Magenta-Solferino 1859

180 Pages·2.796 MB·Polish

by  Ryszard Dzieszyński

H I S T O R Y C Z N E B I T W Y
RYSZARD DZIESZYŃSKI
MAGENTA
-SOLFERINO 1859
Dom Wydawniczy Bellona
Warszawa
Dom Wydawniczy Bellona prowadzi sprzedaż wysyłkową swoich
książek za zaliczeniem pocztowym z 20-procentowym rabatem od
ceny detalicznej.
Nasz adres:
Dom Wydawniczy Bellona
ul Grzybowska 77
00-844 Warszawa
Dział Wysyłki tel.: [phone]
fax [phone]
Internet: www.be1lona.pl
e-mail: biuro @ bellona.pl
www.ksiegarnia.bellona. pl
Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz
ilustracja na okładce: Bartłomiej Drejewicz
Redaktor merytoryczny: Zofia Gawryś
Korektor: Katarzyna Kulesza
© Copyright by Ryszard Dzieszyński, Warszawa 2005
© Copyright by Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2005
Druk i oprawa: WDG Drukarnia w Gdyni Sp, z o,o. *
ul. Św. Piotra 12, 81-347 Gdynia
tel. [phone], tel./fax [phone]
ISBN 83-11-10136-1
WSTĘP
Jak mogło dojść do takiej rzezi? Od czasów „wielkiej
bitwy narodów1' pod Lipskiem w 1813 roku nie było
w Europie, zdawałoby się na cywilizowanym kontynencie,
takiej masakry. Obcy sobie ludzie, w innych warunkach
sobie obojętni, ubrani w różne mundury, przeważnie pod
przymusem, z powodu kaprysu swych władców, nagle
zmieniali się w zdziczałe potwory i rzucali na siebie
z bronią w ręku, walcząc z wielką zajadłością. Aź wierzyć
się nie chce, że u niemal wszystkich uczestników bitwy
wyzwoliły się nieludzkie instynkty, które pchały ich, bez
żadnych racjonalnych powodów, do unicestwiania bliźniego.
Takie są jednak prawa wielkiej bitwy. Trafnie zauważył
to najwybitniejszy polski reporter Ryszard Kapuściński,
pisząc o bitwie pod Salaminą: „Liczne opisy bitew, jakie
znajdujemy w literaturze wszystkich czasów, mają jeden
wspólny mianownik — dają obraz wielkiego chaosu,
monstrualnej konfuzji, kosmicznego bałaganu. Nawet naj­
lepiej przygotowane starcie w momencie frontalnego zde­
rzenia przemienia się w krwawe, rozedrgane kłębowisko,
w którym trudno się rozeznać i nad nim zapanować. Jedni
śpieszą się, żeby drugich zabić, inni patrzą, jak wymknąć
się czy choćby uskoczyć przed ciosem, a wszystko tonie
w krzyku, w jęku i w skowycie, w zamęcie» w zgiełku
i w dymie”1. Tak też było pod Solferino.
Ale Solferino to również druga w XIX wieku „bitwa
narodów”. Walczyli w niej nie tylko Włosi, Francuzi,
Austriaey, ale też Chorwaci, Niemcy, Węgrzy, Słoweńcy,
Polacy, Ukraińcy, a także Algierczycy i Tunezyjczycy.
Cóż, zawiniło zniewolenie ludów, których wiosna trwała
zbyt krótko, aby odrzucić tych władców, którzy dla tzw.
racji stanu, a właściwie chęci opanowania jak największego
terytorium, topili Europę we krwi wysyłając zwyczajnych
prostych ludzi na pola bitewne, a więc po śmierć lub
kalectwo.
Ale może ten mój uproszczony pacyfizm jest nie na
miejscu, może rzeczywiście ważniejsza jest racja stanu
i powinniśmy raczej mówić o wojnie słusznej i niesłusznej?
No cóż, zapewne słuszna była ta wojna dla Włochów,
chcieli bowiem uwolnić tereny na Półwyspie Apenińskim,
które jeszcze pozostawały pod obcym panowaniem, a po­
nadto zjednoczyć się pod jednym berłem. Niesłuszna była
dla austriackiego ciemiężcy, pod którego butem jęczeli
Włosi w Lombardii i Wenecji. A więc może rzeczywiście
trzymać się jedynie faktów?
