnicima računara; i treće, da se podstakne sistematsko stvaranje i ustaljivanje računarske terminologije na srpskom jeziku. Ključne reči: informacione tehnologije, rečnik, računarska terminologija, Google, Microsoft. 1. UVOD Računarska industrija u Srbiji (i bivšoj Jugoslaviji) se nakon završetka Drugog svetskog rata postepeno i konstanto razvijala, u prilog čemu govori podatak da je 1965. naša zemlja spadala u 20 država na svetu sa najviše računara i korisnika (Marković 2011). U proizvodnji i razvoju računara prednjačili su institut „Mihailo Pupin“ iz Beograda i „Elektronska industrija“ iz Niša, dok su mnogi giganti u svojim proizvodnim i radnim procesima aktivno koristili računare inostrane proizvodnje za razne proračune. Samim tim je postojala potreba i da informatička terminologija, koja je mahom u izvornom obliku nastajala na engleskom jeziku, istom dinamikom dobija svoje ekvivalente u srpskom (srpskohrvatskom) jeziku, što je i bio slučaj u tom periodu. Međutim, devedesetih godina proizvodnja i kupovina računara naglo opada zbog raspada SFRJ i sankcija Ujedinjenih nacija, te zbog teške ekonomske situacije u zemlji, što je dovelo do toga da je računarska terminologija na srpskom prestala da „prati“ termine iz inostranstva. Ako se zna da je devedesetih godina dvadesetog veka došlo do prave eksplozije industrije informacionih tehnologija, jasno je da je korpus srpskih ekvivalenata za ključne termine u IT sferi ostao veoma siromašan, pošto jednostavno nije bilo potrebe za prilagođavanjem korisničkih interfejsa i uputstava za srpsko tržište sa veoma malim brojem korisnika. To je dovelo do toga da mnogi ljudi koji su u tom periodu imali kontakt sa računarima počnu da koriste originalne engleske izraze, pa je došlo do velikog upliva anglicizama u računarsku sferu srpskog jezika. Stoga smo dobili reči stranog porekla, kao što su fajl, folder, i- mejl ili brauzer (između ostalih), koje su se slobodno koristile u svakodnevnom zvaničnom govoru i štampi, iako nisu ušle u zvanične leksikone i pravopis srpskog jezika. U svakom slučaju je praktičnost i univerzalnost ovih termina odnela prevagu nad tim što reči izvorno nisu srpske (Vidić i Bubnjević 2006). Stanje se menja početkom 21. veka, kada se tržište relativno otvara za uvoz stranih tehnologija, dok je sam razvoj IT sfere omogućio da cene ličnih računara budu niže, te stoga i tehnologija postaje dostupnija široj populaciji. Pošto je tendencija svake ozbiljne 232 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 softverske kompanije prilagođavanje proizvoda za svako iole značajno tržište, ova postepena ekspanzija srpskog tržišta računara (i tehnologije uopšte) dovela je do želje za potpunom lokalizacijom softverskih usluga. Pored toga, u politiku najmoćnijih hardverskih i softverskih kompanije u tom periodu uključen je i aktivan rad na pridobijanju novih korisnika kroz ponudu proizvoda koji poštuju kulturni i jezički identitet njihovog naroda (Matović 2013). U ovom procesu prednjače kompanije Microsoft i Google – Microsoft je prvi pokrenuo lokalizaciju operativnog sistema Windows XP i programskog paketa Office 2003, dok je Google u drugoj polovini prve decenije 21. veka pokrenuo lokalizaciju kompletnog korisničkog interfejsa svog pretraživača, a zatim i ostalih proizvoda (prvenstveno pregledača Google Chrome). Iako danas postoje resursi računarske terminologije koji su besplatno dostupni na mreži (Rečnik Mikro knjige, Microsoft Language Portal), evidentno je da se ova terminologija u srpskom jeziku konstantno menja zbog praktičnosti i prirodnosti stila reči koje se koriste. Naime, neke reči su toliko uvrežene u svom izvornom obliku, da su određeni novonastali srpski prevodi prihvaćeni sa velikim negodovanjem kao neprirodni, pa su morali da se naprave određeni kompromisi (Erčić 2007). Stoga je neophodno stalno pratiti promene u terminologiji i konstantno ažurirati rečnike, što je i svrha ovog rada – da pruži pregled ključnih i trenutno aktuelnih termina iz ove oblasti. 