Küçük Asya (Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi

492 Pages·2002·10.781 MB·Turkish

by  Charles Texier

CHARLES TEXIEK
tadı
zo. n)Si
II.
-î ne Snızınûliisu
^oıı laikik saifahatİın^n nıuktıiti'^ ifcitetieki mütnûezl. eski sanat ua
I. C^staubnû<^an ha^ka TSuZsa. 'S^zmİZ. -^^Arıtaûııa. '^ırAl^ana vız
JK-Cmıa Sa ınaucut rnüsaûeu t^Sı^üm. J^unûnzba şun^uje kadm i'ttûunabiÂnn
bızzı esezûez mıılni'^t^a oûunntakta ve kısmen de ecnebi nuıfelıassısÛaztn
ıjatdunL iûe tasniı^ e?iâmekte2lz. ^=Sncak. memdeketimizîn. kemen kez
lata^uıba emsaûsh^ de^ineûez fıdûinSc ifaünakta oûan kadîm meden'ujet
csezâezinûı i^ezefe tazaı^ımızdan metjdana çıkatıĞazıık itini bit sutetİe
mtılıa^ta ve iasni^ezi ve ıjeçeıı deulztezin siiiektİ ilunaûi ijli-z-İinden -pek
hatap biz luîte çeûmif oûan dbidcûetin nttıha^azaûaZL içijı müze
mİidiizûükûezinde ve ka^^iifat iftez'uıhtı kuûûanıÛmak iizeze azkeoûoji
tniitekassıstazuıa kat i ûiizııın vmdtz. TSnnnn. içut _/^1aaZİ^e katicn taSısİÛe
çcndeziûecek taÛebeden biz kısmının bu şubeife taltstsi muvafık aûacağı
^ikz'uıdeifim.
2. J^cnsfa da asıtÛazca devam etmi^ ikmaûûez sebebiifûe biiı/iik biz
ItaZabi içinde buûuntttaûazına zammen sekiz asit avveâki ^uizk ntedeniijetinİn
İuık'ıki şahesetâezi kufmetle bazı niebdnc vazdız. TSnnûatdan biûkassa
JCazatatf ^iedzesesi, Ks4ûâeddin damİİ, J^ahifi'-^ia medtese, cami ve
tiizbesi, ^ıZçaû-L _J^tescid ve "C^nce _J^iinaze, dezhaÛ ve miistaceûen tamİze
nuiktaç biz lıâûdedizûez. 73a tamizin gecikmesi, bu âbideûeî'ut kâmiten
utditasını nıııcib aûacaguıdan evaeûâ ıiskez işgaâinde bnûunanûatcn
takûiifeslnin ve kâf^esitıin ntiitelmssıs zeval nezaietiifûe tamizinin temin
butfautûiiuısun zİca edezun.
Atatürk, 16 Kasım 1937 siinii Diyarbakır'da; Diyarbakır Kalesi U)fa Kapısı önünde.
Iğ-alms, kahramanlık oe. cm^âoûHikie. ^cğlC, ^iklv^a
'ÜaHığıtta kastebcn siyasî vû iepCtimsaC cikettUr, blvkaç
astifhtr solunla kûstui§, t^tİj^ei^eiğmH ağıHağiırmcğ ûlsa ^a, on bin
i^UUk ^ikir ae. küUür mirası, mkunha bakir oe. iükmmm bir
k^^r&i hâlitihû. ı^ağit^er. 'fia^ıaasın^a binl&rce. oa bifit&rce. ^ılm
kâicrasını iaği^an tarih, mâbmi^û.i sa^ın^a lâi^ık cÛnğun ^&ri
sana ^armağc^Ca gb'si&ri^er.
Öra^a t^ü'rii oc tgüksel!,.
'^li, senin için hem bir hak, hem de bir ^ereohir."
193 i
17
. eviren
Latin Harflerine AJctaran Sadeleştiren
Prof. Dr. Yard. Doç. Dr.
Kâzım Yaşar KOPRAMAN Musa YILDIZ
BİRİNCİ CİLT
ENFORMASYON VE DOKÜMANTASYON HİZMETLERİ VAKFI
Ankara - 2002
©
2002
Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vatcfı
7. Cadde, Küitür Sitesi, No: î 04 06370 Baükent Ankara / TÜRKİYE
Tel: [phone] • Faks: (+90.312) 354 64 63
e-maİl: [email protected] • www.edhvakfi.org.lr
Eserin Orijinal Adı:
Asie Mineure; Descriplion Geogmphique, Hislorique el Archeologiqiie des Provinces el des
VÜles de la Chersonnese d' Asie. Paris, Typographic dc Fİrmin Dİdot Frcrcs, Fİls ct C,
Edileurs Imprimeurs de L' Instİlut dc France, 1862, 1882.