Magenta i Solferino to miejsca krwawych bitew, a Sol­
ferino przeszło do historii nie tylko z powodu krwawej
rzezi. Od bitwy tej datuje się powstanie idei stworzenia
wielkiej międzynarodowej organizacji humanitarnej, której
symbolem stał się czerwony krzyż.
* * *
Choć Półwysep Apeniński zamieszkiwali jedynie Włosi
(oczywiście z małymi wyjątkami), był on w 1815 roku
podzielony między Królestwo Lombardzko-Weneckie,
1 ».Gazeta Wyborcza”, nr 22 z 23 lutego 2004.
znajdujące się pod panowaniem Cesarstwa Austriackiego,
Państwo Kościelne, zlikwidowane wprawdzie wcześniej
przez cesarza Napoleona I Bonaparte, ale odtworzone po
kongresie wiedeńskim (obejmujące tereny od Adriatyku
do Morza Toskańskiego, a więc Rzym, legacje Romania
z Bolonią i Rawenną, Marchia z Ankoną, Umbria),
a ponadto księstwa: Modeny, rządzone przez Franciszka
d’Austria d’Este; Parmy, będące pod władzą Marii Luizy
Habsburżanki, żony cesarza Napoleona I, a potem od
1821 roku gen. Adama Neipperga; Toskanii, rządzone od
1737 roku przez Habsburgów, a także Królestwo Obojga
Sycylii przywrócone rządzącym tu od 1735 roku hisz­
pańskim Bourbonom, oraz Królestwo Sardynii.
Początki włoskiej dynastii królewskiej związane są
z Sabaudią (Savoie), obecnie kraina w południowo-
wschodniej Francji, opartą o Alpy Sabaudzkie, wraz
z masywem Mont Blanc, Jeziorem Genewskim (w 1/3
własność Sabaudii) i Annecy, Alpami Kotyjskimi i Pen-
nińskimi, których szczyty zawsze były pokryte śniegiem
i lodem, z głębokimi dolinami rzek (m.in. Izery), lasami
świerkowymi, znaną od końca XIX wieku z uzdrowisk
i ośrodków sportów zimowych, między innymi w Cha­
monix oraz Albertville.
Znajdowały się tam nieurodzajne grunty, ale za to rosły
obfite lasy (stąd zresztą rzymska nazwa Sapaudia: leśna
kraina), a mieszkańcy hodowali bydło. O Sabaudczykach
panowała w Europie opinia, że to „lud ubogi, ale pracowity,
uczciwy i rzetelny, jak zwykle górale”2.
Pierwotnie Sabaudię zamieszkiwali Allobrogowie, czyli
Celtowie. W latach 122-118 p.n.e. krainę podbili Rzy­
mianie. Od 443 roku należała do Burgundii. Od 534
roku rządzili tu Merowingowie, czyli dynastia frankońska,
od 888 roku stanowiła część Górnej Burgundii, która
2 Encyklopedia Powszechna, S. Orgelbrand, t. 22, Warszawa 1861,
s. 767-768.
od 1032 roku znalazła się w ramach Cesarstwa Niemiec­
kiego. Potem Sabaudią zarządzali margrabiowie Suzy
i hrabiowie z Maurienne.
Założycielem dynastii sabaudzkiej (Casa di Savoia) był
hrabia Humbert I Białoręki, zmarły w 1047 roku. Po nim
panował do 1057 roku syn Odon, który poślubił mar-
grabiankę Adelajdę, dziedziczkę Turynu, dzięki czemu
zarządzał częścią Piemontu. W 1072 roku rządy objął
hrabia Amadeusz I. W 1111 roku cesarz Henryk IV nadał
władcom Sabaudii tytuł hrabiów Cesarstwa Rzymskiego.
Odtąd tereny te nosiły nazwę Sabaudia.
Gdy sabaudzki hrabia Tomasz I kupił miasto Chambery
w Alpach Sabaudzkich, niedaleko jeziora Bourget, stało
się ono stolicą Sabaudii. W 1388 roku do Sabaudii
została także przyłączona Nicea. Stopniowo rosło zna­
czenie władców Sabaudii na arenie międzynarodowej.
