konya ili obstetrik acil sevk ve yönetiminde yüksek performanslı örgüt geliştirme

17 Pages·2015·1.28 MB·Turkish

Uluslararası Sosyal Ara(cid:1)tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Cilt: 8 Sayı: 38 Volume: 8 Issue: 38
Haziran 2015 June 2015
www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581

KONYA (cid:2)L(cid:2) OBSTETR(cid:2)K AC(cid:2)L SEVK VE YÖNET(cid:2)M(cid:2)NDE YÜKSEK PERFORMANSLI ÖRGÜT
GEL(cid:2)(cid:3)T(cid:2)RME: SÜRDÜRÜLEB(cid:2)L(cid:2)R B(cid:2)R MODEL OLU(cid:3)TURMA
DEVELOPING A HIGH PERFORMANCE ORGANIZATION IN THE MANAGEMENT OF OBSTETRIC
EMERGENCY REFERRAL IN KONYA CITY: BUILDING A SUSTAINABLE MODEL
Mustafa BASARAN*
Aynur BASARAN**
Orhan ADIGUZEL***
Ahmet BASARAN****
Zehra KUCUKAYDIN*****

Öz
Her anne ölümü en üzücü trajik olaylardan birisidir. Bu sosyal ve tıbbi yönü dı(cid:1)ında anne ölüm hızı ve
oranı tek ba(cid:1)ına ülkenin ekonomik seviyesini, insanların ya(cid:1)am kalitesini, e(cid:2)itim düzeyini, sosyokültürel seviyesini
gösterebilen bir sa(cid:2)lık istatisti(cid:2)idir. Bunun nedeni anne ölümlerini önleme kapasitesinin bir ülkenin ekonomik
durumu, ya(cid:1)am kalitesi, e(cid:2)itim kalitesi, kısacası organizasyon kapasitesinin de göstergesi olmasıdır. Bu nedenle
anne ölüm istatistikleri obstetrisyenler dı(cid:1)ında politikacıların da çok önem verdi(cid:2)i geli(cid:1)mi(cid:1)lik düzeyi
parametrelerindendir. Türkiye’de anne ölümleri artan geli(cid:1)mi(cid:1)lik düzeyi ile birlikte giderek azalan bir trend
izlemesine ra(cid:2)men ülkenin farklı bölgelerinde ciddi farklar bulunmaktadır. Konya ili anne ölümlerinde ekonomik
seviyesi ile uyu(cid:1)mayan bir mortalite hızına sahip iken özellikle organizasyon geli(cid:1)tirme yöntemleri ile obstetrik
acillerin sevk ve idaresi konusunda yapılan çalı(cid:1)malar ve anne ölümlerinin birçok Avrupa ve OECD ülkelerinin
altına çekilmesi model olarak tartı(cid:1)ılmı(cid:1)tır.
Anahtar kelimeler: Anne Ölüm Hızı, Anne Ölüm Oranı, Obstetrik Acil, Sevk, Organizasyon Geli(cid:1)tirme.
Abstract
Every maternal death is an extreme form of tragic event. However, in addition to social and medical
aspects of this event, maternal mortality rate and ratio are single vital statistics that shows economical status,
quality of life, quality of education, and sociocultural status of a nation. To develop an infrastructure that prevents
maternal deaths, in addition to necessary resources, a significant organization capacity is required. For this reason
maternal mortality statistics are an interest for politics and economics. Maternal mortality rates of Turkey showed a
steady decline in recent years that correlated with the development of socioeconomical status and educational
status of the country. However, as a result of discordance in welfare in different regions of the country there is a
great variation in maternal mortality ratios. Interestingly, being one of the economically and culturally developed
cities, Konya had one of the highest maternal mortality rates in Turkey. By the way of organizing obstetric
emergency management and referral, we achieved a maternal mortality rate significantly lower than majority of
European and OECD countries in this region. This achievement required more actions including organization
development and culture than obstetrics. In this study, we discussed the interventions and procedures with
relevant literature.
Keywords: Maternal Mortality Rate, Maternal Mortality Ratio, Obstetric Emergency, Referral,
Organization Development.

Genel Bilgiler
Sa(cid:2)lık Bakım Organizasyonu (SBO, ‘Health Care Organization’) genellikle hastaneler gibi fiziksel bir
temeli olan yapılanmalar için kullanılmaktadır. Bu ba(cid:2)lamda örgüt geli(cid:1)tirme modelleri bu fiziksel yapı
içindeki ve çevresindeki ki(cid:1)i ve olayları ele almakta bunlara yönetim kademesi ve hastane bölümlerini,

