kur'an'da allah ve insan - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

234 Pages·2009·16.01 MB·Turkish

ANKARA -ÜNIVERSITESI
ILAHIYAT FAKÜLTESI YAYINLARI
126
KUR'AN'DA ALLAH VE İ NSAN
Yazan: (cid:9) Çeviren:
Dr. Toshihiko IZUTSU Doç. Dr. Süleyman ATEŞ
Keio üniversitesi Profesörü İlâhiyat Fakültesi öğretim üyesi
ANKARA ÜNIVERSITESI BASIMEVI—ANKARA. 1975

ANKARA ONİVERSİTESİ
ILAHIYAT FAKÜLTESI YAYINLARI
126
KUR'AN'DA ALLAH VE İ NSAN
Yazan: Çeviren:
Dr. Toshihiko IZUTSU Doç. Dr. Süleyman ATEŞ
Keio Üniversitesi Profesörü ilâhiyat Fakültesi Öğretim Üyesi
ANKARA ÜNIVERSITESI BASIMEVI—ANKARA.1975
ANKARA ÜNIVERSITESI BASIMEV İ . ANKARA - 1975
(cid:9)
IÇINDEKILER
ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ (cid:9) 5
YAZARIN ÖNSÖZÜ (cid:9) 11
BIRINCI BÖLÜM: SEMANTİK VE KUR'AN (cid:9) 13
I— Kur'ânın Semantiği (cid:9) 13
II— Ayrı Ayrı Fikirlerin Toplanması (cid:9) 15
III— "Esas" Ma'na "kafi" Ma'na (cid:9) 21
IV— Kelime Hazinesi ve Evrensel Kavramlar (cid:9) 25
İKINCI BÖLÜM: TARIHTE KUR'AN ANAHTAR TERIM-
LERI 36
I—Synchronic ve Diachronic Semantik (cid:9) 36
II—Kur'ân ve Kur'ân Sonrası Sistemler (cid:9) 44
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM : KUR'AN DÜNYA GÖRÜŞÜNÜN
ANA YAPISI (cid:9) 68
I—Giriş (cid:9) 68
II—Allah (cid:9) 69
III—Islam Toplumu (cid:9) 71
IV—Görülen ve Görülmiyen (Alem) (cid:9) 76
V—Dünya ve Ahiret (cid:9) 78
VI—Ahiretle ilgili (Eschatologic) Kavramlar (cid:9) 82
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: ALLAH (cid:9) 88
I—Allah Kelimesi, "Esas" ve "hafi" Manaları (cid:9) 88
II—Arabistan Paganizminde Allah Kavramı (cid:9) 94
M— Yahudiler ve Hırıstiyanlar (cid:9) 99
IV— Araplarda Yahudi—Hırıstiyan Allah Telâkkisi (cid:9) 103
V— Haniflerin Allah'ı (cid:9) 105
3
BEŞINCI BÖLÜM: ALLAH İLE İNSAN ARASINDA ON-
TOLOJIK MÜNASEBET (cid:9) 114
I—Yaratma Kavramı (cid:9) 114
II—insanın Kaderi (cid:9) 117
ALTINCI BÖLÜM: ALLAH İLE İNSAN ARASINDA
HABERLEŞME MÜNASEBETİ (I) —SÖZSÜZ HABER-
LEŞME— 126
I—Tanrı'nın "Işaretleri" (cid:9) 126
II—Allah'ın Hidayeti (cid:9) 132
III—Haberleşme Vasıtası Olarak ibadet (cid:9) 139
YEDINCI BÖLÜM: ALLAH İLE İNSAN ARASINDA
HABERLEŞME MONASEBETI (II) —SÖZLÜ KONUŞ-
MA— 142
I—Allah'ın Sözü (Kelâmullah) (cid:9) 142
II—Vahiy Kelimesinin "Esas" Manası (cid:9) 147
III—Vahyin Semantik Yapısı (cid:9) 155
IV—Arapça Vahiy (cid:9) 174
V—Ducâ (cid:9) 182
SEKIZINCI BÖLÜM: CAHİLİYYE VE İSLAM ... (cid:9) 187
I—İslâm ve Tevâzu' İle Teslimiyyet Kavramı (cid:9) 187
II—Hilm'den İslâma (cid:9) 203
III—İtaat Anlamında Din Kavramı (cid:9) 207
DOKUZUNCU BÖLÜM: ALLAH İLE İNSAN ARASINDA
AHLAKI MÜNASEBET (cid:9) 218
I—Merhametli Allah (cid:9) 218
II—Gazab Sahibi Allah (cid:9) 221
III—VA`D ve VA`ID (cid:9) 227
KAYNAKLAR: (cid:9) 230
ÇEVİRENİN ONSOZU
Kur'an' Kerim, inişinden bu yana pek çok ilimlerin ilham kaynağı
