l-aċċent PDF
Preview l-aċċent
Ħarġa nru 10 l-aċċent Ottubru 2013 Id-Dipartiment tal-Ilsien Malti tal-Kummissjoni Ewropea ħ ċ WERREJ jiggradwa mill-g u l-h, konsonanti stori i ħ fanalżi tal-qħedem ta’ lsieħnnża żimmħa li sikwit Bir-reqqa: Il-lingwa miktuba u mit addta jintu aw b ala l-pretesti g a - ebli tal-Malti. • Ftit noti dwar l-ie 2 ż ġ L-ortografija, kif naraw mill-artiklu ta’ Mark • Il-Malti, ir-ri orsi di itali u t-traduzzjoni 4 Amaira u mill-kontribut regolari tal-Kunsill • Bil-Kelma t-Tajba 8 ġ Nazzjonali tal-Ilħsien Malti, hi essenzjali daqs Kelma b’kelma: It-terminolo ija il-knataħn imqeg din sewwa biex tibda tibni ħħ ċ dar. B ala tradutturi ta’ħ kontenut politiku u • Il-minuri: inne uhom, in aqilquhom jew 9 legali, importanti liċ wieġed jara kif ħil-lingwa nittrasferuhom? sejra tesprimi l-kun ett uridiku bl-a jar mod. • Review vs revision 11 L-artikli dwar id-definizzjoni legali tal- • Konfini (boundary) vs fruntiera (border) 14 moviment tal-minuri, idċ-differenza bejn ħ ħ konfini u fruntieġri, u l-kun etti ta’ revżiew u Mill-g atba ’l barra: Aspetti o ra revision u kħif jin iebuċċ fil-Malħti, huma e empji • Il-Malti u x-xandir: Intervista ma’ Reno Bugeja 15 ta’ dak li j abbat wi u mag hom ta’ kuljum ż ż ħ it-traduttur. • I - jara f’Malta b ala parti mill-VTS 17 (Mejju 2013) Ħ ġġ ħ idmietna rridu ni uħstifikawha dejjħem • Xi jmut mal-ilsna li jg osfru? 20 b’ażktar konkżretezza. Nistg u nsġemmu, nag tu • Ninu Cremona – traduttur u terminologu 22 ka , li l-ba i dejta terminolo ika tal-IATE ħ D illum fiha mal-40,000 terħminu bil-Maħlti. Anħki iħn ġ l-g axar f’Maltaħ, hemm min qed i abrek lejn g an b al ar a ħtqar- dan, b alma jurinġa l-artiklu ta’ Albert Gatt ribna lejn l-g axar dwar iħl-korpus di ġitali tal-ilsien Malti. U dan sena tal-Malti fl-UE ix-xħog ol jista’ ji i rreklamat bil-kuntattiħ li u sservina ta’ nag mżlu mażl-żpartijiet interessati f’Malta, b al riflessjoni dwar din fil-ka ta - jara tal-Visitingħ ħ Tranħslator l-esperjenza storika. Scheme, li nsibu rendikont tal-a ar wa da li ż saret f’Malta minn Louise Vella. Lil hinn mir-reħtorikġa vaga, minijietna ħ jimponulna li nistħaħrr u fejn mar tassew il- Artikli o ra li jmissu realtajiet konkreti huma Malti f’dawn l-a ar snin. In-natura sui l-iħntervista ta’ Tony Gaffieżro lill-Kap tal- generis tal-eġspġerjenza Maltiħja sikwżit tnissel kritika u o ezzjonijiet g all-pre enza ta’ xAanbdairri;j iue ts tal-PBS dwar l-u u tal-Malti fix- -sensieħla dwar tradutturi Maltin, fejn lsienna fis-servizz lingwistiku tal-UE, u jiħsta’ Ivan Said jag tina bijografija ta’ ċNinu jkun li l-missjoni lingwistika taċgċna Cremona, u żjiskopri aktar dwar in ident f’istituzzjożni politika hija wkoll li nħuru bi - ar marċbut mal-u u tal-Malħti beżjnż it-traduttur il-valur mi jud li trodd l-attività tag na. uffiħjali tal-gvern u s-setg at ta - mien! Altru ċċ ħ li jg osfor il-Malti, anki jekk dejjem attenti, kif l-a ent jaf ikun mezz biex lill-Malti nag tuh naraw mill-artiklu ta’ Alan Delia dwar il- valur funzjonali,ħ u mmexxuh lill hinn mill- lingwi fil-perikħlu tal-estinzjoni uċ t-telf iskemi, xorta wħa da eħssenzjali, tal-identità uż d- katastrofiku ta’ g arfien u memorja uni i! demokrazija g alħ wa da li tħikkwantifika ħl-e iti konkreti. Xog olna g alhekk g andu Il-Bord Editorjali 1 l-aċċent Ottubru 2013 BIR-REQQA ħ Il-lingwa miktuba u mit addta Ftit noti dwar l-ie Innota li niktbu: Mark Amaira ħ ħ ħ ried b al sab 1. L-ġie, g alkemm inqisuha vokali g aliha, sabet riedet fonoloċikament