Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w. Zbiór studiów PDF
Preview Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w. Zbiór studiów
К0Б1ЕЖ i społeczeństtuo NA ZIEMIACH POLSKICH W XIX w уэ К0Б1ЕЖ i społeczeństuia NA ZIEMIACH POLSKICH W XIXw. Zbiór studrtw pod redotajg dnny Zarnoułskiej i Rndrzeje Szunrco NSTYTOT HISTORYCZNY UNttUERSVTETU RfflRSZRUISKlEGO OKtadKę i Каг+ę ły+u/ош^ projeKłouiat Htadysiàm BryKczyńsKi SPIS TREŚCI Btr, Anna tarnowska - Przedmowa..................................................... vii Tomasz Kizwalter - Procesy modomisaoji a emancypacja kobiet na sieBiaoh polskloh w XIX wieku........... 1 Stefania Kowalska-Gliknan - Kobiety w procesie prze— mian społecznych w Królestwie Polskim w XIX wieku 10 Rudolf Jaworski - Kilka refleksji nad. dziejami Wielko po lanek w mr i na początku XX wieku............. 25 Danuta Bzepniewska - Kobieta w rodzinie ziemiańskiej w XIX wieku. Królestwo Polskie................ 36 Halina Chamerska - Sytuacja społeczna drobnej szlach cianki w XIX wieku. Królestwo Polskie ................... 69 Jolanta Sikorska-Kulesza - Kobieta w rodzinie drobno- szlaoheckiej w XIX wieku. Litwa i Białoruś ........... 92 Marianna Knothe - Kobieta w społeczności wiejskiej na przełomie XTX 1 XX wieku /na przykładzie parafii Zaborów w Galicji/................. 109 Włodzimierz Mędrzecki - Kobieta wiejska w Królestwie Polskim. Przełom XIX i XX wieku................................. 130 VI Str, Maria Nietyksza - Przemian aktywnośol zawodowej ko biet. Warszawa aa przełomie ITI i XX wieku........... 139 Ryszard Kołodziejczyk - Kobieta w rodzinie elity mie szczańskiej. Warszawa epoki zaborów ........................ 161 Ann» tarnowska - Kobieta w rodzinie robotniczej. Kró lestwo Polskie u sohylicu ttt i na początku XX wieku............................................................................... 174 ■ w ■ Tadeusz Cegielski - Masoni, kobiety i kwestia kobieca 189 Wiktoria śliwowska - Kobiety w ruchu pomocy zesłańcom polskim na Syberii w pierwszej połowie ttt wieku 207 Izabela Rusinowa - Prawo wyborcze a ruch kobiecy w Stanach Zjednoczonych ................................................. 227 Table ot oontens......................................................................... 245 PRZEDMOWA Wchodzenie społeczeństwa polskiego w nowoozosność było procesem skomplikowanym i długotrwałym. Pierwszą połowę i poozątak drugiej połowy XIX w. przyjęło się w naszej his toriografii uważać za czas, w który» nieodwołalnie podkopane zostały bariery stanowe a tradyoyjne więzy społeczna uległy daleko idąoemu rozpadowi. Jednocześnie w tym samym okresie, obejmującym aześć-siedem dziesięcioleci, powstały bodżoe sprzyjające tworzeniu się nowych podziałów społecznych i uruchamiające mechanizmy amalgamaoyjne, prowadzące do kształtowania się - na innyoh jut zasadach - nowych podzia łów i wyrastania nowyoh barier społecznych - według odmien nych jut klasowo-warstwowych kryteriów. Dla procesu moder nizacji społeczeństwa polskiego okres ten stanowił bardzo istotną, jakkolwiek jeszcze początkową fasę. Ostatnie trzy dziestolecie XIX i pierwsze dziesięciolecie XX w. przyniosły daleko idącą jego intensyfikację wraz z przyspieszonymi pos tępami urbanizacji i uprzemysłowienia. Za tymi ogólnymi ustaleniami, odnoszącymi się do kierunku i tempa moderniza cji