LR 9065509216_Tames

301 Pages·2013·2.02 MB·Dutch

T
Vrijwel alle Nederlandse opiniemakers waren het er tijdens de A
M
Eerste Wereldoorlog over eens dat hun land neutraal moest
E
blijven. Neutraliteit werd gezien als onderscheidend deel van S
de eigen identiteit. Maar wat betekende neutraal zijn precies
O
en welke Nederlandse eigenschappen speelden hierbij een rol
O
of zouden dat moeten doen? Was het de taak van Nederland
R OOOORRLLOOGG
om op te treden als hoeder van het internationaal recht? Of zou
L
het een verzoenende rol kunnen spelen en zo de vrede bevorde-
O
ren? Of moest men nadenken over de democratie als ordenings-
G VVOOOORR
principe voor de toekomst?
V
Ismee Tames analyseert het publieke debat en laat zien dat
O
er telkens andere begrippen werden gehanteerd om de eigen O OONNZZEE GGEEDDAACCHHTTEENN
identiteit te beschrijven. Keer op keer bleek een voorgestelde R
omschrijving namelijk onthoudbaar – zowel door de loop van
O
de oorlog zelf, als door uitlatingen van politici en intellectu-
N
elen uit de oorlogvoerende landen.
Z
E

1914-1918 G
E
D
A
C
H
T Oorlog, neutraliteit en identiteit
E
N
in het Nederlandse publieke debat
1914-1918
ISBN 90-6550-921-6
ISMEE TAMES
9 789065 509215
Document1.pdf 1 02-04-13 09:25
‘Oorlog voor onze gedachten’
000 handel 1-4.pdf 1 02-04-13 09:23
000 handel 1-4.pdf 2 02-04-13 09:23
‘Oorlog voor onze gedachten’
Oorlog, neutraliteit en identiteit in het Nederlandse
publieke debat, 1914-1918
door
Ismee Tames
Uitgeverij Verloren,Hilversum 2006
000 handel 1-4.pdf 3 02-04-13 09:23
Deze uitgave is mede tot stand gekomen dankzij financiele ondersteuning van het
Duitsland Instituut Amsterdam, de Deutsche Akademische Austausch Dienst (daad),
nwo Reisbeurs en Radboudstichting Wetenschappelijk Onderwijsfonds.
Op het omslag:Affiche ‘Tentoonstelling Oorlogscuriosa,Bond van Neutrale Landen’
gemaakt door GerardVroom,1918.collectie iisg.
isbn 90-6550-921-6
Tevens verschenen als proefschrift te Amsterdam
© Ismee Tames & Uitgeverij Verloren,Postbus1741,1200 bs Hilversum
www.verloren.nl
Omslagontwerp Robert Koopman,Hilversum
Typografie Rombus,Hilversum
Druk Wilco,Amersfoort
Brochage Van Strien,Dordrecht
No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the publisher.
000 handel 1-4.pdf 4 02-04-13 09:23
Inhoudsopgave
Dankwoord 9
Inleiding 11
Neutraliteit 14
Nationale identiteit:Recht,Vrede en Democratie 20
Publieke debat 20
Opbouw 26
Deel I:Het Debat
1 De schok van de oorlog 31
De zomer van 1914 32
Het volkenrecht 35
De waan der Duitse intellectuelen 42
Verwarring in de gelederen:de vredesbeweging,de kerken en de
sociaal-democratie 46
2 De stellingen worden betrokken:polarisatie,propaganda en
vredesverlangen 58
‘Pro-Duitsch of anti-Duitsch’en de Duitse propaganda 60
Aanleidingen om positie te bepalen 78
De juiste houding tegenover België 78
De Telegraaf en de grenzen van de neutraliteit 83
J’accuse:verraad of het betere Duitsland? 84
Meer of minder militairen? 86
Vredesvisioenen 89
3 De oorlog verandert van karakter:opnieuw tussen hoop en vrees 98
Vredesvoorstellen en oorlogsverklaringen 99
Democratisering in Duitsland en Nederland? 103
Viel er met Duitsland te onderhandelen? 108
‘Ein Ende mit Schrecken,oder ein Schrecken ohne Ende?’ 113
000 handel 1-4.pdf 5 02-04-13 09:23
6 inhoudsopgave
Deel II:De Thema’s
4 ‘De kapitale R van het Recht en het recht der kapitale R’ 125
Wat betekent het Recht nog? 127
Onze plicht te vertrouwen 127
De oplossing? 131
Recht versus Macht 135
Staatsräson en volkenrecht:het probleem van oorlogsnoodzaak 136
Recht en Macht bij de oorlogvoerenden en in Nederland 139
Macht,Kracht en Leven 145
Recht als ideaal:strijd om the moral high ground 148
