mali alan ve mali kural ilişkisi

115 Pages·2017·2.56 MB·Turkish

MALİ ALAN VE MALİ KURAL İLİŞKİSİ
Pamukkale Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yüksek Lisans Tezi
Maliye Anabilim Dalı
Maliye Programı
Süleyman KASAL
Danışman: Doç. Dr. Özay ÖZPENÇE
Nisan 2017
DENİZLİ

ÖNSÖZ
Bu tezin ortaya çıkmasında benden görüş, düşünce ve önerilerini esirgemeyen ve yol
gösteren saygıdeğer Hocalarım Yard. Doç. Dr. Tayfun Moğol’a ve Doç. Dr. Özay
Özpençe’ye sonsuz teşekkür ederim. Ayrıca tezin çeşitli aşamalarında bana yardımlarını
sunan ve zaman ayıran Araştırma Görevlisi Mustafa Kırca’ya, Doç. Dr. Erkan Özata’ya,
Araştırma Görevlisi Ömer Akkuş’a ve Araştırma Görevlisi Olgu Özkul’a teşekkürlerimi
sunarım. Bunun dışında bana destek olan aileme ve arkadaşlarıma da çok teşekkür
ederim.
Süleyman KASAL
i
ÖZET
MALİ ALAN VE MALİ KURAL İLİŞKİSİ
Süleyman KASAL
Yüksek Lisans Tezi
Maliye Bölümü
Maliye Ana Bilim Dalı
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Özay ÖZPENÇE
2017, 103 sayfa

Küresel krizin miras bıraktığı ağır borç yükü, hükümetlerin uygulayacağı
politikalara engel olmuş ve mali alan kavramının önemini ortaya çıkarmıştır. Mali
alan, ülkelerin mevcut kamu borcu seviyesi ile geçmişte uygulanan politikalar
sonucu ortaya çıkan kamu borç limiti arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır.
Dolayısıyla geçmişte uygulanan politikaların mali alan üzerinde önemli bir etkiye
sahip olduğu anlaşılmıştır. Bu, ağır borç yükü altındaki hükümetleri daha etkin bir
kamu maliyesi anlayışına götürmüştür. Bu çalışmada da 2000:Q1-2015:Q4
dönemleri arasında Türkiye’nin kamu borç limiti ve mali alanı hesaplanmıştır.
Sonraki aşamada ise Türkiye’de 2002-2007 dönemi arasında uygulanan faiz dışı
fazla kuralının mali alan üzerindeki etkisi değerlendirilmiştir. Sonuç olarak
Türkiye küresel kriz öncesi uyguladığı başta faiz dışı fazla kuralı olmak üzere mali
kural uygulamalarını yürürlüğe koymuş ve güçlü bir kamu mali yapısının yarattığı
mali alanla krizi daha az hasarla atlatmış ve krizden hızlı bir biçimde çıkmıştır. Bu
da mali kuralların mali alanı etkilediğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler: Mali alan, mali kural, faiz dışı fazla, mali tepki fonksiyonu, zaman
serisi analizi

ii
ABSTRACT
THE RELATION FISCAL SPACE AND FISCAL RULE
Süleyman KASAL
Master Thesis
Public Finance Department
Public Finance Programme
Advisor of Thesis: Assoc. Prof. Özay ÖZPENÇE
2017, 103 pages

The heavy debt burden inherited by the global crisis has been an obstacle to
the policies to impose by the governments and has revealed the importance of the
fiscal space term. Fiscal space is defined as the difference between the current level
of public debt and the debt limit that comprised by implemented policies in the past.
Therefore, it has been understood that the implemented policies in the past have a
significant effect on the fiscal space. This led governments, which are under heavy
debt to more efficient understanding of public finance. In this thesis, the public debt
limit and the fiscal space of Turkey were calculated between 2000:Q1-2015:Q4
periods. In the next stage, the effect of primary surplus rule which was implemented
in Turkey between 2002-2007 periods on the fiscal space has evaluated. As a result,
Turkey has implemented fiscal rules, especially primary surplus rule that it
implemented before the global crisis and with the fiscal space created by a strong
public fiscal structure and it has survived the crisis with less damage and rapidly
emerged from crisis. It has showed that the fiscal rules affect the fiscal space.