* Doç. Dr., Konya E(cid:2)itim ve Ara(cid:1)tırma Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Do(cid:2)um Klini(cid:2)i, E(cid:2)itim ve (cid:3)dari Sorumlusu, Konya
** Doç. Dr., Özel Özlem Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi, Konya
*** Doç. Dr., Süleyman Demirel Universitesi, (cid:3)ktisadi ve (cid:3)dari Bilimler Fakültesi, (cid:3)(cid:1)letme Bölümü, Isparta
**** Doç. Dr., Konya E(cid:2)itim ve Ara(cid:1)tırma Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Do(cid:2)um Klini(cid:2)i, Yüksek Riskli Gebelik Ünitesi Sorumlusu,
Ba(cid:1)asistan, Konya
***** Dr., Konya E(cid:2)itim ve Ara(cid:1)tırma Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Do(cid:2)um Klini(cid:2)i, Uzman Doktor, Konya
- 835 -
çalı(cid:1)anları hatta sermaye ve hisse sahipleri gibi olu(cid:1)umları da ekleyerek örgütün geli(cid:1)imini incelemektedir
(Griffith ve White, 2010: 1).
Buna kar(cid:1)ın bir ilin “obstetrik acil sevk” yönetimi de bir sa(cid:2)lık bakım aktivitesi içermesi ve önemli
bir organizasyon olu(cid:1)turma, de(cid:2)erlendirme ve geli(cid:1)tirme süreçlerinden geçse de tam anlamı ile bir
organizasyon olarak ele alınıp bu ba(cid:2)lamda de(cid:2)erlendirilmemi(cid:1)tir. Ayrıca bu tür bir organizasyonda
yönetim kademesi bulunmaması da ba(cid:1)ka bir sorundur. (cid:3)llerde sevk organizasyonundan sorumlu olan 112
Komuta Merkezi gibi bakanlı(cid:2)a ba(cid:2)lı olu(cid:1)umlar da hem yönetim anlayı(cid:1)ı hem de obstetrik acillere di(cid:2)er
acillerden farklı bir yakla(cid:1)ımları olmaması gibi nedenler ile obstetrik acillerin sevk ve yönetimi tam olarak
gerekti(cid:2)i (cid:1)ekilde ele alınamamı(cid:1)tır.
Obstetrik acillerde deneyimli personele ula(cid:1)ım anne mortalitesini ciddi derecede azaltmaktadır
(Essendi, Mills ve Fotso, 2011: 1). Bu nedenle obstetrik acillerin do(cid:2)ru yönetimi ve gerekti(cid:2)inde sevk
sisteminin etkin çalı(cid:1)ması anne ölümlerinin önlenmesinde en önemli faktördür (DSÖ Avrupa Bölge Ofisi,
2010; UN Maternal Mortality Estimation Inter-agency Group, 2014).
Anne Ölümü
Anne ölümü (maternal mortalite, ‘maternal mortality’) kadının gebeli(cid:2)i süresinde veya do(cid:2)umu
takiben 42 gün içinde ölümü (cid:1)eklinde tanımlanır. Anne ölümleri en sık olarak maternal mortalite oranı veya
maternal mortalite hızları ile ölçülür (Tablo 1).
Anne ölümü, geride kalan e(cid:1) ve çocuklar yanında, e(cid:2)er kurtulmu(cid:1) ise annesini hiç göremeyecek bir
bebek ile dünyadaki en trajik olaylardan birisidir. Bu tartı(cid:1)masız özelli(cid:2)i yanında anne ölümü ile ilgili
ölçümler bir ülke veya toplum ile ilgili en önemli istatistik parametrelerden birisidir. Yenido(cid:2)an ölüm hızı
veya anne ölüm hızı gibi parametreler tek ba(cid:1)ına kullanıldıklarında bile her ne kadar tıp ile ilgisiz konular
gibi görünse de ülkenin geli(cid:1)mi(cid:1)lik düzeyini, e(cid:2)itim düzeyini, sosyoekonomik durumunu, refahını, sahip
oldu(cid:2)u teknolojiler gibi birçok durum hakkında çok net bilgi verir. Bunun en önemli özelli(cid:2)i maternal
mortalitenin dü(cid:1)ük olması için ülkenin sa(cid:2)lık sisteminin, bu sistemin organizasyonunun ve organizasyonun
kontrol mekanizmalarının tam olarak kontrolünü gerektirmesidir. Bu nedenle anne ölümü sadece sa(cid:2)lık
organizasyonu de(cid:2)il ile ilgili de(cid:2)il genel olarak da bir ülkenin organizasyon kapasitesinin en önemli birkaç
parametresinden birisidir. Bu gibi sa(cid:2)lık istatistikleri (‘vital statistics’) sadece sa(cid:2)lık ile ilgili kurulu(cid:1)lar de(cid:2)il
kredi derecelendirme kurulu(cid:1)ları, yatırım (cid:1)irketleri gibi kurumlar tarafından ülkelerarası geli(cid:1)mi(cid:1)lik düzeyi
kar(cid:1)ıla(cid:1)tırmaları için de kullanılan çok önemli parametrelerdendir.

Tablo 1: Tanımlar (UN Maternal Mortality Estimation Inter-agency Group, 2014).
Terim Tanım
Anne ölümü Kadının gebeli(cid:2)i süresinde veya do(cid:2)umu takiben 42 gün içinde hangi neden ile olursa olsun
ölümü (cid:1)eklinde tanımlanır.
Maternal mortalite oranı Belli bir dönemdeki anne ölümleri sayısının aynı dönemde gerçekle(cid:1)en 100,000 canlı
do(cid:2)uma oranıdır.
Maternal mortalite hızı Bir toplumda anne ölümü sayısının aynı toplumdaki do(cid:2)urganlık ça(cid:2)ındaki tüm kadınların
oranıdır (paydası 1,000 olacak (cid:1)ekilde ifade edilir)

