Kur'an Ansiklopedisi - Süleyman Ateş

2377 Pages·2000·6.84 MB·Turkish

by  Süleyman Ateş

ADALET

Allah adaleti, ihsanı, akrabaya vermeyi emreder,
fahşâ(edepsizlikten)dan, münker(fenâlık)den ve
bağy(azgınhk)den meneder. Öğüt almanız için size böyle öğüt
verir. (Nahl: 70/90)
Bu âyette, dünyâ ve âhiretin düzenini sağlayan üç güzel şey
emre-dilmekte; dünyâ ve âhiretin düzenini bozan üç kötü şey
menedilmektedir: Adalet: Her şeyi tam yerine koymak, her
hususta ölçülü hareket etmek, hakkı yerine getirmek demektir
ki, zulmün karşıtıdır. Allah bunu emrediyor. Fahşâ: özellikle
aşırı derecede şehvetlere uyarak, zina gibi yasaklara saparak
ölçü dışına taşmaktır. Bunu da yasaklıyor. İhsan: güzellik,
iyilik demektir. Güzel iş yapmak ihsan olduğu gibi, başkasına
iyilikte bulunmak da ihsandır. İhsan, ibâdette en yüksek
mertebedir. "Allah'ı görüyormuş gibi ibâdet etmek" ibâdette
ihsan derecesidir. Bunun karşıtı olan münker kötü görülen
şeyler, çirkin işlerdir. Öfkeye kapılarak hareket etmek ihsanın
zıddı olan münkerdir. Allah, ihsanı emrederken zıddı olan
£agy(insanlara saldırmak, onların hakkını gasbetmek,
zorbalık yapmak)ı yasaklamıştır. Kapsamlı anla mından ötürü
Abdullah ibn Mes'ûd: "Eğer bundan başka âyet olmasaydı
dahi bu âyet, Kur'ân'ın, her şeyi açıklayıcı ve âlemlere hidâyet
ve rahmet olmasına yeterdi!" demiştir
ADAVET