olmuş, onun ışığı altında birçok ilimler doğmuş, onun sayesinde kos-
koca İslam medeniyeti vücut bulmuştur. Dünyanın sayısız kütüp-
hanelerinde Kur'ân ile, Kur'ân ilimleriyle ilgili milyonlarca ve mil-
yonlarca eser vardır. Tefsir, hadis, fıkıh, kelâm gibi direkt olarak Kur'-
ân'a bağlı bilim dallarına ve felsefe, mantık, gramer, şiir ve belâğet
gibi Kur'ân'ın tevcihiyle meydana gelmiş veya gelişmiş bilim dallarına
ait kitaplar, kütüphaneleri hınca hınç doldurmaktadır, Kur'ân on
dört asırdan beri incelenmekte ve her bilim adamı, Kur'ân denizinden
vüs'ati ölçüsünde bir veya birkaç damla almaktadır. Şimdiye dek o
denizin dibine ulaşan olmamıştır. Gerçekten Kur'ân, Ondört asır
önce bu gerçeği ne güzel ifade etmiştir: "Rabbimin kelimelerini yaz-
mak için denizler mürekkep olsa, Rabbimin kelimeleri tükenmeden de-
nizler tükenir. Destek olsun diye bir mislini daha getirsek (yine yetmez),
(XVIII, 190),
Evet Kur'ân hala tazedir ve öyle kalacaktır. Gerek doğuda, gerek
batıda Kur'an üzerinde yapılan incelemeler devam etmekte ve böylece
onun yeni yönleri ortaya çıkmaktadır. Dilimize çevirdiğimiz bu eser de
semantik yani kelimelerin tarihi seyir içinde kazandığı manalar bakı-
mından yapılmış bir incelemedir. Türünde yeni bir araştırma olan,
Keio Kültürel ve Dilsel Çalışmalar Enstitüsü tarafından 1964 de
bastırılan bu eser, dokuz bölümde Kur'ân kavramlarının zaman
içinde geçirdiği anlam değişikliklerini ve kazandığı yeni yeni manaları
etüd etmektedir. Yazar kelimelerin ilk manasına esas, siyak içinde
kazandığı manaya da izafi mana demiştir,
Kitabın mahiyeti hakkında bir fikir vermek için ana konulardan
bazı cümleler seçip gözden geçirmeyi gerekli görüyorum. Yazar se-
mantik bilimi hakkında şöyle diyor,
"Benim anladığıma göre semantik, bir dilin anahtar, terimleri üze-
rindeki analitik çalışmadır. Bu çalışma . . . o dili kullanan milletin,
5
kendilerini kuşatan cihan hakkındaki görüş ve düşüncelerini öğren-
mek için yapılır (s. 3-4)." "Kur'ân'ın dünya hakkındaki görüşünün
teşekkülünde hayati rol oynıyan bütün anahtar terimler, Kur'ân'da
yeni bir anlam kazanırlar. Bu terimlerin hemen hepsi islamdan önceki
zamanlarda şu veya bu şekilde kullanılmakta idi. İslam vahyi, bunları
kullanmaya başlayınca -kelimelerin kendileri değil, fakat kullanıl-
dıkları genel ilişkiler sistemi- Mekkeli müşriklere hiç duymadıkları,
bilmedikleri ve bundan dolayı kabul edilemez yabancı bir şey gibi
geldi (s. 5). Bu kelimeler Milâdi yedinci asırda kullanılmakta idi. Yal-
nız bunlar değişik kavram sistemlerine ait idiler. Islam bunları bir
araya getirip, o zamana dek bilinmiyen yepyeni bir kavram şebekesinde
birleştirdi. Işte Arapların dünya ve insalık görüşlerini kökünden değiş-
tirip yükselten başlıca etken, bu mana değişikliği ve bunun sebebolduğu
ahlaki derin inkılab idi (s. 5)".
