Layout 2 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit Amsterdam

238 Pages·2010·4.52 MB·Dutch

THECOREOFTHEMATTER

The Core
of the
Matter
Haalbaarheid en effectiviteit
van gedragsgerichte dual system-interventies
bij verandering in organisaties
Ben Tiggelaar
UitgeverijTylerRolandPress
VanBeuningenlaan12
3768GG Soest
Eerstedruk2010
Opmaakendruk:F&NBoekservice,Amsterdam
Fotoauteur:JackTillmanns
©TextBenTiggelaar
Thisedition©2010byTylerRolandPress
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen,ofenigeanderemanier,
zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Allrightsreserved.Nopartofthisbookmaybereproduced,storedinadatabaseorretrieval
system,orpublished,inanyformorinanyway,electronically,mechanically,byprint,pho-
toprint,microfilmoranyothermeanswithoutpriorwrittenpermissionfromthepublisher.
Ondanksaldeaandesamenstellingvandetekstbestedezorg,kannochdeauteurnochdeuit-
geveraansprakelijkheidaanvaardenvooreventueleschadediezoukunnenvoortvloeienuit
enigefoutdieindezeuitgavezoukunnenvoorkomen.
ISBN9789079445158
NUR801,770
www.tylerrolandpress.nl
www.tiggelaar.nl
VRIJEUNIVERSITEIT
THECOREOFTHEMATTER
Haalbaarheideneffectiviteit
vangedragsgerichtedualsystem-interventies
bijveranderinginorganisaties
ACADEMISCHPROEFSCHRIFT
terverkrijgingvandegraadDoctoraan
deVrijeUniversiteitAmsterdam,
opgezagvanderectormagnificus
prof.dr.L.M.Bouter,
inhetopenbaarteverdedigen
tenoverstaanvandepromotiecommissie
vandefaculteitderEconomischeWetenschappenenBedrijfskunde
opwoensdag13oktober2010om15.45uur
indeaulavandeuniversiteit,
DeBoelelaan1105
door
BenoTiggelaar
geborenteVeendam
promotor: prof.dr.P.A.E.vandeBunt
copromotor: prof.dr.M.E.G.vanderVelde
Voorwoord
“Ourmainfinding,putsimply,isthatthecentralissueisneveraboutstrategy,structure,cul-
ture,andsystems.Alloftheseelements,andothers,areimportant,butthecoreofthematter
isalwaysaboutchangingthebehaviorofpeople.”
Kotter&Cohen(2002,p.x).
Gedragisdekernvandezaak.Dezegedachtevormtdebasisvoorditproefschriftenisalja-
renlang-ookvoordatKotterenCohenhunboekTheHeartofChangeschreven-eenbelang-
rijk element in mijn werkzame leven. Het gewone en buitengewone gedrag dat gewone en
buitengewone mensen dagelijks vertonen in organisaties, boeit mij al sinds lange tijd.Ver-
handelingenoverleiderschap,visie,strategieenveranderingkunneninteressantzijn,maarin
hetdagelijksehandelenvanmensenkomendezezakentotleven.Ofniet.
Ditpromotieonderzoekheeftmijgedwongenom-naastdedruktevanhetdagelijksewerk-de
tijdtenemenomallerleieigenaannamesophetgebiedvangedragenveranderingteonder-
zoeken en ter discussie te stellen. Gaandeweg het onderzoekstraject leerde ik minder uit te
gaanvaneigenstellingendiebewezendiendentewordenenmeeropentestaanvoorhetma-
teriaaldatzichaandiendevanuitdeliteratuurenvanuithetveldonderzoek.Daarmeeheeftdit
promotieonderzoekvoormijeenwaardegekregendieuitstijgtbovenhetgeenhieroppapier
isgezet.Hetheeftmijalsonderzoeker,alsprofessionalenalspersoongescherptenvolwas-
senergemaakt.
AllereerstdankikmijnpromotorLisavandeBuntenmijncopromotorMandyvanderVelde.
Zijhebbenmijgeholpenomgaandewegditonderzoekdestaptemakenvanbewijzennaar
lerenenvanovertuigennaarontdekken.Ookhebbenzijmijgeholpenomnauwkeuriger,pre-
ciezerenbondigerteschrijvendangebruikelijkisinmijndagelijksewerk.
Daarnaastisdankverschuldigdaandeledenvandeleescommissie,JaapBoonstra,Huibert
deMan,WillemMastenbroekenMarcelVeenswijk,voorhunopbouwendecommentaar.
Zonderdehulpvantallozemensenuitdepraktijkwasdezestudieernietgeweest.Mijndank
gaatuitnaarFrankvanWijkenzijncollega’sbijBlackBox,naarErwinMense,LucasWint-
jesenhuncollega’sbijBoschRexroth,naarMartinLovink,DonaldvanTongeren,Gijsbert
Woeldersenhuncollega’sbijKLME&M,ennaarRoyBloemen,AartvanElsacker,Adriaan
deHaas,PietvanMeursenhuncollega’sbijKPN-RZW.
DaarnaastdankikErnaKempen,WietseBloemzaad,SuzanAyranci,ThomasPal,Heidide
Koning,MarloesterBeekenEliseSeip,diehebbengeassisteerdbijverschillendeonderde-
lenvandezestudie.
TenslottegaatmijndankuitnaarmijnvrouwIngridenonzevierdochters,Maria,Isabelle,
EmmaenBernice,dieallemaalophuneigenmanierhebbengeholpenenmijderuimteheb-
bengegundomtewerkenaandezestudie.
BenTiggelaar
Soest,2010
vii

