küresel vergi rekabeti: kurumlar vergisi üzerine karşılaştırmalı bir analiz

353 Pages·2011·1.72 MB·Turkish

T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MALİYE ANABİLİM DALI
MALİYE TEORİSİ BİLİM DALI

KÜRESEL VERGİ REKABETİ: KURUMLAR VERGİSİ
ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

DOKTORA TEZİ

Kemal CEBECİ

İstanbul, 2011
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MALİYE ANABİLİM DALI
MALİYE TEORİSİ BİLİM DALI

KÜRESEL VERGİ REKABETİ: KURUMLAR VERGİSİ
ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

DOKTORA TEZİ

Kemal CEBECİ

Danışman: Prof. Dr. Turgay BERKSOY

İstanbul, 2011

GENEL BİLGİLER

İsim ve Soyadı : Kemal Cebeci
Anabilim Dalı : Maliye
Programı : Maliye Teorisi
Tez Danışmanı : Prof. Dr. Turgay Berksoy
Tez Türü ve Tarihi : Doktora – Temmuz 2011
Anahtar Kelimeler :Kurumlar vergisi, vergi rekabeti, vergi politikası,
küreselleşme, panel veri modelleri

ÖZET

KÜRESEL VERGİ REKABETİ: KURUMLAR VERGİSİ ÜZERİNE
KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Son yıllarda kurumlar vergisi politikaları, vergi rekabeti literatüründe üzerinde sıklıkla
durulan önemli bir konu haline gelmiştir. Özellikle 1980 sonrası dönemde, dünya
genelinde kurumlar vergisi açısından oran indirimlerinin hayata geçirildiği
görülmektedir. Çalışmamızda, küreselleşmeye, kamu maliyesine ve vergilemeye ilişkin
faktörlerin, kurumlar vergisi oranına etkileri incelenmektedir. Kurumlar vergisi
oranının bağımlı değişken olarak ele alındığı panel veri analizi ile, 14 OECD ülkesinde,
1995-2009 döneminde, kurumlar vergisinin belirleyicileri 14 değişken çerçevesinde
analiz edilmiştir. Çalışmamızda, küreselleşmeye ilişkin faktörler olarak açıklık ve
doğrudan yabancı yatırımlar değişkenleri ile kurumlar vergisi oranı arasında negatif
ilişki tespit edilmiştir. Söz konusu bulgular, literatüre uygun şekilde, sermaye
hareketlerindeki artış ve entegrasyon ile birlikte, kurumlar vergisi oranlarının düştüğünü
ortaya koymaktadır. Buna ek olarak vergi rekabetinin, mal ve hizmetler üzerindeki
vergileri arttırdığı tespit edilmiştir. Son olarak, bütçe açıkları ve kamu borç stoku, vergi
rekabeti açısından iki kısıt olarak ele alınmış, her iki değişken ile kurumlar vergisi oranı
arasında pozitif yönlü ilişki tespit edilmiştir. Her iki değişken için bulgular, finansman
sorunları yaşayan ülkelerin, vergi rekabeti sürecine daha sınırlı şekilde dahil olduklarını
ortaya koymaktadır.

I
GENERAL KNOWLEDGE

Name and Surname : Kemal Cebeci
Field : Public Finance
Programme : Theory of Public Finance
Supervisor : Professor Turgay Berksoy
Degree Awarded and Date : Phd – July 2011
Keywords : Corporate income tax, tax competition, tax policy,
globalization, panel data models

