LAWRENCE Z ARABII!

28 Pages·2014·0.49 MB·English

Scott Anderson
Lawrence z Arabii
WOJNA, ZDRADA, SZALEŃSTWO MOCARSTW
JAK POWSTAŁ DZISIEJSZY BLISKI WSCHÓD
Tytuł oryginału
LAWRENCE IN ARABIA
WAR, DECEIT, IMPERIAL FOLLY
AND THE MAKING OF THE MODERN MIDDLE EAST
Przekład
Grzegorz Woźniak(część pierwsza)
Władysław Jeżewski(część druga i trzecia)
This translation published by arrangement with Doubleday, an imprint
of The Knopf Doubleday Publishing Group, division of Random House LLC
Projekt okładki
Ewa Witosińska
Zdjęcie na okładce
© silver-john – Fotolia.com
Copyright © 2013 Scott Anderson
All rights reserved
Copyright © 2014 for the Polish edition by WydawnictwoMAGNUMLtd.
Copyright © 2014 for the Polish translation by WydawnictwoMAGNUMLtd.
Wszystkieprawazastrzeżone.Żadnaczęśćtejpublikacjiniemożebyćreprodukowana,
zapisywanaczyprzekazywanawsposóbmechaniczny,elektroniczny,fotograficzny
lubwjakiejkolwiekinnejformiebezuprzedniejzgodywłaścicielapraw.
WydawnictwoMAGNUMsp. z o.o.
02-536 Warszawa, ul. Narbutta 25a
tel./fax [phone], tel. [phone]
[email protected]
www.wydawnictwo-magnum.com.pl
(EPUB) 978-83-63986-68-1
(MOBI) 978-83-63986-69-8
(PDF) 978-83-63986-70-4
Nanette i Nataszy,
dwóm miłościom mojego życia, poświęcam
Spis treści
Od autora 7
Wprowadzenie 10
CZĘŚĆ PIERWSZA
ROZDZIAŁ 1 Playboye w Ziemi Świętej 16
ROZDZIAŁ 2 Bardzo oryginalny człowiek 23
ROZDZIAŁ 3 Same miłe rzeczy 48
ROZDZIAŁ 4 Do ostatniego miliona 68
ROZDZIAŁ 5 Haniebny bałagan 92
ROZDZIAŁ 6 Strażnicy tajemnic 119
ROZDZIAŁ 7 Zdrada 141
CZĘŚĆ DRUGA
ROZDZIAŁ 8 Początek powstania 174
ROZDZIAŁ 9 Człowiek,którymiałzostaćszarąeminencją 195
ROZDZIAŁ 10 Na pustkowiu 224
ROZDZIAŁ 11 W gąszczu intryg 248
ROZDZIAŁ 12 Śmiały plan 276
ROZDZIAŁ 13 Akaba 302
CZĘŚĆ TRZECIA
ROZDZIAŁ 14 Pycha 331
ROZDZIAŁ 15 W ogień 361
ROZDZIAŁ 16 Wzbierająca furia 384
ROZDZIAŁ 17 Na własną rękę 410
ROZDZIAŁ 18 Damaszek 452
EPILOG Paryż 480
6
Podziękowania 502
Przypisy 504
Bibliografia 535
Od autora
Wczasiewojnyrównieżjęzykstajesiębroniąitaprawdabezwątpienia
potwierdziłasięnabliskowschodnimteatrzepierwszejwojnyświatowej.
Otoprzykład:wpaństwachententynazw„imperiumosmańskie”i„Tur-
cja”używanowymiennie,aletejostatniejznacznieczęściejwnaderoczy-
wistymcelu–abyumocnićprzekonanie,żeinneniżtureckanacjeżyjące
wgranicachimperiumosmańskiegoto„narodyzniewolone”,któretrzeba
wyzwolić.Podobnie,jeśliprzedwojnąinajejpoczątkuwdokumentach
aliantów pisano, że Palestyna i Liban to prowincje osmańskiej Syrii, to
później,kiedyBrytyjczycyiFrancuziopracowaliplanyprzejęciatychziem
powojnie,rozróżnienietozaczęłozanikać.Naniecoinnej,delikatniejszej
płaszczyźnie, państwa zachodnie, nie wyłączając głównego sojusznika
Osmanów, Niemiec, stale używały nazwy „Konstantynopol” (a więc tej,
podktórąmiastoistniałowczasachchrześcijańskich,nimzostałozdobyte
przezosmańskichmuzułmanówwroku1453),aniestosowanejlokalnie
nazwy „Istambuł”.
