M. Tulli Ciceronis Epistulae: Vol. II. Epistulae ad Atticum. Pars posterior: IX–XVI

362 Pages·1961·12.954 MB·Latin

by  Marcus Tullius Cicero, David Roy Shackleton Bailey

SCRIPTORVM CLASSICORVM
BIBLIOTHECA OXONIENSIS
OXONII
E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO

M. TVLLI CICERONIS
EPISTVLAE
VOL. II
EPISTVLAE AD ATTICVM
RECOGNOVIT
BREVIQVE ADNOTATIONE CRITICA INSTRVXIT
D. R. SHACKLETON BAILEY
PARS POSTERIOR
LIBRI IX-XVI
OXONII
E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO
MCMLXI
OXONII
Excudebat Vivianus Ridler
Architypographus academicus
© Oxford University Press 1961
PRINTED IN GREAT BRITAIN
ONOip
M. TVLLI CICERONIS
EPISTVLARVM AD ATTICVM LIBRI
IX-XVI
PRAEFATIO
Quae nuper de harum epistularum codicibus nec non edi¬
tionibus ad tertium huius editionis volumen praefatus est
W. S. Watt denuo perscribere nihil attinet. Sed codicum qui
hodie exstant in duas familias, 27 et Zl, digestorum stemmata
ex editione Sjogreniana mihi quoque ad legentium utilitatem
proferenda sunt; quos omnes ad idem archetypum Q redire
constat:
M. TVLLI CICERONIS EPP. AD ATTICVM
De altero tamen neque valde confidebat Sjogren neque nos
confidere debemus. Illud monendum, quattuor codices bdms,
quos ex deteriorum numero elegerat, contra Mediceum saepis¬
sime conspirare; quorum consensum, accedente plerumque
codicum M et O manu posteriore, nova nota, quae est 8,
complexus sum. Hac autem in discrepantia multa et M et
8 communia habent cum alterius classis 2 codicibus sive
pluribus seu singulis; certas tamen ut codicum haud dubie
contaminatorum adfinitates inde eruerem mihi quidem non
contigit. Lectiones et quas proprias exhibent 8 et quas cum
uno alterove ex familia 2 codice contra ceterorum testimonia
consociaverunt etsi non omnes at certe plurimas ex emen¬
datore aliquo manasse pro certo habeo; qui quamvis verum
haud raro invenerit nonnumquam et se ipsum et posteros
fefellit, ut in illo Sexto Cloelio cui nomen tot saeculis totque
in libris depravatum tandem restitui. Ceterum de codicis b
manu correctrice (b2) pauca habeo quae dicam. Nam in libris
xiii-xvi, quos ipse contuli, vim magnam correctionum qua
in textu qua in margine positarum inveni, in his nonnullas
editionibus veteribus, paucas etiam Victorio aliisque viris
doctis, vulgo tributas. Hae sive ex codicibus hodie deper¬
ditis sive ex editionibus excusis (neque ulli, ut opinor, uni
omnia imputari possunt) sive ex ipsius emendatoris ingenio
ortae habentur, quin merae sint coniecturae vix est quod
dubitemus.1 Num prioribus etiam in libris occurrant silente
Sjogrenio neque certum scio neque ut investigarem operae
pretium putavi.
Sed classis A codices quorum mentionem fecimus ad omnes
epistularum ad Atticum libros praesto sunt, 2 contra ad
perpauca iam exempla rediit. Codices enim GHN libris
ix-xvi omnino carent, V quinque tantum libri noni epistulas
1 Codicem b saeculo XV iam in medium vergente scriptum videri
benevole me monuit vir harum rerum peritissimus, Ricardus Hunt.
vi
PRAEFATIO
servavit. Omnes olim libros complexus erat codex O, sed anno
1904 bibliothecae Taurinensis incendio violatus quattuor
ultimos prope totos deperdidit; quamquam ex his quoque
lectiones nonnullae C. A. Lehmannii testimonio conservantur.
Lvitegram igitur seriem his in libris soli exhibent codices R et
P, mendosiores illi quidem atque artissime inter se coniuncti.
Quapropter hunc cum fratre R consentientem Wattii exem¬
plum secutus numquam fere, discrepantem, quod ad libros
ix-xii attinet, non semper citavi; sed in sequentibus quoti¬
ens R solum commemoro ambo concinere intellegendum est.
Eclogae denique Ambrosianae (E) ad finem appropinquando
angustiores fiunt ita ut sex ultimi libri in duo colligantur.