hi ħvokali i twila. F’termini sabu riedu sempli i, fil-Malti l- oss «i» jista’ jinstema’ bi tliet modi differenti: u niktbu ż ħ i qasira e : mitt, ridt b al sibt ż ħ sibna ridna i żtwila b'do a tal-konsonanti dg ajfa e : mit, jew sibtu ridtu ħ ż i twila li afna drabi tinkiteb b'ie e : miet. u fuq il-mudell ta’ 2. niktbu Qabbel: jien ridt, inti trid u hu ried. ried ma riedx 2ċ. ċBilli s-sillaba f’kelma bl-ie, tkunċċ is-sillaba a entata (blħ-enfasi fuqha), malli l-a ent jimxi rie det ma riedetx, ma riditx fuqs islliallbaab ati qosarra; felż-istess kelma, il-vokali ta’ din ż is- Innota li l-a tiċqċsar fin-negattiv tal-e empju mħuħdell u li l-a ent jimxi fuq is-sillaba tal- bieb kienu a ar: biebien ma kienux sabet ma sabitx bibien ma kinux ż ċċ 4. Meta fi tmiem iġl-kelma nehm u s-suffiss Innota li l-a ent tal-kelma monosillaba qed pronominali, ara x’ji ri: jimxi lejn tmiem il-kelma. ż ħ jien nistenna Xi e empji o rajn li jitilfu l-ie fin-negattiv jew fil-plural: jien nistenniek nistennieha jien ma nistenniekx ma nistennihiex jieqaf ma jiqafx ż jiftiehem ma jiftihemx Innota li malli nehm u s-suffiss [+ha] mal- verb, l-a fi tmiemu ssir ie filwaqt li fin-negattiv miftiehem miftehmin taċlċ-verb bil-pronomħ, ħis-sillaba bl-ie tiqsar u l- a ent jimxi lejn l-a ar tal-kelma. ħ ċċ ħ ż ħ ħ 3. Billi l-ie hi vokalġi twila, nistg u nqabbluha E ezzjoni g al dan huħ ka b al kontra g ax sew mal-a twilaħ, ji ifieri mal-vokali fil-verb jidher li z-zokk tieg u ħhu «kontr+» jew tal-tielet forma aresħ u mġhux mal-vokali fil- «kontri+» peress li jiħe u l-istess suffissi verb tal-ewwel forma are . pronominali ta’ fi, bi, u g al. 2 l-aċċent Ottubru 2013 ħ ħ ħ ċ ħ ż G alhekk, billi flok kontrieni ng idu kontrija 7. Fejn jid lu nħ-nomi, l-ie nasso jawha a in mal-hekk imsej a nomi verbali meta niktbu: ħ ġ flok kontriek je ti ilna niktbu kontrik ħ ħ ġ ħ ħ ħ ġ kontriena je ti ilna niktbu kontrina qlieg flok qlig , u ig , smig ħ ġ ħ ħ ħ kontriehom je ti ilna niktbu kontrihom tinbie flok tinbi , tisbi , tiftix, tifsir ħ ġ ż u allura tifqig a, tin i a, tifsira ħ ħ ħ ħ 5. Agħ mel differenza ħbejn il-verbi nbig u twessieg flok twessig , tberbiq, tkissir nbieg . L-ewwel wie ed hu verb attiv tal- ewwel forma ħfl-ewwel persuna singular ċ imperfett, u l-ie or hu verb passiv tas-seba’ L-ie naħsso jawha tajjeb man-nomi verbażli forma fit-tielet persuna singular maskil perfett. meta n addmu xi mudelli partikolari, e : ħ waqfienħ, dewmħien, telfiħen, sħejbien jew il- Ag mel mistrie , muftie , musbie , mo riet. differenza wkoll ġġ ħ ċ bejn il-verbi bis- 8. L-ie tfe ukoll fejn jid ol il-pżarti ipju attiv suffissi mexxini fis-singularħ maskil u femmġinil, i da mhux fil- u mexxieni. ħFl- plural, min abba l-istess ra uni ta’ 2. ewwel żwie ed jinheme il- ż ħ ġ ħ ġ ż ż ħierġe , ier a, nież el, nie la, pronom [+ni] ħ e mal-verb fl-imperattiv «mżexxi+», u fl-ie or il- er in ne lin pronom [+ni] jinheme mal-verb fit-tielet miexi, miexja, sieket, siekta, persuna singular maskil perfett «mexxa+». mexjin sektin ħ ħ ħ ħ liebes, liebsa, wieqaf, wieqfa, ġ6. Fejn jid lu l-veċrbi bl-g erq s i , b’mod eneraliġ, l-ie nasso jawha mal-forom b’vokali lebsin weqfin twila, ji ifieri: ż ż ħ e mellies, nebbiexa a) it-tielet forma KħvKvK, e : hu bieg ed, hi bierket, huma mieg ku, ż ħ Mark Amaira hu traduttur mal-Kummissjoni Ewropea b) is-sitt forma tKvħKvK, e : hu tqieg ed, hi ġ twieldet, huma trieg du, u L-ie hi vokħali twila lżi x’aktarx ejja mħill-a ċ ż twiħla tal-G arbi. E . hħekk kif bl-G