Kom je buiten spelen - Agnes van den Berg

62 Pages·2007·1.48 MB·Dutch

Kom je buiten spelen:
een advies over onderzoek naar de invloed van
natuur op de gezondheid van kinderen
Agnes van den Berg
Alterra, Wageningen, 2007
REFERAAT
A.E. van den Berg, 2007. Kom je buiten spelen? Een advies over onderzoek naar de invloed van natuur
op de gezondheid van kinderen. Wageningen, Alterra. 56 blz.4 fig.; 2 tab.; . ref.
In dit advies wordt het onderzoek naar de gezondheidsvoordelen van contact met de natuur voor kin-
deren kritisch onder de loep genomen. Het doel hiervan is in de eerste plaats om meer inzicht te krij-
gen in de hoeveelheid en kwaliteit van de wetenschappelijke onderbouwing voor een relatie tussen
natuur en gezondheid bij kinderen. Een tweede doel is het identificeren van kansrijke richtingen voor
vervolgonderzoek en de ontwikkeling van praktijkgerichte initiatieven.
Trefwoorden: Natuur en gezondheid, kinderen, jeugd, ADHD, obesitas.
COLOFON
Opdrachtgever: Dit advies is tot stand gekomen via een aanvraag van LNV/Directie Kennis
bij de Helpdesk Natuur. Contactpersonen bij LNV/DK waren Ir. L.A.J.M.
(Erna) van de Wiel en Dr. L.M. (Louis) Fliervoet.
Auteur: Dr. A.E. (Agnes) van den Berg is omgevingspsycholoog, gespecialiseerd in
onderzoek naar landschapsbeleving en gezondheidsbaten van natuur. Zij is
als senior onderzoeker en Universitair Hoofddocent werkzaam bij
Wageningen Universiteit en Research Centrum, Wageningen
Referenten: Dr. L. (Linda) Steg, Rijksuniversiteit Groningen, Groningen; Dr. M. (Marijke)
van Winsum-Westra, free-lance onderzoeker, Malden; Drs. M.M.H.E.
(Magdalena) van den Berg, Gezondheidsraad, Den Haag; Dr. S. (Sjerp) de
Vries, Alterra, Wageningen; Prof. Dr. P.P. (Peter) Groenewegen,
NIVEL/Universiteit Utrecht, Utrecht.
Vormgevin en illustraties: Karel Hulsteijn, Communication Services Wageningen UR.
Druk: Modern Bennekom
ISSN 1566-7197
Dit rapport is digitaal beschikbaar via www.alterra.wur.nl. Een gedrukte versie van dit rapport, evenals
van alle andere Alterra-rapporten, kunt u verkrijgen bij Uitgeverij Cereales te Wageningen (0317 46 66
66). Voor informatie over voorwaarden, prijzen en snelste bestelwijze zie www.boomblad.nl/rapporten-
service
© 2007 Alterra, Postbus 47; 6700 AA Wageningen; Nederland
Tel.: [phone]; fax: [phone]; e-mail: [email protected]
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,
fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van
Alterra.