społecznej, w wieku XIX /dla społeczeństwa ziem polskich - przedłużonym aż po 1918 r./, kry je się jednak jeszcze wie le luk i niejasności. Wystarczy zejść na nieco tylko niższy szczebel obserwacji. Wiele z dotychczasowych tez historyków, tyczących się przekształceń społeoznyoh na ziemiach polskich w XIX i na początku XX w. wymaga weryfikacji co najmniej od jednej stronyi niezbędne jest rozszerzenie pola obserwacji na ko- VIII bieoą ozęść społeczeństwa. Specyfika - pod wieloma, względa mi - sytuacji społecznej kobiet, jak również ioh ról w spo łeczeństwie nie bywały dotąd w analizach historyków w dosta teczny® stopniu uwzględniana. Co więcej - na ogół nawet nie dostrzegano odmienności tempa, zasięgu, form, a nawet swo istości mechanizmów procesu modernizacji społecznej w kobie cej połowie społeczeństwa. Zespół autorów studiów historycznych, zamieszczonych w niniejszej publikacji podjął próbę weryfikacji i uzupeł nienia takiego ułomnego i niepełnego obrazu przeobrażeń pol skiego społeczeństwa w drugiej połowie XIX w. Samo pojęcie emancypacji kobiet rozumiemy szeroko - jako proces zwiększa nia się ioh szans społecznychi stanowił on jedną z determi nant unowocześniania się całego społeczeństwa. Rozważania nasze otwiera artykuł Tomasza Kizwaltera, który próbuje przedstawić - w ujęciu modelowym - relację między procesem emancypacyjnym kobiet a ogólnymi procesami modernizacji spo-' łeoznej, występującymi na ziemiach polskich w wieku XIX. lutor stara się przy tym zdefiniować oba pojęoia: moderniza cji i emancypacji oraz sprecyzować ich zakresy. Szkice Rudolfa Jaworskiego o Vielkopolsoe i Stefanii Kowalskiej-Glikman o Królestwie Polskim, podkreślając specy ficzne wyznaczniki sytuacji społecznej kobiet na ziemiach z jednej strony - zaboru pruskiego i z drugiej - rosyjskie go, mają charakter nieco ogólniejszy i stanowią niejako wstęp do dalszych studiów analitycznych. Kolejne praco ana lizują sytuację kobiety w różnyoh środowiskach społecznych, przede wszystkim na przykładzie Królestwa Polskiego. Odręb ność układu społecznego w Galicji nie została w naszej pub likacji dostateoznie uwypuklona; dotyczy jej jedynie szkic, pióra Uarianny Knothe, poświęcony kobiecie w małopolskiej społeczności wiejskiej. Ha ziemiach zaboru rosyjskiego udało się objąć szczegółową analizą sytuację kobiet należących do różnych warstw społecznych - na wszystkich szczeblach spo łecznej hierarchii - poczynając od ziemiaństwa, poprzez drobną szlachtę, ohłopstwo, elitę mieszczańską aż do robot ników. Zabrakło, niestety, kobiety w środowisku drobnomiesz— XX czańskin /a głównie - rzemieślniczym/ oraz kobiety-lntali- gentki. Tan ostatni brak stanowi luk« tyn poważniejszą, to przecisi w środowisku inteligenckim zalany społecznej po-, zycji kobiety były najszybsze i najwyraźniejsze. Zapóźnleni* naszej-historiografii w zakresie dziejów społeoznyoh w ogóle, a szozególnie w tyn punkcie sę, Jak 01« okazuje, zaskakująco dotkliwe. V jtudiaoh szczegółowych najwięcej nlejBoa poświęcono sytuacji kobiety w rodzinie, odmiennościom pełnionych przez nią ról i zmianom jej pozycji w układach wewnątrzrodzinnyoh /nie tylko zresztą, Jako żony 1 watki/. Wymienić tu trzeba przede wszystkim obszerna studium Danuty Szapołowskiej o ro dzinie ziemiańskiej oraz kolejnoi szkice Haliny ChamerskleJ i Jolanty Slkorsklej-KuleBzy o drobnoBzlaoheokim