Kompetencat gjuhësore dhe kulturore të komunikimit dhe të mësuarit ndërkulturor - Analizë ...

219 Pages·2017·3.12 MB·Albanian

by  Marisa Janku

UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA
DEPARTAMENTI I GJUHËS GJERMANE

Kompetencat gjuhësore dhe kulturore të komunikimit dhe
"
të mësuarit ndërkulturor - Analizë konceptuale,
metodologjike dhe didaktike për mësimin e gjuhës gjermane
nga shqiptarët
"

Punim për gradën “Doktor i shkencave”
në Gjuhësi/Didaktikë

Disertante: Udhëheqës shkencor:
Ma. Marisa Janku Prof. dr. Emil Lafe

Tiranë, 2017
© Copyright Marisa Janku, 2017
Përmbajtja e këtij punimi është tërësisht autentik. Të gjitha të drejtat të rezervuara.

i
“Jede individuelle Ansicht eröffnet
“Çdo pikëpamje individuale hap
eine einzigartige Perspektive auf eine größere Realität.
një perspektivë unike në një realitet më të madh.
Wenn ich die Welt „mit Ihren Augen“ sehe,
Nëse unë e shoh botën „me sytë tuaj“,
und Sie die Welt „mit meinen Augen“ sehen,
dhe ju e shikoni atë „me sytë e mi“,
werden wir beide etwas erkennen,
së bashku do të dallojmë diçka,
was wir allein niemals entdeckt hätten.”
atë ç’ka ne kurrë nuk do të mund ta zbulonim të vetëm.“

(Peter Senge, Die fünfte Disziplin, 1996)

Dorinës Prindërve të mi
me mirënjohje të thellë

ii
FALËNDERIME

Përfundimit të kësaj pune disavjeçare do t’i shtonte vlera dhe shprehja e
mirënjohjes sime dhe përcjellja e disa falënderimeve për të gjithë ata që
përkrahën dhe bënë të mundur duke motivuar akoma dhe më tej dëshirën dhe
përpjekjen time për realizimin e këtij kualifikimi akademik.
Një falënderim i sinqertë i shkon fillimisht udhëheqësit tim shkencor, Prof. dr.
Emil Lafe, për mbështetjen, ndihmën, dhënien e ideve dhe sugjerimeve, si dhe
motivimin për të përfunduar në kohë të gjithë procesin e doktoranturës.
Falënderime u shpreh gjithashtu miqve dhe kolegëve të departamentit të gjuhës
gjermane për këshillat dhe rekomandimet e tyre gjatë periudhës së hartimit të
doktoratës.
I detyrohem mirënjohje të veçantë motrës sime, Dorinës, e cila fatmirësisht ishte
ajo, nismëtare e së ardhmes time me gjuhën e huaj gjermane. Mirënjohje dhe
shumë falënderime përcjell dhe për të shtrenjtët e mi, prindërit, të cilët kanë qenë
mbështetje e pakursyer, e palodhur dhe e patjetërsueshme gjatë formimit tim
profesional akademik.

iii
PASQYRA E LËNDËS faqe
FALËNDERIME...............................................................................................................iii
HYRJE................................................................................................................................vi
0.1. Përligjja e temës............................................................................................................vi
0.2. Objekti dhe hipotezat e punimit...................................................................................vii
0.3. Metodologjia dhe struktura e punimit.........................................................................viii
KREU I: KULTURA DHE NDËRKULTURALITETI. VËSHTRIM I
PËRGJITHSHËM TEORIK............................................................................................1
1.1. Cfarë është kultura? – Përkufizimi i kulturës…………………………………...........1
1.1.1. Rreth problematikës së përkufizimit të kulturës…………………………….........5
1.1.2. Roli i kulturës në mësimin e gjuhës së huaj………………………………….......6
1.2. Ndërkultura dhe ndërkulturaliteti.................................................................................7
1.2.1. Ndërkulturaliteti si koncept mësimor.....................................................................9
1.2.2. Ndërkulturaliteti jo vetëm si kompetencë………………………………….........10
1.2.3. Ndërkulturaliteti ështe një savoir-être……………………………………..............11
1.3. Përmbledhje dhe përfundime………………………………………………….......12
KREU II: KOMPETENCA KOMUNIKUESE DHE NDËRKULTURORE -
KOMUNIKIMI NDËRKULTUROR.............................................................................14
2.1. Reth përkufizimit të komunikimit dhe modelet e tij…………………………….......14
2.2. Kompetenca komunikative……………………………………………………….....20
2.2.1. Interpretime të ndryshme të kompetencës komunikative…………………….....23
2.3. Komunikimi ndërkulturor – Përkufizimi i komunikimit ndërkulturor…………......24
2.3.1. Teoritë e komunikimit ndërkulturor………………………………………….....28
2.3.2. Komunikimi ndërkulturor në planin mësimor......................................................29
2.4. Kompetenca ndërkulturore………………………………………………………....30
2.4.1. Modele të kompetencës ndërkulturore………………………………………....33
2.4.2. Përvetësimi i kompetencës ndërkulturore……………………………………..37
iv
2.4.2.1. E huaja, stereotipat, klishetë dhe shoku kulturor…………………………..40
2.4.3. Përçimi i kompetencës ndërkulturore – Metodat e përçimit…………………48

