Life and work of Ante Pavelić from 1945. to 1953.

243 Pages·2017·2.07 MB·Croatian

by  Windows User

SVEUČILIŠTE U ZADRU
POSLIJEDIPLOMSKI SVEUČILIŠNI STUDIJ
„HUMANISTIČKE ZNANOSTI“
Ante Delić
DJELOVANJE ANTE PAVELIĆA 1945.-1953. GODINE
Doktorski rad
Zadar, 2016.
SVEUČILIŠTE U ZADRU
POSLIJEDIPLOMSKI SVEUČILIŠNI STUDIJ
„HUMANISTIČKE ZNANOSTI“
Ante Delić
DJELOVANJE ANTE PAVELIĆA 1945.-1953. GODINE
Doktorski rad
Mentor
Doc. dr. sc. Zlatko Begonja

Zadar, 2016.
SVEUČILIŠTE U ZADRU

TEMELJNA DOKUMENTACIJSKA KARTICA

I. Autor i studij
Ime i prezime:Ante Delić
Naziv studijskog programa: Poslijediplomski sveučilišni studij „Humanističke znanosti“
Mentor: Doc. dr. sc. Zlatko Begonja
Datum obrane: 15.9.2016.
Znanstveno područje i polje u kojem je postignut doktorat znanosti: Humanističke znanosti, Povijest.

II. Doktorski rad
Naslov: „Djelovanje Ante Pavelića od 1945. do 1953. godine“
UDK oznaka: 9
Broj stranica: 237
Broj slika/grafičkih prikaza/tablica:
Broj bilježaka: 894
Broj korištenih bibliografskih jedinica i izvora: 162
Broj priloga:
Jezik rada: Hrvatski

III. Stručna povjerenstva
Stručno povjerenstvo za ocjenu doktorskog rada:

1. Izv. prof. dr. sc. Ante Bralić, predsjednik
2. Dr. sc. Mario Jareb, znanstveni savjetnik, član
3. Doc. dr. sc. Zlatko Begonja, član

Stručno povjerenstvo za obranu doktorskog rada:

1. Izv. prof. dr. sc. Ante Bralić, predsjednik
2. Dr. sc. Mario Jareb, znanstveni savjetnik, član
3. Doc. dr. sc. Zlatko Begonja, član
UNIVERSITY OF ZADAR

BASIC DOCUMENTATION CARD

I. Author and Study
Name and Surname: Ante Delić
Name of the Study Programme: Postgraduate University Study in Humanities
Mentor: Assistant Professor Zlatko Begonja, PhD
Date of the Defence: 15 September 2016.
Scientific Area and Field in which the PhD is obtained: Humanities, History

II. Doctoral Dissertation
Title: „Life and work of Ante Pavelić from 1945. to 1953.“
UDC mark: 9
Number of pages (quote only paginated pages): 237
Number of pictures/graphical representations/tables: -
Number of notes: 894
Number of used bibliographic units and sources: 162
Number of appendices: -
Language of the doctoral dissertation: Croatian

III. Expert committees
Expert committee for the evaluation of the doctoral dissertation:

1. Associate Professor Ante Bralić, PhD, president
2. Scientific Advisor Mario Jareb, PhD, member
3. Assistant Professor Zlatko Begonja, PhD, member

Expert committee for the defence of the doctoral dissertation:

1. Associate Professor Ante Bralić, PhD, president
2. Scientific Advisor Mario Jareb, PhD, member
3. Assistant Professor Zlatko Begonja, PhD, member
Izjava o akademskoj čestitosti
Ja, Ante Delić, ovime izjavljujem da je moj doktorski rad pod naslovom „Djelovanje
Ante Pavelića 1945.-1953. godine“ rezultat mojega vlastitog rada, da se temelji na mojim
istraživanjima te da se oslanja na izvore i radove navedene u bilješkama i popisu literature. Ni
jedan dio mojega rada nije napisan na nedopušten način, odnosno nije prepisan iz necitiranih
radova i ne krši bilo čija autorska prava.
Izjavljujem da ni jedan dio ovoga rada nije iskorišten u kojem drugom radu pri bilo
kojoj drugoj visokoškolskoj, znanstvenoj, obrazovnoj ili inoj ustanovi.
Sadržaj mojega rada u potpunosti odgovara sadržaju obranjenoga i nakon obrane
uređenoga rada.
Zadar, 2016.
„Povjesničar lakše vidi kako je nešto nastalo nego zašto je nastalo, i bolje vidi posljedice nego
uzroke velikih problema. To, razumije se, predstavlja razlog više da s još većim žarom nastoji
otkriti te uzroke koji mu redovno izmiču i prkose mu.“ (Fernand Braudel)
Sadržaj