zaścianku, artykuły Marianny Knothe 1 Włodzimierza Mędrzeokiego o pozy cji kobiety w rodzinie chłopskiej, niżej podpisanej - o sy tuacji kobiety w rodzinie robotniczej oraz Byszarda Koło dziejczyka o kobietach elity mieszczańskiej. Pozwala to do cenić stopniowe narastanie zmian w podziale ról w rodzinie, szczególnie - między małżonkami. Stanowiły one przesłanki słabnięcia tradycyjnego, patriarohalnego modelu rodziny przede wszystkim w środowisku inteligenckim, ale częściowo również - w robotniczym, w niektórych społecznościach chłop skich, a w znacznym stopniu także - w drobnoszlacheckim zaśolanku. Podstawową rolę, determinująoą te przemiany, odegrała rozszerzająca cię w końcu XTX w. aktywność zarobkowa i zawo dowa kobiet. Proces ten wystąpił - choć z różnym natężeniem - na wszystkich niemal szczeblaoh drabiny społecznej. Zja wiska te w publikowanych w tym tomie studiaoh nie zostały wprawdzie wysunięte na plan pierwszy, Jednak stanowią istot ny element rozważań autorów większośoi wymienionych wyżej szkioów /Stefanii Kowalskiej-Glikman, Danuty Bzepniewskioj, Haliny ChamerskleJ, Marianny Knothe, Anny ŻarnowskieJ/. Odrębny artykuł poświęciła tym problemom Maria Nietykssa analizując je na przykładzie Warszawy. Proces szybko postępującej aktywizacji zawodowej ludno ści, obejmujący szerokie kręgi społeczeństwa nie tylko w jego najniższych warstwach, stanowił - obok Basowych ru chów migracyjnych - jedną z najistotniejszyoh sprężyn prze słań społecznych w końcu ttt w. Á przecie* trzeba pamiętać, że masowy ich zasięg był w znaczny* stopniu konsekwencją faktu, te po raz pierwszy procesy to objęły nie tylko męż czyzn, ale również szerokie kręgi kobiet. Polski wariant przebiegu tych przeobrażeń - szosogólnie w XIX i na począt ku XX w., w epoce poprzedzającej pierwszą wojnę światową - ciągle jeszcze nie doczekał się pogłębionego opracowania historycznego. Obecność tego wątku problemowego w prezento wanym tonie studiów, mimo fragmentaryczności naszej wiedzy o tych zjawiskach na gruncie polskim, traktujemy jako zapo wiedź dalszych poszukiwań badawczych w tym zakresie. Problem ten zasługuje na odrębną publikację. Podobnie - zamieszczone w drugiej części publikacji szkice Tadeusza Cegielskiego i Viktorii állwowsklej sygnali zują dwa obszerne kompleksy problemowei odbicie zmieniającej się społecznej pozycji kobiety w świadomości społeczeństwa oraz postępujący wzrost uczestnictwa kobiet w różnych for mach zbiorowego życia społeoznego i politycznego. Walka ko biet amerykańskich o prawa polityozne, będąca przedmiotem zainteresowań artykułu Izabeli Rusinowaj, stanowi jeden z ważnych punktów odniesienia dla specyfiki "kwestii kobie cej" na ziemiaoh polskich. Porównawoze ujęcia społecznyoh dziejów Polski z zachodem i wschodem Europy - nie tylko w aspekcie "kobiecym" - pozostają, niestety, dotąd wśród polskich historyków jeszoze ciągle w stadium poozątkowym. Odniesienie przemian społecznej sytuacji kobiet i roli, jaką odegrały ona w procesie modernizacji polskiego społeczeń stwa do analogicznych zjawisk w innych krajach winno stać się przedmiotem szerszych zainteresowań historyków w Polsce oraz znaleźć bardziej wyczerpujące odbicie w następnych pub likacjach. Specyficzne warunki historyczne, w jakich przyszło mo dernizować się polskiemu społeczeństwu w wieku XIX, odcisnę
The list of books you might like
