Mağdurlar için Adalet

993 Pages·2017·22.34 MB·Turkish

by  Bayram Eren

Mağdurlar için Adalet
Mağdurlar için Adalet 

İKİNCİ YILINDA
OHAL’İN
TOPLUMSAL MALİYETLERİ

MAĞDURLAR İÇİN ADALET TOPLULUĞU
(RAPOR)

OCAK 2019
Mağdurlar için Adalet 

“Bizler güçlülerin haklı olduğu değil, haklıların
güçlü olduğu bir ülke ve dünyayı arzu ediyoruz.
Öncelikli olarak ülkemizde ve daha sonra da
dünyada dil, din, ırk, etnisite, cinsiyet, yaşam
tarzı, sosyal, siyasal, kültürel, ideolojik
tercihlerinden dolayı haksızlığa uğramış insanlar
karşısında, daima, mağdurdan veya mazlumdan
yana taraf olmayı tercih ediyoruz.”
Mağdurlar için Adalet 
“MAĞDURLAR İÇİN ADALET” SUNUŞ

Ülke yönetimlerinde, sosyal, siyasal ve ekonomik ilişkilerde haksızlık veya
adaletsizliğin sıradanlaştığı bir yapı oluşmuş ise bu durumun tabiatı gereği, o düzenden
çıkar ve güç devşiren birtakım kişi veya gruplar da mutlaka oluşmuştur. Genellikle, açıklık,
şeffaflık ve de hesap verebilirliğin olmadığı; adalet, adil yarış ve serbest rekabetin
bulunmadığı ortamlarda, sosyal, siyasal ve ekonomik gücü, bir takım oligarşik yapılar
ellerinde bulundurur ve de bu zorba yapılar hegemonyalarını devam ettirebilmek için,
halkları çeşitli manipülasyonlarla bölerek, güçsüz bırakacak ve de kendi istedikleri yöne
yönlendirecek ağları da mutlaka oluştururlar. Hegemon oligarşi, kendi çıkarlarını,
statülerini ve zenginliklerini devam ettirebilmek için güçsüz, azınlık veya kendilerinden
aşağı gördükleri tüm bireylere ve toplumla baskıcı, ezici veya kıyıcı uygulamalar
yapmaktan da çekinmezler. Oysa ki insanların; dil, din, mezhep, ırk, etnisite, cinsiyet, yaşam
tarzı, sosyal, siyasal, kültürel, ideolojik tercih farkı gözetmeden; adalet ve hakkaniyet
çerçevesinde, güçlülerin değil, haklıların üstün olduğu bir yönetim yaklaşımı ile
yönetilmelerinin esas olması gerekir. Ancak, güç ve varlık sahiplerinin doymak bilmeyen
hırsları ve sosyal statülerini geliştirme konusundaki şeytani becerileri; güçsüzlerin ise
bilinçsiz ve örgütsüz durumları sebebiyle, "hak ve adalet", daima, zayıfların arzuladıkları,
ancak ulaşmaları mümkün olmayan bir ütopya olarak kalmaya devam etmektedir.
“Mağdurlar için Adalet” topluluğu olarak bizler “güçlünün haklı olduğu değil,
haklının güçlü olduğu bir dünyayı arzu ediyoruz”. Öncelikli olarak ülkemizde ve daha sonra
da dünyada dil, din, ırk, etnisite, cinsiyet, yaşam tarzı, sosyal, siyasal, kültürel kimlik veya
ideolojik tercihlerinden dolayı haksızlığa uğramış insanlar karşısında, daima, mağdurdan
ve mazlumdan yana taraf olmayı seçiyoruz. Gücün sağlayacağı nimetler veya tehditlerle
karşılaşınca, adalet çizgisinden ayrılmayı, çıkar için, adaletsizliğe göz yummayı gayri ahlaki
buluyoruz ve bu yolda aynı anlayışı benimseyen herkesle birlikte çalışmak arzusundayız.
Adalet üzerine inşa edilmeyen hiçbir sistemin varlığını uzun süre devam
ettiremeyeceğinin bilincindeyiz. Haksızlığa uğrayanların, kimliklerine bakmadan, daima
yanlarında olacağız. “Mağdurlar için Adalet” topluluğu, ezilenlerin, ötekileştirilenlerin,
sömürülenlerin tarafındadır. Bizler, kimsenin mağdur ve mazlum olmaması için varız. Hep
birlikte, huzur içerisinde, insanca yaşamak için, herkes için "ADALET" istiyoruz.
Dr. Ömer Faruk GERGERLİOĞLU
Mağdurlar için Adalet Sözcüsü
Mağdurlar için Adalet 