(cid:2)statistiksel Bilgiler
Geli(cid:1)mi(cid:1)lik göstergesi olarak dü(cid:1)ünüldü(cid:2)ünde dünya genelindeki anne ölümlerinin %90’ının
geli(cid:1)mekte olan ülkelerde görülmesi normaldir. 2011 yılı verilerine göre dünya genelinde yakla(cid:1)ık 273,000
anne ölmü(cid:1)tür. Günümüzde bu sayı 350,000’lere ula(cid:1)mı(cid:1) ve sahra altı Afrika ülkelerinde anne ölümleri her
39 kadından biri olacak (cid:1)ekilde çok yüksektir. Batı toplumlarında ise anne ölümleri için hayat boyu risk
4700’de 1’dir (Hussein, Kanguru, Astin ve Munjanja, 2012). Anne ölümlerinin en sık nedeni kanamadır. Bu
ölümlerin büyük kısmı do(cid:2)um ile ilgilidir. Do(cid:2)uma ba(cid:2)lı bu ölümler ise en sık do(cid:2)umdan sonraki ilk 24
saatte gerçekle(cid:1)mektedir.
Ülkemizde 2008 yılı verilerine göre anne ölüm oranı 23/100,000’dir (DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2010:
23; T.C. SA(cid:4)Lik BAKANLi(cid:4)i, 2012: 22). Bu oran 2010 yılında 16.4’e, 2012 istatistiklerinde ise 15.4/100,000
(cid:1)eklinde gerçekle(cid:1)mi(cid:1)tir. Bu ba(cid:2)lamda Türkiye dünya genelinde anne ölümlerini önlemede en çok ba(cid:1)arı
elde eden ülkelerden birisi olmu(cid:1)tur. Türkiye anne ölümlerinin 20/100,000 seviyesinde oldu(cid:2)u Dünya Sa(cid:2)lık
Örgütü (‘World Health Organization’, DSÖ) Avrupa Bölgesinden daha iyi bir istatisti(cid:2)e ula(cid:1)mı(cid:1)tır. Buna
kar(cid:1)ın (cid:1)ehir veya bölge bazında incelendi(cid:2)inde Kuzeydo(cid:2)u Anadolu bölge olarak 32.2/100,000 ve orta
Anadolu 25.9/100,000 gibi bölgesel dengesizlikler de mevcuttur (Ba(cid:1)aran et al., 2013: 22).
- 836 -
Çalı(cid:1)manın Amacı
Bu çalı(cid:1)mada obstetrik acillerin sevk ve yönetimindeki belirsiz ve farklı yönlerin organizasyon
geli(cid:1)tirme felsefesi ile giderilmesi, daha fazla ‘yönetilebilen’, ‘izlenebilen’, ‘kontrol edilebilen’ bir
organizasyon olu(cid:1)turulması, bu organizasyona bir ‘kültür ve iklim katılması’, bu özelliklerin ‘süre(cid:2)en’ hale
getirilmesi amaçlanmı(cid:1)tır.
Hussein ve arkada(cid:1)ları 19 makaleyi dahil ettikleri geli(cid:1)mekte olan ülkelerde obstetrik sevk
sisteminde yapısal ve organizasyonel olmak üzere yapılan de(cid:2)i(cid:1)iklikler ile anne ve bebek ölüm hızlarında
belli bir oranda iyile(cid:1)me olabilece(cid:2)ini göstermi(cid:1)lerse de bu oran hem istatistiksel anlamlılık seviyesine
ula(cid:1)mamı(cid:1) hem de miktar olarak beklenen seviyede olmamı(cid:1)tır (Hussein et al., 2012). Benzer (cid:1)ekilde
ülkemizde de (cid:3)stanbul gibi geli(cid:1)mi(cid:1) illerde anne ölümlerinin yüksek oldu(cid:2)u görülmektedir. Biz bu durumu
açıklayan en önemli nedenin obstetrik acil sevk sisteminin etkin çalı(cid:1)ması ve anne ölümlerinin azaltılmasının
tıbbi önlemlerden çok sistem yakla(cid:1)ımı gerektirmesi ve organizasyon geli(cid:1)tirme felsefesi ile ele alınmasının
gereklili(cid:2)i olarak görmekteyiz. Bu ba(cid:2)lamda aslında anne ölümleri geli(cid:1)mi(cid:1) ve geli(cid:1)en ülkeler arasındaki en
önemli farklardan birisini yani ‘organizasyon kapasitesi’ni çok hassas bir (cid:1)ekilde gösteren bir sa(cid:2)lık
parametresinden ba(cid:1)ka bir (cid:1)ey de(cid:2)ildir.
Bu çalı(cid:1)ma ile Konya ili içinde 2012-2014 yılları içinde obstetrik acil sevklerin sevk ve yönetiminde
uygulanan çalı(cid:1)malar güncel örgüt geli(cid:1)tirme metotları ile de(cid:2)erlendirilmi(cid:1) ve bu tür bir sevk zincirinin
yüksek performanslı bir örgüt yapılanması ile olu(cid:1)turulması yanında yüksek performansın korunması için
yapılmı(cid:1) uygulamalar de(cid:2)erlendirilmi(cid:1)tir. Olu(cid:1)turulan bu yüksek performanslı örgüt yapısı aynı zamanda
bir model olarak sunularak di(cid:2)er illerde olu(cid:1)turulacak benzer örgütler için örnek olması amaçlanmı(cid:1)tır.
Ayrıca olu(cid:1)turulmu(cid:1) bu modelin yüksek performansının sürdürülebilir olması için yapılan çalı(cid:1)malar bir
model olarak güncel literatür ile birlikte tartı(cid:1)ılmı(cid:1)tır.
Yöntemler ve (cid:2)lgili Literatür Tartı(cid:1)ması
Geni(cid:1) bir zaman diliminde yapılan çalı(cid:1)malar Konya E(cid:2)itim ve Ara(cid:1)tırma Hastanesi, (cid:3)l Sa(cid:2)lık
Müdürlü(cid:2)ü, 112 Sevk ve Komuta Merkezi, Konya ili ve ilçelerindeki özel hastaneler ve devlet hastaneleri ile
ilgili kurumları içine alacak (cid:1)ekilde a(cid:1)a(cid:2)ıda de(cid:2)erlendirilmi(cid:1)tir.
Bu kurum ve kurulu(cid:1)lar arasındaki ileti(cid:1)im ve uygulamalar Konya ili içinde görevli tüm hekimler ile
yapılan görü(cid:1)meler ve kaybedilen hastaların dosya incelemeler neticesinde de(cid:2)erlendirilmi(cid:1) ve olu(cid:1)turulan
örgüt geli(cid:1)tirilmi(cid:1)tir. Geli(cid:1)tirilen bu örgütün süre(cid:2)en bir (cid:1)ekilde de(cid:2)erlendirilmesi ile yüksek performanslı
çalı(cid:1)ması sa(cid:2)lanmı(cid:1) ardından da bu yüksek performansın devamlılı(cid:2)ı tesis edilmi(cid:1)tir.
Misyon, Vizyon ve De(cid:4)erlerin Belirlenmesi
Obstetrik acil sevk organizasyonu olu(cid:1)tururken sistemin örgütsel geli(cid:1)imi öncesinde misyon, vizyon
ve de(cid:2)erlerimizi ortaya koyduk.
Misyon
Konya ili anne ölümlerini azaltmak (daha sonra sınırlarımızı kurumumuz perinatal merkez olarak
görevlendirildikten sonra 14. Sa(cid:2)lık bölgesi yani Konya, Karaman ve Aksaray olarak geni(cid:1)lettik).
Vizyon
Konya ilini Avrupa ve Dünya genelinde en dü(cid:1)ük anne ölümü olan illerden birisi haline getirmek
olarak belirledik.
De(cid:1)erler
Takım çalı(cid:1)ması, ileti(cid:1)im, birliktelik, mükemmeliyet, e(cid:1)itlik, saygı, e(cid:2)itim, taviz vermeme ve
adanmı(cid:1)lık olarak belirledik.
Sa(cid:4)lık Hizmeti Organizasyonu Olu(cid:1)turma
Obstetrik sevk organizasyonu bir sa(cid:2)lık hizmeti olsa da hastaneler gibi organizasyonlar de(cid:2)ildir.
Obstetrik sevk organizasyonu ile hastane organizasyonu arasındaki farklar Tablo 2’de gösterilmi(cid:1)tir. Bu
farklar dikkate alınarak bile(cid:1)enler düzenlenmi(cid:1)tir ((cid:5)ekil 1).