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 1
Kom je buiten spelen:
een advies over onderzoek naar de invloed van
natuur op de gezondheid van kinderen
Agnes van den Berg
Alterra, Wageningen, 2007
Jeugd, natuur en gezond
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 2
2 Jeugd, natuur en gezond
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 3
INHOUD
SAMENVATTING 4
1 INLEIDING 7
1.1 Aanleiding en doel 8
1.2 Leeswijzer 10
2. EERDERE RIVIEUWS 11
2.1 Advies Natuur en Gezondheid van Gezondheidsraad/RMNO 12
2.2 Sherman, McCuskey Shepley, & Varni (2005a) 12
2.3 Evans (2006) 13
2.4 Conclusies 14
3. SLEUTELPUBLICATIES 15
3.1 Selectie en beoordeling van sleutelpublicaties 16
3.2 Cognitief-emotioneel functioneren/impulsief gedrag/ADHD 18
3.3 Conclusie: twee natuur-gezondheidsroutes bij kinderen 31
4. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 33
4.1 Schema 33
4.2 Conclusies t.a.v. bewijskracht 35
4.3 Kennislacunes 36
4.4 Suggesties voor vervolgstudies 37
4.5 Op weg naar een praktijkgericht interventieprogramma 43
4.6 Tot slot 45
LITERATUUR 47
BIJLAGE 1: SELECTIE EN BEOORDELING SLEUTELPUBLICATIES 51
Basiscriteria 51
Literatuursearch 53
Beoordeling 54
BIJLAGE 2: AANBEVOLEN ONDERZOEKSDESIGNS 56
Jeugd, natuur en gezond 3
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 4
SAMENVATTING
De veronderstelling dat regelmatig contact met de natuur onontbeerlijk is voor een gezonde
lichamelijke en psychische ontwikkeling van kinderen wint de laatste jaren snel aan populariteit. In
de media wordt bijvoorbeeld regelmatig aandacht besteed aan de mogelijke verbanden tussen een
gebrek aan groen in de leefomgeving en de toename van ziekten zoals ADHD en obesitas. Maar
hoeveel bewijs is er nu echt voor een relatie tussen natuur en gezondheid bij kinderen? In dit advies
wordt het onderzoek naar de gezondheidsvoordelen van contact met de natuur voor kinderen
kritisch onder de loep genomen. Het doel hiervan is in de eerste plaats om meer inzicht te krijgen
in de hoeveelheid en kwaliteit van de wetenschappelijke onderbouwing voor een relatie tussen
natuur en gezondheid bij kinderen. Een tweede doel is het identificeren van kansrijke richtingen
voor vervolgonderzoek en de ontwikkeling van praktijkgerichte initiatieven.
In totaal werden negen sleutelpublicaties geselecteerd die voldeden aan een aantal minimumeisen
voor methodologische kwaliteit en relevantie. Vier studies hadden betrekking op de invloed van
natuur op het cognitief-emotioneel functioneren, impulsief gedrag en ADHD. Van deze studies
werden er drie als zwak beoordeeld, en één als medium. Vijf studies hadden betrekking op de
invloed van natuur op het motorisch functioneren, speelgedrag, beweging en
overgewicht/obesitas. Hiervan werden er drie als medium, en twee als medium/sterk beoordeeld.
Er is dus op dit moment iets meer bewijskracht voor een positieve invloed van natuur op het
motorisch functioneren van kinderen en hieraan gerelateerde risicofactoren en ziekten zoals
lichamelijke inactiviteit en obesitas (de "bewegingsroute"), dan voor een positieve invloed van natuur
op het cognitief functioneren van kinderen en hieraan gerelateerde risicofactoren en ziekten zoals
impulsief gedrag en ADHD (de "aandachtsroute"). Opvallend is dat al het gecontroleerde onderzoek
tot nu toe gericht is op de gezondheidsvoordelen van groen in de dagelijkse leefomgeving van
kinderen, er is nog geen wetenschappelijke onderbouwing voor de gezondheidsvoordelen van
contact met natuur verder weg. Een andere duidelijke witte vlek in het bewijsmateriaal betreft de
kennis over de preventieve en curatieve invloed van natuur op andere soorten ziekten en medische
klachten dan ADHD en obesitas, zoals pijn, kanker, astma, depressie en ongelukken.
4 Jeugd, natuur en gezond
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 5
Wat betreft kansrijke richtingen voor vervolgonderzoek worden concrete suggesties gedaan voor
studies waarvan kan worden verwacht dat ze op korte termijn een positieve bijdrage kunnen leveren
aan de evidence-base tegen relatief geringe kosten en inspanning. Er worden ook meer algemene
aanbevelingen gedaan voor onderzoeksdesigns die bij uitstek geschikt zijn om betrouwbare maar
toch praktisch relevante kennis te verzamelen over gezondheidsbaten van natuur bij kinderen.
Aangezien het belang van groen in de leefomgeving voor de motorische ontwikkeling, lichamelijke
(in)activiteit en de prevalentie van overgewicht op dit moment het best onderbouwd is, liggen hier
de beste kansen voor het ontwikkelen van praktijkgerichte interventies, programma's en andere
initiatieven. Er kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het opzetten van programma's voor
buitenschoolse opvang in groene omgevingen waar kinderen onder toezicht van volwassenen in de
natuur actief kunnen zijn. Bij het ontwikkelen van dergelijke initiatieven kan vanuit het natuurbeleid
samenwerking worden gezocht met onderwijsinstellingen, gemeenten en instellingen voor
preventieve gezondheidszorg zoals GGD'en.
