kop bölgesinde tarımsal eğitim ve yayım ihtiyaç analizi

432 Pages·2015·9.5 MB·Turkish

KOP BÖLGESİNDE TARIMSAL EĞİTİM
VE YAYIM İHTİYAÇ ANALİZİ

2015-KONYA
KOP BÖLGESİNDE TARIMSAL EĞİTİM VE YAYIM
İHTİYAÇ ANALİZİ

PROJE YÜRÜTÜCÜLERİ

ZİR. YÜK. MÜH. MURAT KÜÇÜKÇONGAR
DR. MUSTAFA KAN
DR. FATİH ÖZDEMİR
ZİR. YÜK. MÜH. MEHMET NAİM DEMİRTAŞ
ZİR. YÜK. MÜH. OKTAY OKUR

PROJE DANIŞMANLARI
PROF. DR. CENNET OĞUZ
PROF. DR. BÜLENT GÜLÇUBUK
PROF. DR. SÜLEYMAN SOYLU
DR. ÖZDAL KÖKSAL
DR. ARZU KAN

2015-KONYA
TEŞEKKÜR

Bu araştırmada Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illerinde 60 ilçede 128 farklı
tarımsal kamu kurum kuruluş, sivil toplum örgütü, kooperatif ve birlik yöneticisi 196
kişi ile 470 Tar-gel Personeli, 25 GTHB il müdürlükleri tarımsal yayım personeli ve 34
Özel tarım danışmanı ile yüzyüze görüşülerek yapılan anketler ile bu illerde yapılan
çalıştaylar sonucu elde edilen verilerden oluşmaktadır. Çalışmanın yapılması için
maddi manevi destek veren Kalkınma Bakanlığı Konya Ovası Projesi Bölge Kalkınma
İdaresi (İdare) Kurucu Başkanı Prof. Dr. Mehmet BABAOĞLU’na, İdare Başkan Vekili
İhsan BOSTANCI’ya, İdare Tarım ve Kırsal Kalkınma Koordinatörü Mevlüt
PINARKAYA’ya, Planlama ve Proje Geliştirme Koordinatörü Mevlüt VANOĞLU’na,
İdare çalışanlarından Taner GÜZEL’e, Mustafa ÖZEN’e Abdullah AKGÜNDÜZ’e,
Süleyman ARMAĞAN’a, Hakan ŞAHİN’e, Hasan KALEM’e, Kübra
ÇÖMLEKÇİOĞLU’na, Merve ERYILMAZ’a, İdarenin Danışman Öğretim Üyeleri Prof.
Dr. Bayram SADE, Prof. Dr. Nuh BOYRAZ, Prof. Dr Mehmet ZENGİN ve
Yrd.Doç.Dr.Mehmet ŞAHİN’e, projemize danışmanlık yapan Selçuk Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Cennet OĞUZ, Prof. Dr. Süleyman SOYLU
ve Dr. Arzu KAN’a, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyeleri Prof.Dr.
Bület GÜLÇUBUK ve Dr.Özdal KÖKSAL’a, Bahri DAĞDAŞ Uluslararası Tarımsal
Araştırma Enstitü Müdürü Dr. Fatih ÖZDEMİR’e, Bahri DAĞDAŞ Uluslararası
Tarımsal Araştırma Enstitü Müdür Vekili Dr. Mustafa KAN’a, Bahri DAĞDAŞ
Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitü Müdür Yardımcısı Oktay OKUR’a, Bahri
DAĞDAŞ Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitü Müdürlüğü çalışanlarından
Mehmet Naim DEMİRTAŞ’a, Dr.Emel ÖZER’e, Kamile GÖZCÜ ÇETİN’e, araştırma
anketlerinin yapılmasında yardımcı olan öğrenci arkadaşlarımıza, gerek anket
gerekse çalıştayların düzenlenmesinde bizlere yardımcı olan Aksaray Gıda Tarım ve
Hayvancılık İl Müdürü Bestami ZABUN’a Koordinasyon ve Tarımsal Veriler Şube
Müdürü Yusuf ÇİÇEK’e, Karaman Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü Mehmet
ÖZTİRYAKİ’ye, Koordinasyon ve Tarımsal Veriler Şube Müdürü Refik KİRAZ’a,
Konya Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü Seyfettin BAYDAR’a, Koordinasyon ve
Tarımsal Veriler Şube Müdürü Sadık OTURANÇ’A, Dr. Orhan ERMETİN’e, Niğde
Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü Murat TÜRKMEN’e, Koordinasyon ve Tarımsal
Veriler Şube Müdürü Vahap EROL’a, Ziraat Mühendisleri Odası Konya İl Başkanı
Celil ÇALIŞ’a, Ziraat Mühendisleri Odası Aksaray İl Temsilcisi Serkan Koray
ZEYBEK’e, anket sorularımıza sabırla cevap veren Yöneticilerimize,