Keywords: Fiscal space, fiscal rule, primary surplus, fiscal reaction function, time series
analysis

iii
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .............................................................................................................................. i
ÖZET................................................................................................................................ ii
ABSTRACT .................................................................................................................... iii
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. iv
ŞEKİLLER DİZİNİ ...................................................................................................... vii
TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................... viii
SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ ........................................................................ ix
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
MALİ ALAN KAVRAMI, ÖNEMİ VE OLUŞTURMA ARAÇLARI
1.1.Mali Alan Terimi ..................................................................................................... 4
1.2. Mali Alan Oluşturmanın Önemi ............................................................................. 8
1.3. Mali Alan Oluşturma Araçları .............................................................................. 14
1.3.1. Kamu Harcamalarının Önceliklendirilerek Etkin ve Verimli Bir Şekilde
Kullanılması ............................................................................................................. 17
1.3.2. Sağlıklı Bir Gelir Yapısı Oluşturmak ............................................................ 20
1.3.3. Etkin Kamu Borç Yönetimi ........................................................................... 23
1.3.4. Dış Yardımlar ................................................................................................ 25
1.3.5. Özelleştirme ................................................................................................... 26
1.3.6. Kamu-Özel Sektör İşbirliği ............................................................................ 28
1.3.7. Mali Kurallar.................................................................................................. 29
İKİNCİ BÖLÜM
TEORİK VE KAVRAMSAL AÇIDAN MALİ KURAL VE MALİ ALAN İLE
İLİŞKİSİ
2.1.TEORİK VE KAVRAMSAL AÇIDAN MALİ KURAL ..................................... 32
2.1.1.Mali Kural Kavramı ........................................................................................ 32
iv
2.1.2.Mali Kuralların Özellikleri ............................................................................. 35
2.1.3.Mali Kural Oluşturma Nedenleri .................................................................... 39
2.1.3.1.Mali Disiplini Sağlamak .......................................................................... 40
2.1.3.2.Mali Sürdürülebilirliği Gerçekleştirmek .................................................. 41
2.1.3.3.Makroekonomik İstikrarı Sağlamak ......................................................... 43
2.1.3.4.Maliye Politikasının Etkinliğini Arttırmak .............................................. 44
2.1.3.5.Hükümet Politikalarının Güvenilirliğini Arttırmak ................................. 45
2.1.3.6.Diğer Finansal Politikaları Desteklemek ................................................. 46
2.1.4.Mali Kural Türleri ........................................................................................... 47
2.1.4.1.Denk Bütçe veya Bütçe Açığı Kuralları................................................... 49
2.1.4.2.Faiz Dışı Fazla Kuralı .............................................................................. 51
2.1.4.3.Harcama Kuralları .................................................................................... 52
2.1.4.4.Gelir Kuralları .......................................................................................... 55
2.1.4.5.Borç Kuralları........................................................................................... 56
2.2.MALİ ALAN VE MALİ KURAL TÜRLERİYLE İLİŞKİSİ ............................... 57
2.2.1.Mali Alan ve Denk Bütçe Kuralları İlişkisi .................................................... 58
2.2.4.Mali Alan ve Faiz Dışı Fazla Kuralı İlişkisi ................................................... 59
2.2.1.Mali Alan ve Harcama Kuralları İlişkisi ......................................................... 59
2.2.2.Mali Alan ve Gelir Kuralları İlişkisi ............................................................... 60
2.2.3.Mali Alan ve Borç Kuralları İlişkisi ............................................................... 61
2.3.TÜRKİYE’DE UYGULANAN MALİ KURALLAR VE MALİ ALAN İLE
İLİŞKİSİ ...................................................................................................................... 62
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MALİ ALANIN HESAPLANMASI VE MALİ KURAL İLE İLİŞKİSİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ
3.1.LİTERATÜR ......................................................................................................... 69
3.2.YÖNTEM .............................................................................................................. 74
3.2.1.Zaman Serisi Analizi ...................................................................................... 76
v
3.2.3.Birim Kök (Durağanlık) Testleri .................................................................... 77
3.2.3.1.Geleneksel ve Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testleri ............................... 79
3.3.VERİ SETİ, MODEL VE MODEL SONUÇLARININ YORUMLANMASI ..... 80
3.3.1. Veri Seti ......................................................................................................... 80
3.3.2. Model ............................................................................................................. 82
3.3.3.Model Sonuçlarının Yorumlanması ................................................................ 83
3.3.3.1.Birim Kök Testi Sonuçları ....................................................................... 83
3.3.3.2.EKK Sonuçları ......................................................................................... 84
3.3.3.2.1.Mali Alanın Hesaplanması ve Mali Kuralla İlişkisi .......................... 84
SONUÇ ........................................................................................................................... 89
KAYNAKÇA ................................................................................................................. 92