De betekenis van het neutrale Nederland voor het Recht 149
Concurrentie om het ideaal 151
Van Recht naar Natie 157
Het Recht niet langer centraal:Struycken versus Krabbe 158
De Natie boven het Recht 162
Van neutraliteitsrecht tot nationale zelfstandigheid 166
Van universeel naar nationaal ideaal 166
5 Vrede,volk en vaderlandse plicht 168
Oorlogsdoelen en vredesvoorwaarden 169
Duitse onduidelijkheid 169
Waak voor het nationaal belang! 171
Vredesvoorstellen en vredesvoorwaarden:ieder zijn statenbond 175
De ‘zuiging van de verwantschap’ 177
Volk of Staat? 178
Kenmerken van de volken 189
Neutraliteit en pacificatie:ieder zijn plek 193
Verlangen naar vrede en harmonie 194
De roeping der neutralen 194
De roeping van het volk 198
Pas op voor verzoening! 201
Volk,vrede,tolerantie...en alle gevaren van dien 204
6 Democratie op komst 207
Iedereen democraat! 208
Hollandse democraten 208
Democratie en wereldoorlog 211
Gevaren van de democratie 218
Kritiek op partij,parlement en regering 218
Wat is democratie? 227
De nieuwe democratische organisatie van de samenleving 232
Taken en verantwoordelijkheden in een democratisch Nederland 233
000 handel 1-4.pdf 6 02-04-13 09:23
inhoudsopgave 7
Moeilijke Europese democratisering en een Nederlandse oplossing 239
Alles of niets? 244
De teleurstellende test der nieuwe democratie in Nederland 244
Nog meer teleurstelling:de democratisering in Duitsland en de
houding der Geallieerden 247
De schok van de revoluties 248
De laatste hoop op een werkelijk democratische orde 250
Alles noch niets 251
Conclusie 254
Recht 254
Vrede 259
Democratie 267
Geraadpleegde bronnen 272
Bibliografie 275
Summary 286
Personenregister 297
000 handel 1-4.pdf 7 02-04-13 09:23
000 handel 1-4.pdf 8 02-04-13 09:23
Dankwoord
Er wordt wel eens gezegd dat promoveren een eenzame aangelegenheid is.Dat is me
nooit opgevallen.Ik zou dan ook graag al die collega’s in binnen- en buitenland wil-
len bedanken voor hun enthousiasme en hulp bij het maken van deze dissertatie.
Speciale dank gaat uit naar mijn collega’s op het Duitsland Instituut Amsterdam:
jullie waren er altijd en zorgden ook voor de broodnodige afleiding van de boeken.
Ik wil vooral de andere drie dia-promovendi bedanken,Marieke Borren,Hans Ter-
louw en Marc de Wilde:ik heb enorm genoten van alle discussies die we hebben ge-
voerd,alle plannen die we hebben gesmeed (en soms zelfs uitgevoerd),en natuurlijk
van alle borrels die we hebben belegd.
Bijzondere dank gaat natuurlijk uit naar mijn beide promotores:prof.dr.Ton Nij-
huis,wetenschappelijk directeur van het dia,en prof.dr.Frits Boterman,die vier jaar
lang met enorm veel enthousiasme mijn werk heeft gevolgd (en gecorrigeerd).Het
scheelt enorm als iemand aan het eind van bijna ieder gesprek zo ronduit zijn volle
vertrouwen in het project uitspreekt.Ik dank jullie voor de soepele samenwerking
en de bereidheid altijd met me mee te denken.Verder dank ik ook prof.dr.John
Horne van Trinity College Dublin (tcd) ervoor dat ik het wintertrimester van 2005
heb mogen meedraaien in zijn inspirerende onderzoeksgroep en dat ik zo hartelijk
bij het leven aan tcd betrokken werd.
Ik wil ook graag mijn vrienden en familie bedanken,die de afgelopen jaren soms
wel erg vreemde verhalen van mij hebben moeten aanhoren.Ik kan niet garanderen
dat dát nu voorbij is,maar ze zullen in ieder geval eens over andere onderwerpen
gaan.Een speciaal woord van dank aan Gerard Marlet,die altijd heeft meegelezen en
meegedacht over mijn proefschrift en vooral ook de esthetische kant van de zaak in
de gaten hield.
En natuurlijk bedank ik jou,Matthijs.Jij wist als geen ander wat promoveren in-
hield.Ik denk,dat ik het nu eindelijk ook weet.
000 handel 1-4.pdf 9 02-04-13 09:23