KÜRESELLEŞEN HUKUK VE ULUSAL EGEMENLİĞE ETKİSİ ABDÜLKADİR AKIL PDF
Preview KÜRESELLEŞEN HUKUK VE ULUSAL EGEMENLİĞE ETKİSİ ABDÜLKADİR AKIL
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLM DALI DOKTORA TEZİ KÜRESELLEŞEN HUKUK VE ULUSAL EGEMENLİĞE ETKİSİ HAZIRLAYAN ABDÜLKADİR AKIL 2502558360 TEZ DANIŞMANI PROF. DR. BURHAN KUZU İSTANBUL-2002 gg i T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLM DALI gg ii ÖZ ”Küreselleşen Hukuk ve Ulusal Egemenliğe Etkisi” konulu bu çalışmada “Uluslararası Hukuk”, “Egemenlik”, “Küreselleşme”, “Ulus-Devlet” ve “Birleşmiş Milletler” kavramları ayrıntılı bir biçimde, ilgili başlıklar altında incelenmiştir. 1990’da Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla dünyada hemen her alanda hızlı yapısal değişmeler ortaya çıkmış ve bundan pek çok kurum ve kuruluş da etkilenmiştir. Bu yeni süreçten en çok etkilenen ulus-devlet yapısı olmuştur. Ulus-devletin fonksiyonlarında değişmeler olduğu gibi, egemenlikleri de azami ölçüde sınırlanmıştır. Bununla birlikte, bazılarının ileri sürdüğü gibi ulus-devlet yok olmamış; aksine uluslararası sistemin ve uluslararası hukukun odak noktası olmaya devam etmiştir. Küreselleşme denilen bu süreç, hukukun küreselleşme ivmesini de arttırmış olmakla birlikte bu henüz başarılamamıştır. Ancak, Birleşmiş Milletler’in yapısında yapılacak bazı değişikliklerle ve özellikle güçlü devletlerin egemenliklerinden yapacakları özverilerle bir küresel dünya idealine ulaşılabilir. ABSTRACT In this study on ”Globalization of Law and Its Impact on The National Sovereignty,” the concepts of “International Law,” “Sovereignty,” “Globalization”, “Nation-State” and “United Nations” are examined in detail under relevant headings. Ever since the collapse of the Soviet Union in 1990, some rapid structural changes have begun to emerge affecting many institutions in almost all areas. Through this process, those so called nation-states have be the most affected ones. There have been changes in the functions of nation-states as well as their sovereignty with the maximum degree of constraint. However, contrary to some opinions, the entity of nation-state has not disappeared but is still continuing to be the focus of international system and international law. The globalization process has given rise to the trend of globalization of law, but it is far from its realization yet.. But through some changes in the structure of the United Nations and especially some compromise on the part of the stronger nations from their gg iii sovereignty, the ideal of “Global World” can be achieved. ÖNSÖZ Dünya, 21. Yüzyıl’a liberal değerlerin yükselişte olduğu bir siyasal ve düşünsel ortamda girmiştir. Tüm bu gelişme ve hareketlilikle birlikte pek çok soru da tartışılmaya başlanmıştır. Zira, bu gelişmeler şeffaflığı da getirmiş ve hemen her düzeydeki insanlar bazı şeyleri sorgulamaya başlamıştır. İşte biz bu çalışmamızda alanımızla ilgili olanlarından bazılarını irdelemeye çalıştık. Ancak her şeye rağmen, konunun özelliği gereği pek çok sahalara da girmek zorunda kaldık. Bu gelişmelerden devletlerin egemenlikleri nasıl etkilenmiştir? Eski dönemdeki egemenlik anlayışı hâlâ geçerli midir? Yoksa yine bazı yazarların iddia ettiği gibi, “ulus- devlet” bu dönemde yok olma sürecine mi girmiştir? Eğer böyleyse, “devletin egemenliğinden nasıl bahsedeceğiz? Böyle bir olgu bütün devletler için de söz konusu mudur? Zira, diğer birçok kurum gibi devletin de tanım ve içeriği yavaş yavaş değişmektedir. Tüm bu soruların temelini, yeni dönemde dünya kamu-oyuna -en azından terim olarak kendini kabul ettirmiş bulunan- “küreselleşme (globalization)” oluşturmaktadır. İşte biz de çalışmamıza bu son soruyla başladık. Peki bu “küreselleşme” neydi? Bazılarının söylediği gibi, “küreselleşme”, “kaçınılmaz bir olgu” muydu? Yoksa bir “tuzak” mıydı? Ya da şu anda yaşadığımız bir “realite” mi, yoksa bir “süreç” veya bir “ütopya” mıydı? “Yeni Dünya Düzeni” ile “Küreselleşme” aynı şeyler miydi? Tüm bu gelişmeler karşısında bugün çığ gibi büyüyen rolüyle hukukun durumu ne olacaktır? Çalışmamızda, özellikle uluslararası hukukun ve uluslararası örgütlenmenin gelişimini ele alarak yukarıdaki sorulara yanıtlar bulmaya çalıştık. Birinci bölümde “küreselleşme” kavramını çeşitli boyutlarıyla (ekonomik, teknolojik, siyasal, kültürel, tarihsel vs) ele almaya çalıştık. İkinci bölümde ise, “hukukun küreselleşmesi” kavramını incelemeye çalıştık. gg iv Burada meseleye, önce genel hukukun, sonra da “uluslararası hukuk”un “küreselleşme” karşısındaki