arbi ) id-disa’ forma KKvK forma, e : hu swied, ng idu bâb, bil-Malti ng idu bieb. hi kriehet, huma bliehu. ħ ħ ċċ ċ ħ B ala regola, l-ie tie u deħjjem l-a ent Lġ-ie nasso jawha mal-verbi dg ajfin neħqsin, primħarju u f’kelma nistg u niktbu ie ji ifieri dawħk il-veżrbi b’konsonanħti dgħ ajfa wa da biss. fin-nofs tal-g erq, e : hu miet, bieg , hi ietet, ħ huma fiequ. G al aktar informazzjoċnċi, araħ r-rġokna Bil- ġġ Keġlma t-Tajba, ta’ l-a ent ar a nru 8, Innota li f’dawn il-verbi l-ie tfe biss fit-tielet pa na 6. persuni: huwa, hija u huma. 3 l-aċċent Ottubru 2013 ż ġ Il-Malti, ir-ri orsi di itali u t-traduzzjoni mhżux daqstant differenġti mill-magni tat-tiftix li Albert Gatt nu aw bieżx insibu l-pa ni fuq l-internet – li bih ħħ ċ jinkisbu ri ultati f’temp ta’ sekondi. T ul dawn l-a ar ftħit de ennji, l-istudjuż tal- ż ħħ ġ lingwa beżda jie ġu xejraħ dejjem i jed Fżil-ka tal-Malti, f’dawn l-a ar snin ie empirika. Ir-ri orsi di itażli g ċall-istudju tal- vilupħpat kħorpus imdaqqas, li huwa disponibbli lingwa qed isiru dċejjem ħi jed eħntrali, kemm mżing ajr las fuq sit ħtal-interneħtħ. Daħn l- f’oqsma akkademi i li l-g an tag hom huwa li i viluġpp huwa l-frott ta’ idma li se et fi dan jiflu l-istruttura u l-funzjoni tal-liżngwa minċn il-pro ett MLRS (Maltese Language Resource lenħti xjenħtifika, kif ukoll f’oqsma i jed pratti i, Server), kollaborazzjoni bejn l-Istitut tal- ng idu a na, it-traduzzjoni. Lingwġistika u d-Dipartiment tas-Sistemi ġ ż ċ ġ Intelli enti tal-Kompjuter fl-Univżersità ħta’ B’mod enerali, ir-ri orħsi lingwisti i di itaġli Malta. Il-kċoċrpus, flimkien ma’ ri orsi o ra, jinkluċdu kwalunkwe g odda żli tista’ ti i huwa a essibbli mill-indirizz http:// ppro essata fuq kompjuter, pere emżpju lessiku mlrs.research.um.edu.mt jżew dizzżjunarju li jinsab online. I da fost l- i jed ħri orsi fundamentali, hemm dak li It-tfittxija fil-kġorpus tista’ ssirħ mis-sit stess, kif jissejja korpus. żjidheġr fl-immża ni ta’ hawn ta t. Fil-fatt, hemm ewż ver jonijiet tal-korpus.1 L-ewwel X’inhu korpus? mveirljujonn ki elhmijaa, mkeoħlluedzaz jmoniin n tad’i vemrsai dġweanre ri;1 0it0 ż ż ħ - tieni ver joni testendi l-ewwel ver joni g al Korpus huwa kollezzjoni ta’ testi (sew jekk madwar 125 miljun kelma, u tinkludi humaħ miktuġba, sew jekk huma traskrizzjonijiet annotazzjoni grammatikaliħ, fejn kull kħelma, ta’ tħa dit), eneralżment ta’ daqs pjuttost kbir, li numru jew simbolu f’test g andhom mag hom wież ed jista’ ju a biex ifittex kliem jew tabella li tindika l-kategorija grammatikali. fra ijiet, kif ukolżl sekwenzi ta’ kategoriji grammatikali (perġeġempju, sekwenzi differenti B’hżekk, apparti d-differenza fid-daqs, it-tieni ffurmati minn a ettiv u nom). Il-fatt li l- ver joni toffri wkoll il-posżsibbiltà tċa’ ċtfittxżija korpus huwa eleżttroniku jfisser li t-tfittxija ma mhux biss ta’ kliem uż fra ijiet speġiġfi i, i da ssirx bl-idejn, i da permezz ta’ programm – wkoll ta’ kategoriji (e . nomi jew a ettivi) u ċċ Dijagramma 1. L-interfa a tal-korpus fuq is-sit Magħrufa bħala “MLRS V1.0” u “MLRS V2.0 Beta”; it 1 -tnejn disponibbli mis-sit imsemmi fit-test. 4 l-aċċent Ottubru 2013 sekwenzi ta’ kategoriji. Il-korpus jinkludi testi grammatikali u (forsi) lessikali, hemm minn diversi oqsma, kif jidher f’din it-tabella: ġdifferenzi sottili bejniethom, skont ir-regoli tal- eneżru u l-impatt tal-kuntest li fih tkun qed Qasam Numru ta’ tokens2 tintu a l-lingwa. Stampa 68.800.000 U x’nambuh? Dibattiti Parlamentari 43.400.000 ħ ġ B ala