ARAŞTIRMANIN KİMLİK ÖZETİ

Yöntem: Araştırmada nitel ve nicel, karma araştırma yöntemleri
kullanılmıştır. Veriler, internet üzerinden on-line araştırma
tekniği ile toplanmıştır.
Yapılış Tarihleri: Araştırma 2 Ağustos 2018- 23 Eylül 2018 tarihleri
arasında yapılmıştır.
Araştırmanın Yapıldığı Yerler: Araştırma, Türkiye’nin 81 ilinden 3589
kişi ve dünyanın 39 ülkesinden 187 kişinin katılımı ile
yapılmıştır.
Örneklem Büyüklüğü: 3776 kişidir.
Yapıldığı Yer: İnternet, On-line, (Küresel katılıma açık)
Güvenilirlik Derecesi ve Hata Payı: Araştırma %95 güvenilirlik
derecesinde ve ±%1,59 hata payı aralığında analiz edilmiştir.
Cronbach's Alpha (Güvenilirlik) oranı: %98,1’dır (Mükemmel
araştırma oranı).
KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) (Örnek Yeterlilik) Oranı: %96,4’dir
(Mükemmel araştırma oranı).
Bartlett's Test of Sphericity (Sayısal Analiz Edilebilirlik
/Genellenebilirlik) Oranı: Sig= 0.000 (Mükemmel
araştırma oranı).
Mağdurlar için Adalet

ARAŞTIRMA SUNUŞ

Bu çalışma 15 Temmuz 2016 tarihli menfur darbe girişimi sonrasında, hükümet tarafından,
muhtemelen, 3 ay bile sürmesine gerek duyulmadan kaldırılacağı beyanları ile ilan edilen, ancak ilk 3
ayı dolduktan sonra, 7 sefer daha uzatılarak toplamda iki yıl süren OHAL’in ortaya çıkardığı bireysel
ve toplumsal mağduriyetler kapsamında, ülkede yaşanan, sosyal, siyasal, ekonomik baskı ve hak
ihlallerinin boyutlarını araştırmak üzere “Mağdurlar için Adalet” topluluğu tarafından tasarlanmış ve
yürütülmüş sosyal bir araştırmadır.
Araştırma, Mağdurbilim (Viktimoloji) inceleme ilkeleri çerçevesinde tasarlanarak
yürütülmüş ve toplumdaki, birincil1, ikincil2 ve üçüncül3 mağdur, tüm kesimlerin OHAL’le ilgili
mağduriyet, deneyim ve algılarını ölçebilecek bir çerçevede gerçekleştirilmiştir.
Belirtilen çerçevede, araştırmamıza;
 OHAL ve/veya KHK mağdurları
 OHAL ve/veya KHK mağduru yakınları
 DOĞRUDAN mağduriyeti olmayan bireyler;
kategorilerinde olmak üzere OHAL uygulamalarına muhatap olmuş tüm toplumsal kesimler dâhil
edilmiştir. Böylece, belirlenen, üç kategorideki katılımcıların OHAL’de yaşanan olaylar, durumlar
ve hak ihlalleriyle ilgili mağduriyetleri, problemleri, deneyimleri, algıları ve yargıları arasında
anlamlı sayılabilecek ilişki veya farklılıkların olup olmadığının da istatistiksel olarak ölçümlenmesi
imkânı da elde edilmiştir.
Yukarıda belirtilen amaca uygun olarak, araştırmada, her grubun kendi şartlarına uygun
soruların sorulması yanında, “Toplumsal algılar/yargılar” bölümünde Likert soru tekniği
kullanılarak, farklı katılımcı kategorileri arasındaki algı/yargı farklarının tespit ve ölçümlenmesini
sağlayabilecek şekilde çok sayıda müşterek sorular da sorulmuştur. Bu şekilde OHAL ve KHK’larla
yapılan uygulamaların toplumun farklı kesimlerinde nasıl algılandığının da ölçümlenebilmesi
hedeflenmiştir.
Araştırmada yüz-yüze, telefon, posta yolu ile vs. araştırma teknikleri kullanmak yerine,
on-line (çevrimiçi) araştırma tekniğinin kullanılmasının temel nedeni, bu tekniğin, çok küçük
maliyetlerle “Mümkün olan, en fazla sayıda katılımcıya ulaşma olanağı sağlamasıdır. Bunun

