Klasik Çin Şiiri I PDF
Preview Klasik Çin Şiiri I
KLASİK ÇİN ŞİİRİ I 白居易 BAİ JUYİ Çince aslından çeviren ve düzenleyen: Engin Yurt Fakülte Kitabevi Yayınları: 188 Felsefe Dizisi: 17 KLASİK ÇİN ŞİİRİ I: BAİ JUYİ Çince aslından çeviren ve düzenleyen: Engin YURT 1. Baskı: Isparta, 2018 Genel Koordinatör: İbrahim ÖZDEMİR Baskı Hazırlık: Furkan Barış ÖZDEMİR Kapak Tasarım: İbrahim ÇELİK Baskı ve Cilt: Fakülte Kitabevi Baskı Merkezi Yayıncı Sertifika No:15770 ISBN: 978 – 605 – 4324 – 80 – 4 © Kitabın yayın hakkı yayıncısı ve yazarına aittir. Yazılı izin almadan kısmen ya da tamamen alıntı yapılamaz. Hiçbir şekilde kopya edilemez ve çoğaltılamaz. Yayıncı Fakülte Kitabevi Yayınları Genel Dağıtım Fakülte Kitabevi Yay. Dağ. Paz. Ltd. Şti. Yeni Çarşamba Pazarı Kompleksi D. Blok. No:1–9 (Yeni Köy Garajı Yanı) Davraz Mah. / ISPARTA Tel-Fax: (246) 233 03 74 GSM: 0 505 218 39 53 Web: fakultekitabevi.com e-mail: [email protected] Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT İçindekiler Klasik Çin Şiiri ....................................................................................................................... 1 Yeni Yuefu Şiiri, Önsözümüz ................................................................................................ 7 Laozi‟yi Okumak ................................................................................................................... 8 Hangzhou‟da Bahar Manzarası .............................................................................................. 9 Köy Gecesi ........................................................................................................................... 10 Eski Ovalardaki Otlar Üzerinde Bir Arkadaşa Veda ............................................................ 11 Dolunay Vakti Duygular ...................................................................................................... 12 Handan Şehrinde Bir Kış Gecesi Evimi Düşünüyorum ........................................................ 13 Kırmızı Papağan ................................................................................................................... 14 On Birinci Li ile İçerken Yuan Zhen‟i Anımsamak ............................................................. 15 Dolunay‟da bir Mola Yeri .................................................................................................... 16 Nehir Kenarındaki Evden Ay‟a Bakmak .............................................................................. 17 Şakayık Çiçeklerinin Üzerine Titremek ............................................................................... 18 Kırlangıç Evi ........................................................................................................................ 19 Pinquan Yolu‟nun Gecikmiş Yolcusu .................................................................................. 20 Çiçek Olmayan Çiçek........................................................................................................... 21 Dinmeyen Özlem ................................................................................................................. 22 Sürgündeyken Geçtiğim Quinling Dağları ........................................................................... 23 Mavi Köprünün Girişinde Yuan Zhen‟in Şiirini Okurum .................................................... 24 Sandalda Yuan Zhen‟in Şiirleri ............................................................................................ 25 Güneydeki Nehrin Kıyısında Veda ...................................................................................... 26 Tapınaktaki Şeftali Çiçekleri ................................................................................................ 27 Arkamda Bıraktığım Sevgi Tapınağı .................................................................................... 