2. CILJEVI RADA Ovaj rad predstavlja korpus najčešćih i najpotrebnijih termina iz sfere informacionih tehnologija na engleskom jeziku i njihovih objašnjenja, kao i prevodnih adaptacija na srpskom koje se javljaju u srpskim lokalizacijama proizvoda kompanija Google i Microsoft. Korpus termina i njihovih prevoda sastavljen je prema najčešće korišćenim terminima na sajtovima Microsoft pomoći i podrške (http://support.microsoft.com/?ln=sr) i Google centra za podršku (https://support.google.com/?hl=sr), koji koriste najnoviju terminologiju koja se primenjuje i u proizvodima ove dve kompanije. Ovaj rečnik ima tri glavna cilja: prvo, da se popularizuje korišćenje srpske terminologije u IT sferi i tako spreči upliv stranih termina u srpski jezik; drugo, da se napravi kratak pregled termina koji će pre svega biti praktično upotrebljiv korisnicima računara; i treće, da se podstakne sistematsko stvaranje i ustaljivanje računarske terminologije na srpskom jeziku. 3. METODOLOGIJA Selekcija termina je obavljena tako što je najpre sa sajta Microsoft Language Portal (https://www.microsoft.com/Language/en-US/Default.aspx) preuzet spisak računarske terminologije (sa adrese https://www.microsoft.com/Language/en-US/Terminology.aspx) u kome se nalazi veoma veliki broj računarskih pojmova, što je poslužilo kao početni korpus. Zatim je iz pomenutog spiska terminologije izdvojeno 500 najuniverzalnijih termina, koji pri tom nisu specifični samo za funkcije i aplikacije koje koristi mali broj ljudi. Termini iz ovog suženog korpusa su potom unošeni u okvire za pretragu na stranicama Google podrške i Microsoft pomoći i podrške i izdvojeni su oni sa najvećim brojem rezultata pretrage, što su i termini koji se najčešće pominju u člancima pomoći ove dve kompanije. Uz to su beleženi i prevodni ekvivalenti svakog od termina koji je ušao u konačnu, skraćenu verziju rečnika. Ovaj pregled je koncipiran kao dvojezični rečnik sa objašnjenjem termina na srpskom. Originalni termin na engleskom je naveden podebljanim slovima, dok je prevodni ekvivalent naveden normalnim fontom. Ukoliko postoji više prevodnih ekvivalenata za jedan engleski 233 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 termin, svaki od njih je zajedno sa svojim objašnjenjem podveden pod različite redne brojeve. Posebna situacija nastaje kada se Google i Microsoft terminologija razlikuju u pogledu prevodnih ekvivalenata, pa je tada odgovarajući prevodni ekvivalent za Google obeležen slovom „G“ u zagradi, dok je ekvivalent za Microsoft obeležen slovima „MS“ u zagradi. Posle prevodnog ekvivalenta sledi objašnjenje termina dato slovima u kurzivu, kao i eventualna dodatna napomena. Dodatne napomene su naznačene podvučenim tekstom i postoje dva oblika: „Videti:“ koji upućuje čitaoca na drugi unos u rečniku; i „Primer:“, kada se termin stavlja u kontekst zbog toga što ga je teško razumeti van njega. 4. REČNIK A access point – pristupna tačka: Uređaj koji se koristi za povezivanje bežičnih računara i drugih bežičnih uređaja sa žičnom mrežom. account – nalog: Sredstvo kojim korisnik potvrđuje svoj identitet sistemu i dobija ovlašćenje za pristup uslugama sistema; način na koji sistem vodi evidenciju o ovlašćenim korisnicima. ad targeting – ciljanje oglasa: Postavljanje oglasa kako bi se doprelo do potrošača na osnovu različitih karakteristika – demografskih kategorija, psiholoških profila, istorije kupovine proizvoda itd. address bar – traka za adresu (G); traka adresa (MS): Element za navigaciju koji