köpeklerde üriner sistem enfeksiyonunda ultrasonografik muayene sonuçları ile idrar analiz ...

110 Pages·2007·3.24 MB·Turkish

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KÖPEKLERDE ÜRİNER SİSTEM ENFEKSİYONUNDA
ULTRASONOGRAFİK MUAYENE SONUÇLARI İLE
İDRAR ANALİZ SONUÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Cenker Çağrı CINGI

İÇ HASTALIKLARI ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN
Prof. Dr. M. Kazım BÖRKÜ

2007-ANKARA
İÇİNDEKİLER

Kabul ve Onay i
İçindekiler ii
Önsöz v
Simgeler ve Kısaltmalar vi
Şekiller vii
Tablolar ix
1. GİRİŞ 1
1.1. Üriner Sistem Enfeksiyonunda Tanımlar 2
1.2. Konakçının Savunma Mekanizmaları 3
1.3. Bakteriyel Virulans Faktörler 9
1.4. Enfeksiyon Oluşumu 12
1.4.1. Asendens 12
1.4.2. Hematojen 12
1.5. ÜSE’nin Sınıflandırılması 13
1.5.1. Komplike Olmayan ÜSE 13
1.5.2. Komplike ÜSE 13
1.6. Klinik Bulgular 15
1.6.1. Alt Üriner Sistem Enfeksiyonunda Klinik Bulgular 16
1.6.2. Üst Üriner Sistem Enfeksiyonunda Klinik Bulgular 17
1.7. İdrar Analizi 19
1.7.1. Fiziksel Muayeneler 19
1.7.1.1. İdrarın Rengi ve Berraklığı 19
1.7.1.2. İdrar Dansitesi 19
1.7.2. Kimyasal Muayeneler 19
1.7.2.1. pH 19
1.7.2.2. Proteinüri 20
1.7.2.3. Glikozüri 21
1.7.2.4. Ketonüri 21
1.7.2.5. Kan 21
1.7.2.5.1. Hemoglobinüri ve Myoglobinüri 21
1.7.2.5.2. Hematüri 22
1.7.2.6. Bilirubinüri 22
1.7.2.7. Ürobilinojen 23
i
1.7.2.8. Nitrit 23
1.7.3. İdrar Sedimentinin Muayenesi 23
1.7.3.1. Lökositler 24
1.7.3.2.Epitel Hücreler 24
1.7.3.3. Mikroorganizmalar 25
1.7.3.4. Kastlar 25
1.7.3.5. Kristaller 25
1.7.3.6. Sperm 26
1.8. Tanımlayıcı İdrar Kültürü 26
1.9. Kalitatif İdrar Kültürü 27
1.10. Kantitatif İdrar Kültürü 27
1.11. ÜSE’de Radyografi 28
1.12. ÜSE’de Ultrasonografi (US) 28
1.13. Ürodinamik Muayene Bulguları 30
1.14. Sağaltım 31
1.14.1. Korunma 31
1.14.2. Predispozisyon Yaratan Sebeplerin Ortadan Kaldırılması 31
1.14.3. Antibiyotik Sağaltımı 32
1.14.3.1. Antibiyotik Duyarlılık Testleri 32
1.14.3.2. Ampirik Antibiyotik Kullanımı 35
1.14.3.3. Serum-İdrar Konsantrasyonu 36
1.14.3.4. Bakteriyostatik- Bakterisitik Antibiyotikler 36
1.14.4. Sağaltım Süresi 38
1.14.5. Tekrarlayan ÜSE Sağaltımı 38
1.14.6. Tekrarlayan ÜSE’den Korunma 39
1.14.7. Yardımcı Sağaltım 39
2. GEREÇ ve YÖNTEM 40
2.1. Hayvan Materyali 40
2.2. Çalışma Grubunu Oluşturacak Köpeklerde Üriner Sistem Enfeksiyonunun Klinik
Tanı Kriterleri 40
2.3. Klinik ve Ultrasonografik Muayeneler 41
2.4. Ultrasonografik Muayenelerin Yorumlanması 42
2.5. İdrar Örneklerinin Alınması 42
2.6. İdrar Analizi 43
2.6.1. İdrarın Fiziksel Muayenesi 43
ii
2.6.2. İdrarın Biyokimyasal Muayenesi 43
2.6.3. İdrarın Mikroskobik Muayenesi 43
2.6.4. İdrarın Mikrobiyolojik Muayenesi 43
2.6.5. Antibiyogram Testi 44
2.7. İstatistik Uygulamalar 44
3. BULGULAR 45
3.1. Anamnez ve Klinik Muayene Bulguları 45
3.2. İdrar Analiz Bulguları 50
3.2.1. İdrarın Fiziksel Muayene Bulguları 50
3.2.2. İdrarın Kimyasal Muayene Bulguları 50
3.2.3. İdrarın Mikroskobik Muayene Bulguları 51
3.2.4. İdrarın Mikrobiyolojik Muayene Bulguları 56
3.2.4.1. İdrarın Kalitatif ve Kantitatif Mikrobiyolojik Analiz Bulguları 56
3.2.4.2. Etkenlerin Antibiyogram Bulguları 59
3.3. Ultrasonografik Bulgular 65
4. TARTIŞMA 77
5. SONUÇ ve ÖNERİLER 88
ÖZET 90
SUMMARY 92
KAYNAKLAR 94
ÖZGEÇMİŞ 100

