Kopenhagen door de ogen van Søren Aabye Kierkegaard. Kierkegaard en Kunst. Copenhagen ...

17 Pages·2011·4.12 MB·Dutch

Kopenhagen door de ogen van Søren Aabye Kierkegaard.
Kierkegaard en Kunst.
Copenhagen with the eyes of Søren Kierkegaard.
Kierkegaard and Art.
Samenstelling
en enkele vertalingen
Karel Th Eisses
2011
Stad
In de tijd dat Søren Kierkegaard in Kopenhagen leefde, was dit een vestingstad met poorten en
vestingwallen, omgeven door water. De stad begon weer op te krabbelen na de belegering
door de Engelsen aan het eind van de Napoleontische oorlog en een hevige brand in 1790.

Kierkegaard woonde op verschillende plekken in deze stad, maar geboren en getogen op de
Nytorv, waar hij het langst gewoond heeft. Zie de volgende kaart met aanduidingen.
Uit:Joakim Garff: Søren Kierkegaard. A biography. 2005
Uit het geboortejaar 1813 van Søren
Aabye Kierkegaard is nevenstaande kaart
van Kopenhagen bekend.
Inzoomend op de plattegrond van
Kopenhagen krijgen we de Nytorv in
beeld; links het geboortehuis op no 2.
Kierkegaard zal ongetwijfeld als kind al naar de
haven gegaan zijn om de schepen op de rede te
aanschouwen. Christian W. Eckersberg en Emanuel
Larsen hebben een aantal scenes vastgelegd.
De wandeling zal ongetwijfeld ook via de Citadelpoort (Christen Købke) gegaan zijn, om van
daar naar de zee en de haven rechts te kijken.
Als negenjarig jongetje zal hij langs de Nyhavn gelopen hebben zoals die door Wilhelm Bendz
is vastgelegd. Voor de inwoners van Kopenhagen was een vast zondags uitje naar het Kasteel
Frederiksberg dat hier door Christen Købke geschilderd is in 1835.
Een straatbeeld van Edvard Lehmann dat Kierkegaard zou hebben kunnen zien als jongen van
15 jaar, om daarna nog even bij de gevangenispoort te kijken (zoals ook Martinus Rørbye).
Voor
Kierkegaard
waren de
uitjes naar
het Theater
aan Kongens
Nytorv
belangrijk.
Daar zag hij
Louise
Heiberg
schitteren, en
zag en
hoorde hij
Don Juan van
Mozart.
Een mooie wandelroute buiten de wallen langs Sortedams Soe naar Østerbro (Christen Købke)
waar Kierkegaard woonde van 1851-182.
Tussen Kierkegaards studentenboemeljaren (Dronkelappen door Wilhelm Marstrand in 1834)
en zijn laatste levensdagen in 1855 in het Hospitaal (CF Christensen) ligt een groots werk.
Kierkegaard zal voor een speciaal stukje Kopenhagen extra aandacht gehad hebben.
In de richting van de lopende man aan het eind of begin van de Langbro, hier enigszins
geheimzinnig geschilderd door Eckersberg, bevonden zich huizen die de Zeven Zusters
genoemd werden en hier vastgelegd midden op de achtergrond door Sally Henriques (1844).
In één van die huizen in het verlengde van de Beurs,
woonde de familie Olsen, alwaar het meisje Regine
opgroeide. In deze tekening van Wilhelm Marstrand is
de ontmoeting tussen Søren en haar nog idyllisch
verbeeld.
Gezichten en Namen
Van Søren Kierkegaard zijn weliswaar een aantal portretten bekend, maar voor geen van alle
heeft hij echt geposeerd. Sommige tekeningen zijn zelfs jaren na zijn dood uit de herinnering
gemaakt. Ondanks het feit dat er in Kopenhagen een Weense fotograaf rondliep die
Daguerrotypes kon maken, liet Kierkegaard zich niet verleiden tot het maken van een foto.
Het portret dat door Hansen is gemaakt, komt voort uit observatie van een zeer geregeld
langslopende Kierkegaard vanaf een bovenwoning.