yerlerini yine tarihsel gelişimi çerçevesinde ele almaya çalıştık. Üçüncü bölümde ise, Birleşmiş Milletler Örgütü çerçevesinde “devlet egemenliği”ni irdelemeye çalıştık. Tüm bu çalışma ve irdelemeler bizi önemli bir hususa dikkat çekmeye götürdü ki, bu da bu süreçten sadece egemenliğinin değil, bizatihi “ulus- devlet”in kendisinin etkilenmekte olduğuydu. Bu nedenle üçüncü bölümde “küreselleşme” ve “ulus-devlet”i de ele alan genel bir değerlendirme yapmaya çalıştık. Belirtmek gerekir ki, kaynak toplama aşamasında konunun beklediğimizden çok daha geniş ve girift olduğu ortaya çıktı. Mesele bununla kalmadı. İncelememiz derinleştikçe başka alan ve kavramları da çalışmamıza dahil etme zarureti ortaya çıktı. Elbette ki, çalışmamızı dağıtır şekilde her bir alanı, çalışmamızın doğrudan bir parçası haline getiremezdik. Ancak, her şeye rağmen “küreselleşme” ve “egemenlik” kavram ve süreçlerini de incelemek zorunda kaldık. Ayrıca, bir taraftan “küreselleşme”ye Birleşmiş Milletler ve uluslararası hukuk açısından bakılan kaynakların azlığı; buna karşılık diğer taraftan “küreselleşme” kavram ve süreci hakkında gittikçe artan oranda kaynak aşırılığı ile karşı karşıya geldik. Kaynakların çokluğu, ilk bakışta sevinilecek bir durum gibi gözükse de, aksine çalışmamızı daha da zorlaştırmıştı. Zira, bu aşırılık öyle bir noktaya gelmişti ki, bu karmaşada kavramın (küreselleşme) kendisi gittikçe muğlaklaştığı gibi; hızlanmış şekliyle yaşanmakta olan “küreselleşme süreci” de pratik hayatta -özellikle uluslararası ilişkiler bağlamında- med- cezir döngüsü görünümü vermekteydi. Üstelik, bu durum halen devam etmektedir. Bunun en büyük nedenlerinden biri, -çalışmamızda da ele aldığımız şekilde- söz konusu sürecin şekillenmesinde hemen her devletin ve hatta uluslararası hemen her aktörün kendi ağırlığını koyma çabasıydı. Neticede, gerek bu mücadelenin bir parçası olarak, gerekse bir sonucu olarak aşırı ve farklı kaynak ve bilgi bombardımanıyla karşı karşıya kaldık. İtiraf etmek gerekir ki, bu durum çalışmamızı bir taraftan daha da zevkli hale getirirken; diğer taraftan uzaması tehlikesiyle tedirginliğe itmiştir. Bununla birlikte, çalışmamızı istediğimiz doğrultuda sonuçlandırmayı başardığımıza inanıyoruz. gg v İ Ç İ N D E K İ L E R ÖZ ............................................................................................................................... iii ÖNSÖZ .......................................................................................................................iv İ Ç İ N D E K İ L E R ................................................................................................vi KISALTMALAR .......................................................................................................ix G İ R İ Ş ....................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................... 9 K Ü R E S E L L E Ş M E .......................................................................................... 9 1.1. KÜRESELLEŞME KAVRAMI .................................................................................. 10 1.2. KÜRESELLEŞMENİN GELİŞİMİ ZORUNLU BİR SÜREÇ Mİ? ........................ 15 1.3. EKONOMİK KÜRESELLEŞME ............................................................................... 25 1.4. KÜRESELLEŞME VE TEKNOLOJİ ......................................................................... 33 1.5. KÜLTÜREL KÜRESELLEŞME: BİR İDEOLOJİ EMPOZESİ Mİ? ..................... 39 1.6. KÜRESELLEŞME VE YENİ DÜNYA DÜZENİ: YENİDEN YAPILANMA MI, KÜRESEL SÖMÜRGECİLİK Mİ? ............................................................................ 45 1.7. KÜRESELLEŞME VE ULUSLARARASI ÖRGÜTLENME: BÜTÜNLEŞME Mİ, KUTUPLAŞMA MI? ................................................................................................... 53 İKİNCİ BÖLÜM ....................................................................................................... 74 KÜRESELLEŞME VE HUKUK ............................................................................. 74 2.1. GENEL OLARAK ........................................................................................................ 75 2.2. GENEL HUKUK AÇISINDAN KÜRESELLEŞME ................................................ 78 2.2.1. Toplumlararası Hukuk Alış-Verişi Sonucunda Hukukun Küreselleşmesi ..................................................................................................... 78 2.2.2. İç Hukuk Sistemindeki Hukukun Genel İlkeleri Ve Küreselleşme............ 