Lucensia nº 17

205 Pages·2014·10.38 MB·Spanish

L V C E N S I A
MISCELÁNEA DE CULTURA E INVESTIGACIÓN
BIBLIOTECA SEMINARIO DIOCESANO
N'-'17 (VoL VIII) LUGO, 1998
PORTADA:
Rernatc de pedra, duns carro metros de altura, para a ohra <la gran basílica barcelo
nesa da Sagrada Fatnilia, proxectada polo arquitecto Antonio (;audí. Con nutras pcza<;
seinellantes fai unha gran cresta de 1norivos vcxcrais (ncste caso cercixas) que sohresacn
dos te liados. Esta e nutras 1noitas pezas de cantería do sonado ten1plo L.í.brase nos tal!eres
lucenses do cotlcdido escultor .Manuel .r..,1allo.
Edita: Biblioteca dt:I Seminario l)ioccsano de Lugo
l)epúsito Legal: LU 855 - 1990
ISSN 1130-6831
Irnprirne: La Voz de la Verdad, l.ugo
EDICIC)N PATROCINADA POR:
DIRECCIÓN XERAL DE POLÍTICA LINGÜÍSTICA
EXCMA. DIPUTACIÓN PROVINCIAL DE LUGO
EXCMO. AYUNTAMIENTO DE LUGO
FUNDACIÓN CAIXA CALIC:IA
~ wzC~ -
<
f
J

~
-:¿ [fJ u w ,_¡ '<( z w <( o w u ::i tJ ::i ¡:¡:: <( w -z > w [fJ -f-CJ <( -u 'º z
-C'.l n:¡ -l () r-l..I..l u <( O/) :..u ~ -z <( :::.::: () :::i () u l..I..l O/) <( z ()
:z: º' -"" ~ :5 > s -l ::i " ~ :j -°' °' '.X)
LVCENSIA
MISCELÁNEA DE CULTURA E INVESTIGACION
PRESIDENCIA DE HONOR
Excmo. Fray José Gómez González
OBISPO DE LLICO
CONSEJO DE REDACCIÓN
Gonzalo Fraga Vázquez
DIRECTOR
Manuel Castro Gay
Amador López Valcárcel
Nicandro Ares Vázquez
M." Dolores Carmona Álvarez
Manuel Rodríguez Sánchez
Argimiro López Rivas
SECRETARIO
ASESORES
Luciano Armas Vázquez
Ubaldo Casanova Sánchez
Jaime Delgado Gómez
José Antonio González García
Angel Lorenzo Sánchez
Antonio Negro Expósito
José Pena Mouriz
Daniel Rodríguez Rodríguez
Camilo Santomé Castro
Mario Vázquez Carhallo
ADMINISTRACIÓN
Biblioteca del Seminario Diocesano
C/ Ángel López Pérez, sin. Apdo. 36
LUGO - España
Correo-E: [email protected]
GUION/DIALOGO
Monxes e Universidade -alongamento daqueles claustros- son das
institucións que máis contribuiron á conforn1ación da f,uropa actual e,
indirectamente, do mundo occidental.
Neste ano de 1998, en que os n1onxes do (~íster curnprcn nove sécu
los de renovación monacal, LVCENSIA recoi1ece o seu inmenso lahor ta-
1nén aquí entre nós, no "finis tcrrae". Tal recoñccen1cnto e adhesión ás
celcbracións do noveno centenario faise xa no primeiro dos ESTUDIOS:
unha investigación de Gonzalo Fraga Vázquez sobre A Orde do Císter
na [)iócese de Lugo, dcbuxando un mapa do scu asentamento, base para
vindeiros traballos sohre a ohra realizada e influencias perdurables.
Doutro impulsor do progreso lucense, Vicente Castro (irmán do coen
go Dr. Castro, o da rúa das Dulcerías), escribe Adolfo de Ahel Vilela bai
xo o título de El Alfar del Barrio del Pájaro )'el Doctor Castro, rcferín
dose á industria alfareira promovida polos dous inmíns.
() actual descnrolo econón1ico lucense miran os dous artigas scguin
tes: Depuración de augas residuais 110 sector lácteo, de Mónica Jul Fe
r!eiro e Historia del transporte en J.ugo, de María Dolores C:armona
Alvarez.
})o acontecer espiritual entre os nosos antepasados tratan outros
dous traballos: Hortensio Sobrado Correa, haixo o título Ceremonicli re
ligioso y más allá, analiza as actitudes populares ante a morte na cidade
de Lugo (de 1550 a 1860); e José García Oro e María .José Portela Silva
n1ostran cótno chegou o C:onci\io de Trcnto a c;alicia nunha investiga
ción titulada: felipe // y los ohispos de Ga/icia a la hora de la Reform,1
Tridentina. O presente ano estase a celebrar o cuarto centenario da n1or
tc do rei Felipe.
Cerra esta sección un amplo percorrido de Nicandro Ares Vázquez pola
extensa xeografía do Deza desvelando a To¡wnimia do Concello de Si/leda.
