küresel finansal krizin altın spot ve future piyasalara etkisi üzerine bir uygulama

172 Pages·2012·2.22 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
İKTİSAT BİLİM DALI

KÜRESEL FİNANSAL KRİZİN ALTIN SPOT VE
FUTURE PİYASALARA ETKİSİ ÜZERİNE BİR
UYGULAMA: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

M. Levent YILMAZ

DOKTORA TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Haldun SOYDAL

Konya, 2013
i

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER
ENSTİTÜSÜ

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe
ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

M. Levent YILMAZ
ii

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER
ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ KABUL FORMU

M. Levent YILMAZ tarafından hazırlanan Küresel Finansal Krizin Altın Spot Ve
Future Piyasalara Etkisi Üzerine Bir Uygulama: Türkiye Örneği başlıklı bu çalışma
21/05/2013 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı
bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
iii

ÖNSÖZ / TEŞEKKÜR
Doktora tez konumu Küresel Finansal Kriz’in etkilerinin en fazla hissedildiği
yıllarda aldım. O tarihten bu yana gelişen bütün olayları teorik, politik ve
metodolojik olarak inceledim. Gerek küresel krizin çıkışı, gerekse daha sonrasında
yaşanan gelişmeleri tarihin canlı bir şahidi olarak gözlemledim. Bu bakımdan bu tez
çalışması teorik bir incelemenin yanı sıra pratik bilgilerin de bir ürünü niteliği
taşımaktadır.
Kuşkusuz büyük krizlerin etkileri büyük olur. Tarih bizi bir kez daha haklı
çıkarttı. Tüm dünya bir kez büyük bir kriz yaşadı ve etkilendi. Ancak bu krizi
diğerlerinden ayıran en temel özellik krizin hızlı yayılması ve yarattığı domino
etkisinin yıkıcı gücüydü. Böylesi bir ortamda tarih boyunca bireylerin ve kurumların
güvenli bir liman olarak algıladıkları altın, bu kez bilinenin aksine kurtarıcı rolü
özelliğini kaybetti ve güvenli liman olmaktan çıktı. Bu yeni durumun tespiti
açısından bu tezin büyük bir önem taşıdığını düşünüyorum.
Böylesi bir tezi hazırlamam için gerekli alt yapıyı değerli hocalarım sayesinde
kazandım. Başta danışmanım Selçuk Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Haldun
SOYDAL olmak üzere akademik hayata atılmamı sağlayan Gazi Üniversitesi
öğretim üyesi Prof. Dr. Serdar ALTINOK ve tezimin analiz kısmında bana büyük
destek veren TOBB-ETÜ öğretim üyesi Doç. Dr. Talha YALTA hocalarıma sonsuz
teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tüm akademik hayatım boyunca yanımda olan ve
beni destekleyen ailem ve değerli eşime de teşekkürü bir borç bilirim.
M. Levent YILMAZ
Ankara, 2013
iv

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER
ENSTİTÜSÜ

Adı Soyadı M. Levent YILMAZ Numarası 074126002002

n
i
n Ana Bilim /
i
c İKTİSAT / İKTİSAT
n
e Bilim Dalı
r
ğ
Ö
Danışmanı Doç. Dr. Haldun SOYDAL
Küresel Finansal Krizin Altın Spot Ve Future Piyasalara
Tezin Adı
Etkisi Üzerine Bir Uygulama: Türkiye Örneği