- 837 -
(cid:5)ekil 1. Sa(cid:2)lık hizmeti organizasyonlarının bile(cid:1)enleri (Griffith ve White, 2010: 4, kaynaktan yeniden düzenlenmi(cid:1)tir). Bu hizmetler
standart bir sa(cid:2)lık bakım hizmeti olan hastanede ve obstetrik acil sevklerindeki kar(cid:1)ılıkları olarak tabloda verilmi(cid:1)tir.

Tablo 2. Sa(cid:2)lık hizmeti organizasyonu bile(cid:1)enlerinin ((cid:5)ekil 1) hastaneler ile obstetrik acil sevklerdeki kar(cid:1)ılıkları (Griffith ve White,
2010: 4, kaynaktan yeniden düzenlenmi(cid:1)tir).
Hastaneler Obstetrik acil sevkler
Bakım hizmeti ekipleri Benzer ihtiyaçları olan hastalara hizmet Gebelerin tanı ve takipleri aile hekimleri,
sunan bakım hizmetleri ekiplerinden do(cid:2)um hekimleri ile ebelerin
olu(cid:1)ur. Tipik olarak; sorumlulu(cid:2)undadır.
-Aile hekimli(cid:2)i Bu izlem esnasında olası obstetrik aciller
-Dahiliye geli(cid:1)ti(cid:2)inde primer tanı ve yönetim yine ebe
-Kadın hastalıkları ve do(cid:2)um ve do(cid:2)um hekimleri tarafından yapılırken ileri
-Çocuk Hastalıkları prosedürler genellikle do(cid:2)um hekimleri içinde
-Psikiyatri konu ile daha tecrübeli do(cid:2)um hekimleri
-… gibi bölümler bulunur tarafından yapılır. Ayrıca ilgili
komplikasyonun gerektirdi(cid:2)i ek hizmetler
yine di(cid:2)er tıp bran(cid:1)larından alınabilir.
Klinik destek ekipleri Klinik destek ekipleri hizmet sunan Obstetrik acillerde de ihtiyaçlar genellikle
hekimlere özel klinik hizmetleri sunarlar. benzerdir. Ancak en önemli klinik destek
Bunlar tipik olarak; ekipleri;
-Klinik laboratuvar -Klinik laboratuar
-Ecza ve ilaç servisi -Yo(cid:2)un bakım servisi
-Radyodiagnostik -Kan bankası hizmetleridir.
-Anestezi
-Yo(cid:2)un bakım servisi
-Sosyal hizmetler
-… gibi ekiplerdir.
Lojistik destek ekipleri Lojistik destek ekipleri bilgi i(cid:1)lem, Obstetrik acillerde gereken klinik destek
muhasebe, satınalma gibi özel e(cid:2)itimli hizmetleri genellikle durumun geli(cid:1)ti(cid:2)i primer
ekipleri içerir. kurumun imkanlarından daha fazlasını
gerektirdi(cid:2)i için transport gerekir. Bu nedenle
en önemli lojistik destek 112 ileti(cid:1)im merkezi
ve ambulans hizmetleridir.
Stratejik destek ekipleri Stratejik destek ekipleri pazarlama, Obstetrik acillerde stratejk destek genellikle
yönetim, finans, payda(cid:1)lar, stratejik ilgili il içinde il sa(cid:2)lık müdürlü(cid:2)ü, kamu
pozisyon belirleme gibi hizmet ekiplerini hastaneleri genel sekreterli(cid:2)i gibi kurumların
içerir. plan ve yönetimlerini içerir.

Obstetrik acil sevkler
Obstetrik acil sevk organizasyonunun en önemli özelli(cid:2)i maternal mortaliteyi direk etkileyen önemli
bir faktör olmasıdır. Maternal mortalite her 100,000 do(cid:2)umda ölen anne sayısı (cid:1)eklinde hesaplanmaktadır
(Essendi et al., 2011). Ya(cid:1)atılan her anne önlenen büyük bir trajedidir. Bu nedenle T.C. Sa(cid:2)lık Bakanlı(cid:2)ı konu
üzerine özel e(cid:2)ilmektedir ve bu konuda çalı(cid:1)malar yapmaktadır.
- 838 -
Maternal mortalite ve neonatal (yenido(cid:2)an) mortalite hızları bir ülkenin geli(cid:1)mi(cid:1)lik seviyesini
gösteren en önemli parametrelerdendir. Tek ba(cid:1)ına bir istatistik ile o ülkenin her türlü geli(cid:1)mi(cid:1)lik göstergesi,
mali durumu, e(cid:2)itim düzeyi vs hakkında fikir sahibi olmamızı sa(cid:2)layabilmektedir. Bu özelli(cid:2)inden dolayı
sadece bir sa(cid:2)lık istatisti(cid:2)i olmayıp aynı zamanda ülkenin ekonomik ve sosyal de(cid:2)erlendirmelerde de
kullanılmaktadır. Örne(cid:2)in bir kredi de(cid:2)erlendirme kurulu(cid:1)u tarafından ülkenin kredi notu
de(cid:2)erlendirilirken anne ölümleri ülkenin geli(cid:1)mi(cid:1)lik düzeyi için bir gösterge olabilmektedir.
SBO genellikle hasta olanın tedavisine yönelik bir bakı(cid:1) açısına sahiptir (Griffith ve White, 2010: 2).
Önleyici sa(cid:2)lık hizmetleri (a(cid:1)ılar, beslenme, sa(cid:2)lı(cid:2)ın korunması politikaları vs) ise günümüzde önem
kazanmı(cid:1) olmasına ra(cid:2)men çok daha farklı bir planlama ve organizasyon gerektirir. Obstetrik aciller ise
hazır olmayı gerektiren, çok hızlı reaksiyon zamanı isteyen önleyici bir hizmet gibi organize edilmesi
gereken bir organizasyon gerektirir. Obstetrik acillerin organizasyonu gibi konular özellikle ülkemizde son
yıllarda üzerinde durulmaktadır (Tablo 3).
Obstetrik acil sevk ve yönetim hizmetlerinin Tablo 3’de verilen bu farklı özellikleri nedeniyle
standart sa(cid:2)lık bakım hizmetleri organizasyonu yetersiz kalmaktadır. Bu tablo incelendi(cid:2)inde obstetrik acil
sevk ve yönetiminin aslında tıbbi bir hizmetten çok yönetim ve organizasyon bilimi temellerinde kurulması
gerekti(cid:2)i görülmektedir.

