küreselleşme ve kimlik

98 Pages·2010·0.69 MB·Turkish

T.C.
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYOLOJİ ANA BİLİM DALI

KÜRESELLEŞME VE KİMLİK

Süer Utku GÜL

Danışman: Doç.Dr. Taner TATAR

İnönü Üniversitesi Lisansüstü Eğitim –Öğretim Yönetmeliğinin Sosyal Bilimler
Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı İçin Yazılmasını Öngördüğü:
YÜKSEK LİSANS TEZİ
(MALATYA, NİSAN 2010)

I
ONAY SAYFASI

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Enstitümüz Sosyoloji Anabilim Dalı yüksek lisans öğrencisi, Süer Utku
GÜL tarafından Doç.Dr. Taner TATAR danışmanlığında
hazırlanan“Küreselleşme ve Kimlik” başlıklı bu çalışma, [ 02/04/2010]
tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz
tarafından Sosyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

[ İ m z a ]
______________________________________________________
[Prof.Dr. Abdullah KORKMAZ ] (Başkan)

[ İ m z a ]
____________________________________________________
[Doç. Dr. Taner TATAR ] (Danışman) (Üye)

[ İ m z a ]
______________________________________________________
[Yrd. Doç. Dr. Yaşar KAYA ] (Üye)

ONAY

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

(…./……/……)

[ İ m z a ]
[Prof. Dr. Mehmet DİKİCİ]
Enstitü Müdürü

II
ONUR SÖZÜ

“Doç. Dr. Taner TATAR danışmanlığında yüksek lisans tezi olarak
hazırladığım Küreselleşme ve Kimlik başlıklı bu çalışmanın, bilimsel
ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın
tarafımdan yazıldığını ve yararlandığım bütün yapıtların hem metin
içinde hem de kaynakçada yöntemine uygun biçimde gösterilenlerden
oluştuğunu belirtir, bunu onurumla doğrularım.”

Süer Utku GÜL
1
ÖNSÖZ

”Bir Utopia şehrini bilen hepsini bilir. Çünkü bölge özellikleri dışında bütün
şehirler birbirine benzer.” Thomas More’un Ütopia adlı eserinde bahsetmiş olduğu
benzerlik küreselleşme ile birlikte günümüz dünyasında bir gerçeğe
dönüşmüştür.1990’lı yıların başında ivmesini artıran siyasi sahada Sovyetler
Birliğinin dağılması, teknolojik sahada iletişim ve bilişim teknolojilerinin gelişmesi
yaşlı dünyamızda daha önce hiç görülmemiş bir ölçüde küreselleşme hızını
artırmıştır.
Küreselleşme sosyal hayatın bütün alanlarına nüfuz ettiği gibi Kültür ve
Kimlik üzerinde de derin etkiler bırakmıştır. Bu tezimizde bu etkileri incelemeye
çalıştık.
Bu çalışmamızda emeği geçen pek çok kişi bulunmaktadır. Başta eğitim
hayatımızda desteklerini esirgemeyen değerli tez danışmanım ve hocam
Doç.Dr.Taner TATAR’a, üniversite hayatımızda bize rehber olan lisans danışman
hocam Doç.Dr.Hüsniye Canbay TATAR’a, yine değerli hocam Yrd.Doç.Dr.Yaşar
KAYA’ya ve değerli bölüm başkanımız hocam Prof.Dr.Abdullah KORKMAZ’a,
çalışmamın her safhasında bana fikir veren arkadaşlarıma ve aileme sonsuz
teşekkürler ederim.