se obično nalazi pri vrhu prozora i koji omogućava korisnicima da vide trenutnu URL adresu lokacije, kao i da unesu novu URL adresu i time budu preusmereni na novu lokaciju. add-in – programski dodatak: Dodatni softver koji proširuje mogućnosti postojeće aplikacije. Videti: add-on i plug-in (sinonimi) adjust – prilagoditi: Izmeniti određena podešavanja, podesiti; add-on – dodatak, dodatni program: Softver koji poboljšava drugu softversku aplikaciju i obično ne može da se pokreće nezavisno. Videti: add-in i plug-in (sinonimi) advanced – napredno: Poboljšano, detaljnije, sa mogućnošću prilagođavanja; adware – adver: 1. Softver koji prikazuje oglase i koji je integrisan u drugi program koji se nudi besplatno ili po niskoj ceni. 2. Vrsta špijunskog softvera koja prikuplja informacije o korisnikovim navikama pregledanja interneta kako bi prikazivao ciljane oglase. alert – upozorenje (G); obaveštenje (MS): Vid informisanja korisnika o nekoj radnji koja zahteva reagovanje; može biti tekstualno (poruke e-pošte ili tekstovi u iskačućim prozorima), zvučno ili kombinacija ova dva načina antivirus program – antivirusni program: Računarski program osmišljen da otkriva i reaguje na zlonamerni softver, poput virusa i crva. Reagovanje podrazumeva blokiranje pristupa zaraženim datotekama, čišćenje zaraženih datoteka ili obaveštavanje korisnika. Videti: antimalware (sinonim) antimalware – antimalver: Resurs koji štiti računare i sisteme od malvera, uključujući viruse, špijunski softver i druge štetne programe. Videti: antivirus program (sinonim) application – aplikacija: Skup komandi koje računar koristi za obavljanje određenog zadatka, poput obrade teksta, računovodstva ili upravljanja podacima. apply – primeniti: Pokrenuti ili iskoristiti. Primer: Apply changes made to document – Primeniti promene unete u dokument 234 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 assign – dodeliti: Navesti vlasnika zapisa, poput naloga, ili aktivnosti, poput poruke e- pošte ili telefonskog poziva. attachment – prilog: Spoljna datoteka koja se dodaje poruci e-pošte. authentication – potvrda autentičnosti (G); potvrda identiteta (MS): Postupak verifikacije identiteta korisnika, računara, procesa ili drugog entiteta proverom valjanosti akreditiva koje taj entitet navodi. authorization – davanje ovlašćenja (G); autorizacija (MS): Postupak u kome se osobi, računarskom procesu ili uređaju dozvoljava pristup određenim informacijama, uslugama ili funkcijama. B backup – napraviti rezervnu kopiju: Napraviti duplikat programa, diska ili podataka radi arhiviranja ili iz sigurnosnih razloga. bandwith – propusni opseg: Kapacitet prenosa podataka, tj. brzina sistema za digitalnu komunikaciju; meri se u bitima u sekundi (bps). battery charge – nivo napunjenosti baterije (G); napunjenost baterije (MS): Količina energije baterije koja je preostala na određenom sistemu; meri se u procentima. body of e-mail – telo poruke e-pošte (G); telo e-poruke (MS): Sadržaj e-poruke; sledi nakon zaglavlja poruke (pošiljalac, vreme slanja i primalac poruke). bookmark – obeleživač: 1. Veza do dela teksta u datoteci radi lakšeg kasnijeg pristupa; 2. Prečica do određene URL adrese na vebu koja se čuva radi lakšeg kasnijeg pristupa toj adresi. boot – pokretanje sistema: Početni skup radnji koje računarski sistem obavlja nakon uključivanja dovoda električne energije do procesora ili ponovnog pokretanja sistema. browser – pregledač: Softverski program koji se koristi za prikazivanje veb-stranica i kretanje po internetu. browse – pregledati: Kretati se kroz bazu podataka, kroz listu datoteka ili internetom u cilju pronalaženja konkretne stavke ili bilo čega interesantnog. browsing history – istorija pregledanja: Privatne informacije