"Semantik değişmeye bir misal olarak takva kelimesini verebiliriz:
Takva kelimesi, cahiliyye devrinde her canlı varlığın, dışarıdan
gelecek yıkıcı bir kuvvete karşı kendini savunma davranışıdır. Bu
kelime, İslama özgü tevhid inancı alanına nakledilince çok önemli
bir dini anlam kazanır : Takva; hüküm günündeki Tanrı azabı korkusu"
sahnesinden geçerken kişisel saf dindarlık anlamına varır. (s. 9)".
Yazarın, semantik analizi sonucunda, cahiliyye ve islamın insan
kaderi hakkmdaki düşüncelerini de şöyle tespit etmiştir:
Normal olarak "insanın kaderi başlıca ölümden sonraki hayatla
ilgili olduğu halde cahiliyye devrinde âhiret fikrine ilgi gösterilmemiş-
tir. Cahiliyye Arapları, sadece ölümle uğraşmışlar, ondan öteye git-
memişlerdir. Onlara göre vücut toprağa girince çürür, toz toprak olur.
Ruh da bir rüzgâr gibi uçup gider. Şu şiir onların bu konudaki inanç-
larını özetlemektedir :
"Biz sadece toprak altına giren cesetlerle rüzgâr gibi (uçup giden)
ruhlardan ibaret değil miyiz ?"
Araplara göre de insanı Allah yaratmıştır ama yaratma sona erin-
ce Allah'ın işi bitmiştir. İnsan yaratıldıktan sonra artık yarataniyle
bütün bağlarını keser ve yeryüzüne geldiğinden itibaren hayatını çok
daha kuvvetli bir diktatör patronun yönetimine verir. Bu patron, onu
ölümüne kadar pençesinde sürükler. Ölüm de bu patronun insana
vurduğu son ve en acı darbedir. Bu patron dehr dedikleri zamandır.
6
"Dediler ki: Sadece bu dünya hayatımızdır, ölürüz ve yaşam, bizi
öldüren dehr'den başkası değildir". (Ayet).
Gerçekten çok karamsar bir hayat görüşüdür bu. Bütün hayat,
tabiatın büyüme ve çürüme kanunlariyle yönetilen bir sürü felaket-
ler yağan haline gelmektedir.. Karanlık, kör, yan insan şeklindeki bu
tabiat canavarının elinden kurtuluş yoktur. İşte biz, ancak bu acıklı
atmosferin durumuna baktığımız zaman Kur'ân görüşünün önemini
tam manasiyle kavrıyabiliriz. Kur'ân insan için tamamen değişik
şartlar getirir. Birden bire gök açılır, karanlık bulutlar dağılır, acıklı,
ızdıraplı bir hayat yerine ebedi hayatın parlak mutluluğu görünür. İki
dünya görüşü arasındaki fark, tam gece ile gündüz arasındaki fark
gibidir.
Kur'ân'a göre Allah adalet sahibidir. Hiç kimseye zulmetmez,
haksızlık etmez. Artık ne dehr kalır, ne de dehrin gizli tuzağı. Bu
hayali kâbus inancı sökülüp atılır. insanlığın hayatı yalnız ve yalnız
Tanrı iradesinin kontrolüne verilir.
Kaçınılmaz ölüm yine vardır ama bu görüş, insanı, cahiliyye
devrindeki gibi karamsar bir düşünceye götürmez. Çünkü ecel, varlı-
ğın son noktası değil, yepyeni bir hayatın, ebedi hayatın başlangıcı-
dır. Bu sistemde ecel ve ölüm, insanın hayat uzantısının bir geçiş dö-
nemi, dünya ile âhiret arasındaki bir köprüdür (s. 102-108).
Ayet üzerindeki izahlar da çok önemlidir. Kur'ân ı Kerim, Allah'ın
varlığını, büyüklüğünü ve kudretini gösteren her şeye genel olarak
ayet adını verir. Ayetler başlıca iki kısma ayrılır: Sözsüz ve sözlü
ayetler. Sözsüz ayetler, aklı olan herkese hitabeden tüm tabiat olayları-
dır. Sözlüler ise Peygamber aracılığı ile insanlara gelen Tanrı sözleri-
dir.