Inhoud
1 Inleiding 1
1.1 Gedragenveranderinginorganisaties 3
1.1.1 Gedragenveranderingindebelangstelling 3
1.1.2 Visiesopgedragenverandering 4
1.1.3 Dedualsystem-theorie 7
1.2 Probleemstelling 7
1.3 Reikwijdtevandezestudie 9
1.4 Belangrijkebegrippen 9
1.4.1 Gedrag 9
1.4.2 Interventie 10
1.4.3 Dualsystem-theorie 10
1.4.4 Haalbaar 10
1.4.5 Effectief 11
1.4.6 Verandering 11
1.4.7 Organisatie 11
1.5 Inhoudenstructuurvandezestudie 12
2 Theorie 15
2.1 Inleiding 17
2.2 Dual-systemtheorieindepsychologie 17
2.2.1 Behavioristischepsychologie 18
2.2.2 Cognitievepsychologie 20
2.2.3 Dualsystem-theorie 22
2.3 Duaaldenkenindeorganisatiekunde 27
2.3.1 Academischeliteratuur 27
2.3.2 Populaireliteratuur 33
2.4 ‘Duale’interventiemethoden 34
2.4.1 OrganizationalBehaviorModification 35
2.4.2 TranstheoreticalModel 37
2.4.3 Precede-ProceedModel 39
2.4.4 Vergelijkingensynthese 40
2.5 Conclusiesenverwachtingen 45
3 Methode 47
3.1 Inleiding 49
3.2 Organisatieenrespondenten 49
3.3 Meetinstrumenten 50
ix
TheCoreoftheMatter
3.3.1 Combinatievanmethoden 50
3.3.2 Veldexperimenten 51
3.3.3 Realistischeevaluatie 51
3.3.4 Casestudy’s 52
3.3.5 Actieonderzoekenreflectie 53
3.3.6 Werkwijze 53
3.4 Procedure 54
4 VeldonderzoekA:bellennaarklantenbijBlackBox 57
4.1 Inleiding 59
4.2 Onderzoeksaanpak 59
4.2.1 Specificatievanprobleemstellingenhypothesen 59
4.2.2 Organisatieenrespondenten 60
4.2.3 Meetinstrument 61
4.2.4 Procedure 63
4.3 Resultaten 64
4.3.1 Verloopvanhetveldexperiment 64
4.3.2 Resultatenvanhetveldexperiment 64
4.3.3 Resultatenvanderealistischeevaluatie 66
4.4 Conclusies 69
4.4.1 Interpretatievanhetverloopvanhetveldexperiment 69
4.4.2 Interpretatievanderesultatenvanhetveldexperiment 69
4.4.3 Interpretatievanderesultatenvanderealistischeevaluatie 69
4.4.4 Reflectie 70
5 VeldonderzoekB:onderhoudenvanaccountplannenbijBoschRexroth 71
5.1 Inleiding 73
5.2 Onderzoeksaanpak 73
5.2.1 Specificatievanprobleemstellingenhypothesen 73
5.2.2 Organisatieenrespondenten 74
5.2.3 Meetinstrument 76
5.2.4 Procedure 78
5.3 Resultaten 79
5.3.1 Verloopvanhetveldexperiment 79
5.3.2 Resultatenvanhetveldexperiment 80
5.3.3 Resultatenvanderealistischeevaluatie 82
5.4 Conclusies 84
5.41 Interpretatievanhetverloopvanhetveldexperiment 84
5.4.2 Interpretatievanderesultatenvanhetveldexperiment 85
5.4.3 Interpretatievanderesultatenvanderealistischeevaluatie 86
5.4.4 Reflectie 86
x