ABSTRACT

GLOBAL TAX COMPETITION: A COMPARATIVE ANALYSIS ON
CORPORATE INCOME TAX

In the last decades, state corporate income tax policy have been regularly discussed in
tax policy and tax competition literature. Evidences prove that, since 1980, a striking
worldwide decline in corporate taxes has occured. In this research, we investigate the
role of factors about globalization, public finance and taxation on corporate income tax
rates and corporate income tax competition. We take statutory corporate tax rate into
account as dependent variable and investigate the effects of 14 independent variables as
a determinants of corporate tax rate. For a panel data analysis of 14 OECD countries, 14
variables, for the period 1995-2009, we find that openness and foreign direct investment
has indeed a negative and significant impact on corporate tax rate. The analysis leads to
robust empirical evidence that increasing capital mobility results in a reduction in
corporate tax rate. Main findings of our research about openness and foreign direct
investent are strongly consistent wiht the tax competiton literature. Furthermore, tax
competition tends to raise taxes on goods and services. Our findings consistent wiht the
literature, as predicted in the literature, effects of tax competiton leads higher tax rates
on goods and services,. Lastly, as constraints of tax competition, budget deficit and
public debts also lead to an increase in corporate income tax rate and have positive
effect on corporate income tax rate. Both budget deficit and public debt play a role as
limitation of tax competition and countries wiht financing problems have to imply less
competitive tax policies.

II
İÇİNDEKİLER

Sayfa No

TABLO LİSTESİ X
GRAFİK LİSTESİ XII
ŞEKİL LİSTESİ XIII
KISALTMALAR XIV

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
MALİYE DİSİPLİNİ AÇISINDAN KÜRESELLEŞME SÜRECİ

1-KÜRESELLEŞMENİN TEORİK ÇERÇEVESİ………………………..... 8

1.1. Kavram ve Tanım Olarak Küreselleşme………………………..... 9
1.2. Küreselleşmenin Ekonomik Analizi……………………………... 12
1.3. Maliye Disiplini Açısından Küresel Dinamiklerin
Değerlendirilmesi…………………………………………………....... 18

2. KÜRESELLEŞMENİN KAMU MALİYESİNE ETKİLERİ………….. ... 19

2.1. Küresel Süreçte Devletin Temel Dönüşümü………………….….. 19
2.1.1. Ulus Devlet Üzerine Düşünceler……………………........ 20
2.1.2. Devletin Değişen Rolleri/Yeni ve Sınırlı Devlet /
Sınırlı Devletin Yeni Yüzü ve Değişen Rolleri……………….... 21
2.1.3. Politika Araçları Açısından Kamu Maliyesi……………... 24
2.2. Küreselleşmenin Vergilendirme Üzerindeki Etkileri………….…. 26
2.2.1. Vergilendirme Yetkisi…………………………………..... 26
2.2.2. Vergi Politikalarına ve Sistemlerine Etkileri………….…. 27
2.2.3. Vergilemede Küresel Eğilimler……………………….….. 30
2.3. Küreselleşme ve Kamu Maliyesinin Paradoksu………………..… 31
2.3.1. Küçük Devlet-Büyük Harcama Paradoksu……………..… 31
2.3.2. Vergi Gelirlerini Artırma – Rekabet Paradoksu………..… 34
2.4. Küreselleşme Sürecinde Ortaya Çıkan Vergi Sorunları………..… 35
2.4.1. Uluslararası Çifte Vergilendirme……………………..….. 35
2.4.2. Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi………………..…. 40
2.4.3. Finansal Spekülasyonların Vergilendirilmesi……….….… 45
2.4..4. Transfer Fiyatlandırması……………………………..….. 50
2.4.5. Küresel Vergi Rekabeti………………………………..…. 56