2.5. Kompetenca komunikuese dhe ndërkulturore në mësimin e gjuhës së huaj………..51
2.6. Përmbledhje dhe përfundime……………………………………………………….57
KREU III: TË MËSUARIT NDËRKULTUROR - ASPEKTI METODIK DHE
DIDAKTIK......................................................................................................................60
3.1. Të mësuarit ndërkulturor. Pse? dhe për cfarë?...........................................................60
3.2. Modele të të mësuarit ndërkulturor.............................................................................63
3.3. Qytetërimi ndërkulturor dhe të mësuarit ndërkulturor................................................67
3.4. Të mësuarit ndërkulturor në aspektin didaktik……………………………………....78
3.5. Metodat e përdorshme për mësimin ndërkulturor të gjuhës së huaj…………………84
3.5.1. Udhëzime, propozime dhe ushtrime konkrete për të mësuari ndërkulturor……...86
3.6. Të mësuarit ndërkulturor parë në syrin kritik………………………………………..98
3.7. Përmbledhje dhe përfundime……………………………………………………….100
KREU IV: MËSIMI NDËRKULTUROR I GJUHËS GJERMANE NË SHQIPËRI -
PROFILI DHE ROLI I MËSUESIT.............................................................................102
4.1. Mësimi i gjuhës gjermane në Shqipëri……………………………………………...102
4.2. Kushtet e përgjithshme të mësimit dhe mësimdhënies së gjuhës gjermane………...104
4.3. Rreth procesit metodik në mësimëdhënien e gjuhës gjermane në Shqipëri…………105
4.4. Mësuesi si ndërmjetës a ndërmjetësues kulturor midis dy gjuhëve………………....108
4.5. Profili ndërkulturor i një mësuesi të gjuhës gjermane – Shembull………………….111
4.6. Mësuesi i gjuhës gjermane në procesin mësimor ndërkulturor – Studime rasti…….117
4.6.1. Analizë e filmimeve të procesit mësimor nga mësimdhënës me përvoja të
ndryshme ndërkulturore………………………………………………………....120
4.6.2. Rezultatet e studimeve të rastit……………………………………………………121
4.7. Përmbledhje dhe përfundime………………………………………………………..126
v
KREU V: MENDIME DHE QËNDRIME TË MËSUESVE - METODOLOGJIA DHE
ANALIZA E STUDIMIT………………………………………………………………129

5.1. Metoda kërkimore dhe instrumentët kryesorë të studimit..........................................129

5.2. Ndërtimi i pyetjeve hulumtuese dhe anketimi i mësuesve.........................................130
5.3. Transkriptimi i pyetësorëve sipas metodologjisë Q dhe mbledhja e të
dhënave…..........................................................................................................................133
5.3.1. Koncepti i metodologjisë Q..................................................................................134
5.3.2. Arsyetimi i përzgjedhjes së metodologjisë Q.......................................................136
5.3.3. Rrugëtimi drejt metodologjisë Q..........................................................................136
5.4. Analiza dhe interpretimi i të dhënave të pyetësorëve……………………………….138