kelliema nattivi ta’ lingwa, eneħrħalment Letteratura u Kritika 375.000 ikollna intuwizzżjonijiet pjuttost ħb’sa ithom ċ dwarż kif tintu a l-lingwa tag nċa. B’heħkk, Testi Akkademi i 170.000 pere empju, huwa relattivament fa li li wie ed Testi Legali 4.800.000 jiddetermżina jekk sentenza hijiex grammatikali ġ ż jew le. I da l-intuwizzjoni mhux dejjeżm hija Testi Reli ju i 403.700 ta’ min jafda fiha bżiss. Kif semmejna i jħed ’il ħ fuq, il-lingwa tintu a f’oqsma differenti afna Ta ditiet 18.000 ġ ż minħn xulxin u filwaqt li l-intuwizzjonijiet Pa ni mill-internet (inklu i 6.500.000 tagħna jkunu ssawrħu fil-kuntesti li fihom blogs u artikli mill-Wikipedia nit addtu u niħktbu a na, dan ma jfissirx liħ l- Maltija) esperjenħza tagħ na tal-lingwa ħhija identika g al ħ dik ta’ addie or u tapplika g al kull qasam. Testi o ra 123.000 ż ż ħ Tabella 1. Il-kampjuni fit-tieni ver joni tal-korpus Eċsplorazzjoni tat-tifsir: il-kliem ‘ g ir’ u ‘ kejken’ Il-fatt li l-korpus fih kampjuni minn oqsma ħ ħ ħ differenti jfisħseħr li tista’ ssir ġtfittxija kemm fil- Minflok ma nipprova nag ti stamżpa s i a tal- kollezzjoni s i a, kif ukoll f’ eneri partikolari. modi differenti kif jista’ jintu a korpus (li ċ ħ huwa impossibbli flħ-ispażzju limitat ta’ dan l- Din il-fa ilità tista’ tkun uġtlġi feżrm g al min artiklu), nixtħieq nie u e empju taġ’ mistoqsija huwċa interessat fil-lingwa uħat f’kżuntest tipiċkaż li ħwie ed jista’ jikseb twe iba pjuttost spe ifiku. Wara ġkġollox, ħfejn jidż ol l-u u, ġmġa preħi a g aliha permezz ta’ korpus, mistoqsija hemmx “lingwa wieħed” i da lingwa żi li g andha x’taqsam mat-tifsir tal-kliem:3 differenti, li minkejja li g andhom l-istess ba i ħ ż ħ ċ ċ ħ ħ ħ ġ ċċ Dijagrammaħ 2ħ. Parti mill-konkordanza g al g ir. I - riekħi ħomor juru l- oloq li permezz tag hom ji i a essat id- dokument s i li fih instabet kelma, jew inkella l-kuntest s i li fih instabet okkorrenza tal-kelma ħ ħ 2 Il-kelma token tirreġfġeri g al kwalunkwe seħkwenza ta’ simboli li g andha funzjoni unitarja f’test miktub, sew jekk hija kelma, numru, punte jatuħra jew sħimbolu ie or. ħ ż ċċ 3 Is-sit tal-korpus jinkludi olqa g al dokument dettaljat li jiddeskrivi kif jistg u jintu aw il-funzjonijiet tal-interfa a li qed niddeskrivu hawn. Ara: http://mlrs.research.um.edu.mt/corpusquery/doc/mlrs_userdoc.pdf 5 l-aċċent Ottubru 2013 ż ħ ċ ħ Xċ’differenza hemm bejn il-kliem ‘ g ir’ u faħilità ġtal-collocaħtions fil-menu. Din to odna ‘ kejken’? g al pa na li tag tina l-possibbiltà li nvarjaw ż ġ il-wisa' tal-kuntest li fih irriżdu ninħkludu l- Mod tajjeb ta’ kif niddistingwu t-tifsir ta’ ew kollokħazzjonijiet – f’dan il-ka se n alluh kif kelmħiet – anke jekk, intuwittivamenħt, hħuma inhu, ames kelmiet. qrib afnaġ ta’ xulxinħ – huwa billi ħnag tuħ arsa ġlejn l-‘imħiba’ tag hożm, jew a jar, b alma Dan ifisser li s-sistema se tikkżunħsidra l-kliem ieli nag mħlu fil-ka tan-nies, x’tip ta’ kollu li jinsab biswit il-kelma g ir b’distanza k umpanija g andhom tendenza jinsabu fiha. massima ta’ 5 kelmiet lejn ix-xellug jew il- ż ħ ż ħ lemin. Ninnutaw ukoll li s-sistema ssaqżsina F’dan il-kaħ, dak li g andna b onn nag mlu rridux ninkludu l-annotazzjoni, f’dan il-ka , il- huwa li n arsu lejn il-kollokazzjonijiet ta’ part of speech tag (i.e. il-kategorija ġdawn il-kliem u nqabbluhom flimkien. B’mod grammatikażli li tinsab abbinata ma’ kull kelma enerali, kwalunkwħe kelma li tinsab ta’ sħpiss fit-tieni ver joni tal-korpus). b iswit kelma o ra tista’ titqies b ala ħħ ħ kollokazzjoni