1 OHAL’in doğrudan mağdurları 
2 Dolaylı mağdurlar. Genelde, OHAL’in, birincil mağdurların yakınları ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler. 
3 Doğrudan veya dolaylı OHAL mağduru olmamakla birlikte, OHAL ortamından yaşamları, hayat tarzları ve iş ilişkileri 
olumsuz etkilenen kişiler. 
i
Mağdurlar için Adalet
yanında; on-line tekniği, katılımcılara kendilerini güvende hissedebilecekleri bir ortamda, gizlilik
standartlarına uygun, rahatça ve de “anonim” bir biçimde kendi deneyim ve algılarını kolaylıkla ifade
edebilme imkânını da sağlamaktadır.
Öte yandan, online-araştırmaların sağladığı güven ve gizlilik fırsatını kötüye kullanılarak,
araştırmamızın bilimsel güvenilirlik ve geçerliliğine zarar verebilecek girişimlerin önlenebilmesi
için, araştırmamıza katılanlar veya katılmayanlar tarafından da çok sayıda şikâyetin yapılmasına
sebep olan, oldukça fazla detayları içeren bilgilerin sorulması ve birbirinin tekrarı gibi görülen bazı
çaprazlama soru tekniklerinin fazlaca kullanması zorunluluğunu da doğurmuştur. Araştırmamıza
katılanlardan, aşırı detaycılık ve çapraz sorularımız hususunda verdiğimiz rahatsızlıktan dolayı özür
dilemekle birlikte, kendilerini temin ederiz ki bu uygulamamız sayesinde araştırmamızın bilimsel
geçerlilik ve güvenilirliği oldukça yüksek tutulabilmiştir. Bu hususta bir örnek vermek gerekirse;
detaycılığımız sayesinde, mağdur veya mağdur yakını katılımcıların sehven yaptıkları veri giriş
hataları dahi, ayrıntılı bilgiler ve bu bilgileri kullanarak yaptığımız çapraz analizlerimiz sayesinde
kolayca tespit edilerek düzeltilebilmiştir. Diğer yandan, çok eksik, yetersiz, hatalı, tutarsız veya hileli
davranış sergilediği belirlenen katılımcıların verileri de araştırma analizlerimizin dışında tutularak
araştırmanın bilimsel güvenilirlik ve geçerlilik kalitesi korunabilmiştir.
Araştırmanın kapsamı, OHAL sürecinin yarattığı tüm sosyal sorunları ve süreçleri içerecek
şekilde, mümkün oldukça geniş tutulmaya çalışılmıştır. Ancak bilinçli olarak araştırma kapsamı dışı
bıraktığımız bazı konular da bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle, çok fazla sayıda soru olduğu
şikâyetlerine konu olan bunca sorulara rağmen, araştırmamızın, OHAL’in bireylere/topluma
yaşattığı mağduriyet ve travmaların tamamını kapsayıcı olamadığının da farkındayız. Bu durumun
farkında olarak, bu araştırmamıza paralel olarak “OHAL’de Yaşanan Mağduriyetler Sonucu Ortaya
Çıkan Bebek, Çocuk, Yetişkin Ölümleri, Travmalar, İntiharlar, Hastalıklar, İş-Trafik Kazaları,
Saldırı, Taciz, Yağma, Kaçırılma Olayları, Kamu veya Özel Sektörde Çalışma Engellerinin
Toplumsal Derinliği” araştırma çalışmamızı da yürüttüğümüzü ve belirtilen çalışmamızın
sonuçlarının da ayrıca yayınlanacağını bildirmek isteriz.4
Derinlikli araştırmamızda yer alan başlıklar aşağıdaki gibidir:
OHAL’in BEBEK / ÇOCUK MAĞDURLARI /MAZLUMLARI: Anneleri ile birlikte nezarethane
/hapishaneyle tanışan; hapsedilmiş ebeveynlerinden ayrılık sorunları yaşayan,
biyolojik/koruyucu ailelerinin ellerinden alınma travmaları yaşatılan; yoksulluk, göç,
dışlanma sorunları ile yüzleşen, ailelerinin mağduriyetinden etkilenip algı, öğrenme,
konuşamama, yürüyememe gibi sosyal, bedensel, ruhsal, psikolojik sorunlar yaşayan mazlum
çocuklar.