III
İKİNCİ BÖLÜM

KÜRESEL VERGİ REKABETİ: ETKİLERİ ve SONUÇLARI

1- KÜRESEL VERGİ REKABETİ…………………………………………. 57

1.1. Vergi Rekabeti Kavramı v Özellikleri…………………………. … 58
1.1.1. Kavram ve Tanım ……………………………………....... 58
1.1.2. Düzenleyici Rekabetten Ayıran Unsurlar………………… 62
1.1.3. Vergi Rekabetine İlişkin Teorik Modeller……………...... 64
1.1.3.1. Tiebout Modeli………………………………….... 65
1.1.3.2. Zodrow-Mieszkowski Modeli…………………..... 67
1.1.4. Vergi Rekabetine İlişkin Yaklaşımlar…………………..... 68
1.1.4.1. Geleneksel Kamu Maliyesi Yaklaşımı……………. 69
1.1.4.2. Kamu Tercihi Teorisi Yaklaşımı………………..... 69
1.2. Vergi Rekabetinin Türleri…………………………………………. 71
1.2.1. Konumu İtibariyle Vergi Rekabeti……………………....... 71
1.2.1.1 Yatay Rekabet……………………………………... 71
1.2.1.2. Dikey Rekabet……………………………………. 72
1.2.2. Ölçek İtibariyle Vergi Rekabeti…………………………… 72
1.2.2.1. Ulusal Vergi Rekabeti…………………………….. 73
1.2.2.2. Bölgesel Vergi Rekabeti………………………....... 74
1.2.2.3. Küresel Vergi Rekabeti……………….…………… 76
1.2.3. Vergi Türleri ve Yapısı Açısından Vergi Rekabeti……….. 76
1.2.3.1. Dolaylı Vergiler Açısından Rekabet…………........ 76
1.2.3.2. Dolaysız Vergiler Açısından Rekabet…………….. 77
1.2.3.3. Vergi Harcamaları Açısından Rekabet……............. 78
1.2.3.4. Sosyal Güvenlik Yükleri Açısından Rekabet…...... 78
1.2.4. Sonuçları İtibariyle Vergi Rekabeti……………………….. 79
1.2.4.1. Yararlı Vergi Rekabeti…………………………..... 79
1.2.4.2. Zararlı Vergi Rekabeti…………………………...... 80
1.3. Vergi Rekabetinde Amaç ve Araçlar…………………………….... 81
1.3.1 Vergi Rekabetinden Beklenen Amaçlar……………............ 81
1.3.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırımlar……………………. 82
1.3.1.2. Nitelikli İşgücü Hareketleri……………………….. 82
1.3.1.3. Finansal Sermaye Akımları……………………….. 84
1.3.2. Vergi Rekabetinde Kullanılan Araçlar……………………. 85
1.3.2.1. Oran İndirimi……………………………………… 86
1.3.2.2. Genel Amaçlı Teşvikler…………………………… 86
1.3.2.3. Özel Amaçlı Teşvikler……………………………. 88
1.3.2.3.1. Serbest Bölgeler…………………………... 89
1.3.2.3.2. İkili Gelir Vergisi Sistemi
(Dual Vergileme)……………………………………. 90
1.3.2.3.3. Sosyal Damping………………………….. 93
1.3.2.3.4. Vergi Tatili Uygulamaları………………... 97

IV
2. ETKİLERİ ve SONUÇLARI İTİBARİYLE KÜRESEL
VERGİ REKABETİ…………………………………………………………. 97

2.1. Rekabetçi Vergilemeye İlişkin Bulgular…………………………. 98
2.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişimi……………….. 98
2.1.2. Nitelikli İşgücü Hareketlerinin Gelişimi…………………. 99
2.1.3. Finansal Sermaye Hareketlerinin Gelişimi………………. 100
2.2. Etkileri ve Sonuçları İtibariyle Vergi Rekabeti…………………... 100
2.2.1. Küresel Vergi Rekabetinin Etkileri………………………. 100
2.2.1.1. Kamu Maliyesi ve Vergilendirmeye Etkileri…….. 101
2.2.1.2. Ekonomik Etkiler……………………………….… 105
2.2.1.3. Siyasi Etkiler ………………………………... 107
2.2.1.4. Sosyal Etkiler…………………………………….. 109
2.2.2. Küresel Vergi Rekabetinin Sonuçları…………………….. 112
2.2.2.1. Küresel Vergi Rekabetinin Kazanımları………..... 112
2.2.2.2. Küresel Vergi Rekabetinin Zararları……………... 115