84 2.2.2.1. Genel Olarak: Hukukun Kaynağı Ve Hukukun Genel İlkeleri......... 84 2.2.2.2. Hukukun Genel İlkelerinin Sınıflandırılması Ve Bazı Örnekler ...... 88 2.2.2.3. Hukukun Genel İlkeleri'nin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri ............ 88 2.3. ULUSLARARASI HUKUK VE KÜRESELLEŞME ............................................... 93 2.3.1. Uluslararası Hukuk Ve Uluslararası Sisteme Tarihsel Bakış: Hukuksal Kürselleşmeye Doğru ........................................................................................... 93 2.3.1.1. Uluslararası Hukukun Tarihî ve Felsefî Temelleri ........................... 93 2.3.1.2. Uluslararası Hukukun Küreselleşmesi Süreci ................................ 100 2.3.1.2.1. Küreselleşmeye İlk Adımlar: Milletler Cemiyeti Öncesi .... 100 gg vi 2.3.1.2.2. Milletler Cemiyeti Ve Sonrası: Egemenlikten Küreselleşmeye Doğru ......................................................................... 113 2.3.1.2.3. Birleşmiş Milletler Teşkilatı Dönemi: Küreselleşmeye Doğru Zikzaklı Süreç ........................................................................... 119 2.3.2. Uluslararası Hukukun Diğer Küreselleşme Yolları ................................. 135 2.3.2.1.Uluslararası Andlaşmalar ve Küreselleşme ..................................... 135 2.3.2.2.Teamül Kuralları ve Küreselleşme .................................................. 140 2.3.2.3. Buyruk Kurallar(Jus Cogens) Ve Hukukun Küreselleşmesi .......... 146 2.3.2.4. Uluslararası Hukuk Genel İlkeleri Ve Küreselleşme ..................... 148 2.3.2.4.1. Hukukun Genel İlkelerinin Uluslararası Hukuktaki Anlamı Ve Ortaya Çıkışı .................................................................................. 148 2.3.2.4.2. Hukukun Genel İlkelerinin Uluslararası Hukuk Açısından Niteliği Ve Hiyerarşik Konumu ........................................................... 151 2.3.2.4.3. Hukukun Genel İlkeleri'nin Uluslararası Hukuka Göre Sınıflandırılması ................................................................................... 156 2.3.2.4.4. Hukukun Genel İlkeleri Ve Küreselleşme: Yargıcın Aktivizminden Hukukun Küreselleşmesine Doğru ............................. 159 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................. 170 KÜRESELLEŞME VE EGEMENLİK ................................................................. 170 3.1. EGEMENLİK VE SINIRLANDIRILMASI KAVRAMI ...................................... 170 3.1.1. Genel Olarak ............................................................................................ 171 3.1.2. Egemenliğin Tanımı Ve Egemenlikle İlgili Görüşler .............................. 172 3.1.3. Egemenlik İle Devlet Kudreti Ayrımı Ve Konumuz Açısından Önemi .. 175 3.1.4. Egemenlik Ve Bağımsızlık....................................................................... 181 3.1.5. Egemenliğin İç Ve Dış Boyutu ................................................................ 184 3.1.6. Egemenlik ve Eşitlik İlkesi ...................................................................... 186 3.1.7. Klasik Egemenlik Anlayışının Değişmesi Ve Küreselleşme ................... 190 3.1.7.1. İç Egemenlik Açısından Klasik Egemenlik Anlayışının Değişmesi .................................................................................................... 191 3.1.7.1.1. Hukuk Devleti İlkesi Ve Klasik Egemenlik Anlayışı .......... 191 3.1.7.1.2. Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Ve Klasik Egemenlik Anlayışı .... 192 3.1.7.2. Devlet-Altı Gruplar Açısından Egemenliğin Sınırlandırılması ...... 194 3.1.7.3. Dış Egemenlik Açısından Klasik Egemenlik Anlayışının Değişmesi .................................................................................................... 198 3.1.8. Küreselleşme Ve Egemenlik: Ulus-Devletin Sonu Mu? .......................... 199 gg vii 3.2. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ŞARTI VE DEVLET EGEMENLİĞİNİN SINIRLANDIRILMASI .................................................................................................... 218 3.2.1. Birleşmiş Milletler Öncesi: Milletler Cemiyeti Ve Devlet Egemenliği ... 218 3.2.1.1. Milletler Cemiyeti'nin Üye Devletler Egemenliğine Getirdiği Sınırlamalar ................................................................................................. 218 3.2.1.1.1. Meclis Üyeliğinin Sınırlanmasıyla Üye Devlet Egemenliğinin Sınırlandırılması .......................................................... 