Tablo 3. Hasta bakım hizmetleri, önleyici sa(cid:2)lık hizmetleri ve obstetrik acil sevkleri organizasyonunun temel özelliklerinin
kar(cid:1)ıla(cid:1)tırılması.
Hasta hizmetleri Önleyici sa(cid:1)lık hizmetleri Obstetrik acil hizmetler organizasyonu
organizasyonu organizasyonu
Hedef Hasta hedeftir. Hastaya Belli bir toplum hedeftir. Bu Hedef bir gruptur ama grubun
yönelik bir tanı ve topluma ula(cid:1)ım ve hizmetlerin tamamına ula(cid:1)mak yerine kime olaca(cid:2)ı
tedavi planı ve bunların organizasyonunu içerir. önceden belli olmayan bir hasta söz
yapıldı(cid:2)ı hastanelerin Örne(cid:2)in 1 ya(cid:1) altı çocukların konusudur. Bu nedenle hizmet tüm
organizasyonunu içerir. kızamık-kızamıkçık-kabakulak hastalar için hazır olurken sadece
a(cid:1)ılarının tamamlanması için bu küçük bir grup bu hizmeti
gruba hizmetin ula(cid:1)tırılması. kullanacaktır.
Yer Genellikle hastanelerdir. Genellikle sa(cid:2)lık ocakları veya Genellikle hastaneler olsa da hasta bu
Ki(cid:1)i hizmeti kendisi KETEM* gibi merkezlerde kurumlara kendisi ba(cid:1)vurarak veya acil
ba(cid:1)latır. verilir ancak normal olarak arayarak hizmeti kendisi ba(cid:1)latır
popülasyona evlerinde ula(cid:1)ılır. veya hekim hasta için hizmeti ba(cid:1)latır.
Ki(cid:1)i hizmeti kendisi ba(cid:1)latmaz.
Ula(cid:2)ım Hastaya ula(cid:1)ılmaz hasta Hastaya ula(cid:1)ılır ve davet edilir Hizmet ihtiyaç ortaya çıkmadan
kendisi ba(cid:1)vurur. veya aya(cid:2)ına gidilir. hastaya götürülmeli ve hazır
edilmelidir. Ancak bu hizmet ancak acil
durum ortaya çıkarsa hastaya verilir.
Ayrıca di(cid:2)er acillerden farklı olarak bu
hastaların önceden belirlenmi(cid:1)
merkezlere otomatik olarak
yönlendirilmesi gerekmektedir.
Hizmetin Hastane temellidir. Bakanlık tarafından merkezi bir Hizmet çok geni(cid:1) bir alana
yaygınlı(cid:1)ı Hastanede örgüt yönetim ile çok geni(cid:1) alana götürülmesine ra(cid:2)men acil durum
geli(cid:1)tirme temel hizmet götürülür. Ancak ortaya çıktıktan sonra hem yerel bir
prensipleri uygulanır. uygulamanın yeri bellidir yönetim (aynı kurumda tedaviye
Yöneticiler, bölümler, (sa(cid:2)lık oca(cid:2)ı, okul ev). çalı(cid:1)ılması) söz konusudur hem de
doktorlar vs. lokal bir hastanın sevkini ve sek edildi(cid:2)i
hizmettir. hastanede yönetimini içeren geni(cid:1)
birden fazla kurum ve kurulu(cid:1)u içeren
bir yönetim vardır. Bu hizmetleri direkt
olarak yöneten bir ki(cid:1)i veya merkez
aslında yoktur.
Hizmetin Hizmetler 7/24 sürekli Hizmetler belli dönemlerde Hizmetler anlık verilir ama 7/24 hazır
süreklili(cid:1)i olarak hastanelerde verilebilir (örn. mevsimsel) veya olunması gerekir.
verilir devamlı verilen bir hizmet olsa
da bu acil olmadı(cid:2)ı için belli bir
zaman diliminde verilebilir.
- 839 -
Hizmeti Genellikle çok ileri (cid:3)leri uzmanlık gerektirmeyen Hizmeti veren ileri uzmanlık bilgisi
veren ki(cid:2)i uzmanlık ve e(cid:2)itim hem(cid:1)irelerin veya a(cid:1)ı olması gereken hekimdir. Ancak ebeler
gerektirir ve bu hizmeti personelinin e(cid:2)itimi yeterli olan gibi aslında bu acil hizmeti daha dü(cid:1)ük
veren hekimdir. Tekil hizmetlerdir. Ekip söz seviyelerde (basit kanamaların
bir hizmettir. Hizmeti konusudur. Bir ki(cid:1)i yüzlerce kontrolü) verebilecek ki(cid:1)ilere de
veren bu ki(cid:1)i hastane ki(cid:1)iye aynı anda hizmet ba(cid:1)vuru vardır. Ancak hem hekim hem
organizasyonu verebilir. de ebe bu hizmeti hastalı(cid:2)ın ciddiyetine
(laboratuar, göre veremeyebilir (ileri cerrahi
görüntüleme, gerektiren (cid:1)iddetli olgular). Bu
ameliyathane personeli durumda veya hastanın çok daha ileri
vs) tarafından tedavi gerektirmesi halinde hekim de
desteklenir. ebe de acil sevk ve yönetim sistemini
kullanmaktadır.
Hizmet Genellikle direkt Satın alınan bir hizmetten çok Hizmet satın alınan (do(cid:2)um, gebelik
alımı (hastanın kendisi vergiler ile devletin izlemi vs) bir hizmetin parçası olarak
ödemesi) veya indirekt olu(cid:1)turdu(cid:2)u ve herkese sunulur. Tıbben bir komplikasyon
(sigorta (cid:1)irketi) ödemesi ula(cid:1)tırdı(cid:2)ı bir hizmettir. olarak görülse de tüm gebelere
ile satın alınan bir ihtiyaçtan ba(cid:2)ımsız e(cid:1)it bir (cid:1)ekilde
hizmettir. devletin ula(cid:1)tırması gereken bir
hizmettir.
Di(cid:1)er Tıbbi geli(cid:1)melerin ve Tıbbi geli(cid:1)meler önemli olsa da Tıbbi geli(cid:1)melerden çok organizasyon
yeniliklerin çok iyi takip esas olarak planlama ve geli(cid:1)tirme bilimi ile yönetilmesi gerekir.
edilmesi gereken bir organizasyon ve yatırım ön Ancak hizmeti sunanların devamlı
hizmettir. plandadır. e(cid:2)itimi de çok önemlidir. Bu e(cid:2)itim
tıbbi bir e(cid:2)itimi içerse (kanamaya
yakla(cid:1)ım, ileri cerrahi teknikler vs) de
aslında organizasyonu geli(cid:1)tirmeyi
daha çok hedeflemelidir. Bu çalı(cid:1)ma ile
öne sürülen model de bu yöndedir.
* Kanser Erken Te(cid:1)his ve Tarama Merkezleri