meslektaşlarıma, Çalıştaylarımıza katılan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile
Kalkınma Bakanlığı Üst Düzey Yöneticilerine, Öğretim Üyelerine ve manevi desteğini
hiç eksik etmeyen eşim Yrd. Doç. Dr. Sezen KÜÇÜKÇONGAR’a tüm proje ekibi
adına teşekkür eder, araştırmada elde edilen sonuçların bölgemiz ve Türk tarımına
hayırlı sonuçlar getirmesini dilerim. Saygılarımla. 01.03.2015
Zir. Yük.Müh. Murat KÜÇÜKÇONGAR
Proje Lideri
i
ÖNSÖZ
KOP Bölgesi, tahıllar başta olmak üzere bitkisel ve hayvansal üretimde Türkiye
için stratejik bir öneme sahiptir. Bölgede sulanan alanlardaki bitkisel üretim geliri
toplam bitkisel üretim gelirinin yaklaşık %75’ini oluşturmaktadır. Sulu tarım alanlarının
su ihtiyacının %56’sı ise yer altı sularından karşılanmaktadır. Ancak aşırı çekimler
sebebiyle yeraltı su seviyesinin her geçen gün azalmakta olması, uzun vadede
tarımsal üretimi tehdit etmektedir. Bu durum Bölgenin toprak ve su kaynaklarının
sürdürülebilirliğinin sağlanması için tarımsal üretim kültüründe önemli bir değişimi
zorunlu kılmaktadır.
Su temini projelerinin hızla tamamlanması kadar bölgenin sahip olduğu kısıtlı
suyu daha verimli ve daha tasarruflu kullanabilmesine imkân sağlayacak, başta arazi
toplulaştırması ve tarla içi geliştirme hizmetleri ile kapalı sulama sistemine geçişler
olmak üzere; tarım alt yapısının modernleştirilmesine yönelik uygulamaların ivedilikle
hayata geçirilmesi bu açıdan büyük önem arz etmektedir. Anılan faaliyetler aynı
zamanda KOP Eylem Planının tarımsal değişim stratejisinin altyapı ile ilgili temel
taşlarını oluşturmaktadır.
Ancak mevcut uygulamalarda suyun tasarruflu kullanılması için alt yapının
modernleştirilmesinin tek başına yetersiz kaldığı görülmektedir. Su kaynaklarının
etkin kullanılması için üretici eliyle bitki su ihtiyacına göre sulama yapılmasının da
sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla suyun tasarruflu kullanılması için doğrudan
alınacak tedbirlerin yanında su tasarrufu amaçlı çevreci ve koruyucu tarım
tekniklerinin de çiftçilerimize aktarılması ve yaygınlaştırılmasına ihtiyaç olduğu
aşikârdır.
Diğer taraftan ağırlıklı olarak kırsal dezavantajlı alanlarda yürütmekte
olduğumuz küçük ölçekli sulama işleri programı (KÖSİP) kapsamında kapalı sulama
alt yapısına kavuşturulan ya da yeni sulamaya açılan alanlarda iyi ve organik tarım
ağırlıklı etkin bir bitkisel ve hayvansal üretimin teşvik edilerek katma değerin
yükseltilmesi Başkanlığımızın orta vadeli hedefleri arasında yer almaktadır. Bunların
dışında bölge tarımının önemli bir bölümünü oluşturan kuru tarım ve hayvancılıkta da
güncel bilgilerle desteklenen modern uygulamaların yaygınlaştırılması büyük önem
arz etmektedir.
Diğer sektörlerde olduğu gibi tarımda da uluslararası rekabeti biçimlendiren
faktörlerin başında teknoloji üretimi ve nitelikli insan gücü gelmektedir. Doğal
kaynakların sürdürülebilir kullanımının yanında işletmeler arası ilişkiler ve rekabet;
ii
teknoloji devrimine ayak uydurabilen, yüksek yetenekli, bilgili ve öğrenmeye açık
işgücünü zorunlu kılmaktadır. Bu ise ancak ülkelerin insan kaynaklarını iyi
planlamaları ve işgücünü bu değerlere uygun olarak yetiştirmeleri ile mümkün