28 On Dokuzuncu Liu‟ya Davet ............................................................................................... 29 Gece Yağan Kar ................................................................................................................... 30 Chishang Gölü‟nde (I) .......................................................................................................... 31 Chishang Gölü‟nde (II) ........................................................................................................ 32 Zhongling‟de Veda Şöleni ................................................................................................... 33 Li Bai‟nin Mezarı ................................................................................................................. 34 Saray Şarkısı ........................................................................................................................ 35 Tatlı Uyku ............................................................................................................................ 36 Geceleyin Pipa Çalmak ........................................................................................................ 37 Hanlık Binasının Batısındaki Yaşlı Söğüt Ağacı .................................................................. 38 Söğüt Dalı Şarkısı ................................................................................................................ 39 Nehirdeki Gün Batımı Şiiri .................................................................................................. 40 Bir Kadının Soğuk Odasından Yükselen Yakınma .............................................................. 41 Bahar Vakti Qiantang Gölü Kıyısında Yürüyüş ................................................................... 42 Bahar Vakti Göle Bakmak ................................................................................................... 43 Batıya Giderken Arkada Kalan Kasvetli Tepe ..................................................................... 44 Hangzhou Halkına Elveda .................................................................................................... 45 Beyaz Bulut Pınarları ........................................................................................................... 46 Yağmurlu Bir Güz Gecesinde Uyumak ................................................................................ 47 Lu Zimeng‟in Eski Şiirlerine Baktım ................................................................................... 48 Vadinin Dibindeki Çam Ağacı ............................................................................................. 49 Beyaz Şakayık Çiçeği........................................................................................................... 50 Gece Yağan Yağmurda Yürümek ........................................................................................ 51 Akşam Kırlangıcı ................................................................................................................. 52 i Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT Bir Kadının Mezarı .............................................................................................................. 53 Yin Gongliang‟ın Yeni Şiirini Okumak Üzerine .................................................................. 54 Geceleyin Düşüncelere Dalmak ........................................................................................... 55 Küçük Beyaz Akbalıkçıl ...................................................................................................... 56 Geceleyin Demir Almak ....................................................................................................... 57 Yu Kulesinde Tan Vakti ....................................................................................................... 