Bilgi Organizasyonu
Bilgi organizasyonları (‘knowledge organization’, ‘information organization’)1 bilgi grupları, ekipleri ve
bilgi çalı(cid:1)anları (cid:1)eklinde bilgi-temelli ürün ve hizmetleri olu(cid:1)turup, kullanıp, de(cid:2)i(cid:1)tirip, ilettikleri, bu (cid:1)ekilde
organizasyon hedeflerine ula(cid:1)tıkları bir yönetim fikridir (Drucker, 2013).
Konya ili obstetrik sevk sistemi normal Konya ili kamu ve özel hastaneleri, (cid:3)l Halk Sa(cid:2)lı(cid:2)ı, Kamu
Hastaneleri Kurumu, 112 Acil Komuta Merkezi gibi sistemlerinin belli unsurlarını bünyesinde barındıran bir
organizasyon olarak çalı(cid:1)ması gerekirdi. Bu nedenle bilinen kamu hiyerar(cid:1)isi içinde ayrı bir hiyerar(cid:1)ik
yapılanma yerine hem organizasyon amaçlarına daha iyi hizmet etmesi hem de mevcut yapılanmayı
bozmadan özgün grup ve ekiplerin kurulması için a(cid:1)a(cid:2)ıdaki gibi bir bilgi organizasyonu akı(cid:1) (cid:1)eması
dü(cid:1)ünüldü ((cid:5)ekil 2).
Bilgi organizasyonları kavramını olu(cid:1)turan Drucker’a göre (Drucker, 2013: 76) bilgi organizasyonları
otoritenin kesin kararlarına ihtiyaç duyarlar. Bilgi organizasyonları yerine geçti(cid:2)i ‘do(cid:2)rusal’
organizasyonların aksine çok daha karma(cid:1)ıktır ve organizasyonun bocalamaması için otoritenin kesin ve
açık kararları gereklidir. Bilgi organizasyonları o andaki bilgiyi kullanarak hareketlerine yön verir (Wolf,
2010: 78).
Bilgi organizasyonlarındaki orta yöneticiler do(cid:2)rusal bir (cid:1)ekilde yönlendirilen ve rutin görevleri
yapan ki(cid:1)iler yerine bilgi profesyonelleri olarak çalı(cid:1)maktadır (Drucker, 2013: 78). Bu bakımdan Konya ili
Obstetrik Sevk Organizasyonu aslında bilgi organizasyonu olarak (cid:1)ekillenmektedir ((cid:5)ekil 2).
Sistemi bilgi organizasyonu olarak yapılandırmak için merkezi planlama yapılması görevi (cid:3)l Halk
Sa(cid:2)lı(cid:2)ı Müdürlü(cid:2)ü, Anne Ölümleri Komisyonuna verildi, merkezi yönetim ise esas sevk alan merkez olarak
görev yapan Konya E(cid:2)itim ve Ara(cid:1)tırma Hastanesi (KEAH) Kadın Hastalıkları ve Do(cid:2)um Klini(cid:2)i (KD)
olarak görevlendirildi. Orta yöneticiler ise çevre devlet hastaneleri ve özel hastanelerdeki kadın hastalıkları ve
do(cid:2)um uzmanları2 olarak kabul edildi. Sistemin çalı(cid:2)anları ise di(cid:2)er hekimler, ebeler ve hastane yöneticileri
olarak belirlendi ((cid:5)ekil 2). Dikkat edilirse bu sistemde bir di(cid:2)er önemli özellik kendi içinde ters matriks
yapılanması olu(cid:1)masıdır. Hastane yöneticilerinin kendileri orta yöneticiler yani obstetrik aciller ile ilgilenen
hekimler için bir çalı(cid:1)an pozisyonundadır. Bu olu(cid:1)turulan kitapçıklarda da eksikliklerden ve yönetimsel

1 Metinde de açıklandı(cid:2)ı üzere bilgi (‘knowledge’) ve enformasyon (‘information’) çok farklı kavramlardır. Türkçeye her ikisi de
bilgi olarak çevrilse de bu çalı(cid:1)mada bilgi ve enformasyon (cid:1)eklinde ayrı ifade kullanılmı(cid:1)tır.
2 Gerek kamu gerekse özel hastanelerde do(cid:2)umhane sorumluları olarak yani ara yöneticiler olarak görev yapan kadın
hastalıkları ve do(cid:2)um uzmanları net bir (cid:1)ekilde belirlenmi(cid:1) talimatları olsa da anlık bilgiler ile hareket etmeleri açısında bilgi
profesyonelleri veya bilgi çalı(cid:1)anları (‘knowledge workers’) tanımına tam olarak uymaktadırlar.
- 840 -
problemlerden sorumlu pozisyona hastane yönetimi de(cid:2)il hekimlerin yerle(cid:1)tirilmi(cid:1)tir. Bu kitapçıklarda
hekimlerin ihtiyaçlarını bildirmeleri durumunda bunları hastane yöneticilerinin yerine getirme sorumlulu(cid:2)u
oldu(cid:2)u ifade edilmi(cid:1)tir. Bu sorumluluklar do(cid:2)umhane ve do(cid:2)um servisinin elektrik, su, ısıtma, cerrahi
malzemelerin temini yanında tüm di(cid:2)er lojistik hizmetlerini de içermektedir (Ba(cid:1)aran, 2013).
Ayrıca bu kurumların bir birileri ile ileti(cid:1)imi de sa(cid:2)lanmı(cid:1), bu ileti(cid:1)im 3. Basamakta KEAH ve
üniversiteleri de içine alacak (cid:1)ekilde geni(cid:1)letilerek yatay entegrasyon sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır (Griffith ve White, 2010:
15).