4 https://tr.surveymonkey.com/r/OHAL_Magduru 
ii
Mağdurlar için Adalet
BEBEK / ÇOCUK / YETİŞKİN ÖLÜMLERİ (Tutukluluk durumu, mağduriyetlerin getirdiği
stres, üzüntü vb. yolu ile ortaya çıkan ölümler veya ŞÜPHELİ ÖLÜMLER): OHAL’de
tutukluluk altında kasıt veya ihmal neticesi ortaya çıkan ölümler, şüpheli ölümler; üzüntü,
stres, neticesi çocuk düşürme, ölü doğum vakaları; travma, derin elemle ortaya çıkan,
nükseden, ağırlaşan hastalıklar neticesi ölümler.
İNTİHAR / İNTİHAR GİRİŞİMİ VAKALARI: OHAL /KHK mağduriyetlerinin getirdiği sağlık
sorunları, travmalar veya bunalımlar neticesi ortaya çıkan intihar vakaları.
HASTALIKLAR: OHAL mağduriyetlerinin meydana getirdiği tutukluluk, hapis, işsizlik,
güvencesizlik vb. gibi şartlar, derin elem, stres, travmalar, tedaviye erişme vb. sorunları
neticesinde artan, nükseden veya ilk defa ortaya çıkan fiziksel, zihinsel, ruhsal hastalıklar.
İŞKENCE / KÖTÜ MUAMELE VAKALARI: OHAL’de yaşanan işkence veya kötü muameleler
neticesinde ortaya çıkan fiziksel, ruhsal, zihinsel travma, sakatlık veya ölüm olayları.
UZUN SÜRELİ VEYA HUKUKA AYKIRI TUTUKLAMA / GÖZALTI: OHAL’de "hukuk devleti"
ilkelerine aykırı olarak yapılan tüm tutuklama ve gözaltı mağduriyetleri.
FİİLİ /FİZİKİ SALDIRILAR: OHAL’in yarattığı sosyal, politik veya psikolojik ortam
neticesinde ortaya çıkan fiili saldırılar darp, dayak, yaralanma sakatlanma veya ölüm olayları.
CİNSEL SALDIRI veya TACİZ: OHAL’in yarattığı sosyal /politik kutuplaşa neticesinde
KHK'lılara veya yakınlarına yönelik ortaya çıkan cinsel saldırılar veya cinsel taciz vakaları.
SÖZEL SALDIRI: OHAL /KHK mağdurlarına veya yakınlarına yönelik aşağılama, hakaret,
küfür, sözle taciz olayları.
MADDİ HAK GASPLARI /MADDİ VARLIKLARA ZARAR /MALLARA EL KOYMA: OHAL /KHK
mağduriyetlerinin istismarı yolu ile haksız kazanç sağlanması, mağdurların haklarının
-mallarının gasp edilmesi, soygun, el koyma veya yağmalanması yoluyla maddi zarara veya
hak kayıplarına uğratılma vakaları.
İŞ/MESLEK /YOL /TRAFİK KAZALARI: OHAL mağdurlarının veya yakınlarının yaptıkları
işler/meslekler, ziyaretler, nakiller, seyahatler vb. esnasında yaşanan kazalarda yaralanma,
sakatlanma veya ölüm vakaları.
KAÇIRILMA / REHİN ALINMA VAKASI: OHAL ortamı dolayısı ile ortaya çıkan /yaşanan
kaçırılma olayları.
KAYIP & KAYBOLMA VAKALARI: OHAL dolayısıyla yaşanan kayıp /bulunamayan kişiler.