58 Yuan Jixu‟nun Derenin Oradaki Evi .................................................................................... 59 Batı Kulesi ........................................................................................................................... 60 Jiangchang Nehri‟ndeki Sandallar ........................................................................................ 61 Eşim için .............................................................................................................................. 62 Üstat Wei Lian için .............................................................................................................. 63 Nanhu‟da Baharın İlk Vakitleri ............................................................................................ 64 Ben Sarhoşken Düşen Yapraklar .......................................................................................... 65 Yaşlı Kömür Satıcısı ............................................................................................................ 66 Çiçek Satın Almak ............................................................................................................... 67 Nehirden Gelen Misafirim İçin ............................................................................................ 68 Qutang Geçidinde Gece Vakti .............................................................................................. 69 Papağan ................................................................................................................................ 70 Bambu Dalları Şarkısı .......................................................................................................... 71 Sevgilinin Şarkısı ................................................................................................................. 72 Gece Guzheng‟i .................................................................................................................... 73 Nehrin Kıyısındaki Evde Misafirimle Şakalaşmak .............................................................. 74 Su İşleri Memuruna Şiir ....................................................................................................... 75 Baharın Gölde Resmettiği .................................................................................................... 76 Geceyi Gölde Geçirmek ....................................................................................................... 77 Tianjin Köprüsü ................................................................................................................... 78 Sözler ................................................................................................................................... 79 Cüce Çam Ağaçları Satıcısına .............................................................................................. 80 Boş Vakitlerde Pirinç Şarabını Hayal Etmek ....................................................................... 81 Hastalık ................................................................................................................................ 82 Sekizinci Yuan‟ın Komşusu Olmak Bir Lütuf ..................................................................... 83 Jiangnan‟ı Hatırlamak .......................................................................................................... 84 Gündüz Vakti Chen‟i Görmek ............................................................................................. 85 Bahar Ziyafeti Bitti ve Ağlamaklıyım .................................................................................. 86 Üstat Tao Guang için ........................................................................................................... 87 Kaynakça .............................................................................................................................. 