218 3.2.1.1.2. Organlarda Oy Vermedeki Eşitsizlik Sebebiyle Üye Devlet Egemenliğinin Sınırlandırılması .............................................. 220 3.2.1.1.3. Milletler Cemiyeti Organlarının Kararlarının Niteliğinden Kaynaklanan Sınırlamalar .................................................................... 221 3.2.1.1.4. Üye Devletlerin Yüklendikleri Sorumluluklardan Kaynaklanan Sınırlamalar .................................................................... 221 3.2.2. Birleşmiş Milletler Şartı'nda Devlet Egemenliğinin Sınırlandırılması .... 224 3.2.3. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı Organları Kararlarının Supranasyonal Değeri ................................................................................................................. 226 3.2.3.1. Genel Kurul Kararları Ve Devlet Egemenliğine Etkisi .................. 226 3.2.3.2. Güvenlik Konseyi Kararları Ve Devlet Egemenliğine Etkisi ......... 229 3.2.3.2.1. Üye Devletler Açısından ...................................................... 229 3.2.3.2.2. Güvenlik Konseyi Kararlarının Üye Olmayan Devletlerin Egemenliğine Etkisi ............................................................................. 241 3.2.3.3. Ekonomik Ve Sosyal Konsey Kararları Ve Devlet Egemenliğine Etkisi ............................................................................................................ 244 3.2.3.4. Uluslararası Adâlet Divanı Ve Devlet Egemenliğine Etkisi .......... 248 3.2.3.5. Birleşmiş Milletler Vesayet Meclisi Ve Devlet Egemenliğinin Sınırlandırılması .......................................................................................... 257 2.3.6. Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği ve Devlet Egemenliğinin Sınırlandırılması ................................................................................................. 259 3.2.4. Birleşmiş Milletler Şartı'na Göre Devlet Egemenliğinin Sınırlanmasının Sınırları Ve “Ulusal Yetki” Sorunu ......................................... 262 3.2.5. Küreselleşme Ve Birleşmiş Milletler ....................................................... 269 S O N U Ç ................................................................................................................ 274 KAYNAKÇA ........................................................................................................... 295 ÖZET ....................................................................................................................... 316 SUMMARY ............................................................................................................. 317 gg viii KISALTMALAR AAET : Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu AB : Avrupa Birliği ABAD : Avrupa Birliği Adalet Divanı ABD : Amerika Birleţik Devletleri AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu age : Adı geçen eser AGİK : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı agm : Adı geçen makale AİD : Amme İdaresi Dergisi AİHD : Avrupa İnsan Hakları Divanı AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi AY : Anayasa AYİM : Askeri Yüksek İdare Mahkemesi AYM : Anayasa Mahkemesi AYMKD : Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi Bkz : Bakınız BM : Birleşmiş Milletler C.I.J. : Court Internationale de Justice C.P.J.I. : Court Permanente de Justice Internationale C : Cilt Çev : Çeviren gg ix ÇTYA : Çok Taraflı Yatırım Andlaşması (MAI) D : Dairesi DBB : Danıştay Bilgi Bankası DD : Danıştay Dergisi DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DTO : Dünya Ticaret Örgütü DÜHF : Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi EBRD : Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ECOSOC : Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi Et : Erişim tarihi GATT : Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Andlaşması HGİ : Hukukun Genel İlkeleri IBRD : Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası ICC : Uluslararası Ticaret Odası ICSID : Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları Çözüm Merkezi ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü IMF : Uluslararası Para Fonu İBD : İstanbul Barosu Dergisi İHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası İÜSBE : İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü K. : Karar, kararı Krş. : Karşılaştırınız MAI : Çok Taraflı Yatırım Andlaşması MC : Milletler Cemiyeti MHAD : Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi NAFTA : Kuzey Amerika Serbest Ticaret Andlaşması gg x
Description:The list of books you might like