korisnika, poput privremenih datoteka, istorije, lozinki, unosa u veb-obrascima i kolačića, koje čine evidenciju aktivnosti pregledanja interneta i drugih aktivnosti na mreži. buffer – bafer: Deo memorije rezervisan za privremeno skladištenje podataka pre nego što te podatke upotrebi uređaj ili aplikacija koji primaju te podatke; to je zaštita od prekida toka podataka. bug – greška: Nepravilnost u kodu ili logici koja izaziva neispravno funkcionisanje programa. built-in – ugrađeno: Element koji je podrazumevano deo drugog elementa, bilo da se radi o fizičkom uređaju, softveru ili operativnom sistemu. bulk e-mail – masovna e-pošta: Sistemski zadatak koji šalje više e-poruka većem broju primalaca koje navede korisnik. bulk upload – grupno otpremanje (G) masovno otpremanje (MS): Sistemski zadatak koji otprema više datoteka istovremeno na konkretno odredište. by default – podrazumevano: Način na koji program utvrđuje tok daljih radnji (podešavanja) kada korisnik ne izabere konkretne vrednosti za podešavanja. 235 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 C cache – keš: Specijalni memorijski podsistem u kome se prave duplikati vrednosti često korišćenih podataka radi brzog pristupa. carrier – operater: Kompanija koja potrošačima pruža telefonske usluge u druge usluge komunikacije. certificate – sertifikat (G); certifikat (MS): Digitalni dokument koji se obično koristi za potvrdu autentičnosti i obezbeđivanje informacija na mreži. Sertifikat povezuje javni ključ sa entitetom koji ima odgovarajući privatni ključ. Sertifikati imaju digitalni potpis autoriteta za izdavanje sertifikata i mogu da se izdaju korisniku, računaru ili usluzi. checkbox – polje za potvrdu: Mali okvir koji pokazuje da li je opcija izabrana ili nije. Kada se opcija izabere, u polju se pojavi znak za potvrdu ili „x“. check checkbox – označiti polje za potvrdu: Izabrati opciju ispred koje se nalazi polje za potvrdu. Kada se polje označi, u polju se pojavi znak za potvrdu ili „x“. client – klijent: Računar koji koristi veb-server. code – kôd: 1. Bilo koji skup računarskih instrukcija koje su napisane pomoću nekog računarskog jezika koji čovek može da pročita, obično u vidu teksta 2. Niz znakova koje korisnik unosi da bi potvrdio svoj identitet mreži, računaru, uređaju, klijentu, kao i radi prijave na nalog itd. conference call – konferencijski poziv: Telefonski ili video razgovor između tri ili više osobe. comma separated values file – datoteka sa vrednostima razdvojenim zarezima, CSV datoteka: Datoteka sa podacima koja se sastoji od polja i zapisa u vidu teksta koji su međusobno razdvojeni zarezima. comment – komentar: Doprinos ili povratne informacije koje ostavlja neko ko pregleda sadržaj na sajtu. Osoba koja pregleda video, fotografije ili datoteke može da ostavi komentar ako za to ima dozvolu. compress – komprimovati: Smanjiti veličinu skupa podataka, poput datoteke ili komunikacione poruke, kako bi koristio manje skladišnog prostora ili bio prenet korišćenjem manjeg propusnog opsega. computing – računarstvo: Korišćenje računara za obradu podataka ili obavljanje proračuna. cookies – kolačići: Blok podataka čiju kopiju pregledač šalje serveru kada korisnik ponovo poseti isti veb-sajt. Ovaj skup podataka omogućava identifikaciju korisnika, a server dobija naredbu da prikaže prilagođenu verziju veb-stranice. create – napraviti (G); kreirati (MS): Stvoriti novi sadržaj. create an account – otvoriti nalog: Napraviti novi korisnički nalog sa jedinstvenim korisničkim imenom i lozinkom. credentials – akreditivi: Informacije koje se koriste za identifikaciju radi pristupa lokalnim i mrežnim resursima. Primeri akreditiva su korisnička imena i lozinke, pametne kartice i sertifikati. crop – opseći (G); izrezati (MS): Iseći vertikalne i horizontalne ivice objekta. Slike se često opsecaju da bi se istakla određena oblast. cursor – pokazivač miša (G); kursor (MS): mesto označeno strelicom ili nekim drugim znakom koje pokazuje gde će se sledeći ulazni podatak ili slovo prikazati na ekranu. 