ÖZET
ABD’deki mortgage piyasasında başlayan ve ardından ABD’nin tüm
bankacılık ve finans piyasasını etkisi altına alan kriz, finansal liberalizasyonun ve
küreselleşmenin etkisi ile kısa sürede tüm dünyaya yayılmıştır. Geçmişten beri kriz
anlarında güvenli bir liman olan altın da bu krizden etkilenmiş ve diğer finansal
enstrümanlar gibi dalgalanmalar yaşamıştır. Kuşkusuz bu dalgalanmalardan
Türkiye’deki spot ve future altın piyasaları da etkilenmiştir.
Bu tezde, öncelikle finansal kriz kavramı ele alınmış, ardından da küresel
finansal kriz tüm boyutları ile ele alınmaya çalışılmıştır. Daha sonra Dünya’da ve
Türkiye’deki altın piyasalarının işleyişi hakkında genel bir bilgi verilmiş ve son
olarak da küresel finansal krizin Türkiye’deki altın spot ve future piyasalarına etkisi
incelenmiştir.
Sonuçta kriz dönemlerinde altının eskisi gibi bir güvenli liman olmadığı tespit
edilmiştir. Ayrıca altının talebine etki eden diğer parametrelerle arasındaki
korelasyonu kaybettiği ve daha spekülatif hale geldiği gözlemlenmiştir.
v

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER
ENSTİTÜSÜ

Adı Soyadı M. Levent YILMAZ Numarası 074126002002

n
i
n Ana Bilim /
i
c İKTİSAT / İKTİSAT
n
e Bilim Dalı
r
ğ
Ö
Danışmanı Doç. Dr. Haldun SOYDAL
Tezin İngilizce Adı An Application for the Effect of Global Financial Crisis on
Spot and Future Gold Markets: Turkey Case

SUMMARY
Financial crisis, initiated in mortgage markets in USA and affected all
banking and financial markets of USA, shortly spreaded all around the world due to
the financial liberalization and globalization. Gold, a safe haven during crisis, was
also affected from this crisis like other financial instruments. Certainly, spot and
future gold markes were affected by the float of gold in Turkey.

In this dissertation, financial crisis concept is described and then all
dimension of the financial crisis is examined. Then a general information is given
about the functions and processes about the gold markets in Turkey and the World.
Lastly, the effect of the global financial crisis on spot and future gold markets in
Turkey is examined.

Finally, it is established that gold is no more a safe haven during financial
crisis period. It is also observed that, the gold have lost it’s correlation between other
parameters and it is being more speculative.
vi

İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ....................................................................................... i
DOKTORA TEZİ KABUL FORMU ......................................................................... ii
ÖNSÖZ / TEŞEKKÜR .............................................................................................. iii
ÖZET ......................................................................................................................... iv
SUMMARY .................................................................................................................v
İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... vi
KISALTMALAR ....................................................................................................... ix
ŞEKİLLER ................................................................................................................ xi
TABLOLAR ............................................................................................................. xii
GRAFİKLER ........................................................................................................... xiii
GİRİŞ ...........................................................................................................................1
BİRİNCİ BÖLÜM – KAVRAM OLARAK FİNANSAL KRİZ ............................4
1.1. Finansal Kriz Tanımları .................................................................................. 5
1.2. Finansal Kriz Türleri ....................................................................................... 7
1.2.1. Döviz/Para Krizleri .................................................................................. 8
1.2.2. Bankacılık Krizleri ................................................................................. 15
1.2.3. Dış Borç Krizleri .................................................................................... 17
1.2.4. Sistemik Finansal Krizler ....................................................................... 19
vii