Eserin Arap Harfli Türliçe Adı:
Küçük Asya: Coğrafyaya, Tarihe, Âsûr~ı Aıîkaya Ait Tarif. İstanbul, Matbaa-i Âmire 1923-
1924,3 C.
Proje ve Koordinasyon
Hasan DUMAN
Latin Harllerine Aktaran
Prof. Dr. Kâzım Yaşar KOPRAMAN Gazi Üniv. Fcn-Ed. Fak
SadcIcştiren
Yard. Doç. Dr. Musa YİLDİZ Gazi Üniv. Eğt. Fak.
Katliida Bulunanlar
Prof. Dr. Semavi EYİCE İstanbul Üniv. Ed. Fak.
Prof. Dr. Mesut ELİBÜYÜK Ankara Üniv. D.T.C. Fak.
Yard. Doç. Dr. Esma İNCE Gazi Üniv. Eğt. Fak.
Yard.Doç. Dr. Kenan BİLİCİ Ankara Üniv. D.T.C. Fak.
Yard. Doç. Dr. Yücel ŞENYURT Gazi Üniv. Fen-Ed. Fak.
Yard. Doç. Dr. Kâmil AKARSU Gazi Üniv. Eğt. Fak.
Murat ÖNGÖREN Teknik Yardımcı
Eserin tüm yayın lıaklan saklıdır.
Hiç bir şekilde gravürler de dahil olmak üzere kısmen de olsa
herhangi bir yöntemle kopye edilip, çoğaltılamaz, yayınlanamaz.
ISBN 975-7473-I2-X Takım/Set
ISBN 975-7473-İ3-S I. C.
ISBN 975-7473-14-6 11. C.
ISBN975-7473-İ5-4 ili. C.
Baskı: Özkan Matbaacılık Ltd. Şti,, Ankara/fel: (+90.312) 229 59 72-74
Cilt: Balkan Cilt Sanayi, Ankaran"cl: (+90.312) 267 09 52-53
Elinizdeki bu eser, ünlü Fransız bilghti Charles TEX1ER 'in (J802~
1871) bundan 170 yıl kadar önce yurdumuzda gerçekleştirdiği iki ilmî
gezi ve incelemelerini içermektedir. XIX. yüzyılda üç kez basılan esen
daha Cumhuriyet'in ilânından önce "Türkiye Büyük Millet Meclisi
Hükümeti Maarif Nezareti "nin iki numaralı eseri olarak, üç cilt hâlinde
Arap harfleriyle Türkçe yayımlanmıştı.
Anadolu kültürleri hakkında önemli bilgiler, belgeler ve gözlemler
içeren bu eserde verilen bilgilerin büyük bir kısmı hiç eskimemiş olup,
herkesin yararlanabileceği cinstendir Yazarın müşahedelerine dayanan,
o günkü Anadolu 'da yaşayan halkın durumu, âdet ve gelenekler, köy,
kasaba ve şehirlerin etnik yapısı ve demografik duruma dâir verilen
eskimiş ve değişmiş bilgiler ise o günden bugüne aldığımız mesafeyi
göstermesi bakımından daha da önemlidir. Böylesine değerli bir eserin
genç okurlar ve araştırmacılar tarafından bulunamaması, bulunması
hâlinde ise Fransızcayı ve Arap alfabesini bilmemeleri sebebiyle tam
olarak yararlanılamaması yüzünden, yeni kuşakların kolayca
anlayabilecekleri bir dil ile yayımlanması çok gerekli idi.
Bir milletin en değerli varlığı şüphesiz onun tarih boyunca ortaya
koyduğu kültür mirasıdır. Bu ise her milletin yetiştirdiği sanatkâr, bilim
adamı, filozof vb. kişilerin ortaya koyduğu maddî ve manevî eserlerle
oluşur Bu eserler, hem onu yaratan milletin hem de bütün insanlığın
malıdır Anadolu'da, Türklerden Önce yaşamış uygarlıkların bakiyeleri
de hem bizim hem de bütün dünyanın ortak hazineleridir Her kültür,
kendisinden önceki ve çağdaşı kültürlerle karşılıklı alış veriş halindedir.
Bu açıdan baktığımızda eski Helen uygarlığı doğu uygarlıklarının
gelişmiş bir şekli olup, bugünkü Batı uygarlığı ise bunların ve daha başka
uygarlıkların bir sentezinden ibarettir Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde
büyük gelişmeler kaydeden Türk kültürünün kaynaklarının da Orta Asya,
İslâm, Anadolu, Akdeniz ve Batı kökenli olduğunu görürüz.