236 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 customize – prilagoditi: Izmeniti hardver ili softver radi prilagođavanja potrebama konkretnog preduzeća ili klijenta. customer – klijent: Osoba ili kompanija kojima druge kompanija prodaje proizvode ili usluge. D data – podaci: Predstavljanje činjenica, koncepata i naredbi na formalizovan način, koji je prikladan za komunikaciju, tumačenje i obradu. database – baza podataka: Skup podataka formatiranih/uređenih tako da omogućavaju laku pretragu i pristup. data plan – tarifni paket (G); tarifni plan (MS): Standardizovani ugovor o pružanju usluge između korisnika mobilnog telefona i mobilnog operatera koji utvrđuje detalje usluge prenosa podataka, poput cene, vrste usluga, tipova usluga i propusnog opsega. data provider – dobavljač usluge prenosa podataka: Kompanija koja pruža usluge prenosa podataka korisnicima za određenu naknadu. data transfer – prenos podataka: Kretanje informacija sa jednog na drugo mesto, ili u okviru računara, između računara i spoljnog uređaja (npr. servera na mreži) i između dva odvojena računara. default – podrazumevano: Način na koji program reaguje ako korisnik ne izabere neku od opcija ili ne unese zahtevanu vrednost. desktop – radna površina: Radna oblast na ekranu računara koja simulira površinu pravog radnog stola. Na radnoj površini se nalazi Korpa za otpatke i druge ikone (prečice do programa, datoteke, direktorijumi i razni tipovi dokumenata, poput pisama, izveštaja ili slika). dialog box – dijalog: Sekundarni prozor koji omogućava korisnicima da obavljaju komande, postavlja korisnicima pitanja ili im navodi informacije. dial-up connection – pozivna veza: Veza sa drugim računarima ili internetom koja se uspostavlja preko telefonske mreže. disable – onemogućiti: Učiniti da uređaj, komponenta ili funkcija ne funkcionišu. display – ekran: Uređaj za vizuelni izlaz čiji je cilj prikaz različitih vidova informacija. download – preuzeti: Prebaciti kopiju datoteke sa udaljenog uređaja na uređaj koji šalje zahtev preko modema ili mreže. dpi – tačaka po inču (dots per inch): Standard koji se koristi za merenje rezolucije ekrana i štampača iskazan kao broj tačaka koje uređaj može da prikaže ili odštampa po linearnom inču. drag – prevući: Premestiti stavku na ekranu (1) dodirom stavke na dodirnom ekranu i prevlačenjem prsta preko ekrana (2) pritiskom i držanjem levog tastera miša prilikom pomeranja miša. drag and drop – „prevuci i otpusti“: Oznaka za postupak ili funkciju koji obuhvataju premeštanje objekata na ekranu pomoću miša ili sličnog uređaja za unos. Videti: drag drive – disk jedinica: Skladišni prostor koji je formatiran pomoću sistema datoteka i dodeljeno mu je slovo. Skladišni prostor može da ima oblik flopi diska, CD-a, DVD diska, čvrstog diska ili drugog tipa diska. driver – upravljački program: Softver koji omogućava hardveru ili periferijskim uređajima (poput štampača, miša ili tastature) da funkcioniše sa računarom ili mobilnim uređajem. dropdown menu – padajući meni: Meni koji se spusti nadole iz trake menija na zahtev korisnika i koji je otvoren dok korisnik ne reaguje, odnosno zatvori ga ili izabere stavku iz njega. 237 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 E e-mail – 1. e-pošta: Razmena poruka preko komunikacione mreže poput lokalne mreže ili interneta. 