Jeugd, natuur en gezond 5
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 6
6 Jeugd, natuur en gezond
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 7
1 INLEIDING
Kom je buiten spelen? Deze ooit zo vertrouwde vraag klinkt steeds minder vaak in de straten van
Nederlandse woonwijken. De tuin is te klein, de straat niet veilig, het park ligt vol poep, en het bos
is te ver weg. En binnen lonkt de verleiding van computer en televisie. Steeds meer ouders zijn
ongerust over de gevolgen van deze ontwikkelingen voor de gezondheid van hun kinderen.
Terugdenkend aan hun eigen jeugd, waarin ze eindeloos in de weer waren met boomhutten bouwen
en kikkervisjes vangen, maken ze zich vooral zorgen over de mogelijk schadelijke effecten van het
gebrek aan natuur in het moderne kinderleven. In hoeverre is deze ongerustheid terecht?
Jeugd, natuur en gezond 7
2107 boekje jeugd 8-2-2007.qxp 8-2-2007 16:08 Pagina 8
In zijn bestseller "Last child in the woods, saving our children from nature-deficit disorder" (2005)
bevestigt de Amerikaanse journalist en schrijver Richard Louv de ernst van de situatie. Louv luidt
in dit boek de alarmklok voor de teloorgang van het buitenkind dat na school vrij buiten speelt tot
het donker wordt. Hij geeft ook een overzicht van onderzoek waaruit zou blijken dat contact met
natuur onontbeerlijk is voor een gezonde lichamelijke en geestelijke ontwikkeling. Critici zoals
Myers (2006) hebben echter vragen gesteld bij de wetenschappelijke kwaliteit van dit onderzoek.
In dit advies wordt op systematische wijze nagegaan wat de mate van bewijskracht is voor de breed
gedeelde veronderstelling dat contact met natuur van belang is voor de gezondheid en het welzijn
van kinderen. Er worden ook aanbevelingen gedaan voor kansrijke onderzoeksthema's en
praktijkgerichte initiatieven, die er op termijn toe kunnen bijdragen dat Nederlandse kinderen weer
vaker buiten gaan spelen.
1.1 Aanleiding en doel
Aanleiding voor dit advies was een kennisvraag, die op 8 maart 2006 door E. van de Wiel (LNV-
Directie Kennis) en J. Sevenster (LNV-Directie Natuur) is ingediend bij de Helpdesk Natuur van het
Ministerie van LNV. Deze kennisvraag luidde:
Draagt het spelen/contact van kinderen met groen/natuur bij aan hun gezondheid en welbevinden?
Wat is bekend over de verschillende werkingsmechanismen en welke kennis is hierover kwalitatief
en kwantitatief beschikbaar. Bij het advies is het belangrijk om de preventieve en curatieve werking
te kennen, ook willen we graag dat onderscheid in werkingsmechanismen wordt gemaakt.
Op 13 april 2006 heeft een startbijeenkomst plaatsgevonden, waarbij aanwezig waren Erna van de
Wiel (opdrachtgever LNV-DK), Sjerp de Vries (onderzoeker Alterra), Magdalena van den Berg
(Gezondheidsraad) en Agnes van den Berg (onderzoeker Alterra/WUR). Tijdens deze bijeenkomst
heeft Erna van de Wiel aangegeven dat de adviesaanvraag past binnen de zoektocht van het
ministerie van LNV naar nieuwe pijlers onder het natuurbeleid. De positieve invloed van natuur op
gezondheid wordt gezien als een potentieel kansrijke pijler, waarmee het belang van "natuur voor
mensen" extra verankerd kan worden, zowel in het natuurbeleid zelf als in het
gezondheidsbevorderende beleid van andere ministeries (bijvoorbeeld VWS en OCW). Verder biedt
de koppeling van natuur aan gezondheid mogelijkheden voor het vormen van nieuwe coalities met
bijvoorbeeld scholen, zorgverzekeraars en GGD'en.
De reden waarom LNV bij het thema natuur en gezondheid specifiek op jeugd wil inzetten, is het
vermoeden dat bij deze groep veel gezondheidswinst kan worden behaald, vooral met betrekking
tot het voorkomen en vroegtijdig behandelen van obesitas en gedragsstoornissen (ADHD). In de
8 Jeugd, natuur en gezond