(cid:5)ekil 2. Konya Obstetrik Sevk Organizasyonunun bilgi organizasyonu (cid:1)eklinde yapılanması (Walczak, 2005: 334 Bu organizasyon
(cid:1)eması Figür 2 ve çalı(cid:1)madan faydalanılarak olu(cid:1)turulmu(cid:1)tur).

(cid:5)ekil 3. Deming döngüsü ile obstetrik acil sevk organizasyonun de(cid:2)erlendirilmesi ve düzenlenmesi (Moen ve Norman, 2006; Taylor et
al., 2013).

- 841 -
Deming döngüsü ile organizasyonun düzenlenmesi
Deming siklusu (Shewart siklusu) Dr. W. Edwards Deming tarafından realize edilmi(cid:1), süreçleri
bilimsel yöntem (Bacon tarafından ortaya konulan) ile planlanıp, uygulanıp, izlenip, düzenlenmesini içeren
süreçtir ((cid:5)ekil 3).
Konya Obstetrik sevk organizasyonunda yapılan düzenlemeler de a(cid:1)a(cid:2)ıdaki örneklerde oldu(cid:2)u gibi
aynı süreçten geçirilerek standartlar olu(cid:1)turulmu(cid:1) ardından bu standartlar geli(cid:1)tirilmi(cid:1)tir ((cid:5)ekil 8).
1. Plan ve uygulama
Konya ili içindeki obstetrik acil sevkler ile ilgili en önemli problem do(cid:2)al olarak maternal
mortalitenin nihai bir istatistik olarak yüksek seyretmesidir. Bu bakımdan de(cid:2)erlendirildi(cid:2)inde 22/100,000
seviyelerinde olan maternal mortalite oranı, (cid:3)l Sa(cid:2)lık Müdürlü(cid:2)ü bünyesinde kurulmu(cid:1) olan Maternal
Mortalite De(cid:2)erlendirme Komisyonu tarafından incelenerek anne ölümlerinin nedenleri; dosya incelemeleri,
sözel otopsi3, ve otopsi ile belirlenmeye çalı(cid:1)ılmı(cid:1)tır. Yapılan incelemelerde aynı zamanda neden yanında
obstetrik acil sevklerin hızının artırılması, ileti(cid:1)imin yetersizli(cid:2)i, teknik bazı eksiklikler görülmü(cid:1)tür.
Anne ölümlerinde gecikme modellerine ((cid:5)ekil 4) göre anne ölümlerinin büyük kısmının
hastanelerde oldu(cid:2)u ve bu hastaların yine büyük kısmının takipli gebeler oldu(cid:2)u görülmü(cid:1)tür. Bu nedenle
birinci gecikme modelinden çok ikinci gecikme modeli özellikle de hizmet kalitesi yönünde durulması
gerekmektedir.
Gebeliklerin hem izlenen gebeler olması hem de ölümlerin büyük kısmının hastanede olması nedeni
ile gecikme modellerinden birinci ve ikinci gecikme modellerinden çok üçüncü gecikme modeline
yo(cid:2)unla(cid:1)ılması uygun görüldü ((cid:5)ekil 4).

(cid:5)ekil 4. Anne ölümlerinde gecikme modelleri (Ba(cid:1)aran, 2013).

Bu ba(cid:2)lamda gerçekle(cid:1)tirilen ara(cid:1)tırmalar neticesinde dosya incelemelerinden görülen aslında
üçüncü gecikme modelinin heterojen bir grup oldu(cid:2)u ve kendi içinde farklı (cid:1)ekilde yönetilmesi ve
organizasyonu yapılabilecek 3 ayrı alt gruba ayrıldı (Ba(cid:1)aran, 2013: 80) ((cid:5)ekil 5).