2. poruka e-pošte (G); e-poruka (MS): Poruka koja se šalje preko komunikacione mreže poput lokalne mreže ili interneta. e-mail address – adresa e-pošte (G); e-poruka (MS): Niska koja identifikuje korisnika da bi mogao da bi mogao da prima e-poštu preko interneta. embed – ugraditi: Umetnuti informacije napravljene u jednom programu, poput grafikona, jednačine, slike, videa ili fonta, u drugi program ili veb-stranicu. enable – omogućiti (G); aktivirati (MS): Učiniti da uređaj, komponenta ili funkcija funkcionišu. Aktivirati ili uključiti. encrypt – šifrovati: Programski zamaskirati sadržaj radi sakrivanja njegove suštine. enhanced – poboljšan: Koji poseduje naprednije ili sofisticiranije karakteristike. export – izvesti: Prebaciti podatke i objekte iz jedne baze podataka u drugu bazu podataka, tabelu ili format datoteke kako bi druga baza podataka, aplikacija ili program mogli da koriste podatke ili objekte baze podataka. extension – 1. dodatak (G); proširenje (MS): Program koji proširuje mogućnosti pregledača. Dodaci se obično pojavljuju kao nova dugmad, trake sa alatkama ili stavke menija. 2. oznaka tipa datoteke: Niz znakova koji slede naziv datoteke i koji su od nje odvojeni tačkom, a kojima se identifikuje vrsta datoteke. F FAQ – Frequently Asked Questions: česta pitanja (G); najčešća pitanja (MS): Dokument u kome su navedena uobičajena pitanja i odgovori u vezi sa određenom temom. feature – funkcija: Opcija koja obavlja određenu ulogu. file – datoteka: Skup povezanih podataka ili programskih zapisa koji se čuvaju kao jedinica je jedinstvenim imenom. filter – filtrirati: Propustiti podatke kroz šablon da bi se izdvojile konkretne stavke. firewall – zaštitni zid: Bezbednosno rešenje koje odvaja jedan deo mreže od drugog i omogućava samo ovlašćenom mrežnom saobraćaju da prolazi iz jednog u drugi deo u skladu sa pravilima filtriranja. folder – direktorijum (G); fascikla (MS): Skladišni prostor sa nazivom na računaru koji sadrži datoteke i druge direktorijume. Koristi se za elektronsku organizaciju informacija, slično pravim fasciklama. format – formatirati (G); oblikovati (MS): Postupak uređivanja podataka za skladištenje ili prikaz. frame rate – broj kadrova u sekundi (G); broj slika u sekundi (MS): Broj kadrova u video snimku koji se emituju svake sekunde. Veći broj kadrova u sekundi označava neometanije pokrete u video snimku. full installation – kompletna instalacija (G); puna instalacija (MS): Tip instalacije u kojoj su sve datoteke potrebne za dovršavanje postupka instalacije u jednom paketu. G gadget – gedžet: Dodatni program koji obavlja određeni zadatak i koji se integriše sa aplikacijama da bi brzo prikazao podatke. 238 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 gateway – mrežni prolaz: Uređaj koji povezuje mreže pomoću različitih protokola za komunikaciju kako bi se informacije prenele sa jedne na drugu mrežu. Mrežni prolaz prenosi informacije, ali ih i prebacuje u oblik prilagođen protokolima koje koristi mreža primalac. graph – grafikon: Slikovno sredstvo kojim se ilustruju kvantitativni odnosi, poput kružnog ili trakastog dijagrama. guidelines – smernice: Pravilo ili skup pravila koje utvrđuje tok aktivnosti koje treba preduzeti. H hard drive – hard disk (G); čvrsti disk (MS): Uređaj za skladištenje podataka koji se koristi za čuvanje ili preuzimanje digitalnih informacija pomoću diskova koji se okreću velikom brzinom koji su premazani magnetnim materijalom. hash – heš: Rezultat fiksirane veličine koji se dobija primenom jednostrane matematičke funkcije (koja se nekada naziva heš algoritam) na proizvoljnoj količini podataka. Heš se koristi u mnogo operacija, uključujući potvrdu autentičnosti i digitalno potpisivanje. header – zaglavlje: Identifikacioni red ili redovi odštampani pri vrhu stranice. Zaglavlje može da sadrži broj stranice, datum, ime autora i naslov dokumenta. highlight – markirati: Istaknuti prikazane znake zamenom boja znakova i pozadine (svetli znaci na tamnoj pozadini i obrnuto) ili bojenjem pozadine konkretnih znakova. highlighter tool – marker: Alatka za dodavanje napomena koja se koristi za markiranje oblasti slajda. home – početna (G); matična stranica (MS): Ikona li link koji preusmeravaju korisnike na prilagođenu početnu stranicu. home page – početna stranica (G); matična stranica (MS): Na vebu je to polazna stranica za skup veb-stranica i drugih datoteka na veb-sajtu. Početna stranica se prikazuje podrazumevano kada posetilac poseti sajt pomoću veb-pregledača. home screen – početni ekran: Glavni ili podrazumevani ekran koji se prikazuje pri pokretanju. host – host: Računar koji ima ulogu izvora informacija ili signala. Host računar pruža usluge, poput vesti, pošte ili podataka, računarima koji se povezuju sa njim. Termin može da se odnosi skoro na svaki računar, počev od servera koji je host klijentima, pa sve do desktop računara koji je host povezanim uređajima, poput štampača i skenera. hotspot – hotspot: Javno mesto (poput kafea, aerodroma ili hotela) sa bežičnom mrežom gde možete da se povežete sa internetom. hover – zadržati pokazivač miša iznad: Postaviti pokazivač iznad elementa korisničkog interfejsa tokom određenog vremenskog perioda u cilju interakcije sa tim elementom. I icon – ikona: Mala slika koja predstavlja datoteku, direktorijum, program ili drugi objekat ili funkciju. image – slika: Grafički prikaz, poput digitalne fotografije ili ilustracije. import – uvesti: Prebaciti informacije iz jednog sistema ili programa u drugi. Sistem ili program koji prima podatke mora na neki način da podržava unutrašnji format ili strukturu podataka. incognito mode – režim Bez arhiviranja: Funkcija u Google Chrome pregledaču pomoću koje se u istoriji ne čuvaju pregledane stranice, preuzete datoteke i kolačići. 239 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 index – indeks: Lista ključnih reči i povezanih podataka koji se odnose na lokaciju ili detaljne informacije, poput datoteka i zapisa na disku ili zapisa u bazi podataka. input – ulaz: Prva od dve komplementarne radnje prikupljanja ili distribucije podataka. Ulaz predstavlja podatke koji se prikupljaju sa uređaja ili koje korisnik unosi pomoću uređaja. input method – metod unosa: Komponenta ili program operativnog sistema koja omogućava da sistem prepoznaje bilo koje podatke, poput pritiska na tastere tastature ili miša, kao unos podataka, čime korisnici mogu da unose znake koji se ne nalaze na uređajima za unos. insert – umetnuti: Postaviti objekat između dva druga objekta. Umetanje znakova, reči, pasusa i dokumenata je uobičajeno za obradu teksta. installer – instalacioni program: Softver koji instalira određeni program na sistem. internet – internet: Skup mreža i mrežnih prolaza iz celog sveta koji koriste TCP/IP protokole za međusobnu komunikaciju. internet connection – veza sa internetom (G); internet veza (MS): Veza između korisničkog uređaja i servera koja omogućava pristup internetu, obično preko dobavljača internet usluge. internet service provider – dobavljač internet usluge: Preduzeće koje pruža usluge veze sa internetom pojedincima, preduzećima i drugim organizacijama. J jack – priključak: Otvor odgovarajuće veličine koji se koristi za povezivanje uređaja sa drugim uređajima. K key – šifra (G); ključ (MS): Vrednost koja se koristi u kombinaciji sa algoritmom za šifrovanje ili dešifrovanje podataka. keyboard shortcut – tasterska prečica: Bilo koja kombinacija tastera koja može da se koristi da obavljanje određenog zadatka za koji bi inače bio potreban miš ili drugi uređaj za pokazivanje. L launch – 1. pokrenuti: Uključiti određenu aplikaciju, softver