JaksłuszniewskazujewieluhistorykówBliskiegoWschodu,stosowanie
preferowanych przez Zachód określeń, takich jak Turcja zamiast impe-
rium osmańskie, Konstantynopol zamiast Istambuł, wskazuje na europo-
centryczną perspektywę i w istocie służy do uzasadnienia europejskiej
(czytaj: imperialistycznej) wersji historii.
W konsekwencji przed historykami zajmującymi się działaniami Za-
chodunabliskowschodnimteatrzewojny(wtymtakżeprzedemną)staje
pytanieowłaściwąterminologię.Czytępoprawniejsząpolitycznie,czytę,
któralepiejsłużyjasnościwywodu.Większośćźródeł,zktórychkorzysta-
jąhistorycy,mazachodniąproweniencję.Codomnie,touznałem,żedla
wieluczytelnikówbyłobymylące,gdybymużywałnazwy„Istambuł”wsy-
tuacji,gdywniemalwszystkichprzywoływanychźródłachwidnieje„Kon-
stantynopol”. Wybrałem więc tę ostatnią nazwę.
8
Pomógłfakt,żerozróżnieniaterminologicznewczasach,którychdo-
tyczyniniejszaksiążka,wcaleniebyłytakwyraźne,jakchcielibyniektórzy
współcześni historycy. Nawet sternicy polityczni imperium osmańskie-
go/Turcji często posługiwali się nazwą „Konstantynopol”, a nazwy „impe-
riumosmańskie”i„Turcja”używaliwymiennie(por.pismoDżemalaPaszy
wrozdzialepierwszym).Dalszeroztrząsanianatentematniemająwięk-
szegosensu.WksiążceTheOttomanPathtoWar(Drogaimperiumosmań-
skiegodowojny),tureckihistorykMustafaAksakalprzyznaje,że„mówienie
o«rządachosmańskich»i«osmańskiejwładzy»wkontekście1914rokuto
oczywisty anachronizm, bo przecież wszyscy ówcześni główni aktorzy od-
rzucali«osmanizm»ibudowali państwo Turków i dla Turków”.
Takwięcpodobniejakpierwszoplanowepostaciwniniejszejksiążce,
używamterminów„imperiumosmańskie”i„Turcja”jakosynonimów,wy-
bierającjedenalbodrugiwzależnościodkontekstu,natomiastdlawiększej
jasności używam niemal wyłącznie nazwy „Konstantynopol”.
Nakoniecdodam,żezażyciaT.E.Lawrence’aukazałysiędwawydania
jegoksiążkiSiedemfilarówmądrości.Pierwsze,wydrukowanewnakładzie
ośmiuegzemplarzywroku1922,znanejestpodnazwą„tekstuoksfordz-
kiego”.Drugie,poprawionewydaniez1926roku,miałodwieścieegzem-
plarzynakładuidziśuchodzizatekstpodstawowy.SamLawrenceuznawał
„tekstoksfordzki”zabrudnopis.Cytatyzamieszczonewniniejszejksiąż-
ceczerpałemzwydaniaz1926roku.Wnielicznychwypadkach,kiedyod-
wołujęsiędotekstuoksfordzkiego,zaznaczamtoprzypiskiem„(wydanie
oksfordzkie)”.
ROZDZIAŁ 16
Wzbierająca furia
Nawiązując do niedawnej deklaracji Waszej Ekscelencji złożonej lordowi
Rothschildowi w sprawie Żydów w Palestynie, uprzejmie pozwalamy sobie
zwrócić uwagę Waszej Ekscelencji na fakt, że Palestyna jest nieodłączną
częścią Syrii – tak jak serce jest nieodłączną częścią ciała
– co czyni niedopuszczalnym jakiekolwiek rozdzielenie ich
pod względem politycznym lub społecznym1.
KOMITET SYRYJSKI W EGIPCIE DO BRYTYJSKIEGO
MINISTRA SPRAW ZAGRANICZNYCH BALFOURA, 14 LISTOPADA 1917
Władze brytyjskie odpowiedziały Komitetowi Syryjskiemu… że telegram
do pana Balfouranie może zostać w tej chwili przekazany, ale że władze
brytyjskie wyrażają zadowolenie, iż egipscy Syryjczycy poinformowali je
o swoim stanowisku w sprawie kwestii żydowskiej2.
WILLIAM YALEDO DEPARTAMENTU STANU, 17 GRUDNIA 1917
[...]
