kırgızistan-türkiye manas üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türkoloji anabilim dalı orhun ... PDF
Preview kırgızistan-türkiye manas üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türkoloji anabilim dalı orhun ...
KIRGIZİSTAN-TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRKOLOJİ ANABİLİM DALI ORHUN ABİDELERİNDE GEÇEN SÖZVARLIĞININ KIRGIZ TÜRKÇESİNDEKİ İZLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan: Elnura MURATOVA Tez danışmanları: Yard. Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ Doç. Dr. Kadıralı KONKOBAYEV BİŞKEK - 2006 KIRGIZİSTAN-TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRKOLOJİ ANABİLİM DALI ORHUN ABİDELERİNDE GEÇEN SÖZVARLIĞININ KIRGIZ TÜRKÇESİNDEKİ İZLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan: Elnura MURATOVA Tez danışmanları: Yard. Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ Doç. Dr. Kadıralı KONKOBAYEV BİŞKEK - 2006 JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI TUTANAK Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün ........../......../.......tarih ve ........sayılı toplantısında oluşturulan jüri, Lisansüstü Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin (yüksek lisans için 31; doktora için 49) maddesine göre ................................... Anabilim Dalı yüksek lisans/ Doktora öğrencisi ..................................................... nin ........................................................................................................................ konulu tezini incelemiş ve aday ....../....../........... tarihinde, saat ......... da jüri önünde tez savunmasına alınmıştır. Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini savunmasından sonra ........ dakikalık süre içinde gerek tez konusu ve tezi gerekse tezin dayanağı olan anabilim dallarından jüri üyelerinin sorularına verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin Reddine/Kabulüne/Düzeltilmesine oy birliği/çokluğu ile karar verildi. Başkan ................................................................ Akademik Unvanı, Adı Soyadı Üye .................................................................. Akademik Unvanı, Adı Soyadı (Danışman) Üye .................................................................. Akademik Unvanı, Adı Soyadı ÖZET Tezimizin konusu olan Orhun abidelierinin bugün bilim dünyasına bilinen okuyuş ve yorumlarının az çok değişiklik ve farklılık içermesi dolayısıyla birkaç varyantı mevcuttur. Bu varyantların arasından tanınmış bilim adamlarının kabul ettiği Talat Tekin’in okuyuş ve yorumlarına tez çalışmasının dayandırılması tercih edilmiştir. Bu çalışmada yalnız II. Göktürk Kağanlığı döneminde dikilmiş Orhun abidelerinin – Tonyukuk, Kül Tigin, Bilge Kağan yazıtları – Türkçesi ile Kırgız Türkçesi’nin sözvarlıkları arasındaki benzerlikler ve ayrılıklar tarihi karşılaştırmalı yaklaşıma göre ele alınmıştır. Bu mukayeseli çalışmayı tez olarak almamızın amacı Orhun abidelerinin sözvarlığı ile Kırgız Türkçesinin sözvarlığı arasındaki ilişkileri tespit ederek bilim dünyasına tanıtmaktır. Kırgız Türkçesi’nin yazı ve konuşma dilinde bulunan Orhun Türkçesi’nden kalma kelimeleri leksikolojinin çeşitli dallarına göre inceleyip ortaya koymak ve Kırgızcanın leksikolojisi üzerine yapılan çalışmalara katkıda bulunmak düşüncesi çalışmamızın ortaya konmasına yardımcı olmuştur. Tez çalışmasında temel olarak abidelerde geçen kelimeler Kırgızca karşılıkları, anlamları ve örneklemeleri ile beraber sıralandı. Tezin ‘Giriş’ kısmında Orhun abideleri, Orhun Türkçesi ve Kırgız Türkçesi hakkında genel bilgi verilmiştir. Çalışmanın esasını teşkil eden