1838 Niels Christian Kierkegaard 1840 HP Hansen 1854
PC Klæstrup 1845
Wilhelm Marstrand
1870 David Jacobsen

Rondlopend in Kopenhagen kon Kierkegaard verschillende
personen tegenkomen. Als eerste natuurlijk noemen we:
Regine Olsen
Aan een ongenoemde, wier naam eenmaal genoemd zal worden,
wordt met dit kleine geschrift mijn hele oeuvre gewijd, zoals het
reeds vanaf het begin was. (1851: Twee toespraken bij het
Avondmaal op vrijdag)
Met deze opdracht heeft Søren Kierkegaard alles gezegd.
(Regine geschilderd door Emil Bærentzen in 1840)
Een andere vrouw in Kierkegaards schrijversleven was:
Fru Thomasine Christine Gyllembourg (1773-1856, moeder van Johan Ludvig Heiberg
1791-1860; schilderij van Jens Juel in 1790): De schrijfster van Een alledaags verhaal (1828).
In 1845 schrijft ze haar laatste boek op 72 jarige leeftijd: Twee tijdperken. In de SKW serie
verschenen in 2009.
Kierkegaard schrijft n.a.v. dit boek Een literaire recensie die hij met
zijn eigen uitgebreide gedachten uitgewerkt heeft (1846). (o.a. door
Wim Scholtens besproken in Wilde Ganzen, pp. 51-62). Hans van
Munster vond dit boek een eeuw vooruitzien, misschien is het
herkenbaar in alle tijden. Recent heeft Frits Florin twee publicaties van
en over deze recensie het licht doen zien (2006: Een passieloze tijd en
2009: Een literaire recensie in de SKW-reeks)
Een citaat:
In tegenstelling tot de revolutietijd die handelt, is het heden de tijd van
de bekendmakingen, de tijd van gemengde berichten: er gebeurt niets, wel wordt alles meteen
bekend gemaakt….. De opkomende afgunst is de nivellering, en terwijl een hartstochtelijke tijd
versnelt, verrijst en valt, verheft en onderdrukt, doet een reflecterende, hartstochtloze tijd het
tegengestelde, deze verstikt en verhindert, deze nivelleert. Nivelleren is een rustige, abstracte
bezigheid die alle ophef vermijdt (Denken en zijn, p 136).
SK gaat in dit boek op vier problemen in:
1. De ontbinding (opløsning) van de voorheen vanzelfsprekende samenhang van waarden.
Anders gezegd: de oorzaken van vervreemding en gespletenheid. O.a. door de invloed van
de anonieme pers op de meningsvorming. Algemene gezapigheid.
Een metafysische nivellering die de mens van zichzelf, van de ander en van de Grond
waarop hij staat vervreemdt.
2. In verband daarmee de vraag naar de voorwaarden en inhoud van de religieuze ervaring.
Oplossing ligt in de wil van iedere enkeling om te gaan existeren, dat is zich te
onderscheiden van massa en publiek. Ieder mens heeft zijn eigen onvervreemdbare
oorspronkelijkheid. Het geloof in je eigen primitiviteit of oorspronkelijkheid is een
voorwaarde voor religieuze ervaring
3. Een beschrijving van het verschijnsel 'revolutie' als hartstocht, d.w.z. de weg waarlangs de
mens weer 'primitief' moet worden, zich dus weer kan ontworstelen aan de abstracte
collectivisering door wetenschap en politiek.
4. De oorzaken en gevolgen van geleuter in de samenleving.
Johanne Luise Heiberg (1812-1890, vrouw van Johan Ludvig
Heiberg) is de derde vrouw die Kierkegaard literair geïnspireerd heeft.
Zij is de schoondochter van Fru Gyllembourg. Schilderijen door
Wilhelm Marstrand in 1830 en 1858.
Kierkegaard schrijft De crisis en een crisis in het leven van een
actrice (door Inter et inter, vierdelig feuilleton in Faedrelandet, 24-27
juli 1849 (geschreven in juli 1847). In de vertaling van Wim Scholtens
Plankenkoorts en drankzucht, twee essays over theater (1992)
beschikbaar in het Nederlands.
Luise Heiberg debuteerde op 16-jarige leeftijd als Julia in Shakespeare's
Romeo en Julia. 18 jaar later speelde ze de rol opnieuw omdat de
geëngageerde jonge Emma Meyer niet voldeed. Kierkegaard signaleert
het existentiele probleem dat voor iedere mens de opdracht geldt dat hij
met zijn wezenlijke zelf ontsnapt aan de vraatzucht van de tijd.
De metamorfose van het louter-tijdelijke naar het blijvend-wezenlijke
heeft te maken met het thema van Kierkegaard van de naar-voren-
gerichte-herhaling, bouwsteen van creatieve continuïteit als
tegenstelling van verveling of walging. Of anders gezegd dat de mens
steeds blijft groeien in de expressie van zijn diepste eigenheid, daarmee
ontsnapt de mens ook aan radicale vergankelijkheid en vertwijfeling.
Het boekje past eveneens in de hoofdgedachte van Kierkegaard dat
werkelijkheid groeit uit noodzakelijkheid en mogelijkheid. Hoe je
bent is het resultaat van je genotype en milieu, dingen die je overkomen
en waar je weinig aan kunt doen, en de persoonlijke invulling
(scheppende initiatieven, keuzes, fantasie, inzet).
In de huidige tijd zou Søren Kierkegaard een voorbeeld kiezen uit het voetbal. Niet iedere
talentvolle jeugdige voetballer haalt de top, maar vaak zit er ergens in het pad van keuzes
maken een ontsporing.
Over Mendel Nathanson (geschilderd door C.W. Eckersberg): eigenaar van grote
Kopenhaagse krant Berlingske Tidene: (VIII 2B 76 en 78)
Beste directeur Nathanson: Het zal toch zeker niet waar zijn, wat u zelf zegt, dat het
onmogelijk is om de 10e overweging in Daden van Liefde of het slot van het boek te begrijpen.
Want had u ze gelezen, en had u ze niet begrepen dan komt het mij voor dat het onmogelijk
geweest was een zo slordige recensie te schrijven. ….Daarom moet men de literaire betekenis
van Nathanson meten in graden en weet ik niets beters dan + 0, zoals ik toevallig op de
thermometer in de schaduw zie staan op 29 december, en dat is werkelijk de hoogste
temperatuur. Hij is nul, maar om het aardig te zeggen zegt men + 0. Hij krijgt een +, maar de
laagst mogelijke, hij is + 0.
Over het blad van Nathanson schreef
Kierkegaard het volgende (uit: De
naakte waarheid nr 179, p 56): De
Berlingske Tidene is in literair
opzicht bijzonder geschikt voor
smørrebrøds-papier. Je leest terwijl
je eet en ik zag onlangs een man die
zich er bij gebrek aan servet ook de
mond nog mee afveegde. Het
hedendaags gebrek aan zelfrespect
wordt een catastrofe: alles draait om
het geld. Als het wat opbracht ben ik
er zeker van dat er ook iemand in
staat is een krant uit te geven die
uitsluitend bestemd is om op de WC
gelezen te worden.