vi
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1: Borç Limitinin Belirlenmesi ................................................................................ 6
Şekil 2: Kamu Borç Dinamikleri ...................................................................................... 7
Şekil 3: Gelişmekte Olan Ülkeler Bütçe Dengesi/GSYH ve Faiz Dışı Fazla/GSYH Oranı
(%), 2007-2021 ............................................................................................................... 11
Şekil 4: Gelişmekte Olan Ülkeler Kamu Borcu/GSYH (%), 2007-2021 ....................... 12
Şekil 5: Gelişmiş Ülkeler Toplam Kamu Borcu/GSYH (%), 2001-2016 ...................... 13
Şekil 6: Gelişmiş Ülkeler Bütçe Açığı ve Faiz Dışı Fazlanın GSYH Oranı (%), 2007-
2016 ................................................................................................................................. 13
Şekil 7: Mali Alan Elması .............................................................................................. 15
Şekil 8: Ülke Gruplarında Gelir/GSYH Oranı (%), 2007-2016 ..................................... 21
Şekil 9: Mali Kural Uygulayan Ülke Sayısı, 1985-2014 ................................................ 34
Şekil 10: Mali Kuralların Özellikleri .............................................................................. 36
Şekil 11: Denk Bütçe veya Bütçe Açığı Kuralı Uygulamakta Olan Ülkeler, 2014 ........ 50
Şekil 12: Harcama Kuralları Çeşitleri ve Bu Kuralları Uygulayan Ülke Sayısı, 2013... 53
Şekil 13: Harcama Kurallarını Diğer Kurallarla Birlikte Uygulayan Ülkelerin Sayısı,
2014 ................................................................................................................................. 54
Şekil 14: Borç Kurallarını Diğer Kurallarla Birlikte Uygulayan Ülkelerin Sayısı, 2014
......................................................................................................................................... 57
Şekil 15: Kamu İç ve Dış Borç Stokunun GSYH'ye Oranı (%), 2000-2015 .................. 64
Şekil 16: Faiz Dışı Fazla/GSYH Oranı (%), 2000-2015 ................................................ 65
Şekil 17: Faiz Giderlerinin Vergi Gelirlerine ve GSYH'ye Oranı (%), 2000-2015 ....... 66
Şekil 18: Türkiye'de Mali Alanın Kullanımı .................................................................. 66
Şekil 19: MYB Bütçe Açığı/GSYH'ye Oranı (%), 2000-2015 ....................................... 67
Şekil 20: Ham Verilere Ait Grafikler, 2000:Q1-2015:Q4 .............................................. 81
Şekil 21: Mevsimsellikten Arındırılmış Verilere (Seasonally Adjusted) Ait Grafikler,
2000:Q1-2015:Q4 ........................................................................................................... 81
Şekil 22: Türkiye'de Mali Alan/GSYH Oranı (%), 2000:Q1-2015:Q4 .......................... 87

vii