Lawrencewjechałnawielbłądzienagrań,abyprzyjrzećsiętonącemuwcie-
niumiastuTafila.Miejscowośćbyłapołożonawyjątkowomałoatrakcyjnie.
Lawrenceznalazłsiętuwsytuacjizupełnieodmiennejodtej,zjakąmiał
doczynieniawostatnichszesnastumiesiącachnaarabskimteatrzedzia-
łań wojennych.
Byłporanek20stycznia1918roku.PięćdniwcześniejwyszkolonewAka-
bieugrupowaniezłożonezBeduinówiliczącegopięciusetżołnierzyod-
działuLegionuArabskiegowzięłoszturmemTafilę,położonąwgórskiej
doliniewpołudniowejSyrii.Niewielkigarnizontureckipierzchnąłwpo-
płochu.NapółnocyznajdowałysięnastępnecelewojenneArabów:więk-
szemiejscowościKarakiMadaba.Lawrenceprzybyłwesprzećdziałania
10
przeciwko tym miastom, a potem kontynuować natarcie ku północnym
brzegom Morza Martwego. Gdyby wszystko poszło zgodnie z planem,
tamwłaśnie,wokolicachstarożytnegomiastaJerycha,arabscypowstańcy
mieliwkońcunawiązaćbezpośredniąstycznośćzarmiągenerałaAllen-
by’ego w Jerozolimie.
Ale,oczymwszyscypartyzanciwdziejachludzkościprzekonalisięna
własnej skórze, zdobywanie i utrzymywanie skupisk ludności jest zupełnie
czym innym niż prowadzenie działań dywersyjnych przeciwko nieprzy-
jacielowi.Współcześnispecjaliściodpartyzantkiidziałańantypartyzan-
ckichnazywająto„zdobywaniemserciumysłów”,leczprawdajesttaka,
żeniechodzituosercaaniumysły.Cywilom,którzyznaleźlisięwstrefie
działań partyzanckich, zależy tylko na tym, by przeżyć. Zawsze opowie-
dząsięzatąstroną,którazapewniimnajwiększeszanseprzeżycia–ijeśli
jednaniebędziewstanietegozagwarantować,udzieląpoparciadrugiej.
Wtejnajpierwotniejszejzwalkodwoływaniesiędoideologiilubpoczucia
narodowegojestwłaściwiebezcelowe;„lojalność”zdobywasię,zapewnia-
jącbezpieczeństwobądźzaprowadzającrządyterroru,albołączącjedną
metodę z drugą.
„Wyzwolona”TafilabyładlaLawrence’adoskonałąilustracjąfałszy-
wościtezyo„zdobywaniuserciumysłów”.Mieszkańcymiastabynajmniej
nie cieszyli się z tego, że zostali uwolnieni od tureckiego jarzma, ani że
powstajeotozjednoczonynaródarabski.Kupcy,drobnirolnicyihodow-
cyowieczTafilibyliprzekonani,żemusząwybieraćmiędzyjednymzłem
a drugim. Beduińskich wojowników bali się i nienawidzili, uważając ich
właściwiezabandytównawielbłądach.ChoćkarniżołnierzeLegionuArab-
skiegoniebudziliwnichtakiegostrachu,obawialisię,cozrozumiałe,że
tolicznewojskopozbawiichwszelkichzapasówżywności,więcukrywali
przednim,cotylkomogli.Niepokoilisięteż,cobędzie,gdywrócąTurcy,
zawszechętniesięgającyporepresje.Jaktoczęstobywawtakichsytuacjach,
wśródmieszkańcówwybuchłostryspóroto,poktórejstroniebezpiecz-
niej będzie się opowiedzieć.
„Sytuacjatutejszawyglądadośćdziwnie–donosiłLawrenceClayto-
nowi22stycznia.–Miejscowaludnośćjestpodzielonanadwazaciekle
zwalczającesięstronnictwa,którebojąsięnasisiebienawzajem.Conoc
naulicachrozlegająsięstrzały,panujeogólnenapięcie.Próbujemytwo-
rzyćpolicjęitd.,copewnieuspokoinerwowąsytuację.Mamnadzieję,że
dzięki temu zapewnimy sobie takie zaopatrzenie, jakie nam na razie
wystarczy”40.
Mieszkańcyjednakchomikowaliwszelkiezapasy,cojużspowodowało
niedostatekżywnościwdolinieizawrotnywzrostcendostępnychartyku-