1.2.5. İkiz Krizler ............................................................................................. 20
1.3. Finansal Krizlerin Nedenleri Ve Göstergeleri .............................................. 22
1.3.1. Sürdürülemeyen Makro Ekonomik Yapı ............................................... 23
1.3.2. Ters Seçim Ve Ahlaki Yapının Yozlaşması .......................................... 23
1.3.3. Finansal Serbestleşme ............................................................................ 24
1.3.4. Sürü Psikolojisi ...................................................................................... 25
1.4. Küreselleşmenin Finansal Krizlere Etkisi ..................................................... 29
1.5. Finansal Krizlerin Sonuçları ......................................................................... 31
1.6. Dünya’da ve Türkiye’de Yaşanan Finansal Krizlerin Kısa Tarihi ............... 33
1.6.1. Dünyada Yaşanan Finansal Krizlerin Kısa Tarihi ................................. 34
1.6.2. Türkiye’de Yaşanan Finansal Krizlerin Kısa Tarihi .............................. 39
İKİNCİ BÖLÜM – KÜRESEL FİNANSAL KRİZ ..............................................44
2.1. Kriz Öncesi Genel Dünya Ekonomik Görünümü ......................................... 45
2.2. Dünya’yı Krize Götüren Yapısal Değişimler ................................................ 46
2.2.1. Likidite Bolluğu ve Kullandırılan Özensiz Krediler .............................. 47
2.2.2. Menkul Kıymetleştirme ......................................................................... 48
2.2.3. Saydamlık Eksikliği ............................................................................... 49
2.2.4. Derecelendirme Kuruluşları ................................................................... 50
2.2.5. Düzenleyici Ve Denetleyici Kuruluşlar ................................................. 50
2.3. Küresel Finansal Krizin Ortaya Çıkışı Ve Gelişimi ...................................... 51
2.4. Küresel Finansal Krizi Karşısında Ülkelerin Aldıkları Önlemler ................. 54
2.5. Küresel Finansal Krizin Türkiye’ye Yansımaları ve Alınan Önlemler ........ 66
2.6. Küresel Finansal Krizin Sonuçları ................................................................ 76
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – ALTIN, DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ALTIN
PİYASALARI ....................................................................................................79
viii

3.1. Altın ve Özellikleri ........................................................................................ 79
3.2. Altının Uluslararası Para Sistemi İçindeki Yeri ve Önemi ........................... 81
3.2.1. Merkantalist Dönemde Altın .................................................................. 82
3.2.2. Altın Standardı Dönemi ......................................................................... 82
3.2.3. Dünya Savaşları Arası Dönem: Ekonomik Buhran Dönemi ................. 84
3.2.4. Bretton Woods Dönemi ......................................................................... 85
3.2.5. Bretton Woods Sonrası Dönem ............................................................. 88
3.3. Dünya’da Altın Piyasaları Ve Özellikleri ..................................................... 88
3.3.1. Dünya’da Altın Arz Ve Talebi ............................................................... 89
3.3.2. Dünya’da Altın Piyasalarının İşleyişi Ve Fiyat Oluşumu ...................... 93
3.3.3. Dünya’daki Altın Piyasaları ................................................................... 97
3.4. Türkiye’deki Altın Piyasaları Ve Özellikleri ................................................ 99
3.4.1. Türkiye’de Altın Arzı Ve Talebi ............................................................ 99
3.4.2. Türkiye’de Altın Piyasalarının İşleyişi ve Fiyat Oluşumu .................. 104
3.4.3. Türkiye’deki Altın Piyasaları ............................................................... 105
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – KÜRESEL FİNANSAL KRİZİN TÜRKİYE ALTIN
SPOT VE FUTURE PİYASALARINA ETKİSİNİN EKONOMETRİK
MODELLER YARDIMIYLA İNCELENMESİ ..............................................111
4.1. Literatür ....................................................................................................... 111
4.2. Araştırmanın Amacı .................................................................................... 114
4.3. Araştırmada Kullanılan Yöntem ve Veri Seti ............................................. 115
4.4. Araştırmanın Bulguları ............................................................................... 117
5. SONUÇ…………………………………………………………………………141
6. KULLANILAN KAYNAKLAR ........................................................................144
ix

KISALTMALAR
ABD – Amerika Birleşik Devletleri
FED- Amerikan Merkez Bankası
IMF – Uluslararası Para Fonu
GATT - Gümrük Tarifeleri Ve Ticaret Genel Anlaşması
ERM - Avrupa Döviz Kuru Mekanizması
NAFTA – Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması
GSYİH – Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
GSMH – Gayri Safi Milli Hasıla
TEFE – Toptan Eşya Fiyatları Endeksi
TÜFE- Tüketici Fiyatları Endeksi
ASEAN - Güneydoğu Asya Milletleri Birliği
HBOS – İskoçya Merkez Bankası
FME - İzlanda Finansal Denetleme Kurumu
FDIC - ABD Tasarruf Sigorta Mevduat Fonu
BOE - İngiltere Merkez Bankası
TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu
TCMB – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
İMKB – İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
VOB – Vadeli İşlemler Borsası
BDDK – Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu