Kulturowe uwarunkowania rozwoju w Azji i Afryce PDF
Preview Kulturowe uwarunkowania rozwoju w Azji i Afryce
Kulturowe uwarunkowania rozwoju w Azji i Afryce Kulturowe uwarunkowania rozwoju w Azji i Afryce Redakcja Katarzyna Górak-Sosnowska Joanna Jurewicz Ibidem Łódź 2010 © Copyright by Katarzyna Górak-Sosnowska, Joanna Jurewicz i zespół autorski, 2010 RECENZENCI Jolanta Sierakowska-Dyndo Katarzyna Żukrowska REDAKTOR Bożena Walicka PROJEKT OKŁADKI Wiktor Dyndo Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2010 r. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wydanie I, 2010 Wydawnictwo Ibidem ul. Krótka 6, 95-006 Kurowice koło Łodzi tel./fax (042) 214 00 04; e-mail: [email protected] www.ibidem.com.pl DRUK PHU „Multikram” ul. Mławska 20D, 87-500 Rypin tel./fax (054) 280 22 06 [email protected] ISBN 978-83-62331-02-4 Spis treści Wprowadzenie ..............................................................................................7 Część 1: Lokalne odpowiedzi na europejską obecność – perspektywa historyczna Jędrzej Greń, Spotkanie Japonii z Europejczykami – od otwarcia się na świat do wprowadzenia izolacji (1543–1640) ..................17 Agnieszka Erdt, Od okcydentozy do okcydentalistyki. Irańskie odpowiedzi na zachodnią ekspansję ................................................35 Joanna Modrzejewska-Leśniewska, Szkolnictwo w Afganistanie – między tradycją a nowoczesnością ................................................................55 Marta Jackowska-Uwadizu, Społeczeństwo Afarów wobec modernizacji Etiopii ..75 Agnieszka Rybaczyk, Sufickie bractwo Muridijja i inne ruchy w Senegalu w dobie kolonializmu ..................................................................................91 Część 2: Wzory polityczne zachodnie i lokalne – zderzenie i synergia Kamil Minkner (współpraca Dariusz Czywilis), Rozwój czy niedorozwój demokracji w Indiach? Rozwiązania instytucjonalne a otoczenie społeczno-kulturowe ..................................................................................113 Justyna Zając, Państwa arabskie wobec europejskiej koncepcji demokracji i praw człowieka ........................................................................................133 Daria Paprocka-Rzehak, Znaczenie afgańskich struktur przedstawicielskich w procesie państwowotwórczym w XXI w. .................................................149 Agata Fortuna, Organizacje pozarządowe w życiu społeczno-politycznym Turcji ....................................................................165 Część 3: Rola elementów kultury w rozwoju Beata Kowalska, Rozwój i kobiety: przegląd koncepcji na wybranych przykładach z Azji i Afryki .........................................................................185 Zuzanna Augustyniak, Udział kobiet w rozwoju gospodarczym i kulturowym Etiopii .......................................................................................................203 Magdalena Nowaczek-Walczak, „Czas przemówić” – kampanie społeczne w świecie arabskim ....................................................................................221 Joanna Łupińska, Rola dalitów (niedotykalnych) w rozwoju społecznym i gospodarczym Indii .................................................................................239 Katarzyna Górak-Sosnowska, Wasta (klientelizm) a rozwój społeczno-gospodarczy w świecie arabskim ....................................................................................255 Część 4: W stronę rozwoju endogenicznego Jacenty Siewierski, Azjatycki model rozwoju na przykładzie Chin i Japonii ...271 Mirosława Czerny, Rola dziedzictwa materialnego i duchowego w rozwoju. Przykłady z Globalnego Południa ..............................................................295 Elżbieta Puchnarewicz, Turystyka jako stymulator rozwoju lokalnego w Afryce ....................................................................................................313 Anna Dudek, Studia przypadków społeczności lokalnych w Afryce i Azji – przykłady programów rozwojowych wokół obszarów chronionych ............337 Część 5: Pomoc rozwojowa w Azji i Afryce Marcin Fronia, Adaptacja do negatywnych skutków zmian klimatycznych. Znaczenie analizy kulturowej dla skuteczności projektów rozwojowych .....351 Anna Cieślewska, Organizacje międzynarodowe w procesie budowania samorządności lokalnej w Tadżykistanie na przykładzie działalności Fundacji Aga Khana i Programu Narodów Zjednoczonych (UNDP) .........365 Aleksandra Antonowicz, Rozwój lokalnych społeczności wiejskich w regionie Volta w Ghanie .........................................................................381 Urszula Markowska-Manista, „Leśna edukacja”. Dylematy edukacji dzieci pigmejskich w Afryce Środkowej .....................................................393 Mirosława Czerna, Kulturowe uwarunkowania projektów wodno-sanitarnych w Darfurze Zachodnim. Spojrzenie praktyka ............................................407 Spis rysunków ...........................................................................................417 Spis tabel ...................................................................................................417 Spis wykresów ...........................................................................................417 Noty o autorach ........................................................................................419 Wprowadzenie Problematyka rozwojowa staje się coraz bardziej popularna w Polsce. W edu- kacji formalnej realizowana jest w szkołach według nowej podstawy progra- mowej, a także poprzez edukację nieformalną przez organizacje pozarządowe. W szkolnictwie wyższym wpisuje się w kanony kształcenia przede wszystkim na kierunkach ekonomicznych i politologicznych. Opracowane podręczniki z zakresu problematyki rozwojowej odzwierciedlają profilowo wymienione kie- runki studiów. Na polskim rynku wydawniczym dominują zatem podręczni- ki i publikacje na temat ekonomii rozwoju oraz międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju. Podręczniki te koncentrują się na teoriach ekonomicznych i międzynarodowych stosunkach gospodarczych, a także na instrumentach po- lityki wobec państw otrzymujących pomoc rozwojową. Takie ujęcie tematu ukazuje problematykę rozwojową z perspektywy i przez pryzmat państw za- chodnich, w odniesieniu do ich kategorii pojęciowych, w tym rozumienia roz- woju i postrzegania go jako cel o wartościowanym kierunku (postęp). Kraje niezachodnie ujmowane są jako przedmioty polityki i działań państw rozwi- niętych gospodarczo, a ich efekty oceniane są według zachodnich kryteriów. Podejście takie w sposób jednostronny tłumaczy realia społeczno-gospodarcze niezachodnich regionów świata, może zatem potęgować europocentryzm i nie przyczynia się w pełni do rozumienia zasad i mechanizmów funkcjonowania kultur niezachodnich. Podręcznik, który oddajemy do rąk Państwa, ma za zadanie przybliżyć pro- blematykę rozwojową z perspektywy kulturowej. Rozwój definiujemy szeroko – jako zmianę prowadzącą do powiększenia dobrostanu społeczeństwa w sferze zarówno politycznej i gospodarczej, jak i w sferze kultury. W związku z ugrun- towaną historycznie obecnością ekonomiczną, polityczną i kulturową Zachodu w Azji i Afryce, w publikacji często pojawiają się odniesienia do wzorów i kon- cepcji zachodnich. Niemniej jednak punktem wyjścia dla większości analiz są kultury lokalne – ich reakcje i odpowiedzi na działania państw i organizacji za- chodnich, jak również na wyzwania związane z funkcjonowaniem w nowocze- snym, globalnym świecie. Podręcznik składa się z pięciu części. 