olabilmektedir. Çiftçilerimizin de rekabetçi bir ortamda hayatta kalmaları ve ülkemizin
gıda güvenliğini sürdürülebilir kılabilmeleri için değişen ekolojik ve ekonomik
koşullara hızla ayak uydurmaları, güncel, kullanılabilir ve uygulanabilir bilgileri
edinmeleri gerekmektedir.
Bu mülahazalar doğrultusunda, KOP Bölgesinin kendine has sorun ve
ihtiyaçları önceliğinde bölgemizde gerçekleştirilmekte olan altyapı yatırımlarının
tamamlayıcısı olacak bir Tarımsal Eğitim ve Yayım Projesinin gerçekleştirilmesi fikri
gündeme gelmiştir. Bölge ve sektördeki paydaşlar ile yapılan istişareler neticesinde
olgunlaştırmış olduğumuz KOP Tarımsal Eğitim ve Yayım Projesi (KOP TEYAP),
KOP Eylem Planı kapsamına alınmıştır. 2015 yılı Yatırım Programında da yer alan
KOP TEYAP, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, üniversiteler, araştırma
kurumları, üretici örgütleri ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içerisinde
2015-2018 döneminde hayata geçirilecektir.
KOP TEYAP’ın etkin bir şekilde yürütülmesi gayesiyle, sorun odaklı yol
haritasını belirlemek için ilk aşamada bölgemizde hâlihazırda yürütülmekte olan
tarımsal eğitim ve yayımın mevcut durumunun ve ihtiyaçlarının tespit edilmesi uygun
görülmüştür. Bu amaçla “KOP Bölgesinin Tarımsal Eğitim-Yayım İhtiyaç Analizi”
araştırması gerçekleştirilmiştir.
Geniş tabanlı ve katılımcı bir anlayışla yürütülen kapsamlı bir çalışmanın eseri
olan bu rapor ile bölgedeki tarımsal eğitim ve yayım faaliyetleri kapsamında yer alan
kurum, kuruluşların ve çiftçi örgütlerinin yönetici ve yayımcı profilini; devlette ve
özelde çalışan tarımsal yayımcıların ve çiftçilerin ihtiyaç duydukları eğitim konularını,
bölgedeki tarımsal yayımın başarısını artırmaya yönelik stratejiler ve çözüm
önerilerini sizlerle paylaşmaktayız.
Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen
kapsamlı ve titiz bir çalışma neticesinde ortaya konulan bu raporun bölgemiz için
hayırlı olmasını diliyor, başta Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü
olmak üzere bu çalışmada katkısı bulunan tüm kurum, kuruluş, özel ve sivil toplum
kesimlerine teşekkür ediyorum.
İhsan BOSTANCI
KOP Bölge Kalkınma İdaresi Başkan V.
iii
ÖNSÖZ
Tarım sektörü, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm ülkelerin ekonomik
hayatlarında önemli bir yere sahiptir. İnsanların beslenmesi için gerekli gıda maddesi
ve hammadde üreten bu sektörün ikame kaynağı bulunmamaktadır. Geleceğin en
stratejik sektörlerden biri olan tarımda Türkiye, özellikle son 10 yılda yaşadığı değişim
ve dönüşüm ile Avrupa’nın en büyük dünyanın ise 7. büyük tarımsal ekonomisine
ulaşmayı başarmış ve büyümeye de devam etmektedir.
Türkiye’nin artık sadece kendi bölgesinde değil tarımda dünyada söz sahibi
ülkeler içerisine gelmesinde uyguladığı tarımsal politikaların önemi büyüktür. Aynı
zamanda, Türkiye, sadece tarım alanında değil tüm alanlarda bölgesel yaklaşımları
ile uyguladığı kalkınma hamleleri ile tarım başta olmak üzere bir çok alanda gelişme
kaydetmiştir. Bunda özellikle KOP (Konya Ovası Projesi), GAP (Güneydoğu Anadolu
Projesi), DAP (Doğu Anadolu Projesi) ve DOKAP (Doğu Karadeniz Projesi) Bölge
