KUR'AN-I KERİM'İN MEKKÎ SÛRELERİNDE İMAN-AHLÂK İLİŞKİSİNİN TOPLUMSAL BOYUTLARI ...

182 Pages·2016·1.19 MB·Turkish

KUR’AN-I KERİM’İN MEKKÎ SÛRELERİNDE
İMAN-AHLÂK İLİŞKİSİNİN TOPLUMSAL BOYUTLARI
Sevinç GÖKBULUT BURAL
(Yüksek Lisans Tezi)
Eskişehir, 2016
iv
KUR’AN-I KERİM’İN MEKKÎ SÛRELERİNDE
İMAN-AHLÂK İLİŞKİSİNİN TOPLUMSAL
BOYUTLARI
Sevinç GÖKBULUT BURAL
T.C.
Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü
Felsefe ve Din
Bilimleri Anabilim
Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Eskişehir, 2016
v
14/10/2016
ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ
Bu tezin/projenin Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma
ve Yayın Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir
çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu
aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma
kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu
kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi tarafından kullanılan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını
kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu
beyana aykırı bir durumun saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve
hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.
Sevinç GÖKBULUT BURAL
vi
ÖZET
KUR’AN-I KERİM’İN MEKKÎ SÛRELERİNDE İMAN-AHLÂK
İLİŞKİSİNİN TOPLUMSAL BOYUTLARI
GÖKBULUT BURAL, Sevinç
Yüksek Lisans-2016
Felsefe ve Din Bilimleri
Anabilim Dalı
Danışman: Ejder OKUMUŞ
Bu tezin konusu, Kur’an-Kerim’de yer alan Mekkî sûrelerde iman ile ahlâkın
birbiriyle ilişkili olarak sunulması ve İslam Peygamberi’nin hedeflediği zihniyet
değişiminin ve toplumsal değişimin bu ikisinin ayrılmaz bütünlüğü üzerinden nasıl
gerçekleştirilmeye çalışıldığının incelenmesidir. Bu çalışma; Kur’an- Kerim’in
Mekkî ayetlerinde iman ile birlikte güzel ahlâki esasların ifade edilmesinin, İslam’da
sağlam bir toplum inşasının kurulmak istenmesiyle doğrudan ilişkisi olduğu ve
toplumsal değişimin sağlıklı ve kalıcı olarak gerçekleşmesinde iman ile birlikte iyi
ahlâkın benimsenmesinin önemli olduğu varsayımına dayanmaktadır.
Araştırmanın amacı; Müslümanların Kutsal Kitabı Kur’an-ı Kerim’de Mekkî
surelerde iman ve ahlâk ayetlerinin nasıl birbirleriyle ilişkili olarak sunulduğunu
anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmaktır. Din sosyolojisi perspektifiyle hazırlanmış
olan ve din sosyolojisinin verileri çerçevesinde yürütülen tez çalışmamızda öncelikle
Kur’an ayetleri ve sonra temel olması açısından tefsir kitaplarıyla ahlâka dair
kitaplar, din sosyolojisi kaynakları eşliğinde incelenmiştir.
İslam açısından imanâ dayalı bilinçli dindarlık ahlâklı olarak yaşamayı
gerektirir. Hz. Peygamber’in kendi döneminde cahiliye toplumunda gerçekleştirdiği
değişim, tam manâsıyla bir iman ve ahlâk inkılâbı olarak düşünülebilir. Müşrik bir
toplumdan imanlı ve ahlâklı bir toplum inşa etmek ancak böyle bir değişimle
mümkün olabilir.
Anahtar kelimeler: Ahlâk, iman, sosyoloji, Kur’an, toplum
vii
ABSTRACT
SOCIAL DIMENSIONS OF RELATION BETWEEN FAITH AND
MORALITY IN THE MECCAN SURAH IN THE QUR’AN
GÖKBULUT BURAL, Sevinç
Master - 2016
Philosophy and Religious Studies
Advisor: Ejder OKUMUŞ
The subject of this thesis is to present faith and morality in relation to each
other in Meccan surah in the Qur’an, and to study how tried to be realized mindset
and social change targeted by the Islamic Prophet through inseparable togetherness
of faith and morality. This study is based on hypotheses that is expressing faith and
good moral principles together in Meccan verses in the Qur’an, is a direct
relationship with established the desired stable society in Islam and faith and
morality, and is important adopting morality with faith for the realization a healthy
and lasting social change.