iii
Mağdurlar için Adalet
GÜVENLİK SORUŞTURMASI MAĞDURİYETLERİ: Kamu sektöründe veya özel sektörde işe
alımlarda veya sonrasında güvenlik soruşturması gerekçesiyle, bir KHK/OHAL mağdurunun
yakını olsun veya olmasın, ülkedeki "ötekileştirilen" herkese karşı yaşatılabilen güvenlik
soruşturması mağduriyetleri.
OHAL /KHK MAĞDURLARINA KARŞI YAPILAN 'SİVİL ÖLÜM' UYGULAMALARI: OHAL
/KHK mağdurlarına özel sektör alanlarında dahi çalışma, iş kurma, lisans-izin-ruhsat alma
yasakları; eğitim, sınav, sosyalleşme gibi birçok alanlardaki "insani ve vatandaşlık haklarını"
kullanmalarında kendilerine yaşatılan ayırımcılıklar, ambargolar.
OHAL /KHK MAĞDURU YAKINLARININ "ÇALIŞMA HAKLARINA" YÖNELİK AYIRIMCILIK
veya ENGELLEMELER: KHK'lı yakınlarının, güvenlik soruşturması, mimleme, ötekileştirme
vb. gerekçelerle kamuda veya özel sektörde işe girme, çalışma, iş kurma veya diğer haklarının
engellenmesi / ayırımcılığa uğrama vakaları.
BYLOCK / MOR BEYİN vb. gibi uygulamalar yoluyla yaşanan mağduriyetler.
OHAL /KHK MAĞDURLARINA veya YAKINLARINA KARŞI, YAKIN AKRABALARI, İŞ veya
SOSYAL ÇEVRELERİNCE UYGULANAN DIŞLANMA, YALNIZLAŞTIRMA veya HASMANE
TUTUMLAR: Sosyal izolasyon, sosyal stigma, damgalama, sosyal gerilim veya kutuplaşma
vakaları
OHAL /KHK MAĞDURİYETLERİNİN veya BASKILARININ, MAĞDUR AİLE FERTLERİ
ARASINDA YARATTIĞI "AİLE İÇİ" SORUNLAR: Aile bölünmeleri, boşanmalar, eşler,
anne-babalar ve çocuklar arası şiddet, kavga, gerilim, uyumsuzluk, ilişki veya iletişim
sorunları. Ayrıca, iktidar veya sosyal çevreden gelen baskılara dayanamayarak, istemeyerek
de olsa, boşanma veya eşinden ayrı yaşamak zorunluluğu hisseden eşler arasında ortaya
çıkan mecburi boşanma veya ayrılık (ayrı yaşama) vakaları.
DİĞER MAĞDURİYET VAKALARI: Yukarıdaki kategorilerde yer almayan mağduriyet vakaları.
En son olarak; araştırma çalışmalarımıza katılıp, zaman ve emek sarf eden tüm katılımcılara
teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca, araştırmalarımızın, OHAL ve KHK mağdurlarının yaşadığı
tahammülü oldukça güç olan sıkıntılar ve hak ihlallerine ulusal, uluslararası düzeyde farkındalık
yaratmasını ve de mağdurların önemli bir kısmının iki yılı geçkin olarak çektikleri sıkıntılarından bir
an önce kurtulabilmelerine vesile olmasını dileriz.
Mağdurlar için Adalet 5

5 İletişim: [email protected] 
iv
Mağdurlar için Adalet

İÇİNDEKİLER

Kısaltmalar ve Terimler ................................................................................................... XXVI
Rapor Özeti ...................................................................................................................... XXVII

BÖLÜM I

Araştırma Genel Analizleri ve Değerlendirmeler
Giriş...................................................................................................................................... 1
Katılımcıların Genel Sosyo-Demografik Göstergeleri
2
Araştırma Katılımcılarının Mağduriyet Durumu Kategori Analizleri .............................. 3
Katılımcıların Cinsiyet Durumları ...................................................................................... 6
Katılımcıların Öğrenim Durumları ..................................................................................... 7
Katılımcıların Medeni Durumları ...................................................................................... 8
Evlilik Hayatı Yaşayan Katılımcıların Çocuk Sayıları ...................................................... 9
Katılımcıların Yaş Kategorileri ......................................................................................... 10
Katılımcıların, OHAL Mağduriyetleri "Öncesi" ve “Sonrası” Bireysel Olarak, Aylık
Ortalama Gelir Durumları ................................................................................................. 11
Katılımcıların “Hane Halklarının” OHAL Mağduriyetleri "Öncesi" ve “Sonrası” Aylık
Ortalama Gelir Durumları ................................................................................................. 12
Katılımcıların Kendilerini İnançsal Olarak Tanımlamaları ............................................ 14
Katılımcıların OHAL Mağduriyetleri Öncesi ve Şimdiki Çalışma Durumları ................. 14
Katılımcıların OHAL Öncesi Çalıştıkları İş Kolları .......................................................... 16
Katılımcıların Kendilerini Etnik Olarak Tanımlamaları .................................................. 17
Katılımcılar Kendilerini Siyasal Düşünce Olarak Nasıl Tanımlamaktadır .................... 18
v