ta’ dik il-kelma. Fl-a ar, g andna lista taż’ ħkollokazzjonijiet li ħ jinsabu biswit ħil-kelma g ir, flimkien mal- Lħ-ewżwżel ġpass irid ikun li nag mlu tfittxija frekwenza tag hom u n-numru tat-testi li g a - ewż ħkelmiet fil-korpus. Jeżkk infittxu l- jinsabu fihom. kelma ‘ g ir’ fil-kħoħrpus, ir-ri ultat huwa ż żż konkordanza, lista s i a tal-okkorrenzi kollha I da anki dan forsi mhux bi ejjed. Wara tal-keħlma fil-kuntest li tinsab fiha. Mill-ewwel kollox, żfil-kollokazzjonijiet insibu anke l- nistg u naraw li dżil-kelma nsibuha ’l fuq minn ħartiklu i - (ovvjament, laħdarba huwa frekwenti 15,000 darba, f’i jed minn 8,600 dokument. afna), kif ukoll kliħem b al ħhuwa, ħli probabbli Jekk irridu nħesplorżaw il-koħnkordanza f’iktar mħhux infżożrmattiv afna g ax, b al persuna dettall, nistg u nu aw il- oloq kemm tad- d uħlija ejjed, jinħsab fil-kumpanijaż ta’ dokument ħli ħfih instabet il-kelma, kif ukoll is- kul add. Hawn nistg u niffiltraw ir-ri ultati sentenza s i a li fiha nstabet kull okkorrenza skont il-kategorija grammatikali. tal-kelma. ż ħ ġġ ħ ħ Ladarba ‘ g ir’ hija a ettiv, minflok inħarsu Minflok noqog ħdu nesploraw kull ħokkorrenza lejn kull kollokazzjoni, ħforsi ta’ min ħin arsu tal-kelma, nistg u mill-ewwel no olqżu lista biss żlejn in-nomi, li jistg u jindikaw g al xiex tal-kollokazzjonijiet tal-kelma billi nu aw il- tintu a din il-kelma. Kif jidher f’dijagramma 3, ż ħ ż Dijagramma 3. Kollokazzjonijiet ta’ g ir, l-ewwel ver joni 6 l-aċċent Ottubru 2013 ż ħ Dijagramma 4. Kollokazzjonijiet ta’ g ir, iffiltrati biex jidhru n-nomi biss ħ ħ ġ ħ ħ hemm menħù li minnu nistg u nitolbu lis- Li je tie nag mlu hu li żnżarsuġ keġmġm lejn in- sistema tag tina biss dawk il-kollokazzjoħnijiet nomi li jikkollokaw ma - ew a ettivi, ħkif li, skont it-tabella ħgrammatikali tag hom ukoll dawk li jikkollokaw ma’ xiħ wie ed hużma NN (taqsira g al “nom komuni”).4 Ir- minnhom biss. Fost dawkħ komuni g at-ħtnejn, ri ultat issa huwa kif jidher f’dijagramma 4. f’din il-lista limitata g all-ewħwel g axżra, ċ ħ hemm nomi konkreti u animati b alċ tifel (i da Jċekk issa nirrepetu l-proħedura g all-kelma mhux tfajjel, li nsibuha biss ma’ keċjken, li kejken, inkunu ħ nistg u ħnqabblu l- jiħsta’ jfisser li l-esżpressjoni tfajjel kejken kollokazzjonijiet tag hom u nix tu xaqq dawl g andha status kwħa i idjomatikġu...) kifċ ukħoll fuq id-differenħzi li hemm bejniethom. Din it- nomiż li jirħreferu g al eħntitajħiet eografi i b al tabella turi l-g axar kollokazzjonijiet nominali pajji u raħal. Min-na a l-o rħa, nomi astratti li l-iktar frekwenti ta’ kull kelma: jirreferu ġgġ al kwantitajiet, b al ammont jew Ż ħ Ċ pżersenta mhumiexċ fost il-kollokazzjonijiet l- g ir kejken i jed frekwenti ta’ kejken: daġnġ ma jfisżsirx li ż ż ma jikkoħllokawx maż’ ħdan l-a ettiv, i da r- pajji pajji rabta tag hom ħma’ g ir ċhija iktar sinifikanti numru tifel milli r-rabta tag hom ma’ kejken. ħ tifel ra al Mill-ħmenù żtal-konkordanza f’Dijagramma 2, ammont tfajjel nistg u nu aw ukoll il-funzjoni distribution ġġ biex neġsploraw ġid-distribuzzjoni żtal-kelma persenta rigal skont il- eneru, ji ifieri kemm tintu a kelma grupp daqs fċ’qasam partikożlari. Hekk niskopru li filwaqt li ħ ż kejken hġija żl-i jed frekwenti fil-letteratura u t- ra al pajji na testi reliċju i u ftit li xejn tiżdhħer f’testi negozjant pass akkademi i jew legali, il-kelma g ir tidher iktar f’dawn il-kategoriji. Forsi, minkejja x- suq poplu xebh fit-tifsir ta’ dawnħ il-kliem, hemm ż ħ ċ Tabella 