The aim of the study is trying to understand and make sense how presented
faith and morality verses in association with each other in the Meccan surah in
Muslim’s holy book Qur’an. In our thesis, which was prepared with the sociology of
religion perspective and carried out around the sociology of religion datas, firstly
Qur’an verses and then, in terms of being basis, tafsir, books on morality are studied
with the sociology of religion resources.
In terms of Islam, conscious piety based on faith requires to live morally.
Changes on the ignorance society made by the Prophet in his own period is a
revolution of faith and morality in the strict sense.
Key words: Morality, faith, sociology, Qur’an, society
viii
İÇİNDEKİLER
ÖZET......................................................................................................................................vii
ABSTRACT...........................................................................................................................viii
KISALTMALAR LİSTESİ....................................................................................................xii
ÖNSÖZ..................................................................................................................................xiii
GiRİŞ.........................................................................................................................................1
a. Araştırmanın Konusu ve Problemi...........................................................................1
b. Araştırmanın Amacı ve Önemi................................................................................2
c. Araştırmanın Varsayımları.......................................................................................5
d. Araştırmanın Kapsam Ve Sınırlılıkları....................................................................5
e. Araştırmanın Yöntemi..............................................................................................6
1.BÖLÜM
AHLÂK VE İMAN
1.1.AHLÂK...............................................................................................................................7
1.1.1.Ahlâk İlmi...........................................................................................................7
1.1.2. Ahlâk Felsefesi ve Ekolleri..............................................................................11
1.1.3. Ahlâkın Dini Temeli.........................................................................................14
1.1.4. Müeyyideler.....................................................................................................15
1.1.5. Ahlâk Psikolojisi..............................................................................................16
1.1.6. Ahlâk Sosyolojisi.............................................................................................17
1.1.6.1. İbn Haldun........................................................................................22
1.1.6.2. Auguste Comte.................................................................................27
1.1.6.3. Emile Durkheim...............................................................................30
1.1.6.4. Levy Bruhl........................................................................................38
1.1.7. Ahlâk -Toplum İlişkisi.....................................................................................40
ix
1.1.7.1. Sosyal Ahlâk.....................................................................................40
1.1.7.2. Meslek Ahlâkı..................................................................................44
1.1.7.3. Seküler Ahlâk...................................................................................50
1.2. İMAN...............................................................................................................................57
1.2.1. İman Kavramı...................................................................................................57
1.2.2.İman - Bilgi-Güzel/İyi Ahlâk İlişkisi................................................................60
1.2.3. İman-Ahlâk İlişkisi...........................................................................................65
1.2.4. Allah’a ve Ahiret’e İmanın Ahlâki Davranışa Etkisi.......................................71
2. BÖLÜM
MEKKİ SÛRELERDE İMAN - AHLÂK İLİŞKİSİNİN TOPLUMSAL BOYUTLARI
2.1. MEKKÎ SÛRELERİN ÖZELLİKLERİ...........................................................................75
2.2. İMANLI VE AHLÂKLI BİR TOPLUM.........................................................................78
2.3. MEKKİ SÛRELERDE İMAN - AHLÂK İLİŞKİSİNİN TOPLUMSAL
BOYUTLARINI İFADE EDEN TEMEL AHLÂKİ TUTUMLAR.......................................81
2.3.1. Ahlâkî Tutumlar...............................................................................................84
2.3.1.1. İman etme.........................................................................................84
2.3.1.2. Şirk ve Küfr......................................................................................86
2.3.1.3. Riyakarlık ve Nifak..........................................................................88