1. UVOD ................................................................................................................................. 1
2. DJELOVANJE ANTE PAVELIĆA DO 1945. GODINE .............................................. 8
2.1 Političar – revolucionar - poglavnik ............................................................................ 8
2.2 Poglavnik Nezavisne Države Hrvatske ...................................................................... 11
2.3 Slom NDH u iščekivanju sukoba Istoka i Zapada ..................................................... 18
3. PONOVNO U EMIGRACIJI ......................................................................................... 41
3.1 Skrivanje Ante Pavelića u Austriji 1945.-1946. ........................................................ 41
3.2 Pavelićevo napuštanje Zagreba i dolazak u Austriju ................................................. 42
3.3 Potraga zapadnih i jugoslavenskih službi za Pavelićem ............................................ 49
3.4 Pavelić prelazi u britansku okupacijsku zonu ............................................................ 55
4. O ULOZI ANTE PAVELIĆA U PLANIRANJU, PRIPREMI I PROVEDBI
„AKCIJE 10. TRAVANJ“ ILI „KAVRANOVE AKCIJE“ ............................................... 61
4.1 Uvodne napomene ..................................................................................................... 61
4.2 Sve su oči (ponovno) uprte u Vladka Mačeka ........................................................... 64
4.3 Odlazak Lisaka, a zatim i Moškova u Hrvatsku ........................................................ 68
4.4 Prva okupljanja bivših članova hrvatske državne vlade i visokih ustaških dužnosnika
nakon sloma .......................................................................................................................... 76
4.5 Moškov svojevoljno raspolaže državnom imovinom ili o „žutoj groznici“ .............. 86
4.6 „Pavelićeve sugestije“ ................................................................................................ 89
4.7 Drugi prelazak Ante Vrbana u Hrvatsku ................................................................... 93
4.8 Pripreme za Pavelićev prelazak u Italiju .................................................................. 102
5. PAVELIĆ U ITALIJI ................................................................................................... 108
5.1 Zapadne obavještajne službe nastavljaju potragu .................................................... 108
5.2 Pavelićevi suradnici intenziviraju djelatnost nakon njegova napuštanja Austrije ... 121
5.3 Pripreme za Kavranov susret s Pavelićem u Italiji 1948. ........................................ 126
5.4 „Otvorena rieč“ ........................................................................................................ 128
5.5 Kavran u Rimu ......................................................................................................... 133
i
6. KATOLIČKA CRKVA I SKRIVANJE ANTE PAVELIĆA U ITALIJI ................ 143
6.1 „Dakle to je ono područje koje se nalazi između politike i dobrotvornosti“ ........... 143
6.2 Uloga Krunoslava Draganovića u skrivanju Ante Pavelića u Italiji i njegovu
prebacivanju u Argentinu ................................................................................................... 150
7. U ARGENTINI .............................................................................................................. 160
7.1 Druge okolnosti – isti cilj ......................................................................................... 160
7.2 Hrvatska državotvorna stranka ................................................................................ 162
7.3 Previranja u Pavelićevim redovima ......................................................................... 166
7.4 Prvi zahtjev za izručenjem ....................................................................................... 169
7.5 Osnivanje Hrvatske Državne Vlade u progonstvu ................................................... 173
8. PUBLICISTIČKA DJELATNOST ............................................................................. 175
8.1 „Država Hrvatska živi“ ............................................................................................ 176
8.2 O kvislinzima i ratnim zločincima ........................................................................... 177
8.3 „Značenje i uloga emigracije“ ................................................................................. 179
8.4 Slučaj nadbiskupa Stepinca ..................................................................................... 185
8.5 O dojučerašnjim suradnicima .................................................................................. 186
8.6 O komunizmu i pogreškama Zapada ....................................................................... 189
8.7 Novo vrijeme – stara načela ..................................................................................... 196
8.8 O jugoslavenstvu uz savjet velikosrbima ................................................................. 197
8.9 NDH – trajna osnova političkog programa .............................................................. 200
8.10 O vodstvu HSS-a ili „malodušnici i sporazumaši“ .................................................. 202
8.11 Razgovori sa stranim novinarima ............................................................................ 205
8.12 Prijateljski narodi i zajednička borba ....................................................................... 207
9. ZAKLJUČAK ................................................................................................................ 210
10. ANTE PAVELIĆ – KRONOLOGIJA ........................................................................ 214
11. POPIS IZVORA I LITERATURE: ............................................................................. 217
12. SAŽETAK ...................................................................................................................... 231
13. SUMMARY.................................................................................................................... 232
14. POPIS KRATICA ......................................................................................................... 233
15. ŽIVOTOPIS ................................................................................................................... 235
ii
1. UVOD