iii
ÖNSÖZ

Köpeklerde üriner sistem enfeksiyonu ile çok sık karşılaşılmaktadır. Hastalığın
tanısında idrar muayene bulguları ile ultrasonografi çok önemli yer tutmakta ve
birbirlerini tamamlamaktadır.

Üriner sistemde enfeksiyon oluşturan bakterilerin antibiyotik duyarlılıkları her
geçen gün değişmekte olup önceleri kullanılan ve etkin olan bazı antibiyotikler
bugün kullanılmamaktadır. Bu nedenle baskın patojen ve antibiyotik duyarlılıklarının
güncellenmesi sağaltımda altın standarttır. Başarılı sağaltım erken tanı ve uygun
antibiyotikler ile mümkündür. Nitekim üriner sistemin herhangi bir bölümünde
şekillenen enfeksiyon tüm sisteme yayılarak böbrek yetmezliği gelişimine zemin
hazırlayabilmektedir.

Bu çalışmada; idrar muayenesi ile ÜSE belirlenen köpeklerde idrarın fiziksel,
kimyasal, mikroskobik ve mikrobiyolojik bulguları, ÜSE’den sorumlu bakteriler ve
antibiyotik duyarlılıkları ile bu hastalarda üriner sistemdeki ultrasonografik
bulguların yorumlanması amaçlanmıştır.

Doktora eğitimim boyunca daima yol gösterici olan ve olaylara farklı açılardan
bakmamı sağlayan, yine bu çalışmada yardım ve desteklerini her an gördüğüm
danışman hocam Prof. Dr. M. Kazım BÖRKÜ’ye, diğer hocalarım Prof. Dr. Mehmet
ŞAHAL, Prof. Dr. Arif KURTDEDE, Prof. Dr. Aslan KALINBACAK ve Prof. Dr.
U. Reha FİDANCI’ya, İç Hastalıkları araştırma görevlileri ve doktora öğrencilerine,
ultrasonografilerin yorumlanmasında yardımcı olan Cerrahi Anabilim Dalı Öğretim
üyesi Doç. Dr. Ali BUMİN ve Onkoloji Hastanesi Radyoloji Kliniğinden Uzm. Dr.
Arzu ÖZOK’a, ultrasonografi çekiminde yardımcı olan Cerrahi Anabilim Dalı’ndan
Dr. Mahir KAYA, Vet. Hek. F.Bülent İNCE ve Vet. Hek. Server HALİLOV’a, idrar
muayenelerini yapan Düzen Laboratuarları Mikrobiyoloji Bölümünden Dr. Uğur
ÇİFTÇİ’ye, İç Hastalıkları Anabilim Dalı sekreteri Faruk. G. ULUBEY’e ve ayrıca
beni bugünlere getiren anneme, babama ve bana sürekli destek olan eşime sonsuz
teşekkürlerimi sunarım.

iv
SİMGELER ve KISALTMALAR

% Yüzde
0C Santigrat derece
> Büyüktür
< Küçüktür
♀ Dişi
♂ Erkek
Amok+Klav Amoksisilin+Klavulonik asit
Amp+Sulb. Ampisilin+Sulbaktam
AÜSE Alt Üriner Sistem Enfeksiyonu
BID Günde iki kez
E. coli Escherichia coli
dk. Dakika
IM Kas içi
IV Damar içi
KOB Koloni Oluşturan Birim
LE Lökosit esteraz
mg/dl miligram/desilitre
mg/kg miligram/kilogram
MHz Megahertz
MIK Minimum İnhibisyon Konsantrasyonu
ml Mililitre
mm Milimetre
NO Nitrat
3
NO Nitrit
2
OHE Ovariohisterektomi
Ö.D. Önemli Değil
PAF Prostatik Antibakteriyel Fraksiyon
PO Ağızdan
PU/PD Poliüri/polidipsi
QID Günde dört kez
rpm Devir hızı
SC Deri altı
Staph. Staphylococcus
Strep. Streptococcus
TID Günde üç kez
Tri+Sulfa Trimetoprim+Sulfametoksazol
US Ultrasonografi
ÜSE Üriner Sistem Enfeksiyonu
ÜÜSE Üst Üriner Sistem Enfeksiyonu
VITEK Otomatik Bakteri İdentifikasyon Sistemi