ili funkciju; 2. pustiti u prodaju: Predstaviti proizvod javnosti i tržištu i učini ga komercijalno dostupnim. launcher – pokretač: Funkcija osmišljena za jednostavno pokretanje aplikacija ili funkcija. layout – raspored: Opšti dizajn stranica ili skupa sadržaja, uključujući tekstualne elemente, kontrole i grafičke sadržaje. library – biblioteka: Skup standardnih programa i potprograma namenjenih trenutnom korišćenju, a koji je obično uskladišten na disku ili drugim memorijskim uređajima. link – link (G); veza (MS): Segment teksta ili grafička stavka koja služi kao referenca između delova dokumenta sa hipertekstom ili između datoteka i dokumenata sa hipertekstom. load – učitati: Preneti (podatke) sa uređaja za skladištenje u memoriju računara. loader – punilac: Računarski program koji prenosi podatke sa memorije van mreže u unutrašnju memoriju. log – evidencija: Zapis transakcija koje se dešavaju u okruženju kojim se upravlja pomoću informacionih tehnologija. 240 ZBORNIK RADOVA NOVA NAUČNA EDUKATIVNA MISAO 2/2014 log in – prijaviti se: Dobiti pristup konkretnom računaru, programu ili mreži identifikacijom pomoću korisničkog imena i lozinke. Videti: log on logo – logotip: Prepoznatljivi simbol koji identifikuje osobu, preduzeće ili organizaciju; može da predstavlja kombinaciju naziva, mota i grafičkih elemenata. log on – prijaviti se: Uneti u računar informacije potrebne da bi se započela sesija. Videti: log in (sinonim) log off – odjaviti se: Prekinuti sesiju sa računarom kojem ste pristupili preko komunikacione linije, a koji je obično udaljeni računar kome pristupa veći broj korisnika. log out – odjaviti se: Prekinuti vezu sa udaljenim terminalom sa sistema sa višestrukim pristupom. Videti: log off M mailing list – lista slanja: Lista imena i e-adresa koje se grupišu pod istim nazivom. Kada korisnik stavi ime grupe u polje za primaoca, poruka se automatski šalje svim adresama na listi. malicious software – zlonamerni softver: Softver čija je namena štetan uticaj na sistem prilikom pokretanja. malware – malver: Zlonamerni softver koji ometa normalne funkcije računara ili šalje lične informacije o korisniku neovlašćenim stranama preko interneta. manage – upravljati: Imati kontrolu nad nekom funkcijom, sistemom ili uređajem, odnosno rukovati njima. markup – naznaka: Komentari i praćenje promena poput ubačenog i izbrisanog sadržaja i promena u formatiranju. medium – medijum: Predmet ili uređaj za skladištenje podataka, poput diska ili USB memorije. media – 1. medijumi: Množina imenice medium – predmeti ili uređaji za skladištenje podataka, poput diskova ili USB memorije. 2. mediji: Vid masovne komunikacije, poput štampe, radija, televizije ili interneta. menu – meni: Lista dostupnih opcija koja se prikazuje na ekranu. merge – objediniti: Spojiti više stavki u jednu. mobile – za mobilne uređaje: Namenjeno mobilnim uređajima poput tableta, telefona i sl. Pogrešno se prevodi kao mobilan/na/no. mobile device – mobilni uređaj: Prenosiva oprema, poput prenosivih muzičkih ili i video plejera, mobilnih telefona, tableta itd. koji mogu da funkcionišu samostalno, ali i da se povežu sa računarom. mode – režim: Operativno stanje računara ili programa. Na primer, režim rada u avionu je stanje u kome su mreža, Wi-Fi i Bluetooth isključeni, a ostale funkcije dostupne. mouse pointer – pokazivač miša: Element čija se lokacija menja kako korisnik pomera miša. U zavisnosti od položaja pokazivača miša i programa, oblast ekrana gde se pokazivač prikazuje služi kao cilj radnje kada korisnik pritisne jedno od dugmadi. mute – 1. isključiti zvuk: Eliminisati ili privremeno prigušiti zvuk koji proizvodi uređaj. Vrednost jačine zvuka je tada 0; 2. ignorisati: Isključiti naknadna obaveštenja. 241