inceleme kısmı üç bölümden meydana gelmiştir. I. Bölümde Orhun Türkçesi’nin ve Kırgız Türkçesi’nin ses bilgisi özellikleri, ünlü ve ünsüz varlıkları üzerinde karşılaştırmalı olarak durulmuştur. II. Bölümde kelimelerin anlam ve şekil yönünden gösterdikleri değişmeler dikkatlere sunulmuştur. Kelimelerin yansıttığı leksikolojik gelişmeler artzamanlı yöntemle aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde ayrıca çekirdek kelimeler, anlamları değişen, unutulan, yitirilen sözcükler ele alınmıştır. III. Bölümde Orhun abidelerinde geçen kelimelerin Kırgızca karşılıklarına, anlamlarına, örneklemelerine kaynaklarıyla beraber yer verilmiştir. Bunun devamında üç abidenin ‘Dizin’i çıkartılmıştır. Orhun yazıtlarında geçen bütün kelimelerin çeşitli gramer çekimleri, geçtikleri yerler sıralanmıştır. Tezin son kısmında tezi hazırlamak için yararlandığımız kaynak eserlerin ve sözlüklerin listeleri sunulmuştur. SUMMARY The existence of diverse reading and supposing variants of the Orkhon Inscriptions, which we took as a master’s thesis, caused us to choose the one. Consequently the study based on the well-known Turkisch scholar Talat Tekin’s reading variant. The present work includes merely the three monuments erected on the second East Turkic Empire, i.e. the Kül Tigin, Bilge Kagan, Tonyukuk inscriptions. Resemblance and divergences between the Orkhon and Kyrgyz lexicons were investigated conveniently to historical and comparative approach. There are many words in colloquial and literary language of Kyrgyz Turkic, which also used on VIII century of Turkic (the Orkhon Turkic period). The purpose of taking this comparative study as a master’s thesis is a revealing relation between Orkhon and Kyrgyz Turkics, to find out the Orkhon lexicon trace on the Kyrgyz words. In the study mainly occurs scripted words on the monuments with Kyrgyz parallels, meanings illustrated with many examples. The common information about the Orkhon memorials, Orkhon and Kyrgyz Turkic was given in the Introduction part. After this section the thesis consists of three chapters. Part one contains analysis and phonetic comparison of vowel and consonant systems of Orkhon and Kyrgyz Turkics. The second part includes enlightening the semantic development of Orkhon lexicon toward Kyrgyz Turkic. It also contains examples of steady basic words against various changes and forgotten, lost words. At the third chapter occurs Orkhon words with versions, meanings and examples in the Kyrgyz Turkics referred to the origins, then follows index of the inscriptions, where listed all declension of words. The Bibliography is followed by the Conclusion includes the result of the study. КЫСКАЧА МАЗМУНУ Магистрдик диссертациябыздын темасы катары алынган орхон эстеликтеринин окулушунун азыркы убакта илимий чθйрθдθ белгилγγ болгон бир нече варианты бар. Бул варианттардын ичинен таанымал тγркиялык тγрколог Талат Текин тарабынан сунушталган версияга таянган иликтθθнγн жγргγзγлγшγ туура табылды. Бул эмгекте жалан II Чыгыш Тγрк Каганатынын убагында тургузулган орхон эстеликтеринин – Кγл-Тегин, Билге-Каган, Тонукук – тили менен кыргыз тилинин лексикалык составынын арасындагы окшоштуктар жана айырмачылыктар тарыхый-салыштырма методу менен изилдθθгθ алынды. Орхон тγрк тилинин жана кыргыз тилинин лексикасын салыштырууга негизделген иштин пайда болушуна эстеликтердеги сθздθрдγн кыргыз тилинде сакталган издерин аныктоо, кыргыз тилинин лексикологиясы боюнча жаралган эмгектерге салым кошуу максаты тγрткγ болду. Диссертацияда негизинен эстеликтерде учураган сθздθрдγн кыргызча эквиваленттери, маанилери, жандуу мисалдары менен чогуу сунулду. Кириш бθлγмγндθ орхон эстеликтери, орхон жана кыргыз тилдери боюнча жалпы маалыматка орун берилди. Аркасынан ээрчий келген негизги иликтθθ бθлγмγ γч бθлγккθ ажыратылды. 