88 ii Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT Klasik Çin Şiiri Çin şiiri uzmanları genellikle bu şiirin tarihi yolculuğunu iki ana döneme ayırır: Klasik Çin Şiiri ve Modern Çin Şiiri. Modern Çin şiiri genellikle 1912 senesinde Qing Hanedanlığı‟nın yıkılıp Çin Cumhuriyeti‟nin kurulmasıyla başlatılır. Çünkü bu tarihten sonra yazı ve konuşma dilinin aynı olması için önemli bir çaba harcanmıştır. 1919‟da gerçekleşen “4 Mayıs Hareketi” ve 1915-1921 yılları arasındaki “Yeni Kültür Hareketi” bu süreçte etkili olmuş, her iki harekette de aydınlar, konuşma ve yazı dilinin birliğini savunmuştur. Bu durum doğal olarak şiirde de kendisini göstermiştir. Modern Çin Şiiri, “uyak anlayışı”, “satırlardaki karakter sayısının uyumu”, “şiir tarzı”, “yazı stili” vb. konulardaki esnek yapısıyla Klasik Çin Şiirinden ayrılır. Ayrıca bu şiir dünya şiiriyle etkileşime daha açıktır. Klasik Çin şiiri ise bilinen en eski metinlerden başlar ve 20. yy‟ın ilk çeyreğine kadar devam eder. Çin şiirinin bilinen en eski metinleri bugüne iki derleme hâlinde ulaşmıştır. Bunlardan ilki ve en eski olanının adı Şarkılar Kitabı [詩Shijing]‟dır.1 Bu kitapta MÖ 11. ile MÖ 7. yüzyıllar arasında yazılmış 305 şiir bulunmaktadır. İkinci kitap ise Güneyin Şarkıları [楚辭Chu Ci]‟dır.2 MÖ 4. ile MÖ 2. yüzyıllar arasındaki bir tarihte derlendiği düşünülen Güneyin Şarkıları on yedi ana başlıktan oluşmaktadır. Klasik Çin şiiri hem Çin tarihinin belli başlı hanedanlıkları hem de şiirin özelliği ve türü göz önüne alınarak dönemlere ayrılabilmektedir. Hanedanlıklar üzerinden yapılan sınıflandırma genellikle şöyledir: Han Hanedanlığı [MÖ 206- MS 220] şiiri, Altı Hanedanlık Dönemi [220-589] şiiri, Sui Hanedanlığı [581-618] şiiri, Tang Hanedanlığı [618-907] şiiri, Song Hanedanlığı [960-1279] şiiri, Yuan Hanedanlığı [1271-1368] şiiri, Ming Hanedanlığı [1368-1644] şiiri ve Qing Hanedanlığı [1644-1912] şiiri. Ancak, hanedanlıkların değişimiyle şiirdeki değişimler eş zamanlı olmadığı, olamayacağı için bu bölümlendirmenin bazı sakıncaları vardır. Çin şiir tarihinde rahatlıkla gözlemlenebileceği gibi bir hanedanlık değişmiş ama şiir geleneği olduğu gibi kendini korumuştur. Bazen de yüzyıllar süren aynı hanedanlık döneminde şiirin değişim içine girdiği gözlenebilmektedir. Çin şiirine formu, içeriği ve kendi tarihi seyrindeki değişmeler açısından bakmak daha sağlıklıdır. Biçim ve içerik göz önüne alındığında Çin şiiri; Shi [詩];3 Ci [詞];4 Ge [歌];5 Qu [曲];6 Fu [賦],7 (bir ara dönem olarak) Jian‟an [建 1 Ayrıca “Klasik Şiir” [Shih-ching] başlığıyla da anılmaktadır. 2 “Chu‟nun Şarkıları” olarak da anılır. 3 Genellikle dört, beş ya da yedi karakterden oluşan mısralar ile yazılmış ve Antik dönemdeki ilahiler, halk şarkıları ve kaside benzeri şiirleri kapsayan şiir türüdür. 4 Sabit bir düzene, ritme ve tonlamaya sahip olan ve özellikle şarkı olarak söylenmeye uygunluğu ön planda olan şiir türüdür. Changduanju [長短句/长短句] ya da Shiyu [詩餘/诗馀] başlığı altında 1 Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT 安風骨] şiiri,8 Gushi [古诗];9 Yuefu [乐府]10 gibi farklı şiir tarzları üzerinden ele alınabilir. Klasik Çin şiiri, bunun dışında Tao Qian 陶潛 [365-427], Meng Haoran 孟浩 然 [689-740], Wang Wei 王維 [701-761], Li Bai 李白 [701-762], Du Fu 杜甫 [712-770], Han Yu 韓愈 [768-824], Bai Juyi 白居易 [772-846], Liu Zongyuan 柳 宗元 [773-819], Yuan Zhen [779-831], 元稹 Du Mu 杜牧 [803-852], Li Shangyin 李商隱 [813-858], Li Yu 李煜 [937-978], Mei Yaochen 梅堯 [1002-1060], Ouyang Xiu 歐陽修 [1007-1072], Su Shi 軾 [1037-1101] gibi önemli şairler üzerinden de sınıflandırılıp incelenebilir. Burada oluşturulması amaçlanan Klasik Çin Şiiri serisini şairler üzerinden kurmayı tercih ettim. Diğer türlü her bir şairin şiirlerine istediğim kadar yer vermek pek mümkün olmayacaktı. Çin şiirinden Türkçeye yapılan çeviriler çok fazla değildir. Bu çeviriler de genellikle İngilizce ya da başka bir Batı