Cesarz Fryderyk II mianował hrabiego Amadeusza III
księciem Aosty i Chablais. Jego dwaj wnukowie, synowie
księcia Tomasza II: Tomasz i Amadeusz IV stworzyli
dwie linie. Tomasz zapoczątkował ród książąt Piemontu,
wygasły w 1418 roku, Amadeusz IV zaś linię hrabiów
Sabaudii. W 1279 roku hrabia Amadeusz Sabaudzki
został namiestnikiem cesarskim w Italii, W 1416 roku
dynastia sabaudzka uzyskała od cesarza tytuł książęcy.
W 1433 roku po traktacie pokojowym w Ferrarze, koń­
czącym wojnę Republiki Wenecji z Mediolanem, w której
książę Sabaudii był sojusznikiem Wenecji, przejął on
tereny w Piemoncie. Piemont (nazwa łacińska Pede-
montium, kraj u podnóża gór) znajdujący się w środkowej
części Niziny Padańskej, ograniczony od północy i za­
chodu Alpami Zachodnimi, a od południa Alpami Li­
guryjskimi i Apeninem Liguryjskim, zanim dostał się
w ręce dynastii sabaudzkiej, od VI wieku rządzony
był przez Longobardów i przez Franków, od XI wieku
zaś przez margrabiów Turynu.
Sabaudia zawsze stanowiła łakomy kąsek dla Francji.
Nic więc dziwnego, że Karol III Dobry (1486-1553) od
1504 roku książę Sabaudii, musiał od 1536 roku znosić
okupację Francji, podobnie jak jego następca książę Fili-
bert II. Dziedzictwo odzyskał syn księcia Filiberta II, książę
Emanuel Filibert (1528-1580) dowódca armii króla Hisz­
panii Filipa II, walczącej z Francuzami, który w 1559 roku
zadał im klęskę pod Saint Quentin. W tym samym roku
władcy Francji i Hiszpanii zawarli pokój, kończący toczone
przez nich wojny w Italii. Książę Emanuel Filibert II
poślubił Małgorzatę, siostrę króla Francji i otrzymał od
niego w 1563 roku zarówno większość terytorium Sabaudii,
jak też Piemont.
W tym samym roku ogłosił on przeniesienie stolicy
z Chambery do Turynu. Tym samym punkt ciężkości
w jego państwie przesunął się do części włoskiej. Książę
Filibert Emanuel zasłynął także z tego, że rozpoczął
hodowlę jedwabników w Piemoncie. Po jego śmierci tron
objął syn książę Karol Emanuel I Wielki (1562-1630),
urodzony w Rivoli, mąż Katarzyny, córki Filipa II króla
Hiszpanii, który prowadził trzy wojny z Francją (w 1588
roku, w latach 1590-1593, a także w latach 1599-1601).
Nie mogąc zwyciężyć w konfrontacji zbrojnej, został jej
sojusznikiem. Ale w 1629 roku ponownie stanął u boku
Hiszpanii. Gdy jednak korzystając z tego, chciał opanować
Genuę, wojska francuskie rozbiły jego armię koło miejs­
cowości Susa, a następnego roku zajęły Sabaudię.
Książę Wiktor Amadeusz I (1587-1637), syn Karola
Emanuela I oraz Katarzyny, po kolejnej wojnie francusko-
-hiszpańskiej w traktacie pokojowym w 1631 roku w Che-
rasco odzyskał Sabaudię. Sukces jednak był połowiczny,
wprawdzie wojska francuskie opuściły tę krainę, ale król
Francji zatrzymał miejscowości Pinerolo i Perosa. W 1635
roku książę Wiktor Amadeusz 1 został sojusznikiem Francji
w wojnie trzydziestoletniej.
Po jego śmierci regencję objęła żona Krystyna
(1606-1663), siostra króla Francji Ludwika XIII. Do 1642
roku księstwo Sabaudii znowu stało się terenem rywalizacji
Hiszpanii i Francji. Ciągłe przemarsze obcych wojsk
niszczyły ten piękny kraj. Następca tronu książę Karol
Emanuel II (1634-1675), syn księcia Wiktora Amadeusza I,
poślubił Marię Joannę Baptystę z domu Savoia Nemours
(1644-1724), która po jego śmierci objęła regencję w Sa­
baudii.