Traditionis Italicae damna Transalpinae reliquiis, quam
nostrorum codicum archetypo ipsi et aetate et sinceritate
antecellere constat, magna ex parte resarciuntur. Huc per¬
tinent codicis Wurceburgensis fragmenta (W) nec non lecti¬
ones editionis Cratandrinae margini adscriptae (C).1 Longe
tamen plurimum confert praeclarus ille codex, ut Sjogrenii
verba referam, Tornesianus, cuius vestigia, cum ipsius fata
iam a fine saeculi xvi ignoremus, quattuor tamen in sedibus
deprehenduntur. Sunt autem haec:
(i) D. Lambini adnotationes quas editionibus 1565 et
1572-3 prolatis addidit (Z1).
(ii) S. Bosii commentarius qui anno 1580 prodiit (Zb).
Constat enim Bosium, testem alioquin fraudulentum,
de Tornesiano sincera fide egisse.
(iii) Eiusdem animadversiones in codice Parisino Lat. 8538
A adscriptae et anno 1901 ab A. C. Clarkio primum
editae (Z^).2 Has in siglorum indice sub mentione
‘codicis Tornesiani teste Clarkio’ vix prudenter indi¬
cavit Sjogren.
1 Vide quae scripsit Watt, l.c., pp. 7 sqq.
2 In Philologo, lx, pp. 195 sqq.
vii
M. TVLLI CICERONIS EPP. AD ATTICVM
(iv) A. Turnebi animadversiones ad libros xiv-xvi spectan¬
tes, in editionis Stephanianae exemplari ab eodem
Clarkio repertae unaque cum supra dictis editae (Zl).
Itaque Z littera simplici Lambini, Bosii, Turnebi,
aut omnium aut duorum, consensum significavi. Le¬
ctionibus autem quibus a Clarkio stellula apponitur1
ego sigla Z,^\ adhibui, similibus (Z(1), Z^b)) in
eis etiam usus quae a Lambino vel Bosio non ex ipso
Tornesiano nominatim sed ex codicibus ‘antiquis suis’
vel sim. proferuntur.
Atque hos quos enumeravi fontes, quamvis turbido illo
Italico lucidiores fluxisse summa sit consensio, ne ipsum
quidem Sjogrenium, virum certe diligentem, exhausisse mira¬
tus sum ; alium largioremque prorsus neglexisse nunc demon¬
strare pergam. Nam spretis ille quae olim in alteram partem
disputaverat Lehmann2 lectiones editionis Lambinianae al¬
terius in margine adscriptas meris confisus nugis3 in unum
fudit perexiguoque in pretio locavit. Sjogrenium ducem,
ne dicam pastorem, recentiores ut solent fideliter secuti
sunt, Lehmannium sanius et verius iudicasse res ipsa docebit.
Lambinum enim, seu potius eum qui has adnotatiunculas
post eius decessum excudendas curavit, ut uno atque altero
loco incuria peccasse verisimile est, ita verba ‘v.c.’ (‘vetus
codex’) quaeque alia praeposita videmus temere omnino
sparsisse quis prudentium adducetur? Quamquam Lehman-
nio, cum lectiones v.c. attributas (has littera A notabo) ex
ipso Tornesiano saepe provenisse luculente demonstrasset, ne
tamen id semper ita fuisse statueret unum discrepantiae
exemplum obstitit; scilicet ad xvi. 15. 5 pro Tornesiani
lectione ut fide sua, ex Lambini (iam et Turnebi) testimonio
1 Ipsius in re nodosiore verba vide, ibid., pp. 195 et 201.
2 In libro ‘De Ciceronis ad Atticum epistulis recensendis et emendandis’,
pp. 91 sqq. 3 Vide Eranon xvi (1916), pp. 1-6.