SÜER UTKU GÜL

2
İçindekiler
ONAY SAYFASI .................................................................................................... II
ONUR SÖZÜ .......................................................................................................... 1
ÖNSÖZ ................................................................................................................... 2
İçindekiler................................................................................................................ 3
KISALTMALAR ..................................................................................................... 5
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................. 6
GİRİŞ ...................................................................................................................... 7
BİRİNCİ BÖLÜM ..................................................................................................10
KÜRESELLEŞME .................................................................................................10
1. KÜRESELLEŞME KAVRAMI ......................................................................10
2. KÜRESELLEŞMENİN TARİHÇESİ ..............................................................12
3. KÜRESELLEŞME TEORİLERİ .....................................................................16
3.1. Ekonomiyi Merkeze Alan Görüşler ..........................................................16
3.2.Kültürü Merkeze Alan Görüşler.................................................................17
3.3. İletişimi Merkeze Alan Görüşler ...............................................................19
3.4. Sistem Yaklaşımlı Tanımlar .....................................................................20
3.5. Küreselleşmeyi Ele Alan Diğer Görüşler ..................................................21
4. KÜRESELLEŞME KARŞISINDAKİ TAVIRLAR .........................................22
5. KÜRESELLEŞMENİN GÜÇLERİ .................................................................25
6. KÜRESELLEŞMENİN SONUÇLARI ............................................................30
İKİNCİ BÖLÜM ....................................................................................................34
KÜLTÜR ................................................................................................................34
1. KÜLTÜR KAVRAMI .....................................................................................34
2.KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ ..........................................................................38
3. KÜLTÜR VE MEDENİYET ..........................................................................39
4. Sosyal ve Kültürel Değişme Münasebeti .........................................................42
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................46
KİMLİK .................................................................................................................46
1.KİMLİK TANIMLAMASI ..............................................................................48
2. KİMLİK TEORİLERİ .....................................................................................52
2.1. Sembolik Etkileşimci Teori ......................................................................52
2.2. Sosyal Kimlik Teorisi ...............................................................................53
2.3. Referans Grup Teorisi ..............................................................................55
2.4. Referans Grup Teorisi ..............................................................................56
2.5. Gösterilen Benlik Teorisi ..........................................................................57
2.6. Ego Gelişmesi Teorisi ..............................................................................57
2.7. Birikim Teorisi .........................................................................................59
2.8. Sosyal Dağılma Teorisi ............................................................................59
3. KİMLİĞİN OLUŞUMU ..................................................................................60
4. KİMLİK TÜRLERİ ........................................................................................63
4.1. Sosyal Kimlik ...........................................................................................64
4.2. Kolektif Kimlik ........................................................................................66
4.3. Bireysel Kimlik ........................................................................................67
5. KİMLİK VE TOPLUMSALLAŞMA ..............................................................69
3
DÜRDÜNCÜ BÖLÜM ...........................................................................................72
KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE KİMLİK ............................................................72
1. KÜLTÜREL HOMOJENLEŞME VE KİMLİK ..............................................72
2. KÜLTÜREL FARKLILAŞM A VE KİMLİK .................................................76
SONUÇ ..................................................................................................................81
KAYNAKÇA .........................................................................................................86

4
KISALTMALAR

ABD: Amerika Birleşik Devleti

ÇUŞ: Çok Uluslu İşletme

GATT: Hizmet Ticaret Antlaşması

IMF: Dünya Bankası

ITA: Bilgi Teknoloji Antlaşması

OECD: İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı

VTO: Dünya Ticaret Örgütü

SS: Soğuk Savaş

SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

AB: Avrupa Birliği

YY: Yüz Yıl

5
TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1 Küreselleşme Dalgaları
Tablo 2 Küreselleşmenin Kavramlaştırılması: Üç Eğilim