Kültürümüzün özünü oluşturan bu kaynakları uzun süre ihmal
ettiğimiz bir gerçektir Özgün ve saygın bir kültür yaratmamız, bu
kaynaklardan daha çok beslenmemize bağlıdır
Coğrafî, stratejik ve (arihî durumu ve özellikleri ile binleree yıldan
beri bir cazibe merkezi olan Anadolumuz, muhtelif devirlerde dalgalar
hâlinde gelip yerleşen ve devletler kuran pek çok ulusun yaşadığı bir
mekân olmuştur Türklerin Anadolu 'ya gelişleri ile bunlar yeni bir statü
kazandılar Türk-îslâm hoşgörüsü bunları hemen cezbetti. Anadolu
tarihinde ilk defa bir uyum ve dayanışma görüldü. Anadolu Turk toplum
yapısı bu topluluklarla güçlendi. Türkler Anadolu tarihinin hiçbir
döneminde herhangi bir siyasî güç tarafından olıışturulamayan kültür
bütünlüğünü gerçekleştirdiler; kendilerinden önce yaşamış toplumların
kültür ve medeniyet kalıntılarını korudular
Tarih öncesi çağlardan beri muhtelif kavimlerin durağı, mekânı ve
yurdu olan Anadolu, biz Türkler için Türkiye Cumhuriyeti 'nin varlığını
ve bütünlüğünü simgeleyen, Türk birliğinin güç merkezini oluşturan
"Türkiye " dir Bu aziz vatanın insanlık tarihi boyunca "Batı" ve "Doğu "
uygarlıklarının oluşmasındaki gerçek yerini ortaya koymak, içte ve dışta
tanıtmak, onu gözümüz gib'i korumak ve geliştirmek başlıca
görevlerim izdendir
Hangi tarihte, kimler tarafından, nasıl meydana getirilmiş olursa
olsun, Türkiye Cumhuriyeti toprakları üzerindeki en büyük mimarî
anıttan, en küçük bir tablete ve bir yapraklık yazma esere kadar, tüm
çağların kültür mirası bizimdir; bu toprakların yedi kat altındaki eserler
de arş-ı âlâya kadar seması da bizimdir Onlar biz Türklerin ve Türkiye
Cumhuriyeti 'nin ebedî koruması altındaki zenginlikleri ve gururudur.
Bu eserin yurt içinde ve yurt dışındaki bütün aydınlara olduğu kadar,
yurdumuzun dört köşesinde tarihî âbidelerle iç içe yaşayan bütün
vatandaşlarımıza, yerli ve yabancı turistlere, üniversite öğrencilerine
ve hattâ uzmanlara da faydalı olacağına inanıyorum. Eserin bu şekilde
yayımlanmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum.
Dr. Devlet BAHÇELİ
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı
Vlil
Anadolu, coğrafî konumu, ziraata elverişli toprağı ve iklimi, zengin
maden yatakları ile en eski zamanlardan beri insanları cezbetmiş, pek
çok kültür bu topraklar üzerinde yeşerip, zengin miraslarım bizlere
bırakarak tarih sahnesinden çekilmişlerdir Anadolu ilkçağlardan itibaren
Mezopotamya, Filistin, Mısır, Roma ve Yunan medeniyetleri ile yakın
ilişki içinde olmuştur M.Ö. 8. bin yıllarında yerleşik hayata geçilen
Anadolu'da maden çağına geçiş ve yazının kullanılmaya başlaması
dünyamızın pek çok bölgelerine göre daha önce olmuştur.
Binlerce yıl boyunca günün ileri teknolojilerinin üretildiği bu yerler,
askerî, politik ve ekonomik güç olarak da daima önemini korumuştur
Başlangıçtaki görkemli yaş anı ve onun bıraktığı zengin miras daima
gizemini korumuş. Anadolu 'nun antik kentleıi ve muhteşem anıtları batılı
bilim adamlarının daima ilgi odağı olmuştur. Bilhassa Roma
imparatorluğu dönemi ve müteakip devirlerde bu ilgi domğa çılcmış,
Apollonius, Pausanias, Plinius, Strabon vb. bilim adamı ve gezginler
doğruluğuna güvenebileceğimiz müşahedelerini bizlere bırakmışlardır.
Kültür Bakanlığımız, üzerinde yaşadığımız topraklar üzerinde,
başlangıçtan günümüze kadar gelen kültür mirasının tümüne ayrım
yapmadan sahip çıkmakta, dünyanın başka köşesinde görülemeyecek
yoğunluktaki yerli ve yabancı hâfır ve araştırmacılara destek vermekte,
sonuçlarını sözlü ve yazılı kaynaklarla insanlığın hizmetine sunmaktadır
Son yirmi yıldır kesintisiz devam eden kazı, araştırma ve arkeometri
sempozyumlarında pek çok yerli ve yabancı bilim adamı tarafından
sunulan bildirilerle Anadolu ve onun insanlık tarihine yaptığı katkılar
dile getirilmekte, bu çok değerli çalışmalar Arkeoloji dünyasının ilgi ve
beğenisini kazanmaktadır Bu çalışmaların ülkemize Kültür ve Turizm
açısından katkısının büyük olacağına ve turizmin yakın gelecekte Türk
ekonomisinin temel taşlarından birisi hâline geleceğinde şüphe yoktur
Bu kazı ve araştırmaların Turizm sektörüne, dolayısıyla Türk ekonomisine
yapacağı olumlu katkılar yıllar içinde büyük boyutlara ulaşacaktır
Esasen Turizm günümüzde de Türk ekonomisine büyük katkıda
bulunmakta, doğa harikalarının yanında, kültür mirasının buna katkısı
her geçen gün biraz daha büyümektedir.