viii
PRAEFATIO
probata, diversam, quae est uti de suo, praebere veterem
codicem. At verum si quaerimus, in illa notissima virorum
doctorum typographorumque neglegentia quid est quod ex¬
emplis singulis vel etiam pluribus, dummodo ex omni numero
paucis, fidem impertiamus? Immo indagatis perpensisque
omnibus huius v.c. lectionibus quae cum Tornesiani alicunde
cognitis componi possunt, tum demum ad liquidum per¬
venietur. Feci igitur, locosque numeravi 285. Consentit A
cum Z in 256, in 29 vel discrepat vel discrepare videtur; et,
quod caput est, ex illis quas communes habent lectionibus
alibi nusquam exstant 114, nisi quod paucas praebent etiam
C et W, permultae autem eae sunt quas casu congruisse nullo
modo suspicari liceat. Iam ex discrepantiis tres,1 quibus nota
‘L. ex v.c.’ antecedit, in alterum coetum transferre pro meo
iure possum. Ita enim intellego, Lambinum non integram
codicis lectionem expressisse sed aliquid etiam proprii im¬
portasse. Quod si ad xiii. 21 a. 2 vetus codex homo a meis,
Tornesianus autem (homo) a mis praebuisse traditur, id non
tam in discidii loco quam in consensionis, conlato quidem
ex Italicis illo humanus vel homo annis, recte posueris. Atque
ex eo quod ad iv. 11. 2 veteri codici in margine adtributum
legimus quo opere, delector, at in Lambini adnotationibus sic:
‘etiam codex Turnes. ita legit, quo opere delector, quin etiam
abest, quo’, numquid aliter conligemus? Iam ut ad illud
capitale exemplum redeam, xvi. 15. 5 ut jide sua, quid re vera
acciderit, modo si ad marginem ipsum Lambinianum recur¬
reris, facile intelleges. Scriptum est enim sic: ‘Z. ut fide
sua. v.c. uti de suo.’ Illa ‘L.’ et ‘v.c.’ locum inter se mutasse
quem fallit ? Reliqua in minimis, velut litteris singulis eisque
quae inter se vulgo in codicibus confundi solent, fere omnia
versantur.2 Quod si iam Lambini, Bosii, Turnebi inter se
1 Vide infra, p. 285. 1 quorsus, 287. 5 recens, is, 6 in . . . abunde.
2 Sunt autem haec: i. 13. 3 atque ad Z1: atque A; iii.7. 2 iam Zb: tam
IX
M. TVLLI CICERONIS EPP. AD ATTICVM
testimonia atque adeo Zb cum Z^ vel Lambini apud primam
editionem animadversiones cum posterioribus contuleris, in
talibus haud raro testem testi repugnare invenies. Quam ob
rem A lectiones, neglegentiae errorisque ratione habita, pro
Tornesiani habendas esse decrevi. Solis quoque pondus haud
leve tribui; quotiens vero alio testimonio fulciri vidi, tum
demum certam et genuinam illius codicis lectionem agnovi,
contra Q, nisi res et ratio se opposuerint, sustinendam. Id
mihi in textu constituendo quid momenti habuerit ex ap¬
paratu critico perspicies.1
Lectiones quibus ‘q.v.c.’ (‘quidam vetus codex’ vel ‘quidam
veteres codices’) praefigitur aliam habent rationem. Numero
multo sunt minores, neque ad Tornesianum pertinere satis
liquet; quippe ex quindecim locis in quattuor discrepant.
His suam dedi notam quae est AA. Ad eas autem quibus lit¬
tera ‘L’. (‘Lambinus’) antecedit, mixtae ut videntur pro¬
sapiae, ‘Lamb. (marg.)’ ita posui; quibus ‘al.’ (‘alii’) et ‘fort.’,
has pro coniecturis aliorum et Lambini habeo. Nec non si
qua in textu editionis primae Lambinianae neque alibi quod
scio prius reperiuntur Lambini ipsius ingenio accepta ret¬
tuli, quamquam nonnulla ex codice aliquo sumpta fuisse con-
iectura non aberrat.
A; v. 8. 2 secura Zb: secuta A; v. ii. 4 EI1IKONAEI Zb: eru novSei A
(sed in exemplo anno 1584 excuso em xovSei (sic) inveni); vii. 2. 3 exlibertum
me extaruacus Zbl (me om. Zb): exlibratum, me exartuatum A. Cetera infra
require ad pp. 120. 1 conturbat, ibid. me . . . Fanniana, 157. 5 occultius,
166. 17 fecisti, 167. 7 facetis, 171. 1 et, 186. 20 ergo, 191. 20 erues, 196. 12
coaedificari, 200. 17 tibi, 218. 15 Caieta, 224. 4 poenam, 258. 4 calidius,
276. 13 ea te res, 283. 5 0, 286. 9 audiebam, 303. 9 quae, 304. 1 v Id.
1 Adfert A in rebus etiam orthographicis relatu digna. Quae in apparatu
praeterii (in textu enim normam Purserianam, quam secutus est Watt,
deserere nolui) hic posui: pp. 63. 19 et passim benivolentia (item maliv-),
85. 3 et passim quoi, 140. 12 mancupiis, 145. 1 et 236. 11 valitudo, 168. 8
decumam, 186. 12 et passim mercule, 187. 24 et passim epistola, 194. 7
Popillio, 305. 14 et 310. 19 gravido, 311. 17 vementer. Pro est post vocalem
constanter scribitur ’st, pro deest, deerit, etc. dest, derit, etc.
x