Kalkınma İdarelerinin rolü büyüktür.
Bölgesel kalkınma yaklaşımlarında GAP’tan sonra en önemli kalkınma
hamlesini oluşturan KOP, bölge olarak 65 bin kilometrekare alanı ile Türkiye'nin
yaklaşık %8,5'ini, 3 milyon nüfusu ile de Türkiye nüfusunun yaklaşık %4'ünü
oluşturmaktadır. KOP Bölgesi'nin yaklaşık 3 milyon hektar tarım arazisi varlığı,
Türkiye tarım arazisi varlığının %12,4'üne karşılık gelmekte olup; tarım sektörü
bölgenin ana sektörü konumundadır. KOP Bölge Kalkınma İdaresinin bölge için
hazırladığı Eylem Planı ile tarımın bölge için ne kadar önemli bir sektör olduğunu
göstermesi açısından önemlidir. Bu Eylem Planı ile başta tarımın en önemli sorunu
olan su probleminin çözümüne yönelik geliştirdiği stratejiler ve yapmış olduğu sulama
tesisi yatırımları ile bölgede tarımsal potansiyelin ve tarımsal verimliliğin arttırılması
yönünde önemli hizmetler sunduğu ve sunmaya devam edeceği görülmektedir.
Gerek bitkisel üretim, gerekse hayvancılık alanında Türkiye’nin en önemli
tarımsal üretim merkezlerinden biri olan KOP Bölgesi, hem bu potansiyelini arttırmak
ve hem de bölge insanının refahını sağlayacak yatırımlara ihtiyaç duymaktadır.
Bölgede yapılan kamu yatırımlarını yaklaşık %25’ini alan tarım sektörünün
geliştirilmesi beklenen amaçlara ulaşma açısından önemlidir. Tarımsal üretimde
verimliliğin ve kaynak kullanım etkinliğinin arttırılması için ise tarımsal eğitim ve yayım
faaliyetlerinin daha etkin ve yoğun yapılması gerekmektedir. Özellikle tarımsal eğitim
ve yayım çalışmalarında ihtiyaçların önceden tespit edilerek bir kaynak kullanım
iv
planlamasının yapılması KOP Eylem Planı’nda istenilen hedeflere ulaşmada önem
arz etmektedir.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar
Genel Müdürlüğü’ne bağlı Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü tarafından yürütülen bu çalışmanın en önemli amacı; KOP Eylem Planı
çerçevesinde tarımsal eğitim ve yayım faaliyetlerinin yürütüleceği ve öncelikli ar-ge
çalışma konularının neler olduğunun belirleneceği bir ihtiyaç analizi çalışması
yürütmektir. Bölgede özellikle bitki ve hayvan ıslahı çalışmaları ile birlikte kuraklık
başta olmak üzere iklim değişikliği konusunda önemli çalışmaları bulunan Enstitümüz
tarafından yapılan bu çalışma ile bölgede tarım sektöründe kalkınmayı sağlayacak
yatırımların yönlendirilmesine büyük katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Bu vesile ile
başta proje yürütücüsü olan Enstitümüzün proje koordinatörü Zir. Yük. Müh. Murat
KÜÇÜKÇONGAR ve ekibine, proje sahibi KOP Bölge Kalkınma İdaresi
Başkanlığı’na, araştırmanın yürütülmesinde önemli emekleri olan Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı’nın kurum ve kuruluşlarına ve bölgemizde araştırmamıza
destek veren tüm resmi kurum ve kuruluşlara, üniversitelere, yerel yönetimlere, STK
temsilcilerine, Odalara, Birliklere, Kooperatiflere, Derneklere, özel sektör
kuruluşlarına ve bireysel olarak çalışan sertifikalı tarım danışmanlarına teşekkürü
borç bilmekteyim. Yapılan bu çalışmanın ülkemize ve bölgemize hayırlı olmasını diler
saygılar sunarım.
Dr. Mustafa KAN
Bahri Dağdaş UTAEM Enstitü Müdürü