{Onların) Allah'tan başka yalvardıklanna sövmeyin ki, onlar
da bilmeyerek taşkınlıkla Allah'a sövmesinler! Biz, her
ümmete yaptıkları işi böyle süslü gösterdik; sonunda
dönüşleri Rablerinedir. O, onlara ne yaptıklarını haber
verecektir. (En'âm: 55/108)
Adv: tecâvüz, saldırmak, dostluğa yanaşmamak demektir.
Kalb ile olursa adavet ve mu'adat; yürümekte olursa adv;
davranışta olursa udvân ve adv denilir.
Durulmaya uygun olmayan yere mekAanun zû adva" denilir.
Mu'âdât düşmanlık demektir. Aduvv düşman demektir.
Böylece biz, her peygambere insan ve cin şeytânlarını
düşman yaptık. (Bunlar), aldatmak için birbirlerine yaldızlı
sözler fısıldarlar. Rabbin dileseydi onu yapamaz lardı. Artık
onları, uydurdukları şeylerle baş başa bırak. ( En'âm: 55/112)
Aduwxm çoğulu da ve a1 da gelir.
Allah'ın düşmanları ateşe sürül dükleri gün toplanıp bir araya
getirilirler. (Fussilet: 61/19)
Râğıb'ın izahına göre aduvv iki türlüdür. Bir kısmı bilinçli
düşmanlıktır.
Biz böylece her elçiye suçlulardan bir düşman var ettik."
(Furkan: 42/31); ikincisi ise bilinçli olmaz, ancak kendisine
aynen düşmandan gelecek eziyet gibi bir incinme, rahatsızlık
hasıl olur. Meselâ Onlar benim düşmanımdır. Yalnız
âlemlerin Rabbi (benim dostumdur)." (Şu'arâ: Alili),
Ey inananlar, eşlerinizden ve çocuk larınızdan bazıları size
düşmandır. Onlardan sakının. (Teğâbün: 107/14).
Burada eşleri veya çoluk çocukları yüzünden iyi işlerden geri
kalan kimselere, kendilerini Allah'a itaatten alıkoyan bazı eş
ve çocuklarından sakınmaları emredilmektedir. Burada dikkat
edilecek bir husus vardır:
harfi, bazı anlamınadır. Yani eşlerin ve çocukların hepsinin
değil, bazılarının insana düşman olduğu bildirilmektedir.
Gerçekten bilerek veya bilmeyerek kocasına çok kötülük
eden, onun üstüne dost tutan, hattâ dostuyla birlik olup
kocasını öldüren kadınlar vardır. Çocuklardan da öylesi var ki
babasının yolundan ayrılır, onu üzer, onun malını kötü
yollarda harcar, hattâ onu döver, kapı dışarı eder. İşte bunlar
insana düşman olan çoluk çocuktur. Kişi kendisine dikkat
etmeli, yolunda olmayan kadın ve çocuklarının
kötülüklerinden sakın malıdır.
Aynı şekilde karısına kötülük ve zulmeden kocalar da vardır.
Fakat aile reisi koca olduğu ve çocukların durumundan baba
sorumlu bulunduğu için âyette hitâb babalara yapılmıştır.
İnsan karısının ve çocuklarının hareketlerine dikkat etmelidir
ama onlardan bütün bütün de uzaklaşmamalıdır. Onların dine
zarar vermeyecek hatâlarını affetmelidir. Aksi takdirde ailede
dirlik ve düzenlik kalmaz. İşte yüce Allah, âyetin sonunda bu
noktayı vurgulamak için: "Eğer affeder, hoşgörür,
bağışlarsanız, Allah da bağışlayan, esir geyendir, affedenleri
affeder" buyurmaktadır.
Adv: harekette aşırı gitmek, yani koşmak demektir. birbiri
ardınca koştular, demektir.
İ'tidâ, \e te'addîût hakkı aşmak, başkasının hakkına
saldırmaktır.
Haklarına tecâvüz edip zarar vermek için onları (yanınızda)
tutmayın. (Bakara: 92/231),
Kim Allah'a ve Elçisi'ne karşı gelir, O'nun sınırlarını aşarsa,
Allah onu, sürekli kalacağı ateşe sokar. (Nisa: 98/14)
İşte bunlar Allah'ın sınırlarıdır, sakın bunları aşmayın.
Kim(ler) Allah'ın sınırlarını aşarsa işte onlar zâlimlerdir.
(Bakara: 92/229)
Ey inananlar, Allah'ın size helâl kıldığı güzel ve temiz şeyleri
haram etmeyin, sınırı aşmayın. Çünkü Allah, sınırı aşanları
sevmez. (En'âm: 55/87)
Sizinle
savaşanlarla Allah yolunda savaşın; fakat haksız yere
saldırmayın, çünkü Allah, saldırganları sevmez. (Bakara:
92/190)
Haram ayı, haram aya karşılıktır. Hürmetler, karşılıklıdır. Kim
size saldırırsa, onun size saldırdığı kadar siz de ona saldırın.
(Bakara: 92/194)
İsm \e udvâm. yardımcı olmak haramdın Buradaki I'tidâ,
düşmanlık saldırısına misliyle karşılık vermektir. Bu,
adâletinr gedeğidir. Ama zâlimlerden başkasına
düşmanlık yapılmaz Zâlimlerden başkasına düş manlık
olmaz." (Bakara: 92/193)
Sizi Mescid-i harâm'dan çevirdiklerinden dolayı bir topluma
karşı beslediğiniz kin, sizi suç işlemeğe itmesin. İyilik ve
takva üzerinde yardımlasın, günâh ve düşmanlık üzerinde
yardımlaşmayın, Allah'tan korkun. Çünkü Allah'ın azabı
çetindir. (Mâide: 110/2)
Müfessirlerin sözlerinden ,
Beyt-i harâm'a doğru gelenlere saygısızlık etmeyin. Sizi
Mescid-i Ha-
ram'dan çevirdiklerinden dolayı bir topluma karşı beslediğiniz
kin, sizi saldırganlık yaparak suç işlemeğe sevk etmesin."
cümlelerinin, ayrı ayrı olaylar üzerine indiği anlaşılır. Âyetin
inişinden önce, rivayet edilen olaylar vukubulmuş olabilir.
Fakat bunlardan, bu cümlelerin ayrı ayrı zamanlarda inmiş
olması gerekmez. Çünkü bu cümleler, bağımsız âyetler değil,
aynı âyetin cümlecikleridir. Âyet bölünmez. Bu cümleler ayrı
ayrı inmiş olsaydı, her biri bağımsız birer âyet olarak
yazılırdı.
Birinci cümle ile ikinci cümle arasında zaman ve konu ilişkisi
vardır. Birinci cümle, Harem'de avlanmaktan, ikinci cümle de
duygularına kapılıp haksızlık yapmaktan müslümanlan
menetmektedir. İkinci cümlenin iniş sebebi olarak anlatılan
olayların gösterdiği gibi bu âyetlerin, Hudeybiye Barışından
biraz sonra indiği anlaşılmaktadır. Demek ki Hudeybiye'yi
müteâkib inen Fetih Sûresinin ardından bu âyetler inmiştir.
Bunların Mekke'nin Fethinden sonra inmiş olma ihtimali daha
kuvvetlidir.
İyilik ve takva üzerinde yardımlasın, günâh ve düşmanlık
üzerinde yardımlaşmayın. " Yüce Allah, kullarına iyi işlerde
yardımlaşmayı, günah ve düşmanlık olan şeylerde
yardımlaşmamayı buyuruyor. İsm, Allah'ın buyurduğunu
yapmamak, 'udvân Allah'ın koyduğu sınırları aşmaktır.
Allah'ın Resulü (s.a.v.) şöyle buyurmuştun "Zâlim de olsa,
mazlum da olsa kardeşine yardım et. Denildi ki: Ya
Resulâllak, kardeşim mazlum ise yardım edeyim,ama zalim
olursa ona nasıl yardım edeyim ? Buyurdu ki: Onu zulümden
alakor (zulmüne
engel olur)sun, işte bu, ona yardım etmektir."
ÂDET-AVDET

