Klaaglied om Agnes

204 Pages·2005·0.83 MB·English

by  Gijsen Marnix

Klaaglied om Agnes
Marnix Gijsen
Bezorgd door Harold Polis
bron
Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes (ed. Harold Polis). Nijgh & Van Ditmar,
Amsterdam 1999 (26 druk).
ste
Zie voor verantwoording:
http://www.dbnl.org/tekst/gijs006klaa01_01/colofon.htm
© 2008 dbnl / erven Marnix Gijsen
5
Siehe, es weinen die Götter, es weinen die Göttinnen alle, Dass das Schöne
vergeht, dass das Volkommene Stirbt. Auch ein Klaglied zu sein im Mund der
Geliebten ist herrlich, Denn das Gemeine geht klanglos zum Orkus hinab.
Schiller, ‘Naenie’.
Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
7
Τῃ ἐρωτησάσῃ
Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
9
1
Toen ik zestien jaar oud was bedroeg mijn wekelijks zakgeld anderhalve mark.
Dit schamel bedrag werd mij door mijn zuinige moeder in bezettingsgeld op
zondagmorgen overhandigd. Veelal legde zij het eenvoudig op een hoek der
keukenkast, waar ik verondersteld was het te vinden. Zodat geen enkel woord
gewisseld behoefde te worden over een handeling welke haar mishaagde. Zij gaf
mij deze kleine toelage enkel omdat andere ouders van onze kleinburgerlijke
stand dat gewoon waren te doen en omdat een algeheel gebrek aan geldmiddelen
mij wellicht in verlegenheid kon brengen ten koste van het prestige van ons
gezin. Zo begreep ik het toen althans. Maar misschien was het eenvoudig een
oefening in zuinigheid, die zij mij oplegde voor mijn eigen welzijn. Was dat
inderdaad haar bedoeling, dan heeft haar pedagogie jammerlijk gefaald, want
zodra ik later enig geld in handen heb gekregen, heb ik het roekeloos door
deuren en vensters gesmeten.
Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
10
Pedagogie is ook niet alles. Zoals de meeste middenstanders van haar tijd
geloofde mijn moeder in het sparen en in de soliditeit van staatsfondsen. Dat
geld door toedoen van de staat aan koopkracht kon inboeten, was haar onbekend.
IJverig droeg zij haar spaarpenningen naar de staatskas en met verbazing vernam
zij jaren nadien, dat zij haar spaargeld evengoed in het water had kunnen werpen
of, zoals zij zelf, in een zeldzame bevlieging van scepticisme, zei: ‘In een
offerblok der parochiekerk had kunnen steken, want dan kon het nog iets
opbrengen, hier of hiernamaals’. Terwijl de kleine luiden in de Middeleeuwen
ten minste nog de troost hadden de muntschrooiende vorsten in de ban te horen
slaan, konden de lotgenoten van mijn moeder in hun kranten lezen dat de
Minister van Geldwezen het land van de ondergang had gered door de frank op
de helling vast te spijkeren. Dat er van de vastgespijkerde frank slechts eentiende
overbleef, werd niet verklaard. Moeder, die een drietal keren een dergelijk
avontuur meemaakte, heeft later dikwijls betoogd dat zij in feite twintig jaar van
haar leven vergeefs had gespaard. Tijdens de bezetting had zij reeds de
wisselvalligheid van de koopkracht van het geld vastgesteld en wanneer de
uitbetaling van die armzalige anderhalve mark haar bijzonder Marnix Gijsen,
Klaaglied om Agnes
11
zwaar viel, gaf zij mij een korte, bittere verklaring van haar bevindingen op
financieel gebied. Voor haar redeneringen was ik weinig vatbaar, want mij
scheen het toe dat geld gemaakt was om uitgegeven te worden. Ik heb er in mijn
jeugd altijd met mismoed en weerzin aan gedacht, aangezien ik het niet bezat,
het dringend voor eerbare doeleinden nodig had en omdat het in de verhouding
tussen moeder en mij altijd bitterheid en misverstand teweegbracht. In feite heeft
dit verhaal met geld weinig te maken, al evenmin als de regen en de wind; maar
toch was het een der oorzaken voor de slechte verstandhouding die tussen
moeder en mij ontstond en die meerdere jaren duurde. Zij hanteerde het als een
wapen, als een middel om mij afhankelijk van haar te maken. Voor mij was het
als een prikkeldraad, waarover men onverhoeds struikelt bij een wandeling door
het bos of in de velden. Het eerste conflict dat mij van mijn moeder vervreemdde
en mij buiten onze stille huiskring om troost en vriendschap deed zoeken,
ontstond toen zij mij een paar zondagen de kleine som, waarop ik meende recht
te hebben, onthield. Het was een der eerste malen dat ik moest ervaren, wat ik
als een onrecht beschouwde. Van die dag af wist ik dat er geen hechter gevoel in
mijn leven zou zijn, want ik was Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
12
diep geschokt en ik besefte dat zelfs het dadelijk herstel van het onrecht de zaak
niet goed kon maken, daar het kwaad gebeurd was en de wonde geslagen. Ik
botste aan tegen een boosheid, waarvoor ik geen uitleg vond. Jaren nadien, toen
ik door een achteruitgaande auto werd aangereden, stond ik even stom en
verbaasd te kijken onder dit mechanische geweld, waartegen geen redeneren kon
helpen en dat ook niet goed te maken viel. Heel zijn leven is de ontvankelijke
