kktc yakın dogu üniversitesi egitim bilimleri enstitüsü halk bilimi ana bilim dalı

356 Pages·2016·22.42 MB·Turkish

KKTC
YAKIN DOGU ÜNİVERSİTESİ
EGİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
HALK BİLİMİ ANA BİLİM DALI
KIBRIS TÜRK EGİTİMİNDE
SÖZLÜ ÜRÜNLERİNİN YERİ
Yüksek Lisans Tezi
Hazırlayan
Fikriye İYİCAN
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Habib DERZİNEVESİ
LEFKOŞA, 2009
l\
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü'ne, LISRAR)' ~
~o>oı_ ~)
~I.~.ı::::_-.:-·v~(_'$;':p..,}/
Fikriye İYİCAN' a ait "Kıbrıs Türk Eğitiminde Sözlü Ürünlerin yeri" adlı çalışmanın, jünıiıız
tarafından Halk Bilimi Eğitimi Ana Bilim Dalı'nda yüksek lisans tezi olarak oy birliği ile
kabul edilmiştir.
Başkan: Prof. Dr. Orhan ÇİFTÇİ:
Üye: Prof.Dr. Habib DERZİNEVESİ:
Üye: Dr. Ahmet GÜNEYLİ:
ONAY
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım .
..l.Ç\.../.03 .../2000
ÖZET
Tezin konusu ve amacıKıbrıs Türk geleneği içinde masal, tekerleme, bilmece, ninni,
gölgeoyunu-Karagözve kukla ile çocuk eğitimine yenibir bakış açısıyla yorum getirmektir.
Masallar, toplumsal yapının değerlerini nesilden nesile aktarırken çocukları sözlü kültür
ürünleri ile donatıp geleceğini kontrol altına alarak yetiştirip yönlendirmesi açısından önem
taşımaktadır.
Masallarda verilmek istenen bazı iletiler M. Helimoğlu YAVUZ'un iletiler dizinine
göreelealınmışveincelenmiştir.
Tez,kaynaktaraması ve alan çalışmasıdır.Nitel araştırmayöntemiyle 10 kişiüzerinde
gözlemve mülakat tekniğiyle toplam 23 masal üzerinde inceleme yapılmıştır. Masal anlatan
kişinin eğitimi, masalları hatırlayışı, dili kullanım yeteneği, vermek istediği mesajlar hem
kendi hem de dinleyeniçin önemlidir. Eski dönemlerde bu bağlamın geceleyin kadınların ve
çocukların bir araya gelerek çeşitli çerezler yiyerek işlevleri aktaran ürünlerden oluşu da
birlikteliğinvepaylaşımınöneminivurgulamaktadır.
Günümüze kadar gelen masalların ve tekerlemelerin varyantları bulunmakta, adada
yaşayan halkın Kıbrıs'a gelirken yanlarında getirdikleri kültür ile devam etmektedir. Bugün
teknolojininyaniTV,DVD, CD,PC gibi çeşitli oyuncaklarınvarlığı ile üretim yerine tüketim
toplumuolduğumuzunyanısırasözlüürünlerin eğitimi destekleyici, insan ilişkilerinibağlayıcı
unsurlarolmaktançıkıp,öneminiyitirmeyebaşlaması somutolarak görülmektedir.
Eğitimin başladığı yer ailedir. Çocuk gelişiminde de eğitimin, sosyalleşmedeki
öneminianlayabilirseközelliklemasal anlatımgeleneğinin devam ettirilmesigerekmektedir.
Böylelikle çocuğun hem dil gelişimi hem de hayal gücünün vereceği üretkenlik ile
büyümesisağlanacaktır.
Anahtarkelimeler: Sözlükültür,masal, gelenek
ı
ABSTRACT
The aimofthe thesisis to make a commentabout the education of young childrenby
using tales, tongue twisters, reddles lullabies shadowplay (Karagöz) and puppets with a new
apoint ofview.
While tales transfer the vaules of the social structure from generation to generation, they
informtheyoung childrenwithverbalculturesothatthe childrenareraised properly.
I gathered the tales accordingto the index of "Masallar ve Eğitimsel İşlevleri" by M.
HelimoğluYAVUZ.
The thesis is a sourcescanandregionalstudy.Iused the qualitative surveymethod to
observe and interview ten people for my reconnoitering the twenty three tales. The tale
taller's education,his recall, abilityto we the language andthemessages he intends to give is
importantboth forhim andthe listeners.
In the past, this medium causedwomen and children come together and share happy
timeswhile enjoyingsomenuts andsoftdrinksandthis emphasizesthe importance ofit when
comparedwithtoday.
There are different versions of the tales and the reddles that has come up to now and
this occasion continues because of the different cultures brought to the island by the
immigrrants from the other cultures. Nowadays we turned out to be a consumptive society
because of the tecnology products such as TVs, computers, etc. and this cause the verbal
cultureto lose interst. Educationbegins within the family.Taleshave got an important role in
young children's education. Children should listen to tales inorder to get better socialized
whilegrowingup.
By this way, the children will develope their language and imagination and became
skilfulandproductive.