Wiktor Amadeusz II (1666-1732) syn księcia Karola
Emanuela II, książę Sabaudii od 1675 roku, w czasie
swojego panowania także prowadził wiele wojen. Od 1690
roku walczył z Francją, a gdy poniósł klęskę w dwóch
bitwach koło Staffarda i Marsaglia, rozpoczął tajne roko­
wania z Francuzami i zawarł z nimi pokój w 1696 roku
w miejscowości Pinerolo, którą otrzymał od Francji. Wiktor
Amadeusz II walczył też przeciw papieżowi Klemenso­
wi XI. Po traktacie utrechekim w 1713 roku otrzymał
Sycylię, której ogłosił się królem, a także miasta w Piemon­
cie: Monferrato, Alessandrię, Valenzę> Lomelinę i Valsezję.
Król Wiktor Amadeusz II rządził Sycylią do 1720 roku, ale
potem wymienił ją na Sardynię, gdzie także ogłosił się
królem. Odtąd jego państwo zyskało nazwę Królestwo
Sardynii, choć stolica nadal znajdowała się w Turynie,
Wiktor Amadeusz III (1726-1796) panował jako król
Sardynii od 1773 do 1796 roku. Gdy w 1792 roku Austria
rozpoczęła wojnę przeciw Francji, został koalicjantem
Habsburgów. Wojska francuskie zajęły jednak Sabaudię
i Niceę, które Konwent Narodowy przyłączył do Francji.
W 1794 roku armia francuska zajęła znaczną część wy­
brzeża liguryjskiego, aż po Savonę. Wiktor Amadeusz III
przejściowo stracił nawet Sardynię, gdzie w 1794 roku
wybuchło powstanie chłopskie, ale dzięki wicekrólowi,
który porozumiał się z miejscowymi baronami, w rok
potem ją odzyskał. 28 kwietnia 1796 roku król Sardynii
musiał zawrzeć rozejm w Cherasco z francuskim generałem
Napoleonem Bonaparte, który wcześniej rozbił jego armię
i sprzymierzone z nim wojska austriackie. Na mocy tego
rozejmu Nicea i Sabaudia pozostawały nadal przy Francji,
a Piemont stawał się bazą do przyszłych działań francuskich
we Włoszech.
Po śmierci króla Wiktora Amadeusza nowym monarchą
został jego syn Karol Emanuel IV (1751-1819). Nieudolny
i chorowity szybko utracił posiadłości na lądzie. W 1798
roku wojska francuskie zajęły Turyn. Wkrótce król zrzekł
się władzy w Piemoncie i udał się na Sardynię. Po
ofensywie wojsk rosyjskich pod wodzą feldm. Aleksandra
Suworowa w 1799 roku odzyskał Piemont, ale w rok potem
Napoleon Bonaparte już jako Pierwszy Konsul, na czele
nowej armii zajął ponownie te prowincję i w 1802 roku
wcielił Piemont do Francji. W tym samym roku król Karol
Emanuel IV abdykował na rzecz syna Wiktora Emanuela I,
sam zaś udał się do Rzymu, gdzie wstąpił do zakonu
jezuitów.
Wiktor Emanuel I (1759-1824), drugi syn króla Wiktora
Amadeusza III, poprzednio książę Aosty jako władca
Królestwa Sardynii panował tylko na wyspie. Piemont
odzyskał dopiero po upadku cesarza Napoleona I. W 1821
roku wzorem brata abdykował, do czego zmusiło go
powstanie karbonariuszy, choć spiskowcy proklamowali
powstanie Królestwa Włoch z nim na czele. Nie chciał być
jednak monarchą konstytucyjnym, czego domagali się
powstańcy. Zmarł w trzy lata później w Montcallieri.
Królem został jego brat Karol Feliks (1765-1831), który
w latach 1799-1806, a potem w latach 1817-1821 był
wicekrólem Sardynii, ponieważ jednak przebywał w tym
czasie w Mediolanie, w jego imieniu regencję sprawował
Karol Albert książę Carignano (1798-1849), pochodzący
z bocznej linii dynastii sabaudzkiej, po matce wnuk
Franciszki Krasińskiej (1743-1796). Siostra Adama Stani­