3. ZARARLI VERGİ REKABETİ DÜŞÜNCESİ ve ENGELLEME
GİRİŞİMİ: OECD ve AVRUPA BİRLİĞİ…………………………………... 119

3.1. Zararlı Vergi Rekabeti…………………………………………….. 119
3.1.1. Zararlı Vergi Rekabetine İlişkin Kriterler ve
Vergi Cennetleri…………………………………………………. 119
3.1.2. Tercihli Vergi Rejimleri…………………………………... 124
3.2. OECD Bünyesinde Zararlı Vergi Rekabetiyle Mücadele…………. 126
3.2.1. OECD 1998 Raporu: Zararlı Vergi Rekabeti:
Gelişmekte Olan Küresel Bir Sorun……………………………... 127
3.2.2. 2000’li Yıllarda Vergi Rekabetine
İlişkin OECD Raporları………………………………………….. 129
3.3. Avrupa Birliği Bünyesinde Zararlı Vergi Rekabetiyle Mücadele… 131
3.3.1. Avrupa Birliği’nde Zararlı Vergi Rekabeti Uygulamaları… 132
3.3.2. Avrupa Birliği Bünyesindeki Girişimler………………….. 133
3.3.2.1. Ruding Raporu…………………………………….. 134
3.3.2.2. Monti Memorandumu……………………………... 135
3.3.2.3. Yönerge……………………………………………. 136
3.3.3. AB Bünyesinde Vergi Rekabetine Karşı
Vergi Uyumlaştırması……………………………………………. 138
3.3.1. Vergi Yakınlaştırması – Vergi Uyumlaştırması…………… 140
3.3.2. Dolaylı Vergilerin Uyumlaştırılması………………………. 142
3.3.3. Dolaysız Vergilerin Yakınlaştırılması…………………….. 143
3.3.4. Vergi Uyumlaştırmasının Eleştirisi………………………... 144
3.4. Zararlı Vergi Rekabetiyle Mücadelede Küresel Bilgi Paylaşımı…... 146
3.4.1. Zararlı Vergi Rekabeti-Bilgi Paylaşımı İlişkisi……………. 148
3.4.2. Bilgi Paylaşımı Türleri ……………………………….… 150
3.4.3. OECD ve AB’de Bilgi Paylaşım Düzeyine
İlişkin Güncel Değerlendirmeler…………………………………. 152

V
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KURUMLAR VERGİSİ ÖZELİNDE KÜRESEL VERGİ
REKABETİ: DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve VERGİ
YÜKLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRMELER

1. VERGİ REKABETİ SÜRECİNDE GELİR
VERGİLEMESİ REFORM ÖRNEKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ… 154

1.1. Vergi Rekabeti Sürecinde Gelir Vergisi Reformları……………… 154
1.1.1. Gelir Vergisi Oranlarındaki İndirimler…………………… 155
1.1.2. Düz Oranlı Gelir Vergisi Uygulaması …………………… 158
1.1.3. İkili Gelir Vergisi Modeli………………………………… 161
1.2. Gelir Vergilemesi Reformları Sürecinde Kurumlar Vergisi…….. 163
1.2.1. Kurumlar Vergisine İlişkin Güncel Tartışmalar………….. 163
1.2.2. Vergilemede Adalet Açısından Kurumlar Vergisi……….. 163
1.2.3. Vergilemede Etkinlik Açısından Kurumlar Vergisi………. 164
1.2.4. Kurumlar Vergisinin Geleceğine İlişkin Tartışmalar…….. 166