Á porta dos COMENTARIOS espéranos Manuel Veiga Díaz cun
novo informe bibliográfico dos Cumentürios bíblicos do s. XV/ll 1w Bi-
blioteca do Seminario de Lugo e Jaime Delgado Gómez coa investiga
ción de primeira man sobre unha lápida de Ligonde, singular hito en la
Ruta Jacobea. Seguen dous temas poéticos: panxoliñas co título de Na
da/ na nosa nada, de Lois Vázquez Fernández e O poema "Lux Aeter
na .. de Noue/úa, analizado por Javier M:' López Rodríguez. Etimoloxía
e iconografía son tema para os dous restantes artigos: La eti111ología (lu
cense) de Ta/Jia, de José A. !.abandera Campoamor e lcono¡;rafía del
Apóstol Santiago, de Aurelia Balseiro García.
O TEXTO escolleuse, esta vez, tamén como adhesión ás celehracións
do IX Centenario C:isterciense. Reprodúccsc un interesante rnanuscrito
da Biblioteca do Seminario no capítulo referido ó Agradecimiento de los
numies de San Benito y San Bernardo a los gallegos.
Pon termo a este volume VIII de LVCENSIA un amplo repertorio de
recensións e comentarios de libros de particular interes, reseñas fcitas,
como é habitual, case todas por profesores do Centro e sempre por espe
cialistas nos ternas.
::-
;~ :~
A "interactividade .. , de tanta actualidade é, sen dúbida, unha das con
dicións máis importantes para o verdadeiro interese e valor de calquera
revista. No caso de LVCENSIA consistirá en que o maior número posible
de lectores se comunique cos membros do Consello de Redacción e que se
faga toda clase de suxerencias, críticas, aprobacións, colaboracións, pro
postas de colaboradores, etc. Gracias ó coñecemento persoal de moitos
dos lectores cos responsables da Revistcl, esto xa abonda. Pero, plenamen
te convencidos da importan~ia capital desa comunicación nas dúas direc
cións, aproveitamos este DIALOGO para intensificalo e agradecelo.
A gratitud.e. tamén de semprc -porque é pern1ancnte e sentido- a can
tos fan posible a pervivencia de LVCENSIA: colaboradores, lectores, pa
trocinadores, impresores, etc. Coidamos que é un csforzo que vale a pena:
unha ampla e fonda dimensión da cultura e da vida luguesa (diócese, pro
vincia, cidade) pasa xa polos dezasete números publicados.
O vindeiro ano, que é Santo Xacobeo, esperamos traer temas do inte
rese de todos. Serán, entre outros, estes títulos: Lugo no 1napa das enerxí
as alternativs, La recepción del Concilio Tridentino en Galicia, Perfil so
ciol<íxico do G1111pus Universitario de Lugo, FI poder eclesiástico en la
Catedral del Lugo, etc. Así pois, ata a primavera de 1999.
SUMARIO
ESTUDIOS P.íf\.
A ()rdc do l:í-;ter na Jiúccsc de Lugo
/Hir (;()JlZ<Tlu FrllgLl Vá::_quc:: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 J
El alfar Jc:l Barrio del Pájaro y e:\ Doctor c:astro
/Jor 1\dol(o de 1\hc! \1ilclL1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1 l
l)cpuración de Jug;l'l rcsiduais no sector Líctco
/H>r A1<)11ic,1 Ju/ Ferrciro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Historia del transporte l'Tl Lugo
/Jor A·1.'1 f)o/orcs (,'i1r11101i.1 Ál1'.1rc:: 251
C:crcr11onial religio-.o y 111ús alLi
por llortcnsio Soln,iido (.'orrca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
i"clipc Il y loo:; obispo-; de c;alicía
/Jor.fosé (;,.ir(Íd ()ro)' M:'José Porte/a Sifu,1.............. 287
Toponitnia do (:onccllo de Si\leda
por l'·.lic.11zdro 1\rcs V.i::_quc::_ .......................... . .lü 1
COMENTARIOS
c:on1entarios híhlicos do S. XVlll na Bihliotc1.:a do Sen1inario
/Jor /\1t?nuef Ve(r,:il Dú1:: ( Mottcheiro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .jJJ
Lingondc, singular hito de la Ruta Jacobea
por }Lli111c f)cÍgLTdo (;<í111ez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34S
Nadal na no..,a ll<-1LL1
por L¡¡is \'i.í:::.quc:::_ Fcr11d11dc:::_ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155
() poen1a "Lux Acterna" <le Novclúa
/J()r }<lt'icr M:' L<)/)('Z J\odrigucz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36-1
Eri1nología (lucense) Je Tapia
por _losl; 1\. Ldh,111dcri.1 (,'i.1111/)(hl1JIOr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Iconografía del ¡\pústol Santiago en c;alicia
por Aurelii.1 B,dsciro (;i.1rc/a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
TEXTO
Agradccin1iento Je lo" n1onjes Je San Benito
y San Bernardo a los g~dlcgos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
LIBROS ............................................... . )93
ÍNDICES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40.l
COLABORARON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
ESTUDIOS
A ORDE DO CÍSTER NADIÓCESE DELUGO
PorGONZALO FRAGA VÁZQUEZ
Cúmprense nove séculos, foi noano 1098 cando uns monxes, decidi
dos a seguir máis radicalmente o ideal benedictino, retíranse a un lugar
chamado Císteredan lugaró nacementodunha novaOrde:acisterciense.