1-бθлγктθ орхон тγрк тилинин жана кыргызчанын фонетикалык θзгθчθлγктθрγ, γндγγ жана γнсγз системасы θз ара салыштырылып каралды. 2-бθлγктθ создθрдγн мааниси жана формасы жагынан θзгθрγлγшγ, лексикологиялык θнγгγшγ изилдθθгθ алынды. Тагыраак айтканда, ар тγрдγγ θзгθрγштθргθ карата туруктуу тθл сθздθр, мааниси унутулган, тарыган, алмашкан сθздθр иликтθθ объектисине айланды. 3-бθлγктθ орхон эстеликтеринде жолуккан сθздθрдγн кыргызча котормолору, маанилери орун алды, иллюстрациялык материалдар булактары менен бирге сунулду. Дароо аркасынан эстеликтердеги сθздθрдγн индекси жайгаштырылды. Анда γч монументте жолуккан сθздθрдγн бγт грамматикалык формалары, кездешкен жерлери белгиленди. Эмгектин аягында колдонулган адабияттардын, сθздγктθрдγн тизмеси орун алды. ÖNSÖZ Orhun abideleri Türk yazı dilinin şu ana kadar bilinen en eski ve en derli toplu örneklerinden sayılır. Avrasya topraklarının büyük kısmını yurt edinen Türk soylu halkların yazı dilinin başlangıcını oluşturan Orhun Türkçesi bugün eski şekliyle hiçbir Türk lehçe ve şivelerinde yaşamamaktadır. Kırgız Türkçesi’nin hem konuşma dilinde hem de yazı dilinde Türk dilinin Orhun Türkçesi dönemine ait kelimeler bulunmaktadır. İşte Orhun abidelerinde geçen sözvarlığının Kırgız Türkçesi’ndeki izlerini tespit etmek amacıyla bu konuyu tez olarak ele aldık. Tezimizi yalnızca II. Göktürk Kağanlığı döneminde dikilmiş abidelerle – Tonyukuk, Kül Tigin, Bilge Kağan kitabeleri – sınırlandırdık. Bu üç yazıtın sözvarlığı 4500 kelime üzerindedir. Farklı çekimlerde tekrar tekrar kullanılan kelimelerin sayısı 1500 civarındadır. Gramer çekimlerini kaldırınca kelime köklerini 738 olarak tespit ettik. Bunlardan 147’si kişi, millet, yer isimleridir. Bu özel adlar leksikolojinin onomastik dalının inceleme alanını oluşturduğundan maalesef, çalışmamızın dışında bıraktık. Böylece tekrarlanan kelimeleri, gramer çekimlerini ve özel adları kaldırınca incelenecek sözcüklerin sayısı 591’i buldu. Çalışmamızın I. ve II. bölümlerinde Orhun Türkçesi’nde kullanılan kelimeler günümüz Kırgız Türkçesi’ne kadar yüzyıllar içerisinde ne gibi fonetik değişmelere uğradığını, leksiko-semantik gelişmeler yaşadığını kısaca olarak aydınlatmaya, değerlendirmeler yapmaya çalıştık. Tezin esasını oluşturan inceleme kısmında bu kelimelerin Kırgızca karşılıkları, anlamları, kaynaklarına işaret edilerek örneklemeleri ile beraber sunulmuştur. Yazıtlarda geçen sözcüklerin Kırgızca karşılıklarını bulmak için Kırgız Türkçesi’nin açıklamalı, iki dilli, diyalektolojik, frazeolojik, eşanlamlılar sözlüklerinden faydalanılmıştır. Tespit edilen karşılıkların Kırgızcadaki canlı kullanımını göstermek, örneklemelerini vermek amacıyla 1958-2004 tarihleri arasında basılmış çağdaş Kırgız edebiyatının, folklorunun, Kırgız ozanlarının ürünlerinden 33 eser taranmıştır. Çalışmamızın en sonunda Orhun abidelerinde geçen kelimelerin tüm gramer çekimlerini içeren, geçtikleri yerlere işaret eden bir dizine yer verdik. Çalışmamızın her aşamasında, (Kırgızistan’dan ayrılıp Türkiye’ye döndükten sonra bile, buradaki görevini tamamlamasına rağmen), bilgi ve tecrübesini, yardımlarını esirgemeyen, her konuda destekleyen danışman hocam sayın Yard. Doç. Dr. Cengiz Alyılmaz’a en derin teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Çalışmam sırasında değerli katkılarda bulunan hocalarıma, emeği geçen arkadaşlarıma ayrıca teşekkür ederim. Bişkek, 2006 Elnura Muratova
Description:The list of books you might like