27- Onların, ateşin başında durdurulmuş iken: "Âh ne olurdu
keşke biz (dünyâya) geri döndürülseydik de Rabbimizin
âyetlerini yalanla-masaydık, inananlardan olsaydık!"
dediklerini bir görsen! 28- Hayır, daha önce gizlemekte
oldukları, onlara göründü. Geri gönderilselerdi yine meno-
lundukları şeyi yapmağa dönerlerdi, çünkü onlar yalancılardır.
(En'âm: 55/27-28)
Rabbimiz, bizi bundan çıkar. Eğer bir daha (yaptığımız kötü
işlere) dönersek artık biz gerçekten zâlimleriz." (Mü'minûn:
74/107)
Bu âyetlerde çekimli fiil olan 'udnâ ve 'âdû kelimeleri, 'avd
kökünden yapılmıştır. 'Avd ve 'avdet, ilk yere geri dönmektir.
Bu âyetlerde, Allah'ın âyetlerini inkâr edenler, ateşin
karşısında dur duruldukları zaman dünyada yaptıklarına
pişman olup: "Keşke geri dön-dürülsek de bir daha
Rabbimizin âyetlerini inkâr etmesek ve inananlardan olsak!"
diyecekleri; fakat istedikleri gibi geri döndürülseler bile yine
eski alışkanlıklarına devam edecekleri anlatılmaktadır.
55/27'nci âyet, onların bu psikolojik durumlarını
canlandırmaktadır.
55/28'nci âyet de bu âteşin mâhiyetini ve onlar tekrar dünyâya
gönde rilmiş olsalar ne yapacaklarını anlatmaktadır. Bu âyete
iki mânâ verilmiştir: Kâfirler bu sözü, yani dünyâya geri
dönme isteklerini samimî olarak söy lemezler. İçlerinde küfür
gizlidir. Fakat duydukları korku yüzünden böyle söylerler.
Yoksa dünyâya döndürülseler, eskiden olduğu gibi yine inkâr
ederler.
İçlerinde gizlediklerinin ortaya çıkması, dünyâda gönüllerinde
taşıdıkları küfrün gerçek yüzünün ortaya çıkmasıdır. Orada
küfrün gerçek yüzü ortaya çıkınca o korkunç manzaradan
kurtulmak için dünyâya döndürülmek isterler.
Bu mânâdan şu sonuç çıkan Dünyâda içlerinde taşıdıkları
küfür, âhirette ateş, azâb şeklinde karşılarına çıkar. Demek
insanın içinde taşıdığı temel düşünceler, inançlar bu hayattan
sonra bir şekle girerek insanın karşısına çıkmaktadır. İnsan,
içinde sürekli taşıdığı, benimsediği inançlarının gerçek
yüzünü, hakiki bir varlık gibi görür. Bu şekil, ya cennet
nimeti veya cehennem azabıdır. Nitekim insanın amelleri de
birer şekle bürünüp kendisine görünür.
İnsanın düşünceleri, düşünceye dayalı eylemleri, ruhsal
alemde birer şekle bürünmektedir. Âhiret nimeti veya azabı,
dünyâdaki düşünce ve dav ranışlarının timsâlidir. Bunlar
ruhanîdir, dünyâdaki nimet ve azâblara benzese de
mâhiyetleri onlardan ayrıdır. Çünkü ma'nevîdir, maddî
değildir. Şekilli göründüğünden dolayı biz bunlara maddî
diyoruz. Fakat bunları, dünyadaki maddeler gibi sanmak
hatalı olur. Nitekim Onlara, dünyâdakilere benzer (nimetler)
verilmiştir."
AHLÂK