Eran tempos de inquietudes e insatisfacións relixiosas. Pasaran asdú-
bidase as expectacións apocalípticas da fin do milenio. Os cluniacenses
desempeñaran unpapel importantísimo navida daIgrexa: foran focos de
luz e calor relixiosa, de evanxelización e de reforma eclesiástica para
aquel escuro século X. Ófinal do século XI os cluniacenses acadan un es
plendor nunca visto na historia do monacato. Asúaexpansión favorece
unha certa relaxación na observancia e un certo desequilibrio entre o
"ora" e o "labora".
Entón xorde a figura deS.Roberto que abandona o mosteiro benedic
tino de Molesme, xunto con trececompañeiros, e dará lugar á fundación
do Císter. O monacato cisterciense non nace como reacción fronte á de
cadencia cluniacense senón como froito dunha concepción diferente do
ideal da vida monástica.
O primeiro rigor do Císter asustou a moitos e isto orixinou unretrae-
mento. Pero xorde S. Bernardo e, coa fundación de Claraval no ano
1115, abre aportaa unha gran irradiación cisterciense: el mesmo fundón
68 mosteiros. S. Bernardo é un home firmemente ligado ó pasado pero
que introduce unha importante novidade no monacato. Del hai que dicir
que é un dos máis grandes espíritos etalentos da súa época, onde fala e
actúa a santidade xunta co saber.
EnEspaña entrao Císter entre osanos1130e 1140. As fundacións e
afiliacións cistercienses son abundantes entre o 1141 e o 1153, conti-
214 c;oNZAIO éRAGA VÁ/(Jl!b".
nuando durante todo o século XII e comezos do XIII"'. No século XII as
fundacións de España proceden de Claraval. E de esta éporn son as prin
cipais fundacións de Galicia: Oseira, Sobrado, Meira ...
Propóñome facer un breve percorrido polas principais fundacións e
afiliacións na dióccsc de Lugo, que é o te1na que me ocupa. Busco, nestc
ano en que se cun1pre o IX C:entenario da fundación do C:íster, contri
buir a un mellor coñcce1nento da súa presencia entre nós.
MFIRA
Varios son os estudiosos que se ocuparon desta importante abadía.
Hai quen a supón benedictina antes que cisterciense e así adiantan a data
da súa fundación (Yepes). Entre os autores cistercienses colócase esta
fundación cisterciense no ano 1143. ()utros, 1náis recente1nentc, retrasan
a fundación e colócana entre os anos 1151 e 1154'2
'.
Dase como fundadores e principais benefactores deste mosteiro ós
condes de Sarria D. Álvaro Rodríguez e a súa dona Sancha, a quen o rei
Afonso VII doa a vila de Meira.
O primeiro abade foi Vida!, que rexiu este cenobio ata o ano 118.1.
Durante o seu mandato prodúcese a vinculación do mosteiro de ferreira
de Pantón a Meira.
Reis, nobles e persoas de tódalas clases rivalizan en doazóns e así, an
tes de rematar o século XII, as posesións de Meira acadan un amplo te
rritorio. "()patrimonio e dominio monacal, di Dolores lv1ariño, extén
dese por catro das sete divisións adn1inistrativas en que se divide Galicia:
Lugo, Ourense, Mondofiedo e Betanzos, aínda que desbordándose cara
a vertente asturiana do t~o e a leonesa terra do Bierzo, a causa dun pe
queno enclave na área zan1orana de Toro"''·.
Poderiamos falar de varios enclaves no que se refire á área galega: na
costa, en terras de Vivciro e Ribadeo; en terras de A Fonsagrada (entor
no a S. Andrés de Logares); en Bóveda (en torno a S. Cristóbal de Mar
tín); en Pantón-Sober (en torno a Accdre e Rosendc). E logo, o núcleo
más amplo e compacto, en torno a Meira, incluindo terras dos concellos
de Castro de Rei, Piquín, Poi, Trabada e Castroverde.
Non estivo exento o mostciro <le Meira, co1no outros 1noitos, da co
biza de ccrtos señores, que atentaron contra as súas poscsións, tendo que
( 1) Vé":l~e [)iccionario Je H1-.toria Fdcsi.lstic1 de F~parla, C.S.l.C., .\ladrid, 1972, p. 412.
(21 Véxa'>e Fr.11icisco \'ú1,quez Saco, en Boletín de la Cornisiún lk .\1onunwnto~, t. V, p. 189;. s~; e
Fr. D.1mián !\1:' Yáñl'z '.'Jeir<I, i<.km, t. X. p . .14 -..
(3) Seillirío de ~t:i. r\'tarí;¡ de /'\feira, Fdionnt"> N()S, La (:()ruiia, 1983, p. S7.