2. Kollokazzjonijiet ta’ g ir u kejken distinzjonijietż sottġili li g andhom x’jaqsmu kemm ħmal-u u fħ’ eneri differenti, ħkif ukoll maħs-“s ubħija” tag hom ma’ kliem ie or, fatt li 4 Ilħ-kategoriji kollha fil-korpus, flimkien mat-taqsiriet jag tina jiel tal-mod kżif il-frekwenza u l- tag hom, huma ddokumentati fuq is-sit. Ara: http:// kuntest jinfluwenzaw l-u u tal-lingwa. mlrs.research.um.edu.mt/index.php?page=34 7 l-aċċent Ottubru 2013 ħ ż ż Lejn jiel ta’ konklu joni Lħ-ġappostrofu [’] nu awh biex nuħru li heħmm xi ż ħ ż a a nieqsa jeħw imżqassra, ng idu a na xi L-e empju li tajt hżuwa wie ed pjuttost ba iku vokali li waqg et (ħe . f’April flok fiż Apġril) ta’ kif jistaħ’ jinitu a ħl-korpus. Hemħm diversi jew il-konsġonaħnti g f’tarf il-kelma (e . re a’ affarijiet ħo ra li wie ed jista’ jag mel bis- ħmiżnflok rħe ag ). Melaħ l-forma kumdita’ hija siġstema, b all-esplorazzjoni tal-kliem li jinsabu a ina, g ax hawn m’g andna xejn nieqes jew tfa’geħnheormi ; itdtiffiftetxreijnat it, a’ stsrkuotntut ri grial-mfrmekawtieknazlia; imqassar. - ġ ċċ u l-investigazzjoni ta’ żaspetti tal-morfolo ija L-a ħent [`] jurina li f’diħkħ il-kelma l-qawwa fil-Malti tal-lum (pħere empju, kemm insibu tal-le en qed taqa’ fuq l-a ar sillaba (veħrità, verbi diffżerenħti mag mula minn nom missellef kafè, Marì, bijambò, tribù). B’hekkħ nag mlu mill-Ingli , b al immonitorja jew issejvja?) differenzaż bejn koppji jixxiebhu b al: mara ħ ħ onesta m ejna bl-żonesġtà, il-Papa (ta’ Ruma) u Inħtant, il- idma fuqċ il-korpus g adha l-żpżapà ġ(missier), ew ha kien kalamita qabel g addejja, b’mod spe jali biex intejbu l- i - wie u warħajżh sar kħalamità. Mela lċ-ċforma annotazzjoni ħgrammatiġkali fit-testi u nkażbbru kumdita hijaħ a ina għ ax nieqġsa mill-a enħt li d-daqs ta’ w ud mill- eneri ta’ testi (że . il- jurina waqg et il-le en u ti i tinqara b al letteratħura) li s’issa ma kinux irrappre entati qarnita. daqs o rajn. ċċ L-a ent jinkiteb dejjem fuq il-vokali, mhux Dr Albert Gatt huwa d-Direttur tal-Istitut tal- ħ ħ Lingwistika fl-Università ta’ Malta warajha, g ax huwa pċaċrti mill- oss tal-istess vokali. Hija vokali a enħtata. Mela l-fċoċrma kumdita` mhix tajba g ax hawn l-a ent ~ • ~ inkiteb fl-ispazju ta’ wara l-vokali, minflok fuqha. Bil-Kelma t-Tajba ħ ċċ Prof. Manwel Mifsud Xżi w ud, minflok ċl-ċa ent fuq il-vokali, ji baljaw u jiktbu l-a ent (jew l-appoħstrofu) wara l-vokali (kumdita`, kumdita’) g axċ ma jafux illum bil-kompjuter kemżm huwa faħli li Servizz tal-Kunsill tikċtċibhom sewwa. Jekk qed tu a l-Wħord b all- Nazzjonali tal-Ilsien Malti bi a l-kbira minna), kulma trid tag mel huwa dan: M Biex tikteb virtù: istoqsija: Fil-kitba bil-Malti, l-aktar meta tkun bħil-kompjuter, xi kliem ħ ċċ insiħbu miħktub b’ afna modi differenti. (1) (Wara t-t) ag fas Ctrl u l-a ent [`] flimkien, u itlaqhom. ċ(ċMa jidher xejn, Ng idu a na, insib kumdita’, kumdita, tikkonfondix, imma l-a ent ikun hemm kumdita` u kumdità. Dawn kollha tajbin? ġ ħ jistħenniek.) Twe iba: Le. Wa da biss hi tajba: kumdità (2) Agħ faġs il-buttunċaċ tal-ittra ‘u’, u din to ro lesta, bl-a ent żfuqhħa kif suppost. ħż Lħ-istess sistema tintu a g all-vokali l- Spjega: Qabeżl xeġjn, jaqbel li nag lu mill- o rajn kollha. eċwċwel bejn eżw sinjali (l-appostrofu u l- a ent) li jintu aw fil-kitba Maltija bi skop Ħ ħ ajr lill-Prof. Manwel Mifsud, li jag tina permess differenti. nippubblikaw dawn is-siltiet 8 l-aċċent Ottubru 2013 KELMA B’KELMA ġ It-terminolo ija ħħ ċ ż Il-minuri: inne uhom, in