v
İÇİNDEKİLER
A TEŞEKKÜR i
B ÖNSÖZ iii
C İÇİNDEKİLER vi
D KISALTMALAR DİZİNİ viii
E ÇİZELGELER LİSTESİ ix
F ÖZET xxv
G ABSTRACT xxv
1. GİRİŞ 1
1.1 Araştırmanın Önemi ve Amacı 3
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1 Materyal 5
2.2 Yöntem ve Kavramsal Çerçeve 5
3. KOP BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER
3.1 Tarihi ve Coğrafi Konumu 19
3.2 İklim ve Bitki Örtüsü 21
3.3 Nüfus Durumu 23
3.4 Eğitim Durumu 25
3.5 Bölgenin Arazi- Su Varlıkları ve Kullanım Durumları 27
3.6 Bitkisel Üretim Durumu 28
3.7 Hayvansal Üretim Durumu 33
4. TARIMSAL YAYIMIN VE EĞİTİMİN ÖNEMİ
4.1 Tarımsal Yayımın Önemi 37
4.2 Yeniliklerin Benimsenmesi ve Önderlerin Önemi 38
4.3 Tarımsal yayım Eğitiminde Tarım Danışmanlarının Önemi 41
5 ARAŞTIRMA BULGULARI
5.1. Yöneticilere İlişkin Araştırma Bulguları 43
Tarımsal Yayım Uzmanı ve Tar-Gel Personeline İlişkin Araştırma
5.2 94
Bulguları
5.3 Sertifikalı Tarım Danışmanlarına İlişkin Araştırma Bulguları 193
vi
KOP Bölgesi’nde Yürütülen Tarımsal Eğitim ve Yayım İhtiyaç
5.4 260
Analizi Çalıştaylarından Elde Edilen Bulgular
Tarımsal eğitim-yayım hizmetleri açısından KOP Bölgesi’nin genel
5.4.1 263
durumu; güçlü yönler-zayıf yönler-stratejiler (SWOT Analizi)
KOP Bölgesi’nde tarımsal eğitim ve yayım konusunda ortaya çıkan
5.4.2 290
başlıca sorunlar
KOP Bölgesi’nde tarımsal eğitim ve yayım hizmetlerinin altyapısını
5.4.3 304
güçlendirmeye yönelik öneriler
KOP Bölgesi’nde kurum - kuruluşlarda ve özel sektörde çalışan teknik
5.4.4 322
personeller için gerekli eğitim konuları
5.4.5 KOP Bölgesi’nde çiftçiler için gerekli eğitim konuları 324
6. SONUÇ ve ÖNERİLER
6.1. Yöneticilerle İlgili Sonuç ve Öneriler 328
Tarımsal Yayım Uzmanlarının ve Tar-Gel Personelinin Anket
6.2. 333
Sonuçları
6.3. Sertifikalı Tarım Danışmanlarına İlişkin Sonuç ve Öneriler 338
KOP Bölgesi’nde tarımsal eğitim ve yayım hizmetlerinin
6.4 341
başarısını arttırmaya yönelik öneriler
343
6.4.1 Tarımsal Yayım Politikası Açısından

6.4.2. Tarımsal Yayım Personeli Açısından 344
6.4.3. Tarımsal Yayım Araç ve Ekipman Açısından 344
6.4.4. Tarımsal Yayım-Üretici Örgütleri/Üretici Bağı Açısından 345
6.5. KOP Bölgesi Çiftçilerine Verilecek Eğitim Konuları
6.5.1. Aksaray İli Çiftçilerine Verilecek Eğitim Konuları 346
6.5.2 Karaman İli Çiftçilerine Verilecek Eğitim Konuları 347
6.5.3 Konya İli Çiftçilerine Verilecek Eğitim Konuları 348
6.5.4 Niğde İli Çiftçilerine Verilecek Eğitim Konuları 349
7. KAYNAKLAR 351
8. EKLER 353

vii
KISALTMALAR

GTHB : Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
KOP : Konya Ovası Projesi
KOPTEYAP : KOP Tarımsal Eğitim ve Yayım Projesi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
TYD : Tarımsal Yayım ve Danışmanlık
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
TYUAP : Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projesi
ÖÇP : Önder Çiftçi Projesi
Tar-Gel : Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesi
EYYDB : Eğitim Yayım ve Yayınlar Dairesi Başkanlığı

viii