5.5. Përmbledhje dhe përfundimet e studimit....................................................................161

Përfundime të përgjithshme...........................................................................................165
Bibliografia......................................................................................................................174
Shtojca A..........................................................................................................................188
Shtojca B..........................................................................................................................190
Shtojca C..........................................................................................................................191
Shtojca D..........................................................................................................................193
Shtojca E..........................................................................................................................196
Shtojca F..........................................................................................................................202

vi
HYRJE
0.1. Përligjja e temës
Nuk ka dyshime që po jetojmë në kohë ndryshimesh të mëdha. Ndërsa ne mësuesit përgatisim
nxënësit a studentët tanë, jemi të vetëdijshëm për shumë ndryshime që po ndodhin në nivel
global. Zhvendosja e popullsisë vazhdon të ndodhë nëpër të gjithë botën, duke sjellë kontakte
ndërkulturore mes grupeve të cilët flasin gjuhë të ndryshme dhe mbartin kultura të ndryshme.
Ky ndryshim nuk prek vetëm sektorë të shoqërisë, industrinë, shëndetësinë, politikën apo
biznesin, por edhe arsimin. Në pjesë të ndryshme të Europës ashtu si kudo tjetër në botë,
hartuesit e programeve shkollore i përfshijnë objektivat ndërkulturorë në kurrikulat shkollore
dhe mësuesit e gjejnë veten teksa përballen me sfidën për të nxitur dhe përkrahur përvetësimin
e kompetencës ndërkulturore përmes mësimdhënies. Kjo është e vërtetë për mësues të lëndëve
të ndryshme, por më së shumti për ato të gjuhëve të huaja. Mësimdhënia e gjuhëve të huaja
është ndërkulturore në thelb. Të fusësh gjuhën e huaj në një klasë mësimi do të thotë të lidhësh
nxënësit me një botë që është e ndryshme nga bota e tyre. Kështu, në ditët e sotme pritet që të
gjithë mësuesit e gjuhëve të huaja të shfrytëzojnë këtë potencial dhe të nxisin përvetësimin e
kompetencës ndërkulturore tek nxënësit dhe studentët e tyre.
Kompetenca ndërkulturore është shkalla në të cilën një njeri është në gjendje të shkëmbejë
informacione në mënyrë efikase dhe të përshtatshme me individë të cilët i përkasin një kulture
të ndryshme. Njerëzit kanë mënyra të ndryshme komunikimi me individë të cilët janë mbartës
të një kulture të ndryshme. Kjo e bën procesin ndërkulturor një proces të vështirë. Qëllimi i
shprehur ose jo, i shumë kërkimeve në fushën e komunikimit ndërkulturor është përmirësimi i
kompetencës ndërkulturore tek individët. Një nga barrierat më të rëndësishme të kompetencës
ndërkulturore është etnocentrizmi. Kontakti ndërkulturor i kthen individët në etnocentrikë,
paragjykues dhe diskriminues. Edhe kur jemi të vetëdijshëm për barrierat që e bëjnë
komunikimin ndërkulturor veçanërisht të vështirë, ne mund t’ia atribuojmë gabimisht
problemet njerëzve të tjerë dhe nuk fokusohemi tek aftësitë tona ose tek mungesa e këtyre
aftësive. Keqkuptimet kanë po aq gjasa që të krijohen nga kontaktet ndërkulturore sa edhe
mirëkuptimet.
Objektivi i mësimdhënies së gjuhëve të huaja nuk përkufizohet më duke u nisur nga përvetësimi
i kompetencës komunikuese në një gjuhë të huaj. Mësimdhënësve në ditët e sotme u kërkohet
t’u mësojnë nxënësve a studentëve edhe kompetencën komunikuese ndërkulturore. Të jesh në
gjendje të përballesh me përvojat ndërkulturore kërkon që një njeri të zotërojë një sërë
kompetencash dhe karakteristikash ndërkulturore. Këto kompetenca dhe karakteristika janë
identifikuar si dëshira për t’u angazhuar në kulturën e huaj, vetë ndërgjegjësimi dhe aftësia për
të parë vetveten nga një këndvështrim i jashtëm, aftësia për ta parë botën përmes syve të të
tjerëve, aftësia për t’u përballur më të pasigurtën, aftësia për të vepruar si një ndërmjetës
kulturor, si dhe aftësia për të përdorur në mënyrë të vetëdijshme zotësitë e të mësuarit të
kulturës dhe për të lexuar kontekstin kulturor.
Nisur sa më sipër, studimi do të fokusohet fillimisht në një vështrim të përgjithshëm teorik mbi
rëndësinë e kompetencave komunikuese dhe ndërkulturore, interpretime të ndryshme të këtyre
vii
koncepteve si dhe mënyrën e përçimit dhe përvetësimit të kompetencës ndërkulturore në
mësimin e gjuhës së huaj gjermane. Kjo kompetencë shihet sot si një prirje moderne në
didaktikën e gjuhëve të huaja dhe si një nga më të rëndësishmet në fushën e arsimit, duke synuar
një zhvillim shumëdimensional të personalitetit të individit. Së pari paraqiten disa prej
metodave të rëndësishme dhe ushtrime të tilla si situatat kritike, loja me role, simulimet, të cilat
ndihmojnë në përçimin e kompetencës ndërkulturore zhvillojnë këtë kompetencë dhe i vendosin
nxënësit në situata ndërkulturore reale. Më pas do të jepen shembuj të metodave të tjera, si të
mësuarit laboratorik, realitetet virtuale, dialogu reflektues, përdorimi i teksteve fiktive,
përdorimi i librave, klasat virtuale, si dhe të nxënët me anë të mediave elektronike – të gjitha
këto tregojnë aspekte konkrete dhe zgjojnë interesin jo vetëm të nxënësve, por edhe të mësuesve
që janë në kërkim të ideve për nxitjen e zhvillimit të kompetencës ndërkulturore. Për ta bërë
këtë edhe më të qartë do të jepen propozime, shembuj dhe ushtrime konkrete si dhe instrumente
didaktike për ndërmjetësimin dhe përçimin e elementëve ndërkulturor, të cilat ndihmojnë
mësuesit për organizimin e mësimit, por edhe nxënësit për të qenë të aftë në komunikim dhe
ndërveprim gjatë situatave të ndryshme ndërkulturore.
Pjesë e rëndësishme e punimit do të jetë mbledhja e të dhënave empirike lidhur me rolin e
mësuesit në mësim ndërkulturor të gjuhës gjermane, analizimi i këtyre të dhënave dhe nxjerrja
dhe dhënia e përfundimeve dhe rekomandimeve. Gjithashtu do të bëhet (me anë të studimeve të
rastit) një analizë krahasuese midis profilit të mësuesit me përvojë dhe bagazh ndërkulturor,
një mësuesi folës i gjuhës amtare, si dhe një mësuesi, i cili sapo ka përfunduar studimet.