aqilquhom jew fra i tirrigwarda sitwazzjonġi jew nittrasferuhom? sitwazzjonijiet ġtaż’ natura legali. Il- uristiħ, il- Alan Xuereb qrati u l-le i laturi normalmeħnt ja sbu ż f’parametri ta’ strumenti legali. G aldaqstant, Ka ipotetiku1: l-ewwel mistoqsija li hija rġazżzjonalment valida ħ ħ li nistaqsu hija: “liemaċ le i lazzjoni tirregola Irena u Vħincenzo g exu l-Italja g al 14-il jew issemmi dan il-kun ett?” sena, u b alissa qed jiddivorzjaw. Fl-2007, qorti Taljana tat lil Vincenzo l-kustodja ħta’ Jidher li l-iktar dokument relevanti huwa r- bħinthom żAlessandra, u ordnat li din tittie ed Regolażment tal-Kużnsill (KEħ) Nru 220ċ1/20032. g al xi mien f’dar tat-tfal f’Pisa. Fl-istess Fil-ver joni Ingli a tieg u l-kun ett ta’ jum, Irena telqet mill-Italja u marret is- “removal” jissemma fil-kuntest ta’ “wrongful Slovenja b’bintha. rġemoval or retention of a cħhild,”3 espħrħessjoni li ċ ż żiet tradottaġ bil-Malti b ala “tneġ ija jew Qorti Slovena rrikonoxxiħet id-deċi joni tal- amma [i]n usta ta’ mċinurħi.”4 Di à nibdew qorti Taljana u tat ħbidu g allħ-pro edura biex naraw ġli l-bixra tal-kun ett għandha prħopensità Ażlessandra tintbag at lura gċ żand missierha, lejn ċa ir illegali5. U ma g adux, g alhekk, i da Irena opponiet din id-de i joni. kun ett newtrali. Minn dan ir-regolament, ż removal fil-kuntest ta’ minuri japplika biss Il-qorti Slovena tat il-kustodja provi orja ta’ f’sitwazzjoni fejn hemm irregolarità ta’ xi tip. Aleħssandra lil Irena, bl-argħument lħi dan kħien fl-a jar interess tat-tifla g ax it-te idġ tag ha Mċaċdankollu, huwa miħnnu wħkoll li minuri jista’ f’dar tat-tfal fl-Italja seta’ jikka unalha ji aqlaq miċnnċ post g all-ħie or b’mod regolari, trawmċa irriversibbli. Barra minn hekk, waqt fis-senżs li - aqliqġ tieg u ma jikser l-ebda il-pro eduri tal-qorti fis-Slovenja, Alessandra dispo izzjoni tal-li i nazzjonali jew tad-dritt kienet stqarret li xtaqet tibqa’ ma’ ommha. tal-Unjoni. Din is-sitwazzjoni hija wkoll ċ ż ikkżontemplataż fl-isħtess regolament ċu ż fil- Vincenzo appeħlla kontra d-de i jonħi tal-qorti ver joni Ingli aħ tieg u, b’mod iktar pre i , fl- Slovena u reba . Alessandra ntbag tet Artikolu 9 tieg u, insibu li “..a child moves lura l-Italja. lawfully from one Member State to aċnċother..” ħħ ħ tradotta bil-Malti “...minuri ħji aqħalqu F ’dan il-kuntest, dżan l-a ar, inqalg et legħalment minn Stat Membru wie ed g all- ċdiffikultà dwar fra i li timplika numru ta’ ie or...”. kuġn etti legali uħ ta’ possibbiltajiżet ta’ kif tista’ ti i tradotta g all-Malti. Il-fra i inkwistjoni 2 Ir-Regolament tal-Kunsill ġ(KE) Nru 2201/2003, tas-27 ta' Novembru 2003 dwar il- urisdizzjoni u r- hija removal of children. rikonoxximent u l-infurzar ta' sentenzi fi kwistjonijiet ż ħ ħ ġmatrimonjali u kwistjonijiet ta' responsabbiltà tal- Peress li kwa i kull sitwħazzjoni fil- ajja tag na enituri, u liĦ jirrevoka r-Regolament (KE) Nru ta’ kuljum u anki fil- ajja tal-ġisżtituzzjonijiet 1347/2000. ajr lil Dr AlexanĠder Ellul (it-terminologu Ewċropej, hijaħ rregolata b’moħd le i lattiv, huwa tal-Unità Maltija fil-Qorti tal- ustizzja). le itu li wie ed jassumi li afna drabi din il- 3 Premesżsa 17 tal-iċmżsemmi regolament, et seq. 4 Fil-ver joni Fran i a: “déplacement ou de non-retour 1 http://europa.eu/youreurope/citizens/family/children/ illicite d'un enfant”. abduction/index_mt.htm 5 Punt li ssemma b’mod preliminari minn Alan Delia. 