2. KURUMLAR VERGİSİ ÖZELİNDE KÜRESEL VERGİ REKABETİ… 166

2.1. Vergi Rekabetine İlişkin Kurumlar Vergisi Üzerine Yapılan
Ampirik Çalışmaların Değerlendirilmesi…………………………….. 167
2.1.1. Kurumlar Vergisi Rekabeti Teorisi Üzerine
Ampirik Çalışmalar…………………………………………….... 167
2.1.1.1. Kullanılan Değişkenlerin Değerlendirilmesi……... 167
2.1.1.2. Elde Edilen Bulguların Değerlendirilmesi………... 170
2.1.2. Kurumlar Vergisi Hasılatına İlişkin Çalışmalar…………... 170
2.1.2.1. Kullanılan Değişkenlerin Değerlendirilmesi……... 171
2.1.2.2. Elde Edilen Bulguların Değerlendirilmesi………... 172
2.1.3. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarına
İlişkin Çalışmalar………………………………………………... 174
2.1.3.1. Kullanılan Değişkenlerin Değerlendirilmesi……… 175
2.1.3.2. Elde Edilen Bulguların Değerlendirilmesi………… 176
2.2. Kurumlar Vergisi Oranlarının Gelişimine İlişkin Değerlendirmeler.. 179
2.2.1. Kurumlar Vergisi Oranlarının Küresel Gelişimi…………… 179
2.2.2. OECD ve Avrupa Birliği’nde Kurumlar Vergisi
Oranlarına İlişkin Trendler………………………………………. 181
2.2.3. Sermaye Üzerindeki Vergi Yükleri Açısından
Avrupa Birliği Bölgesi…………………………………………... 182
2.2.3.1 Avrupa Birliği Ülkelerinde Sermaye
Üzerindeki Vergi Yükü………………………………….... 182
2.2.3.2. Avrupa Birliği Ülkelerinde Kurumlar
Vergisi Oranlarının Gelişimi…………………………….... 186
2.2.4. Sermeye Üzerindeki Vergi Yükleri Açısından
OECD Bölgesi………………………………………………...… 187
VI
2.2.4.1 OECD Ülkelerinde Sermaye Üzerindeki
Vergi Yükü……………………………………………...… 188
2.2.4.2. OECD Ülkelerinde Kurumlar Vergisi
Oranlarının Gelişimi…………………………………...…. 190
2.2.5. Dibe Doğru Yarış Hipotezi……………………………..... 193

3. DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLARIN
GELİŞİMİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER………………………..... 196

3.1. Doğrudan Yabancı Yatırım Akımlarının Küresel,
Bölgesel ve Ülke Grupları İtibariyle Gelişimi……………………...…. 196
3.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırım Akımlarının
Küresel Gelişimi……………………………………………...…. 196
3.1.2. Doğrudan Yabancı Yatırım Akımlarının
Ülke Grupları İtibariyle Gelişimi…………………………...…… 199
3.1.3. G8 Ekonomilerinde Doğrudan Yabancı
Yatırımların Gelişimi…………………………………………..... 203
3.2. Avrupa Birliği ve OECD Özelinde
Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişimi…………………………..…. 206
3.2.1. Avrupa Birliği’nde Doğrudan Yabancı Yatırımlar……..… 206
3.2.2. OECD Bölgesinde Doğrudan Yabancı Yatırımlar……..…. 210
3.3. En Çok DYY Çeken On Ülke İçin
DYY ve KV Verilerinin Gelişimi……………………………………… 213

4. VERGİ HASILATLARI ve VERGİ YÜKLERİ AÇISINDAN
VERGİ REKABETİ SÜRECİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ…………..…… 215

4.1. Vergi Hasılatları Açısından Rekabetçi Sürecin Analizi..……..…… 215
4.1.1. Gelir Vergisi Hasılatının Gelişimi…………………….…... 216
4.1.1.1. AB Bölgesi Gelir Vergisi Hasılatının Gelişimi….... 216
4.1.1.2. OECD Bölgesi Gelir Vergisi Hasılatının Gelişimi... 218
4.1.2. Kurumlar Vergisi Hasılatının Gelişimi……………………. 219
4.1.2.1. AB Bölgesi Kurumlar Vergisi
Hasılatının Gelişimi………………………………………... 219
4.1.2.2. OECD Bölgesi Kurumlar Vergisi
Hasılatının Gelişimi………………………………………... 221
4.2. İktisadi Kaynaklar Açısından Rekabetçi Sürecin Analizi…………. 223
4.2.1. AB Bölgesi Açısından Vergi Yüklerinin Gelişimi………... 223
4.2.1.1. Emek, Sermaye ve Tüketim Üzerindeki
Vergi Yükleri………………………………………………. 223
4.2.1.2. Dolaylı ve Dolaysız Vergiler
Açısından Vergi Sisteminin Yapısı………………………... 226
4.2.2. OECD Bölgesi Açısından Vergi Yüklerinin Gelişimi…….. 232
4.2.2.1. İktisadi Kaynaklar Açısından
Vergi Yüklerinin Gelişimi………………………………….. 232
4.2.2.2. OECD Bölgesi Vergi Sisteminin Yapısı…………… 236
4.3. Vergi Hasılatı ve Vergi Yüklerine
VII