0.2. Objekti i studimit dhe hipotezat e tij

Qëllimi i këtij punimi, i dhënë në një fjali të vetme, do të ishte: “Një vështrim i përgjithshëm i
rolit të mësuesit në përçimin e kompetencave ndërkulturore dhe komunikuese ne mësimin e
gjuhës së huaj gjermane.” Këtu do të trajtohen shkurtimisht teknikat dhe strategjitë e përdorura
nga mësuesit dhe strategjitë e të nxënit, kjo për të patur një mësim me në qendër: komunikimin
ndërkulturor.
Në aspektin e mësimdhënies ky punim do të paraqes argumentimin se përdorimi i një sërë
teknikash dhe metodash për mësimin komunikativ dhe interaktiv të gjuhës së huaj si loja me
role, puna në grupe, simulimet, shënimet në terren, intervistat apo detyrat të përcaktuara qartë
për një komunikim real, ndihmon për të menduarit kritik dhe krijues të nxënësve duke i pajisur
ata me aftësi të mira komunikuese. Punimi do të argumentojë edhe tezën se përdorimi i
materialeve autentike në mësimin e gjuhës së huaj për qëllime komunikuese, i jep nxënësve
aftësinë ta zotërojnë gjuhën dhe ta përdorin atë për zgjidhjen e detyrave praktike jetësore, duke
mbajtur një qëndrim të drejtë në situate të ndryshme ndërkulturore. Rëndësia dhe roli i kulturës
është parë si rëndësi e pandashme e mësimit të gjuhës së huaj. Pjesa empirike e punimit ka për
qëllim të mbledhë të dhëna empirike me anë të pyetësorëve drejtuar pedagogëve dhe mësuesve
lidhur me qasjen ndërkulturore dhe sidomos përçimin e kompetencës ndërkulturore në mësimin
e gjuhës së huaj gjermane dhe mbi të gjitha të nxjerrë në pah rolin e mësuesit në mësimin
ndërkulturor të gjuhës gjermane nga shqiptarët. Synohet gjithashtu të theksohet profili i
mësimdhënësit si ndërmjetës a ndërmjetësues kulturor midis dy gjuhëve. Pra do të theksohet
dhe roli i mësuesit si ndërmjetësues ndërkulturor dhe jo vetëm si një dhënës i mirëfilltë i dijes.
viii
Fokusi qendror i punimit bazohet në një vështrim të përgjithshëm mbi rëndësinë e
kompetencave komunikuese dhe ndërkulturore, si dhe në mënyrën e përçimit dhe përvetësimit
të kompetencës ndërkulturore në mësimin e gjuhës së huaj gjermane.
Në kuadër të këtij fokusi janë ngritur dhe objektivat e punimit të cilat shkurtimisht po i
paraqesim më poshtë:

Objektivi i parë i punimit konsiston në paraqitjen e disa prej metodave të rëndësishme dhe
ushtrimeve të tilla që ndihmojnë në përçimin e kompetencës ndërkulturore. Përmes këtij
objektivi synohet një zhvillim shumëdimensional i personalitetit të nxënësit duke e vendosur atë
në situata ndërkulturore reale.

Objektivi i dytë i studimit konsiston në paraqitjen e shembujve dhe metodave të tjera, për të
treguar aspekte konkrete dhe për të nxitur interesin e mësimdhënësve të gjuhës gjermane që
janë në kërkim të ideve për nxitjen e zhvillimit të kompetencës ndërkulturore.

Objektivi i tretë i këtij studimi synon të paraqesë pikëpamjet, këndvështrimet dhe mendimet
subjektive të mësuesve të gjuhës gjermane për rolin e kompetencave komunikuese dhe
ndërkulturore në procesin e mësimit dhe mësimdhënies dhe mësim nxënies së gjuhës gjermane
në Shqipëri.

Përftimi dhe nxitja e kompetencës ndërkulturore për të përballuar situatat e komunikimit
ndërkulturor përbëjnë qëllimin kryesor të të mësuarit ndërkulturor. Mësimi i një gjuhe të huaj
cilësohet ndryshe dhe si mënyra më e mirë dhe krejt e natyrshme që ndihmon në
ndërgjegjësimin e kompetencës ndërkulturore, pasi çdokush që mëson dhe flet një gjuhë të huaj
i referohet një kulture të huaj përkatëse. Këto folës, të cilët mund të veprojnë potencialisht si
bashkëbisedues në një komunikim të mirëfilltë ndërkulturor, duhet të përvetësojnë konceptin e
të huajës. Për të realizuar një gjë të tillë, ata duhet të zotërojnë përveç aftësive gjuhësore (të
dëgjuarit, të folurit, të lexuarit dhe të shkruarit) edhe aftësitë ndërkulturore.
Në shfletimin e literaturës gjen botime të shumta, të cilat kanë trajtuar konceptin e didaktikës
ndërkulturore të gjuhëve të huaja. Të tjerë libra botohen vazhdimisht me qëllim përçimin e
kompetencës ndërkulturore tek nxënësit që mësojnë gjuhë të huaja. Megjithatë shumica e
studimeve në këtë fushë mbeten prapa “dyerve të klasës”.
Prandaj dhe në këtë studim do t’i kushtohet rëndësi një tipologjie me forma të ushtrimit, të cilat
ndihmojnë në formimin e kompetencës ndërkulturore. Nisur nga kjo një nga hipotezat që do të
trajtohet në këtë punim ka të bëjë me pyetjen: “Çfarë ushtrimesh dhe si mund të trajtohet ato
në mënyrë autentike në mësimin e gjuhës gjermane?”.

0.3. Metodologjia dhe struktura e punimit
Në këtë studim do të përdoret një metodologji që konsiston në një ndërthurje të analizës cilësore
dhe sasiore njëkohësisht të informacionit të marrë përmes anketimit të drejtpërdrejtë si bazë
për të dhëna primare, i cili synon të evidentojë mbledhjen e të dhënave mbi qasjen
ndërkulturore, kompetencat ndërkulturore dhe rolin e mësuesit si ndërmjetësues kulturor midis
dy gjuhëve. Mendohet të aplikohen metoda cilësore për analizimin e perceptimeve të mësuesve
të gjuhës gjermane, rëndësia që ka për to aspektet ndërkulturore për përfshirjen e elementëve
dhe përmbajtjeve ndërkulturore në mësimin e e gjuhës së huaj gjermane. Pjesë e rëndësishme
ix