8 Część 1. Lokalne odpowiedzi na europejską obecność – perspektywa hi- storyczna Artykuły zebrane w pierwszej części podręcznika ukazują wzory reagowania kultur Azji i Afryki na bezpośredni lub pośredni kontakt z kulturą Zachodu i ogólnie rozumianą nowoczesnością. Przedmiotem analizy są zarówno świa- dome odpowiedzi na wyzwania, jak i nieuniknione zmiany, do których docho- dzi w wyniku kontaktu. Zebrane artykuły obejmują różne obszary geograficz- ne – od Azji-Pacyfiku po Afrykę Wschodnią, perspektywy czasowe (od XVI w. po lata 60. XX w.) oraz przedstawiają różne typy relacji między lokalnymi kul- turami a Europą (niechęć, fascynację, instrumentalne wykorzystywanie). Jędrzej Greń w artykule Spotkanie Japonii z Europejczykami i początek izola- cji (1543–1640) omawia najwcześniejsze kontakty Japończyków z Portugalczy- kami w XVI–XVII w., poprzedzające późniejszą izolację i cechujące się otwartą postawą Japończyków, gotowych na przyjęcie nowych wynalazków i chrześci- jaństwa. Autor ukazuje, w jaki sposób skomplikowana wewnętrzna sytuacja Ja- ponii ułatwiała taki właśnie kontakt. Kolejne dwa artykuły dotyczą Azji Środkowej oraz państw, które zachowa- ły nominalnie niezależność od zachodnich mocarstw. Joanna Modrzejewska- Leśniewska (Szkolnictwo w Afganistanie – między tradycją a nowoczesnością) przedstawia, jak doszło w Afganistanie do współistnienia dwóch typów naucza- nia: szkolnictwa tradycyjnego, opartego na islamskich wartościach i zachod- nich wzorach edukacyjnych, nierzadko promowanych przez afgańskich wład- ców. Omawia też załamanie się szkolnictwa w czasach wojen toczących w ciągu ostatniego półwiecza. Agnieszka Erdt w artykule Od okcydentozy do okcydenta- listyki. Irańskie odpowiedzi na zachodnią ekspansję opisuje, w jaki sposób współ- cześni irańscy intelektualiści próbują zmierzyć się z wyzwaniami wynikającymi z kontaktu z Europejczykami, zarówno w sferze technologii, jak i idei. Autorka pokazuje różne próby zdefiniowania problemu, zarówno te bardzo krytyczne wobec Zachodu, jak i te, które szukają możliwości porozumienia i dialogu. Część historyczną zamykają opracowania poświęcone Afryce. Artykuł Ag- nieszki Rybaczyk Sufickie bractwo Muridijja wobec francuskiej dominacji w Se- negalu przedstawia historię francuskiego kolonializmu w Senegalu i ruch oporu podejmowany przez sufickie bractwa, ze szczególnym uwzględnieniem bractwa Muridijja i jego założyciela Amadu Bamba – religijnego i politycznego prze- wodnika Senegalczyków. Opracowanie Marty Jackowskiej-Uwadizu (Wpływ modernizacji Etiopii na społeczność Afarów) pokazuje, że projekty modernizacyj- ne prowadzone przez rząd Etiopii w obszarze rolnictwa wywarły nieodwracalny wpływ na koczowniczą społeczność Afarów, wypierając ją z tradycyjnych miejsc 9 jej pobytu, zmieniając strukturę społeczną i sposoby utrzymania się, co w osta- tecznym rozrachunku zahamowało jej rozwój. Część 2. Wzory polityczne zachodnie i lokalne – zderzenie i synergia Druga część podręcznika analizuje problemy rodzące się na styku tradycyj- nych systemów społecznych i zachodniej demokracji. Przedstawiono tu spo- soby przetwarzania zasad zachodniej demokracji liberalnej przez kultury Azji i Afryki. Odmienne uwarunkowania historyczne sprawiają, że tworzą one lo- kalne rozwiązania nierzadko odbiegające od zasad leżących u podstaw syste- mu demokratycznego, takich jak równość czy wolność. Teksty dotyczą przede wszystkim tych obszarów, w których obecność zachodnia trwała do czasów naj- nowszych i odcisnęła się na współczesności (Azja Południowa, Bliski i Środ- kowy Wschód), odnoszą