dilinden yapılmıştır. Türk şiir okurunu Çin şiiriyle buluşturan ve bir bakıma gelecekteki çevirilere öncülük eden bu değerli çabaları anmak gerekir: Muhaddere Nabi Özerdim‟in hazırladığı 1961 tarihli Çin Şiirleri; Talat S. Halmân‟ın hazırladığı Eski Uygarlıkların Şiirleri‟ndeki “Çin Şiiri” bölümü; Eray Canberk‟in Çağdaş Çin Şiiri Antolojisi; Ataol Behramoğlu ve Özdemir İnce‟nin birlikte hazırladığı iki ciltlik Dünya Şiir Antolojisi‟nin ilk cildinde yer alan “Çin şiirleri”; Ülkü Tamer‟in çevirdiği, Ezra Pound‟un Çin şiirleri seçkisi Cathay; Erdem Kurtuldu‟nun hazırlayıp çevirdiği, Kâzım Taşkent Klasik derlenen ve genellikle cipai [詞牌] denilen sayısı sekiz yüze yakın melodi ve şarkı kalıplarına uygun olarak söylenilmesi için yazılmış, bir ya da birden fazla enstrümanın şiir söylenirken eşlik ettiği, çoğunlukla şairin tutkuları ile ilgili olan şiirlerdir. 5 Ge şiir türü genellikle hem eski hem de yeni halk şarkılarını kapsayan ve sadece vokal olarak monoton ve ağır ilerleyen bir tonlama ve ritimde, ilahi-benzeri şekilde söylenmesi düşünülmüş, herhangi bir enstrümanın eşlik etmediği şiirlerdir. 6 Özellikle Yuan Hanedanlığı sırasında serbest bir stilde, çoğunlukla kukla ve gölge oyunları sırasında opera-benzeri bir tarzda okunması için yazılmış şiirleri kapsayan şiir türüdür. 7 Şiirde betimleyici olmanın ön planda tutulduğu, daha karmaşık bir dil ile belli bir ritim ve kafiyeye uygun olarak yazılmış şiirleri kapsayan şiir türüdür. 8 Han Hanedanlığı ve Altı Hanedanlık Dönemi arasındaki geçiş döneminde, şiir anlayışının geçirdiği değişimleri kapsayan şiir türü. Bu dönemde şiir hem Fu şiir tarzının detaylı yapısından uzaklaşıp Yuefu şiir tarzının sadeliğine yakınlaşmış, hem de Han Hanedanlığı döneminde şairlerin genel olarak 3. Tekil şahıs ya da kişisiz özneyi benimsediği dolaylı hitap tarzından daha kişisel ve doğrudan bir hitap tarzına geçilmeye başlanmıştır. 9 Genellikle beş ya da yedi karakterleri mısralardan ve sentaks açısından eşleşmiş beyitlerden oluşan, belli bir ritme ve kafiyeye dayalı, paralellik örgüsünün ve tez-antitez işlenmesinin ön plana çıktığı şiirleri kapsayan şiir türüdür. 10 Yuefu şiiri, öncelikle Han Hanedanlığı sırasında kurulmuş bir imparatorluk kurumu olan, ismini ondan aldığı Müzik Bürosu‟nun toplayıp ayinler, teftiş gezileri, ziyafetler ve okçuluk müsabakaları sırasında okunması için derlediği anonim halk şarkılarından oluşur. Bununla birlikte daha sonra bu halk şarkılarından ilham alan şairler serbest stilden genellikle beş ya da yedi heceli ölçülerine kadar değişen farklı tarzlarda, çoğunlukla halk ve yönetim sorunları, doğa, güzellik ve yaşama dair kişisel deneyimler üzerine yazmışlardır. 2 Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT Yapıtlar Dizisi‟nden çıkan Klasik Çin Şiirinden Seçmeler; Sami Akalın‟ın hazırladığı, 1964 yılında yayımlanmış Çin Şiiri: Tarih ve Antoloji; Yeni Dergi Dergisi‟nin 1967 Mayıs tarihli Çağdaş Çin Şiiri Özel Sayısı (32. Sayı); Doğan Kılıç Şıhhasananlı‟nın hazırladığı 1969 tarihli Çin Edebiyatı Antolojisi; içinde çeviri Çin şiirleri ve Çin şiiri üzerine yazılar bulunan Yazko Çeviri Dergisi‟nin 1983 Kasım-Aralık Dönemi 15. Sayısı; Yaşar Nabi‟nin hazırladığı 1977 tarihli Günümüz Dünya Şiiri: Bir Varlık Antolojisi; 2 cilt şeklinde yayımlanmış olan Ülke Ülke Çağdaş Dünya Şiiri başlıklı antolojinin 1980 tarihli 2. cildi; ve daha güncel olarak Tozan Alkan ile Matthew Cheng‟in hazırladığı 2013 tarihinde yayımlanmış Çağdaş Hong Kong Şiiri. Bai Juyi‟den yapılan çeviride, bir yandan şiirin asıl metnine sadık kalmaya, öte yandan şiiri Türkçede en güzel şekilde ifade etmeye özen gösterdim. Şiir çevirenler bu ikisi arasında bir denge yakalamanın ne kadar zor olduğunu bilir. Bu zorluk şairin şiirlerinden yapılan bu seçki için de geçerli. Bai Juyi‟nin kendi ifadesiyle söylenecek olunursa, her bir şiir “içinde üç yüz anlam taşır.” Bazı şiirlerin altına kısa