Disertacija Djelovanje Ante Pavelića od 1945. do 1953. godine ima za cilj prikazati i
analizirati djelovanje Ante Pavelića za vrijeme njegove druge političke emigracije. Površnom
poznavatelju hrvatske povijesti jasno je da je Ante Pavelić vjerojatno najpoznatiji Hrvat u
inozemnoj i domaćoj literaturi, a njegovo političko djelovanje još uvijek je jedna od
najkontroverznijih tema naše povijesti. Tema je to kojom se do danas naše društvo polarizira,
prvenstveno zbog toga jer se toj temi desetljećima pristupalo tendenciozno s političkog i
mitologizacijskog aspekta.
Conditio sine qua non kod razumijevanja povijesnih fenomena općenito, pa tako i u
slučaju Ante Pavelića, jest mjeriti ih mjerom vremena u kojem su djelovali, odnosno ne
promatrati ih iz naše današnje perspektive, jer ih u suprotnom nećemo moći do kraja
razumjeti. To je temelj od kojeg ovo znanstveno istraživanje polazi. Nedvojbeno, Ante
Pavelić spada u one političare koji su čitavo vrijeme svoga političkog djelovanja imali isti
politički cilj. Međutim, u ostvarenju tog cilja on se nije uvijek služio istim sredstvima, a to je
zapravo i prijeporna točka svih historiografskih djela koja se bave njegovim djelovanjem.
U uvodnom dijelu rada na temelju raščlambe relevantne znanstvene literature, radi
cjelovitog pristupa, sažeto je prikazana Pavelićeva politička djelatnost do posljednjih dana
pred propast Nezavisne Države Hrvatske. Prikaz tog razdoblja nezaobilazan je radi prikaza
uzročno-posljedičnih veza i kao temeljni okvir za razumijevanje daljnje obrade teme. Što se
tiče samog merituma radnje polazišna točka također će biti analiza dostupne domaće i strane
literature kako bi se potom moglo prionuti na istraživanje dostupnog arhivskog gradiva, s
posebnim naglaskom na ono do sada nepoznato i nekorišteno u istraživanjima. Pri tome je
važno spomenuti da se dio gradiva Nezavisne Države Hrvatske nalazi izvan Hrvatske, u
Republici Srbiji u Beogradu kamo je odvoženo poslije 1945. i do danas nije u potpunosti
dostupno za istraživanje. Bez otvaranja toga gradiva istraživačima, o nekim se temama
vezanima uz Pavelićevo djelovanje ne može izreći potpuna i sveobuhvatna ocjena pa se time i
danas, više od pola stoljeća od Pavelićeve smrti, ostavlja prostor za razne manipulacije i
mitologizaciju posebno tragičnih i traumatičnih tema novije hrvatske povijesti.
1
U Hrvatskom državnom arhivu (HDA) nalazi se fond Službe državne sigurnosti
Republičkog sekretarijata za unutarnje poslove, Socijalističke Republike Hrvatske (Fond SDS
RSUP, SRH) u kojem se između ostalog nalaze i istražni zapisnici s dosjeima osoba koje su
poslije 1945. bile predmetom istrage jugoslavenskih komunističkih vlasti. Od posebne
važnosti za ovaj rad je istražni zapisnik Božidara Kavrana, koji do sada nije bio predmet
posebne povijesne analize, a sadrži brojne nezaobilazne podatke kada je riječ o Pavelićevom
djelovanju i skrivanju od 1945-1948. Naravno da prema svim izjavama nastalima pred
jugoslavenskim istražnim tijelima (tj. OZN-om i UDB-om) treba pristupiti s posebnim
oprezom s obzirom na uvjete i okolnosti u kojima su te izjave davane.
U HDA se također nalazi dio osobne ostavštine dr. Jere Jareba koja je dragocjen izvor
za istraživanje hrvatske političke emigracije, odnosno različitih političkih grupacija koje su u
njoj djelovale. U istom kontekstu nezaobilazna je ostavština Vinka Nikolića koja se čuva u
Nacionalnoj i sveučilišnoj knjižnici u Zagrebu. Nikolićeva Hrvatska revija nastala je u oporbi
prema Paveliću i takav je pečat zadržala cijelo vrijeme pod Nikolićevim uredništvom.
Međutim, uvidom u Nikolićevu korespondenciju stječe se potpunija slika o njegovoj
uređivačkoj politici kad je riječ o Paveliću. Od velikog značaja za istraživanje povijesti
iseljeništva je i ostavština Dominika Mandića koja se čuva u Arhivu franjevačkog samostana
na Širokom Brijegu.
Kad je riječ o domaćim izvorima treba spomenuti u istraživanjima do sada
nekorištenu privatnu ostavštinu Ante Pavelića koja se nalazi u Španjolskoj. Posebnost tog
gradiva sastoji se u tome što nam s jedne strane prikazuje djelovanje i stavove samog
Pavelića, iz njegove vlastite vizure, odnosno njegovih suradnika, dok s druge strane navedena
ostavština sadrži i podatke o Pavelićevim političkim protivnicima, odnosno prikazuje njihovu
međusobnu borbu. Važnost Pavelićeve ostavštine je i u tome što nam iz drugih dostupnih
izvora često nedostaju odgovori na mnoga pitanja, međutim komparativnom analizom
spomenutog gradiva odgovori postaju jasniji.
Također, u istraživanju je korišteno gradivo nacionalnih arhiva SAD-a (National
Archives and Records Administration, Washington D. C.) i Velike Britanije (The National
Archives, Public Record Office, London), koje nam pokazuje kojim su spoznajama o
Pavelićevu poslijeratnom skrivanju i aktivnostima raspolagale zapadne obavještajne službe.
Naime, pri analizi ovog gradiva potreban je poseban oprez, jer su obavještajna izvješća često
puta temeljena na glasinama. Nadalje, komparativnom analizom pokušat ćemo dati odgovor
2