się do struktur władzy oraz społeczeństwa obywatel- skiego, a także ukazują zróżnicowane relacje między elementami zachodnimi i lokalnymi (nieprzystawalność, synergię, zderzenie, podobieństwo). Dwa pierwsze artykuły dotyczą stosunków władzy oraz zderzenia zachodniej koncepcji demokracji partycypacji politycznej z tradycyjnym strukturami. Ka- mil Minkner i Dariusz Czywilis (Rozwój demokracji w Indiach – rozwiązania instytucjonalne a otoczenie społeczno-kulturowe) analizują proces demokratyza- cji w niepodległych Indiach, rozwijający się w trzech głównych fazach (krzep- nięcia, fragmentaryzacji i stabilizacji), ukazując trudności w dopasowywaniu się demokratycznych instytucji politycznych do złożonego systemu społeczne- go tradycyjnych Indii. Tematem artykułu Darii Paprockiej-Rzehak (Znaczenie afgańskich struktur przedstawicielskich w procesie państwowotwórczym w XXI w.) są tradycyjne afgańskie instytucje przedstawicielskie: dżirga i szura. Z jednej strony stanowią one ważne ogniwo w procesie demokratyzacji, z drugiej – wy- magają jednak poważnych przekształceń, by mogły stać się skutecznymi insty- tucjami wyrażającymi interesy różnych grup społecznych. Kolejne dwa opracowania przedstawiają reakcje kultur lokalnych na zachod- nie koncepcje związane ze sferą polityki – demokratyzację oraz społeczeństwo obywatelskie. Artykuł Justyny Zając (Państwa arabskie wobec europejskiej kon- cepcji demokracji i praw człowieka) omawia napięcia rodzące się między demo- kracją a społecznymi systemami państw arabskich. Autorka przedstawia dwojaki sposób demokratyzacji tych krajów (top-down approach i bottom-up approach), różnorodne reakcje na ten proces i towarzyszący mu konflikt wartości. Aga- ta Fortuna w artykule Rola organizacji pozarządowych w Turcji w rozwoju spo- łeczno-politycznym analizuje tradycyjne formy społecznej aktywności w Turcji i możliwości ich legalnego działania. Przedstawia także rozwój organizacji spo- 10 łecznych w rozumieniu zachodnim oraz motywowane kulturowymi czynnika- mi trudności, z jakimi borykają się organizacje pozarządowe. Część 3. Rola elementów kultury w rozwoju O ile poprzednie części kreśliły ramy historyczne i polityczne dla kulturo- wych uwarunkowań rozwoju, ta część skupia się na aspektach kulturowych. Wyróżnione zostały istotne z punktu widzenia rozwoju elementy danej kultu- ry (rysy i kompleksy kulturowe). Autorzy starają się określić ich rolę w procesie rozwoju społecznego i gospodarczego, udział określonych grup w rozwoju poli- tyczno-społecznym, a także znaczenie, jakie w procesie tym odgrywają lokalne obyczaje. W części tej znajdują się teksty dotyczące zróżnicowanych obszarów Azji i Afryki. Podejmują one analizę takich elementów kultury, jak: kategorie społeczne, normy społeczne, instytucje nieformalne. Beata Kowalska w artykule Kobiety a zmiana społeczna ukazuje rozziew po- między deklaracjami ONZ w sprawie równości płci a rzeczywistą sytuacją ko- biet w krajach arabskich. Dowodzi, że choć podstawowe czynniki gwarantują- ce jakość życia wyraźnie się poprawiają, to jednak wciąż wiele pozostaje w tej kwestii do zrobienia. Badaczka podejmuje też ogólniejszy problem dostosowa- nia projektów rozwojowych do rzeczywistej roli, jaką odgrywają kobiety w da- nej kulturze. Rolę kobiet w przemianach kulturowych omawia także Zuzanna Augustyniak (Emancypacja i udział kobiet w rozwoju gospodarczym i kulturowym Etiopii), przedstawiając ich udział w życiu społeczeństwa Etiopii: w edukacji, gospodarce, polityce, armii i sztuce. Do analizy struktury społecznej odnosi się także artykuł Joanny Łupińskiej zatytułowany Rola dalitów (niedotykalnych) w rozwoju społecznym i gospodar- czym Indii. Autorka przedstawia sytuację dalitów, będących