"Nasıl yola dikilen işaretler. yolcunun gözünü kendilerine değil,
varacağı istikamete yöneltirse tabiat olayları da dikkatimizi kendilerine
değil, kendilerinin ötesinde bir istikamete yöneltmeğe çalışır. Bu derin
anlayışa göre tabiat olayı, artık basit bir tabiat olayı değil, bir işaret-
tir, bir semboldür. Kur'ân buna ayet diyor. Allah'a yönelten i şaret-
ler olmak bakımından sözlü Kur'an ayetlenyle sözsüz tabiat olayları
arasında bir fark yoktur. İkisi de âyettir. Onun için Kur'ân, ikisine
de ayet demektedir..
Kur'ân'ın ayet kavramını, Karl Jaspers'in felsefesiyle karşılaş-
tınrsak daha iyi anlarız. Jaspers'e göre pratik akıl düzeyinden çıkar da
aşkın varlık alanına adım atarsak kendimizi Tanrının huzurunda
7
buluruz. Bu kuşatıcı varlık, daima bizimle konuşur ama doğrudan
değil, tabiat varlıkları yoliyle konuşur. Bu varlıklar, artık gözle görü-
len basit eşyadan ibaret değildir. Birtakım sembollerdir, işaretlerdir ki
bunlar vasıtasiyle her şeyi kuşatan Mutlak Varlık bize hitabetmekte-
dir. Bu merhalede eşya, birtakım şifrelerdir, şifre ile yazılmış şey-
lerdir. Başka deyişle dünya büyük bir sembol kitabıdır. Bu kitabı
ancak Existenz düzeyinde yaşıyanlar okuyabilirler.
İşte Kur'ân'a göre de bütün eşya gerçekte Allah'ın âyetleridir.
Bunların mahiyetlerini ancak düşünen öz akıl sahipleri anlıyabilirler:
"Şüphesiz bunda öz akıl sahipleri için âyetler vardır". (Ayet).
Vahiy kavramını da esaslı bir biçimde tahlil eden yazar, bizim
aydınların imanını düzeltecek bir düzeye ulaşmıştır:
"Kur'an'da olağan üstü bir hâfise olan vahiy, üç şahıs-münase-
betli bir kavramdır. Bu durum, Kur'ân vahyini insan konuşmasından
ayırdığı gibi kaynağı cin olan bütün ilhamlardan da ayırır ... (Hz.)
Muhammed'e peygamberlik hitabı geldiği sıralarda daima Allah
ile kendisi arasında, Allah'ın sözlerini onun kalbine getiren eserarengiz
bir şahıs vardır. Kur'ân vahyinin temel yapısı A (cid:9) ->M (cid:9)
şeklinde gösterilebilir. A Allah, M melek, B Hz. Muhammed'dir.
Haz. Muhammed'e gelen vahiy, başlıca iki çeşittir: Biri zil sesi
veya arı uğultusu gibi bir ses duyması ki peygamber bu halde bir ses
işitiyor, o anda manasını anlamıyordu, o halden ayılınca gelen ses,
anlamlı kelimeler halini alıyordu. Diğeri de meleğin insan şekline girerek
gelmesi idi ki bu halde peygamber, konuşulan gerçek kelimeler işit-
mekte idi. Hz. Muhammed, yalnız dinleyici değildi. Aynı zamanda
görücü idi de (s. 147-148).
"Allah, gök elçisi vasıtasiyle iradesini Hz. Muhammed'e bil-
dirir ama sırf Muhammed'le konuşmuş olmak için onunla konuşmaz.
Konuşması, onu aşarak insanlara ulaşmalıdır. Normal durumda ko-
nuşma B ye varınca durur. Eğer arada bir diyalog olacaksa bu kez
A dinleyici, B konuşan durumuna geçer. Fakat bizim özel durumumuz-
da B konuşur ama, aynı doğrultuda konuşur. Yani B, sadece A nın
söylediklerinin vericisi olur. İşte burada tebliğ meselesi ortaya çıkar.
Ve B, Tanrının sözlerini taşıyan nebi veya resul adını alır. Böylece
İslam vahiy kavramı, dört şahıs -münasebetli bir kavram haline gel-
mektedir: A >M ->B ->C.
B, A nın vericisi olduğuna göre ondan gelen sözleri hiç değiştir-
meden olduğu gibi C ye yani insanlara nakletmelidir. Yani ilahi kelime-
8