kwetsbaar, en steeds op nieuwe manieren. Wat de achterhouding van mijn
weekgeld het ergste voor mij maakte, was dat ik het wilde gebruiken om op de
rommelmarkt de volledige werken van Goethe te kopen. Volledige werken
fascineerden mij in mijn jeugd. Ik wist wel dat ik ze nooit volledig zou lezen,
maar ik had het gevoel dat het bezit van die tien deeltjes, onooglijk gedrukt op
vergeeld en broos papier, mij als het ware Goethe als gevangene zou
overleveren. Niets van de grote man zou mij ontsnappen; geen meesterwerk,
geen tirade, zelfs geen snipper van zijn wezen en zijn talent: der ganze Goethe.
In geen taal kon men het beter zeggen. De hele Vondel zou gek hebben
geklonken. Der ganze Goethe had een edele klank. Vele zondagen had ik reeds
rondgelopen op de rommelmarkt waar boe-
Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
13
ken in enkele stalletjes te koop lagen, tussen de plaats waar men honden van
bedenkelijk ras en dikke witte konijnen met rode ogen verkocht, en die waar een
West-Indische neger in keurig Nederlands een onfeilbaar middel tegen
uiteenlopende kwalen aanprees. Verder was er een chaotische verzameling van
kramen waar men ellengoederen en breiwerk aan de man bracht. Zo dikwijls had
ik reeds de prijs van ‘der ganze Goethe’ gevraagd aan de marskramer, dat hij mij
woest het bedrag toesnauwde. Daar het nu geheel buiten mijn bereik lag,
besteedde ik mijn tijd aan het slenteren over de markt. Ik bleef lang stil bij de
open plaats waar een fel vrouwmens, van top tot teen gedost in een nauwsluitend
zwart tricot, de mannen uitdaagde tot een eerlijk gevecht in Grieks-Romeinse
stijl. Herhaaldelijk ben ik daar verjaagd door mijn eerwaarde opvoeders, die een
dergelijk tafereel voor mijn moraal verderfelijk achtten. Zij vergaten echter dat
de pappige vormen van de virago heel wat minder suggestief waren dan de
doeken van onze oude meesters in hun eigen kerk en dan de mooie naakte
engelen, die de biechtstoelen versierden waarin wij elke week onze zonden
gingen opbiechten. Op het gebied der goede zeden behoefde men zich om mij
niet de minste zorg te maken. Ik was een-
Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
14
voudig en algeheel een boekenworm en ik wist niets af van hetgeen mijn moeder
en sommige mijner wereldwijze gezellen op school ‘het leven’ noemden. Wat ik
erover vernam vervulde mij met afkeer en weerzin, en ik verkoos de wereld te
zien door de ogen der grote en edele geesten. Later heb ik gemerkt, dat ik het
leven heb leren kennen door de roze brillenglazen der romantici, die
schaamteloze schriftvervalsers zijn. Maar nóg later besefte ik dat zij wellicht de
enige optiek geschapen hebben, die het bestaan voor mij dragelijk kon maken. Ik
was, ook in mijn opstand tegen mijn moeder, een romanticus, en de harde
werkelijkheid, die sommigen opzweept tot grote daden, liet mij koud. Van
Goethe kende ik alleen de Faust en in Faust had ik al mijn wijsheid over de
wereld en de vrouwen opgedaan. Ik kon mij niet indenken dat er iets anders over
man en vrouw te zeggen viel dan wat Goethe mij openbaarde. De Faust 11 had
ik mismoedig toegeslagen als onverstaanbaar. De meisjes die ik kende leken mij
van alle belang ontbloot. Het waren giechelende gansjes, die mij lichamelijk niet
aantrokken en geestelijk afstootten. Ik hield mij wijsneuzig vast aan de wijsheid,
die de vrouwen beschrijft als wezens met lange haren en korte gedachten. Met
stomme verbazing zag ik Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes
15
sommige jonge snaken op de rommelmarkt te werk gaan: ze hadden een stuk
spiegel aan een ijzerdraad bevestigd en posteerden zich achter de koopsters die
aan de kramen stonden te kijken, om aldus het spiegelbeeld van haar dessous op
te vangen. Maar dat waren leerlingen van de openbare scholen en die waren tot
moord en doodslag in staat, dat wist ik. Men had het mij gezegd. Het enige
vrouwelijke wezen, buiten mijn moeder, dat in mijn leven een rol speelde, was
mijn zuster Agnes. Ik heb mij nooit tot het macabere aangetrokken gevoeld, en
toen ik ‘Bruges, la Morte’ van Rodenbach las, heb ik het, niettegenstaande mijn
romantische neigingen, potsierlijk en weerzinwekkend gevonden. Maar mijn
zuster Agnes, die heel mijn leven een rol heeft gespeeld in mijn gevoelens, heb
ik nooit gekend. Al wat ik van haar weet is: dat zij een jaar voor mij werd
geboren, slechts een achttal weken heeft geleefd en na een ziekte van slechts een
paar uur is gestorven. Ik heb mijn moeder nooit zelfs durven vragen waar zij
begraven ligt. Zij is echter in mijn leven steeds een gemis geweest, een tekort
aan een wezen dat had moeten bestaan en dat ik niet heb gekend. Ik heb haar
verdwijnen altijd gevoeld als een onrecht mij aangedaan, maar vaak meende ik
ook dat ik onrechtmatig de plaats die zij Marnix Gijsen, Klaaglied om Agnes