najniższą grupą społeczną w Indiach, w aspekcie politycznym, społecznym, gospodarczym i re- ligijnym. Ukazuje, że mimo konstytucyjnego zniesienia niedotykalności oraz innych barier uniemożliwiających rozwój tej warstwy i jej pełną integrację ze społeczeństwem, proces ten wciąż jest hamowany przez przekonania społeczeń- stwa indyjskiego głęboko zakorzenione w wielowiekowej tradycji. Tę część książki zamykają dwa opracowania dotyczące Bliskiego Wscho- du. Magdalena Nowaczek-Walczak w artykule „Czas przemówić” – kampanie społeczne w świecie arabskim analizuje arabskie kampanie społeczne. Ukazuje, w jaki sposób religijne święto Ramadan może być wykorzystane w reklamach społecznych. Omawia też moralną tematykę kampanii, które podejmują kon- trowersyjne kwestie związane z prawami kobiet i terrorryzmem w sposób zro- zumiały i możliwy do przyjęcia dla arabskich odbiorców. Katarzyna Górak-So- snowska w artykule Wasta (klientelizm) a rozwój społeczno-gospodarczy w świecie 11 arabskim analizuje specyficznie arabskie zjawisko kulturowe, jakim jest wasta, czyli nieformalna zależność między patronem a klientem w sferze politycznej lub gospodarczej. Przedstawia, w jaki sposób klientelizm pełni komplementar- ną funkcję wobec niewydolności struktur państwa, a zarazem może stanowić mechanizm wykluczenia społecznego, ograniczając możliwości awansu i roz- woju osób znajdujących się poza tym stosunkiem społecznym. Część 4. W stronę rozwoju endogenicznego Ta część publikacji również dotyczy kulturowych uwarunkowań rozwoju, jednak przyjmuje inną perspektywę badawczą. Tym razem zasadniczym punk- tem odniesienia są kultury lokalne, traktowane jako systemy o określonych za- sobach materialnych i niematerialnych. Autorzy w swoich rozważaniach poszu- kują odpowiedzi na pytanie o wewnętrzne czynniki rozwoju kultur lokalnych. W tym sensie zbliżają się w swoich rozważaniach do coraz bardziej popularnej koncepcji rozwoju endogenicznego – czerpiącego z bogactwa lokalnych kultur. Artykuły dotyczą koncepcji indygenicznych (w tym najbardziej znanego w lite- raturze przedmiotu tzw. azjatyckiego modelu rozwoju), jak również sposobów uwzględniania i wykorzystywania elementów kultur lokalnych w programach rozwojowych. Jacenty Siewierski w artykule Azjatycki model rozwoju na przykładzie Chin i Japonii ukazuje użyteczność zachodnich instrumentów cywilizacyjnych, obej- mujących sferę rozwiązań prawnych i ekonomicznych, jak i osiągnięć technolo- gicznych dla rozwoju kultur nieeuropejskich. Autor dowodzi, że powinny być one jednak oparte nie na zachodnich wzorcach wartości, lecz na wartościach charakterystycznych dla danej kultury, które stanowią podstawę jej żywotno- ści i rozwoju. Pozostałe teksty dotyczą implementacji programów rozwojowych z uwzględ- nieniem potencjału kultur lokalnych w takich sferach jak turystyka czy obsza- ry chronione. Mirosława Czerny (Rola dziedzictwa materialnego i duchowego w rozwoju. Przykłady z Globalnego Południa) omawia rodzaje dziedzictwa kul- turowego i sposób, w jaki może być ono wykorzystane w rozwoju danego kra- ju dzięki jego świadomej ochronie i ekspozycji. Autorka podkreśla rolę spo- łeczności lokalnych w tym procesie i zwraca uwagę, że może on nieść nie tylko korzyści, lecz również mieć skutki niepożądane w sytuacji, gdy dochodzi do niezrównoważonej eksploatacji dziedzictwa. Elżbieta Puchnarewicz w artyku- le Turystyka jako stymulator rozwoju lokalnego w Afryce bada, do jakiego stop- nia turystyka staje się katalizatorem przemian rozwojowych w Afryce. Autor- ka zwraca uwagę na cywilizacyjne zapóźnienie Afryki, które – z jednej strony – jest jej atutem, gdyż czyni ją interesującym obszarem turystycznym, jednak
Description:The list of books you might like