2.3.1.4. Salih Amel........................................................................................91
2.3.1.5. İnfak.................................................................................................93
2.3.1.6. İsraf...................................................................................................99
2.3.1.7. Cimrilik..........................................................................................102
2.3.1.8. Adalet.............................................................................................104
2.3.1.9. Affetmek Ve Merhametli Olmak...................................................107
2.3.1.10. Verilen Sözlere ve Ahitlere Uymak.............................................112
2.3.1.11. Ölçü ve Tartıda Dürüstlük............................................................114
x
2.3.1.12. Şükretmek.....................................................................................117
2.3.1.13. Zulüm...........................................................................................120
2.3.1.14. Yetimin Malına El Uzatmamak....................................................123
2.3.1.15. Hayâ- İffet....................................................................................126
2.3.1.16. Zina...............................................................................................129
2.3.1.17. Sabır..............................................................................................131
2.3.1.18. Tevazu..........................................................................................135
2.3.1.19. Kibir..............................................................................................137
2.3.1.20. Hased............................................................................................139
2.3.1.21. Hırsızlık........................................................................................141
2.3.1.22. Adam Öldürmek...........................................................................143
2.3.1.23. Gıybet- Dedikodu.........................................................................146
2.3.1.24. Zan................................................................................................148
3.3.1.25. İftira..............................................................................................148
2.3.1.26. Faiz...............................................................................................149
2.3.2. Değerlendirme................................................................................................151
SONUÇ.................................................................................................................................159
KAYNAKÇA........................................................................................................................164
xi
KISALTMALAR LİSTESİ
A.Ü. : Ankara Üniversitesi
bkz :Bakınız
C./c. : Cilt
C.Ü. : Cumhuriyet Üniversitesi
çev. : Çeviren
der. : Derleyen
DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı
Ed./ed. : Editör
haz. : Hazırlayan
İSMMMO : İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası
KURAV : Kuran Araştırmaları Vakfı
MEGSBY : Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları
M.Ü. : Marmara Üniversitesi
s. : Sayfa
S.D.Ü. : Süleyman Demirel Üniversitesi
ss. : Sayfa sayısı (sayfalar arası)
S.Ü. : Selçuk Üniversityesi
TDV : Türkiye Diyanet Vakfı
ty. : Tarih yok
vb. : Ve benzeri
vd. : Ve diğerleri
yay. : Yayınları / yayınlayan
xii
ÖNSÖZ
İnsanın toplumsal bir varlık, ahlâkın da toplumu oluşturan insanların her çeşit
eylemlerini, insanlar arası ilişki ve etkileşimlerini düzenlemek amacıyla ortaya
konulan ilkeler olmasından dolayı, ahlâk tarih boyunca hep güncelliğini korumuştur.
Bundan dolayı ahlâk yapılan bilimsel araştırma ve tartışmalara her dönemde konu
olmuştur.
Kur’an’ın öne sürdüğü iman ve ahlâk ilkeleri ise her döneme ve her topluma
hitap etmesi bakımıyla evrenseldir. Kur’an’ın ve ahlâkı Kur’an olarak tanımlanan
O’nun elçisinin getirdiği evrensel ilkeler insanın toplum içerisinde yararlı olmasını
sağlar. Fakat gönüllerde bir inanç olarak var olan iman ise çoğu zaman kişisel ve
toplumsal ahlâk üzerinde etkin bir rol alamamaktadır. Bu ise imanın doğru
anlaşılmasını ve imanın etkin bir şekilde ahlâk üzerine tesir etmesinin açıklanmasını
zorunlu kılmaktadır.
Çalışmamızda Kur’an-Kerim’de yer alan Mekkî sûrelerde iman ile ahlâkın
birbiriyle ilişkili olarak sunulması ve İslam Peygamberi’nin hedeflediği zihniyet
değişiminin ve toplumsal değişimin bu ikisinin ayrılmaz bütünlüğü üzerinden nasıl
gerçekleştirilmeye çalışıldığı din sosyolojisi perspektifiyle incelenmiştir.
Araştırmada ahlâkın toplumlar için önemi, iman ahlâk ilişkisinin ve bu ilişkinin
topluma yansımalarının önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Yapılan tez çalışmasının her aşamasında yakın ilgisini hissettiğim, çalışmanın
ortaya çıkmasında pek çok emeği olan danışman hocam sayın Prof. Dr. Ejder
OKUMUŞ’a teşekkürlerimi sunarım. Son olarak çalışmanın ortaya çıkmasındaki
teşvik ve desteği için değerli anneme ve eşime teşekkür ediyorum.
xiii