v
ŞEKİLLER
Grafik3.1. Çalışma grubunun cinsiyet dağılımı 47
Grafik3.2. Çalışma Grubu Köpeklerden İzole Edilen Bakteriler (Hastalara
Göre Dağılım) 57
Grafik3.3. Çalışma Grubu Köpeklerden İzole Edilen Bakteri Suşları
(Etkene Göre Dağılım) 57
Grafik3.4. Proteus spp.’nin Antibiyotik Duyarlılıkları (%) 60
Grafik3.5. E.coli’nin Antibiyotik Duyarlılıkları (%) 61
Grafik3.6. Enterococcus spp.’nin Antibiyotik Duyarlılıkları (%) 62
Grafik3.7. Staph. spp.’nin Antibiyotik Duyarlılıkları (%) 63
Grafik3.8. Koagülaz Negatif Staph. spp.’nin Antibiyotik Duyarlılıkları (%) 64
Resim 2.1. ÜSE şüpheli bir hastada Ultrasonografik Muayene Öncesi
Hazırlık 41
Resim 2.2. VITEK otomatik bakteri identifikasyon sistemi 44
Resim 3.1. ÜSE’li bir hastada (a) idrar sondası uygulaması ve aynı hastada
(b) yoğun hematüri ve ürolit (olgu 28) 49
Resim 3.2. Kontrol grubundan bir köpeğe ait (olgu 2) idrar kesesi. 68
Resim 3.3. Kontrol grubundan bir köpeğe (olgu 4) ait sağ böbrek. 68
Resim 3.4. Kontrol grubundan bir köpeğe (olgu 4) ait sol böbrek. 69
Resim 3.5. Kontrol grubundan bir köpeğe (olgu 4) ait prostat bezi. 69
Resim 3.6. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 3) ait idrar kesesi
mukozasında düzensizlik ve belirgin kalınlaşma 70
Resim 3.7. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 11) ait hiperplazik prostat
bezi. 70
Resim 3.8. Çalışma grubunda diabetli hastada (olgu 17) idrar kesesi
duvarında orta dereceli kalınlaşma. 71
Resim 3.9. Çalışma grubunda diabetli hastada (olgu 17) sistosentez
esnasında kanülün hiperekoik görünümü 71
Resim 3.10. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 18) ait idrar kesesi
duvarında kalınlaşma ve lümen içerisine mukozadan sarkan
polipoid yapı. 72
Resim 3.11. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 21) ait idrar kesesinde
kristaloid, lineer ekojenite veren yoğun partiküller. 72
Resim 3.12. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 19) ait normal görünümlü
sol böbrek. 73
vi
Resim 3.13. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 19) ait sağ böbrekte 1.
derece hidronefroz ve belirgin derecede küçülme. 73
Resim 3.14. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 20) ait sağ böbrekte 1.
derece hidronefroz 74
Resim 3.15. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 20) ait sol böbrekte 1.
derece hidronefroz 74
Resim 3.16. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 28) ait idrar kesesi
tabanında prob hareketine az duyarlı, seviye veren ekojenite
artışı (debris, kristaloid, eskimiş kan) 75
Resim 3.17. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 28) ait üretral taşa bağlı
prostatik üretrada belirgin dilatasyon. 75
Resim 3.18. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 29) ait idrar kesesinde
ürolit 76
Resim 3.19. Çalışma grubundan bir köpeğe (olgu 30) ait idrar kesesinde
ürolit. 76