Esas itibariyle biçim verme, düzgün biçime koyma anlamında
olan (halk), bir şeyi örneksiz, yoktan, en güzel biçimde var
etme anlamında kullanıldığı gibi, bir şeyi başka bir şeyden
icâdetme anlamında da kullanılır.
gökleri ve yeri halk etti"
'AKIB

Ve bu sözü ardında kalıcı bir söz yaptı ki (insanlar Allah'a
kulluğa) dönsünler. (Zuhruf: 63/28) âyetinde Hz. İbrahim'in,
tevhîd çağrısını, kendisinden sonra gelecek kuşaklara kalıcı
bir söz olarak bıraktığı vurgulanmaktadır. Yani her
peygamber, sadece Allah'a tapmaya çağıracak, sadece Allah'a
tapma dininin hükümran olmasına çalışa caktır.
Peygamberlerin görevi tevhidi yerleştirmektir.
Akıb veya akb ayağın arka kısmı, topuktur. Çoğulu a'kâb
gelir. İstiare olarak çocuğa, toruna da akib denilir.
De ki: "Allah'tan başka, bize ne yarar, ne zarar vermeyen
şeylere mi yalvaralım? Ve Allah bizi doğru yola ilettikten
sonra, ökçelerimiz üzerinde (geri) döndürülüp; şeytân ların ay
artarak şaşkın bir halde çölde bıraktıkları; arkadaşlarının ise
"Bize gel!" diye doğru yola çağırdıkları kimse gibi (şaşkın bir
duruma) mı dü şelim?" De ki: "Yol gösterme, ancak Allah'ın
yol göstermesidir. Bize, âlemlerin Rabbine teslim olmamız
emredilmiştir." (En'âm: 55/71)
55/71 'nci âyette, Allah'ı bırakıp, ne yarar, ne de zarar verme
gücüne sahibolmayan varlıklara tapılamayacağı, güçlü bir
ifade ile belirtilmektedir.
Bu âyette inkarcı insanın durumu, şöyle bir temsîl ile
anlatılmaktadır: Adam arkadaşlarıyla beraber yola çıkar ama
yolu şaşırır, çıkmaza girer. Şeytânlar onu şaşırtıp yoldan
çıkarmışlardır. Doğru yolda bulunan arkadaşları ona: Yol
burada, buraya gel!" diye bağırırlar. Ama onları dinlemez,
başka yol da olmadığı için vahşî çölün içinde şaşkın kalakalır.
Şimdi mü'minler, Hakk'ın yolunda yürümektedirler.
Müşriklerin söz lerine kanıp Hak yolundan ayrılan kimse,
yolunu yitirip çölde şaşkın kalanın durumuna düşer. Nereye