6
GİRİŞ

Bilgi/enformasyon ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen baş
döndürücü gelişmelere dayalı olarak dünyamız ve onun üstünde yaşayan ulus-
devletler, iktisadi sistemler, toplumlar, kültürler, kimlikler ve insanlar büyük bir
dönüşüm geçirmektedirler. Bu değişim kendini hayatın her alanında göstermektedir.
Adı buradakilerden hangisi olursa olsun dünyayı alt üst eden, insan ve
toplumları derinlemesine etkileyen bir süreç yaşanmaktadır. Bu süreç bizim
çalışmamıza da konu olmuştur. Çalışmamız küreselleşmenin en fazla etkide
bulunduğu alanlardan biri olan kimlik ve özellikle kültürel kimliğin karşı karşıya
kaldığı postmodern dönem sorunlarının sosyolojik analizi şeklinde tasarlanmıştır.
Ferdin şahsiyetinin oluşmasında kültür ve kimlik önemli bir yeri vardır.
Kimlik, İnsanın başka insanlardan farkını ortaya koyan özellikleri ifade eder. Bir
bakıma, kimlik, insanın kendi kendini nasıl algıladığı konusuyla da ilgilidir. Kendisini
algılayan ve kendini diğer insanlardan ayıran kimlik bilinci, toplumsal sistem içinde
sürekli arayış içindedir. Birey, bu arayış süreciyle yaşam boyunca kimliğini ve benliğini
oluşturma faaliyeti içerisinde bulunmaktadır. Bu faaliyetin doğal sonucuyla da, kendini
ispat etme ve kendini toplumda kabul ettirme, bir anlamda, Maslow’un ihtiyaçlar
hiyerarşisinin en insanî seviyesi olan kendini gerçekleştirme gibi bir sonucu ortaya
koyacaktır.
Bireyler ve toplumlar, algılama seviyeleri ve zihniyet sistemlerinin tanıdığı
imkân ve şartlara göre kimlik gündemi oluşturmaktadırlar. Bunu sosyo-kültürel
değerlerinin gereğince meydana getirmektedirler. Toplumsal kimlikler için geçerli olan
bu kurallar bireyler için her zaman geçerli olamayabilir. Bu konuda her zaman örtüşen
bir kimlik edinimi söz konusu olamayabilir. Aksine çelişkili ve çatışma içerici bir
karaktere sahip olabilirler. Bu konuda birçok kimlik aynı anda edinilme faaliyeti
yürütebilir. Bir anlamda, bireyler, bulundukları ortama göre farklı kimlikler inşa edip
farklılaşmış olacaklardır. Bu konuda birey belki de çevresi tarafından farklılaşmaya
7
zorlanan bir özelliğe sahip olmaktadır. Bütün bunların yanında yaş durumuna göre de
kimlikte farklılaşmalar söz konusu olabilecektir. Yaşamın içinde olan kimlik, hayatın
bir parçası gibi rol üstlenmektedir. Bu sebeple kimliğin edinilmesi benzerler arasında
aynı zamanda kıyaslama yapmayı da zorunlu kılabilecektir. Kimliğin nihayetinde
toplumsal ve bireysel anlamda karakteristik vasıfları vardır. Bu vasıflar, yetenek, eğilim,
beklenti, değer hükümleri gibi faktörlerdir. Bütün bunların ötesinde, hayatın kendisi
farklı durumlarda farklı kimlikler edinilmesini sağlayan tecrübe birikimidir. Bireyler
karşılaştıkları durumsal faktörler, yetenek ve alışkanlıklarına göre kendi kimliğini
oluşturmaktadır. Dünyanın değişen şartları karşısında miras özellikleriyle verilen
kimliksel faktörlerin yerini günümüzde daha fazla edinilen ve kazanılan faktörler
almaktadır.
Küreselleşme-kültür etkileşimi sürecinde kimlik konusunda iki tür olgu göze
çarpmaktadır. Bunlardan birisi kültürel homojenleşme, diğeri kültürel farklılaşmadır.
Kültürlerin küreselleşmeyle daha çok benzeşmesi, bir başka deyişle, Amerikanlaşması
gibi bir realiteden bahsetmek mümkündür. Bu durumda, kimlikler de, benzeşme
sürecinden etkilenmektedirler. Yaşam biçiminin homojenleşmesi aidiyet duygularını da
daha fazla birbirine yaklaştırmakta ve dünya vatandaşlığı, küresel vatandaşlık, yeryüzü
vatandaşlığı gibi kavramlar ile ifadesini bulmaktadır.
İkinci olarak da, yerelleşmenin önem kazanmasıyla, küresel planda
farklılaşmalar söz konusu olmaktadır. Bu durumdan kimlikler de etkilenmekte,
özellikle, tehdit altındaki ulus devletlerde parçalı sosyal sistemler özendirilmekte ve
mikro milliyetçilik akımları yaygınlaşmakta ve birden fazla kimlik egemen kılınmaya
çalışılmaktadır. Bu durum da küreselleşmenin tehditleri konusunda ilk sıralarda kendine
yer bulmaktadır.
Bu araştırmada betimsel yaklaşım, konuya ilişkin ana metinlerin tahlil edilip
yorumlanmasıyla literatür taranması yöntemleri uygulanmıştır. Çalışmanın bilgi toplama
yöntemi literatür taramasıdır. Konuyla alakalı daha önce yazılmış teorik ve uygulamalı
araştırmalardan faydalanıldığı gibi; istatistikî veriler ve raporlar da tahlil edilmiştir.
Bu çalışma, araştırmacıya küreselleşme ve kimlik konularını iyi tahlil
etmesini sağlayacak, bunun sonucunda da araştırmacı sosyolojik problemleri daha
8