vii
TABLOLAR

Tablo 1.1. Erkek ve dişi köpeklerin ürogenital organlarında normal olarak bulunan
bakteriler 4
Tablo 1.2. Üriner Sistemin Doğal ve Edinsel Savunma Mekanizmaları 6
Tablo 1.3. Köpeklerde ÜSE’de en sık izole edilen bakteriler 10
Tablo 1.4. Bazı üropatojenik bakterilerin virulans faktörleri 10
Tablo 1.5. ÜSE’de Hastalığın Lokalizasyonuna Göre Klinik, Laboratuar, Radyografik
ve Ultrasonografik Bulgular 18
Tablo 1.6. Köpeklerde ÜSE’de Sık Kullanılan Antibiyotikler 37
Tablo 3.1. Kontrol Grubunun ırk, cinsiyet, yaş ve OHE bulguları 45
Tablo 3.2. Çalışma grubunun ırk, cinsiyet, yaş ve OHE bilgileri 46
Tablo 3.3. Kontrol ve Çalışma Grubu Köpeklerde Beden Isıları ile Nabız ve Solunum
Sayıları 47
Tablo 3.4. Çalışma Grubu Köpeklerin Anamnez ve Klinik Muayene Bulguları 48
Tablo 3.5. Kontrol ve Çalışma Grubu Köpeklerinin İdrar Dansiteleri 50
Tablo 3.6. Çalışma ve Kontrol Grubu Köpeklerde İdrar pH‘ları 51
Tablo 3.7. Çalışma ve Kontrol Grubu Köpeklerde İdrar Protein Değerleri 51
Tablo 3.8. Kontrol Grubu Köpeklerde İdrar Muayene Bulguları 52
Tablo 3.9. Çalışma Grubu Köpeklerde İdrar Muayene Bulguları 53
Tablo 3.9 (Devam) Çalışma Grubu Köpeklerde İdrar Muayene Bulguları 54
Tablo 3.9 (Devam) Çalışma Grubu Köpeklerde İdrar Muayene Bulguları 55
Tablo 3.10 Çalışma Grubu Köpeklerde Mikrobiyolojik Kantitatif İdrar Analizleri 58
Tablo 3.11 Proteus spp. Saptanan 13 Olguda Antibiyogram 60
Tablo 3.12 E. coli Saptanan 11 Olguda Antibiyogram 61
Tablo 3.13. Enterococcus spp. Saptanan 3 Olguda Antibiyogram 62
Tablo 3.14. Staph. spp. Saptanan 2 Olguda Antibiyogram 63
Tablo 3.15. Kagülaz Negatif Staph. spp. Saptanan 2 Olguda Antibiyogram 64
Tablo 3.16. Çalışma Grubu Köpeklerde Ultrasonografik Muayene Bulguları 67

viii
1. GİRİŞ

Köpeklerde üriner sistem enfeksiyonu (ÜSE) ile çok sık karşılaşılmaktadır. Hastalık
kedilerde daha az, büyük hayvanlarda çok nadirdir (Dowling, 1996). Çoğunlukla
normal deri ve gastrointestinal sistem florasının asendens ilerlemesiyle şekillenir
(Moreau, 1990; Dowling, 1996).

Üriner sisteme ait her bir organda bakteriyel etkenler invaze olabilir ve değişik
klinik belirtilere neden olurlar. Enfeksiyonun geliştiği organa göre piyelonefritis,
üreteritis, sistitis, üretritis ve prostatitis isimlerini alır. Aynı anda bir ya da daha fazla
organda enfeksiyon oluşabilir. İdrarda bakteri varlığı bakteriüri olarak tanımlanır.
Piyelonefritis, sistitis ve üretritis gibi terimler bir üriner sistem enfeksiyonunun
varlığını tanımlarlar. Üriner sistemin herhangi bir organında başlayan bakteriyel
enfeksiyon üriner sistemin diğer organlarına da kolayca yayılabilmektedir (Lulich ve
Osborne, 1995; Bartges, 2004).

Uzunca bir süre sağaltımı yapılmayan ÜSE’nin en önemli komplikasyonu
piyelonefritis ve bunun sonucu şekillenen böbrek yetmezliğidir. Erkek köpeklerde
ÜSE genellikle prostatı da enfekte ederek spermatik kanal ve testislere yayılır.
Hastalık her iki cinsiyette de kısırlığa neden olabilir (Lulich ve Osborne, 1995).
Uzun süre kortikosteroid kullanılan diskospondilitis ve deri hastalarında sekonder
ÜSE gelişebileceği gibi septisemi de gelişmektedir (Ling, 1984). Ihrke ve ark.
(1985), uzun süre kortikosteroid kullandıkları kronik deri hastalığı olan 71 köpekten
28’inde (%34) ÜSE saptamışlardır.

Üriner sistem enfeksiyonun patogenezi tam olarak ortaya konulamamış
olmasına rağmen üropatojenik etken ile konakçı arasındaki dengenin bozulması
sonucu ortaya çıktığı sanılmaktadır (Moreau, 1990; Lulich ve Osborne, 1995).

1