9 l-aċċent Ottubru 2013 ħ ġ L-ewwel a a li ninnutaw, ħkif semmejt en passant qabel ming ajr ma spjżegajtha, hija li ‘child’, ‘enfant’ fil-ver joni Maltija ma saritx ‘tifel’ jew ‘tifla’. Il-Malti legali jidher li f’dżawn is-sitwġazżzjonijiet jippreferi ju aħ (anki fil-le i lazzjoni domestika tag na) it-tżermġinu ġ ‘minuri’. Dan jistaċ’ jkollu ew ra unijħiet ta’ ħutilità prin ipali. L-ewwel wa da g aliex adolexħxenti ta’ 17-il sena, qajla tista’ sseċjja lu tifel, (u hawnhekkħ mhux ħ ne essarjment qedż nirreferi ċg al kuntest ta’ dan semmeżjna g andu konnotazzjonijiet differħeħnti. ir-regolament – i da l-prin ipju jibqa’ inerġenti Fil-ka tal-imsemmi regolamġent, hija tne ija fis-semantika legali Maltija). It-tieni ġra uni illegali, filwaqt li fil-li i Maltija ħtal- hija iktar vernakulari, fis-sens li mħeta ti i biex Immħħigrazzjoni hija forma ta’ ordnħi ħlegali g ażt- issħemmi n-nom fis-singular g al ‘cċhżild’ tne ija. Il-fatt jħibqa’ li l-verb ‘tne ija’ jintu a tinħ oloq diffikultà. X’inhu korrettż u pre i li b’mod komdu g al sitwazzjonijiet ta’ dan it-tip, tgħid: ‘tifel’, ‘tifel u/jew tifla’,ż tu a l-pluraħl u u bżiex irendi żfedelment l-idea ta’ ‘removal’, li tg id ‘tfal’ anki jekk il-ver jonijiet l-o ra ntu at fl-Ingli . jkunu fis-singular? ċF’dan ir-regolaġmġent, (forsi ħ b’modġ mhux ne essarjament i ustifikat), Fid-diskussjoni mal-kollegġiġ tag na tal- Kummissjoni dwar dan is-su ett qamu diversi xorta ie ppreferut il-plural. ċ Dan l-arġgużment huwa dibħattibbli, però huwa ert żli l-le i latur soluzzjoħnijiet u/jew rimedji ħinteressanti. Punt Malti g andu preferenza li ju a t-terminu valżidu afna kien “jekk a niex marbutin li ‘minuri’.6 nu aw dżawn it-termħini strettament meta ma ħ ġ jkunx ka li jġaqa’ ta t danħ ir-ġreġgolħament”. Il- Il-kwistjoni l-o ra terminolo ika hija dwar it- formaħzzjoni uridikaż tieg i eg elni nkun terminu removal innifsu. Fir-Regolament kawġt ż afna dwar l-u u ta’ termini liż mhumiex f’le i lazzjoni partikolari li jintu aw biex Nru 22ċ01/2003 dħan it-terminħuħ huwa tradott sempli iment b ala “tne ija”. B’moġd jiddeskrivu sitwazzjożniħjiet fattwali ħli jkunu analogu, u puramżent mil-lat semantiku, il-li i simili. L-avuċkati jib g u ferm li jo olqu xi Maltija wkoll tu a, fil-Kapitolu 217 (Att dwar forma ta’ pre edent li ma jkunx mixtieq. ħ ħ l-Immigrazzjoni)ħ ħkif ukoll ħfil-L.S. 217.05 u Min-na a żl-o ra hemm ħukoll l-argument illi 215ċ.12, “tne ija” g al “removal”, jekk jintu a terminu wie ed biss8 biex jispjega spħe ifikament fil-kuntest ta’ “removal order” ta t l-Artikolu 14 tal-Kap. 217.7 sitwazġzjżonijiet li ma jkunux strettament prħevisti milċ-le i lazzjoni partikolariħ, jista’ġ żjin oloq ħ ż pre edent bil-ħmaqlub, u nag mlu le i lazzjoni G aldaqstant, jidherż li ma je istux ħħwisq appżlikabblħi g aġl żxi sitwazzjoni li ma tkunx argumenti kontra l-u u tat-termiċnċu “tne ija”. inti a g al-le i lazzjonħi u kkożntemplata Huwa minnu li dan it-terminu fi - irkustanzi li ċ Ċ minnha. Bħ’hekk tġista’ tin oloq kħonfu joħni bejn 6 Vidċe: riferimenti varji fil-Kodi i ivili (Kap 16) u l- dak li tg id il-li i u dak li na sbu ħa naż. Ilġ- Kodi i Krimnali (Kap.9). Arċa bĊ’mod partikolħari l- prudenza u l-konsultazzjoni huma l-a jar ew Artikoli 172 et seq. tal-Kodi i ivili dwar il- atra ta’ tutuħr. ġ ħ strumenti biex nimminimizzaw dawn id- 7 G alkemm hemmhekk ovvjament il-li i qeħg daġ diffikultajiet. titkellem dwar immigranti ġirġregolari. Punt li are minn ż ħ . diskussjoni dwar dan is-su ett ma’ Dr. A. Ellul. 8 Pere empju fi sforz g al superkonsistenza 10
Description:The list of books you might like