3 Sözel otopsi anne veya bebek ölümleri ile ilgili yakınları ile yapılan ayrıntılı görü(cid:1)me ve bu görü(cid:1)mede alınan kayıtlar için
kullanılan bir terimdir. T.C. Sa(cid:2)lık Bakanlı(cid:2)ı tarafından anne ölümlerinde kullanılan forma www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-
46692/h/anne-olumu-soru-kagidi.doc adresinden ula(cid:1)ılabilir.
- 842 -
(cid:5)ekil 5. Konya ili için yeniden düzenlenmi(cid:1) 3. gecikme modeli alt grupları (Ba(cid:1)aran, 2013: 80).
Bu do(cid:2)rultuda tüm Konya ili kadın hastalıkları ve do(cid:2)um hekimlerini içeren bir toplantı yapılmı(cid:1),
bu eksikler konusunda sempozyum düzenlenerek hem bilgilendirme sa(cid:2)lanmı(cid:1) hem de tüm hekimlerin
problemleri sözel olarak dinlenmi(cid:1)tir. (cid:3)lk olarak yapılan inceleme tanısal (‘diagnostic’) bir inceleme olmasına
ra(cid:2)men bu diyaloga dayalı (‘dialogic’) yakla(cid:1)ım i(cid:1)leyi(cid:1) ve sevk problemleri konusunda çok daha kapsamlı ve
do(cid:2)ru bilgi edinilmesi sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır.
Toplantıda yapılan düzenlemeler;
1. Bilgi güncellemesi (Bakri balon kullanımı, Lycnh veya kare sütürler gibi sütürlerin ö(cid:2)retilmesi, dren
konulacak hastaların belirlenmesi)
2. Belirli malzemelerin temini (Bakri balon, Lynch sütürleri için i(cid:2)ne, silikon dren temini gibi) ve
do(cid:2)umhane çalı(cid:1)ma sisteminin düzenlenmesi (ebe nöbet sistemi, do(cid:2)umhane yerle(cid:1)kesinin
ameliyathaneye yakınlı(cid:2)ı, triaj odası, hem(cid:1)ire odası gibi iç düzenlemeleri)
3. Mülakat yöntemi ile eksikliklerin ö(cid:2)renilmesi sayesinde ilgili hekimlerin hastane yönetimi, 112 sevk
komuta merkezi, çalı(cid:1)ma düzenleri ile ilgili sorunları ö(cid:2)renilmi(cid:1)tir.
Bu sorunlar çerçevesinde a(cid:1)a(cid:2)ıdaki düzenlemeler yapılmı(cid:1)tır;
1. Hastanelerin ba(cid:1)hekimlikleri bilgilendirilerek do(cid:2)umhane yerle(cid:1)kesi ve çalı(cid:1)ma sistemi konusunda
düzenlemeler yapılması sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır.
2. Mülakat yöntemi ile sevk zincirinde görülen en önemli eksikliklerden birisi sevk eden ve sevk edilen
kurum arasında ki(cid:1)i ve kurum arasındaki ili(cid:1)kinin düzenlenmesi sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır. Örne(cid:2)in sevk eden
ki(cid:1)i kar(cid:1)ı tarafın sevki kabul etmemesinden sevk edilen kurum ise kendisine devamlı ‘gereksiz’
sevk yapılmasından (cid:1)ikayet etmektedir. Bu nedenle 112 komuta merkezine bir sevk formu
hazırlanarak sevk eden ki(cid:1)i ve kurumlar ile sevk edilen ki(cid:1)i ve kurumların kayıt altına alınması
sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır (bkz.Ek 1 – 112 Merkez Sevk Formu sf. - 849 -).
3. Ayrıca sevk i(cid:1)leyi(cid:1)indeki en önemli sorunlardan birisi olan sevkin zamana yayılması süreci de bu
form ile de(cid:2)erlendirilmeye ba(cid:1)lanmı(cid:1)tır.
Bu 112 formu ile elde edilen bilgiler do(cid:2)rultusunda ki(cid:1)i ve kurumlara hem bilgilendirme hem de
yönlendirme için geri dönü(cid:1) sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır. Bu sayede tüm Konya kamu hastaneleri arasında bir ileti(cid:1)im
sa(cid:2)lanmı(cid:1)tır. Kurumlar yanında hekimler arasındaki diyalog geli(cid:1)tirilmi(cid:1)tir.
- 843 -
2. Kontrol et
Yapılan düzenlemeler ile ilgili kontroller a(cid:1)a(cid:2)ıdaki veri kaynakları ile elde edilen veriler
do(cid:2)rultusunda yapılmı(cid:1)tır;
1. (cid:3)leti(cid:1)im halindeki hastanelerin hekimlerin geri dönü(cid:1)leri
2. 112 Acil Komuta Merkezi sevk formu verileri
3. (cid:3)l anne ölümleri de(cid:2)erlendirme toplantılarında tartı(cid:1)ılan olgular ve bunların dosya bilgileri
4. Sözel otopsiler (özellikle ölüm nedeninin tam olarak belirlenemedi(cid:2)i durumlarda aileden ve
yakınlardan, sa(cid:2)lık çalı(cid:1)anları ve olaya müdahil olan ki(cid:1)ilerden alınan hikaye ile ölüm nedeninin
belirlenmeye çalı(cid:1)ılmasıdır (UN Maternal Mortality Estimation Inter-agency Group, 2014)).
3. Ayarla
Bu veriler do(cid:2)rultusunda ayarlamalar yapılmı(cid:1)tır. Örne(cid:2)in, çok sık gereksiz sevk yapan ki(cid:1)iler 112
Acil Komuta Merkezi Sevk formu ile tespit edilmi(cid:1) bu hekimler uyarılmı(cid:1)tır. Buna benzer sorunlar ve
üretilen çözümlere örnekler Tablo 4’de verilmi(cid:1)tir.
Örgüt geli(cid:1)tirme
Tanım
Örgüt geli(cid:1)tirme, tüm örgüt sisteminin etkinli(cid:2)ini ve sa(cid:2)lı(cid:2)ını artırmak için, davranı(cid:1) bilimlerine ait
bilgi ve tekniklerini kullanma ve bir de(cid:2)i(cid:1)im ajanı yardımıyla örgüt üyelerinin inanç, tutum ve
davranı(cid:1)larını de(cid:2)i(cid:1)tirmeye, dolayısıyla kültür, yapı, süreç ve teknoloji arasındaki ili(cid:1)kileri düzenlemeye
yönelik planlı bir de(cid:2)i(cid:1)imi ba(cid:1)latma ve gerçekle(cid:1)tirme çabası olarak tanımlanabilir (Erkoç, 2006: 351). Örgüt
geli(cid:1)tirmede örgüte ait iklim, kültür ve ba(cid:2)lılık gibi kavramlar örgüt olu(cid:1)turma a(cid:1)amasından çok daha ön
plandadır. Örgüt geli(cid:1)tirme statik bir hedeften çok dinamik ve süreklilik arz eden bir süreçtir.
Tarih
Örgüt geli(cid:1)tirme ilk olarak Kurt ve Lewin’in 1946’da yıllarda ‘T grubu’ (hassasiyet e(cid:2)itimleri)
çalı(cid:1)maları ile ba(cid:1)lamı(cid:1)tır (Burke, 1982: 21). Günümüzde genel olarak örgüt geli(cid:1)tirme prati(cid:2)i tek bir teori
veya kavramsal model ile açıklanamaz. Bunun yerine örgüt geli(cid:1)tirme prati(cid:2)i yapanların birçok farklı
örgütsel teori ve kavramları bilmeleri ve uygulamaları gerekebilmektedir (Burke, 1982: 23). Blake and
Mouton’un yönetsel ızgarası, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerar(cid:1)isi, Lewin’in de(cid:2)i(cid:1)ime grup yakla(cid:1)ımı, Likert,
Lawrence’ın de(cid:2)i(cid:1)ime sistem yakla(cid:1)ımları gibi birçok teori ve yakla(cid:1)ım örgüt geli(cid:1)tirme prati(cid:2)inde
kullanılmaktadır.

- 844 -