dipnotlar yerleştirme ihtiyacı duymamın temel sebeplerinden biri budur. Ayrıca şiirlerin tarihsel arka planını, yazıldığı dönemi, kültürel bağlamını okuyucuya bir nebze de olsa sunmak istedim. Mizanpaj izin verdiği ölçüde şiirlerin Çince asıllarına da -transliterasyonu ile birlikte- yer verdim, okuyucuların bize uzak bir alfabenin gözsel ve işitsel zevkini yaşayabilmeleri umuduyla. Bai Juyi Şair Bai Juyi 772 senesinde Taiyuan‟da doğdu. Fakir ama eğitim görmüş bir ailenin çocuğuydu. Çocukluk yıllarında memleketinde yaşanan kıtlıklar ve çatışmalardan dolayı akrabalarının yanına gönderildi. Ekonomik sıkıntılar yüzünden okul yılları boyunca kâtiplik ve benzeri işlerde çalıştı. 800 senesinde kuàishì (會試) adı verilen bir çeşit memur seviye belirleme sınavına (eğer imparatorlukta bürokrasi işlerinde çalışmak isteniyorsa geçilmesi gereken sınavlardan biriydi bu) girip bu sınavı yüksek bir başarıyla geçti. O sıralarda 23 yaşında olan Yuan Zhen ile de İmparatorluk Kütüphanesi‟nde derleyici olarak çalışırken tanıştı. Yine bu dönemde Budizm üzerine eğitim almaya başladı. İki arkadaş 806 senesinde, üç senede bir yapılan diànshì (殿試) adı verilen saray sınavına -ki bu sınavı geçenlere jìnshì (進士) derecesi veriliyordu- girdi. Bai Juyi birinci, Yuan Zhen ise ikinci oldu. Bai Juyi 808 senesinde ünlü Çin şairi Du Fu ve İmparator Xuanzong‟un eşlerinin de mensup olduğu aileden bir hanımla evlendi. Aynı zamanda mahkemelerde bir tür savcı olarak çalışmaya başladı. 809 senesinde ilk şiir kitabını yayımladı. 811 senesinde annesinin akıl sağlığı bozuldu; annesinin intihar teşebbüsleri üzerine onun için iki bakıcı görevlendirmiş olsa da, annesi kendisini bir su kuyusuna atarak intihar etti. Bai Juyi aynı yıl politik çatışmalardan dolayı Hanlin Akademisi‟nden atıldı. Bu yılın sonunda da üç yaşındaki kızını kaybetti. 3 Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT 815 senesinde artık tüm imparatorlukta tanınan ünlü bir şair haline gelmişti. Aynı sene diğer şairlerle birlikte Yeni Yuefu Şiiri başlıklı ortak bir kitap yayımladı. 829‟da hem Yuan Zhen‟in hem de Bai Juyi‟nin oğulları oldu ama ikisi de aynı sene vefat etti. İki yıl sonra yakın arkadaşı Yuan Zhen‟i de kaybetti. Ardı ardınca gelen bu ölümler Bai Juyi‟yi derinden etkilemiştir. 835, 839 ve 845 senelerinde, o tarihlere kadar biriken şiirlerini saklamaları için üç ayrı tapınağa yolladı. 846 senesinde 75 yaşındayken (Çin inancına göre anne karnında geçirilen dokuz ay ilk sene olarak sayılıyor) vefat etti. Kadim Çin‟in en önemli şairlerinden Bai Juyi (白居易) hem arkasında bıraktığı sayısı üç bine ulaşan şiirleri hem de şiire adanmış ömrüyle Çin‟de ve Japonya‟da en çok anılan şairlerden biri olmuştur. Son olarak söylemek gerekir ki, görece tek başıma yürüttüğüm bir çeviri süreci olsa da birkaç kişiden bu çalışmanın şimdiki hâline ulaşmasında çok yardım gördüm. Öncelikle Çinceye dair çoğu zaman bıktırıcı olan sorularıma sabırla cevap verdikleri için bana Çinceyi öğreten, öğretmekte olan hocalarıma; Bai Juyi‟nin şiirlerinin bulunduğu farklı derlemeleri Pekin‟den bana yollama inceliğini gösteren Sara Wang‟e; şiirleri daha iyi anlamam için gerekli olan kültürel ve tarihsel bilgilere yönelik sorularıma hiç usanmadan cevap veren Diana Zhang‟e; metnin yayıma ve basıma hazırlık sürecinde büyük emeği geçen İbrahim Özdemir ve İbrahim Çelik‟e; metnin editörlüğünü büyük bir titizlikle yapan Burcu Kayadibi ve manevi desteğini kitabın yayıma hazırlanma süreci boyunca yanımda hissettiğim Elif Elçi‟ye; kitabın oluşmasında sandığından daha büyük payı ve rolü olan Sıla Burcu Başarır‟a; tüm hayatım boyunca desteklerini benden hiç esirgememiş olan babam Aydın Yurt, annem Keziban Aydemir, kardeşim Eray Yurt‟a tüm kalbimle teşekkür ederim. Engin Yurt Pekin, 2018.08.10 4 Klasik Çin Şiiri I: Bai Juyi Engin YURT yǐn shuǐ sī yuán 飲水思源 Suyu içtiğinde kaynağını düşün 5
The list of books you might like