Anadolumuzun jeopolitik konumu, günümüzde de önemini hâlâ
korumakta, bunun yanında paha biçilmez tarihî, kültürel ve doğal
değerleri onu dünya turizminde haklı mevkiye getirmektedir
Bu kitapla XIX. yüzyılın ilk yansında Anadolu 'yu gezen ve Boğazköy
gibi bazıyerle.şim merkezlerini iikdefa arkeoloji bilim dünyasına tanıtan
Fransız bilim adamı ve gezgini Charles TEXIER 'in gezi izlenimleri ve
araştırmalarıyla emsalsiz gravürleri Türk aydınının hizmetine
sunulmaktadır Yazar metinlerle yetinmeyerek müşahedelerini gravürlerle
desteklemiş; bu sayede, geçen uzun zaman zarfında yok olan pek çok
eser de çizimlerle bile olsa zamanımıza kadar ulaşabilmiştir
Arkeoloji ve sanat tarihi açısından büyük önem taşıyan bu kaynağın
Türkçe olarak yayınlanmasında emeği geçenlere teşekkürlerimi
sunuyorum.
M. Istemihan TALAY
Kültür Bakanı
Elinizdeki bu eserin yazarı, ünlü Fransız arkeolog ve gezgini Charles
(Felix-Marie) TEXIER'dir. 1802 yılında VersaiUes'da doğmuş ve 1871
yılında Paris'te vefat etmiştir. Paris Güzel Sanatlar Yüksek Okulunu
bitirmiş; Fransız Bilimler Akademisi ve Paris Arkeoloji Enstitüsü
üyeliklerinde bulunmuştur. Baymdırhk İşleri Müfettişliği görevi
esnasında Fransız Hükümeti tarafından Anadolu'ya gönderilmiştir. İlki
1833 ve ikincisine 1843 yılında başladığı Anadolu'da yıllarca süren
seyahat ve incelemeleri sırasında yurdumuzun çok büyük bir kısmını
baştan başa gezip dolaşmış, kazılar yapmış, araştırmalarda bulunmuş ve
bütün bu çalışmalarının sonuçlarını yayınlamıştır. Bu eserin, Türkiye
Arkeolojisi için belki de en orijinal kısmı, topografık haritasını çıkartıp
bir çok yerini resimlediği Hititlerin başşehri Hattuşaş (Boğazköy) ile
buranın açık hava tapmağı olan Yazılıkaya'yı bulmuş ve dünyaya tanıtmış
olmasıdır. Gezip dolaştığı yerlerde sadece antik devirlere ait değil, daha
sonraki devirlere ait (Selçuklu, Beylikler, Osmanlı vb.) de önemli
şehirlerin, yapı ve anıtların çizimlerini yapmış, uzmanlar tarafından
gravürlerle durumlarını tespit etmiştir. Bunlarla da yetinmemiş,
Anadolu'nun jeolojik yapısı, coğrafî özellikleri, yer altı ve yer üstü
kaynakları ve kültür merkezlerinin tarihî ve o günkü halkın etnik,
demografik, kültürel, ekonomik vb. durumu hakkında bilgi vermiş,
gözlemlerini aktarmıştır. C. TEXIER ilmî merak ve özel ilgileri ile
Osmanlı Devletinin hâkim olduğu topraklarda seyahat ve araştırma
yapmak isteyenleri caydırıcı, kasıtlı ve yanlış propaganda ve görüşleri,
kendi çalışmalarına ve görüp yaşadıklarına dayanarak, gerek basm-yaym
yoluyla, gerekse aydınlatıcı konferanslanyla, etkisiz kılmak için de gayret
sarf etmiştir.
C. TEXIER'in bizim için en önemli eseri elinizdeki Asie Mineure;
Description Geographique, Historique et Archeologique des Provinces
et des Villes de la Chersonnese d'Asie (Paris, Typographic de Firmin
Dİdot Freres, Fils et C, Editeurs de L'Institut de France, 1862, 1882)/
Küçük Asya; Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi olmakla birlikte, diğer
önemli eserlerini de burada anmamız gereKİr: Description del'Armenie
et de la Perse, de la Mesapotamie (Paris, 1842-1845), 2 Cût/Armeniya,