Keywords:Verbal culture,tales,tradition
11
ÖNSÖZ
Bu tez çocuk eğitimi ve sözlü edebiyatürünlerinden masal, tekerleme, bilmece, gölge
oyunu"Karagöz", kukla ve çocuğunbebekliğinde kullanılan ninni üzerine çoklu zekakuramı
teorisi ele alınarakhazırlanmıştır. Tezimin temel amacı gelenek ve göreneklerimizin eskiden
aktarım yolu olarak seçilen masallar, dile katkıda bulunan tekerlemeler, hem eğlendirirken
güldürüp düşündüren hem de zeka gelişimine katkıda bulunan bilmeceler; geleneksel Türk
tiyatrosuiçerisindebüyük yer tutan gölge oyunun bugün günümüzde "Karagöz"ün geçmişten
yansımaları ile atasözleri ve deyimlerden yararlanılarak oluşturan çocuk eğitiminin
sunulmasıdır.
Tezin ana 7 bölümü olup içerisinde altbaşlıklara da yer verilmiştir. Tez içerisinde yer
alangeneltanımlar edebiyatve eğitimiçeriklidir.Tezde; önsöz,özet - abstract,girişve sözlük
ile kaynakçanınbulunduğu bölümler de bulunmaktadır. Girişten sonra bölüm birde Kıbrıs'ın
coğrafikonumu, siyasiyapısıveKıbrısAdası'nın genelkültürühakkında bilgi bulunmaktadır.
Bölüm ikide çalışmanın yöntemi alt başlıklar halinde bulunmaktadır. Bölüm üç ise
araştırmadabulunan tanımlarıiçermektedir.
Bölüm dörtte, ninni ve kısaca ninniden faydalanma konusu; atasözleri, tekerleme ve
tekerlemenin dilin işlev kazanmasındaki yeri, dil gelişimi, bilmece ve Karagöz (geleneksel
halk tiyatrosunda gölge oyunu "Karagöz"ün doğuşundan perdedeki yansımalarına ve
geçmişteki yeri ile günümüzdeki yeri) sunulmuştur; masal, masal anası ve masal tekerlemesi
verilmiştir.Bölümbeşte ise masalların M.H.Yavuz'a göre oluşan iletiler, sosyolojik iletilerde
aptanannoktalar, etik iletilerde saptanan noktalar, ekonomik iletilerde saptanan noktalar ve
ikolojikiletilerdesaptanannoktalaryeralmaktadır.Bölüm altıdamasal metinleri veiletilere
göre saptanannoktalar, bölüm yedideise değerlendirme ve sonuç bulunmaktadır. Sonolarak
ölümsekizdede sözlükvekaynakçayeralmaktadır.
Tez çalışmam boyunca sabır gösteren ve desteğini esirgemeyen herkese teşekkür
erim.Öncelikleanneme,manevi anneme(G.GÖKDEMİR),yazar- şairNeriman CAHİT'e,
MehmetERTUG'a her zaman yanımda olup özellikle de manevi yönden beni destekledikleri
cin sonsuz teşekkür ederim. Tezimin özetini İngilizceye çevirmeme yardımcı olan
eslektaşımHasanÖZGÜVENLİ'ye desonsuzteşekkür ederim.
Tez danışmanım; Halk Bilimi Ana Bilim Dalı başkanı Sn. Prof. Dr. Habib
ERZİNEVESİ'ye deteşekkürler.,
F.İ.
111
KISALTMALAR DİZİNİ
D.K Dervişe KUTLU
E.A Emir Ayşe YARAT
K.Ö Kezban ÖVGÜN
KKTC Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
M.E Mehmet Ertuğ
M.G Mustafa GÖKÇEOGLU
N.C Neriman CAHİT
S.Ç Söğüda ÇARKICI
S.D Sadiye DESTUR
S.H Sultan RERAN
s. Sayfa
* Sözlük (bilinmeyen kelime)
vb. ve benzeri
vs. ve saıre
() Kaynak kişinin masalda yaptığı açıklamalar
Masalları anlatan kaynak kişinin arada verdiği ek bilgiler
< > Kaynak kişinin anlatısı sırasındaki tavrı
ıv
İÇİNDEKİLER
Özet i
Abstract ii
Onsöz iii
KısaltmalarDizini iv
İçindekiler v
Giriş viii
BÖLÜMI
ANSİKLOPEDİKBİLGİLER
SiyasiYapı........................................................................................... 1
CoğrafiKonumu, İklimi veBitki Örtüsü......................................................... 1
KKTC'nin Kültürü................................................................................... 1
Gelenek,Görenekve Adetler....................................................................... 2
HalkDansları.......................................................................................... 2
GelenekselEl SanatlarıIYemeniler............................................................... 2
GelenekselEl SanatlarıI Lefkaraİşi............................................................... 2
GelenekselEl SanatlarıI Hesapİşi................................................................. 2
GelenekselEl SanatlarıIİpekİşi......................................... .......................... 2
GelenekselEl SanatlarıIBitkisel Örücülük....................................................... 3
KuzeyKıbrısMutfağı.................................................... . ........................... 3
BÖLÜMII
YÖNTEM
AraştırmanınModeli.................................................................................. 4
AraştırmanınEvreni................................................................................... 4
AraştırmanınÖrneklemi 4
· :rilerinToplanmasıve Analizi 5
AraştırmanınAmacı....................................................... ............................ 5
ArastırmamnSınırlılıkları 5
Saptamalarve Öneriler. 6
V
BÖLÜM III
ARAŞTlRMADAKİ GENEL TANIMLAR
Edebiyat 7
Edebiyat- Dil Kültür 7
=
Eğitim 8
Eğitim Bilimi 8
Eğitimci 9
Eğitimin Onemi....................................................................................... 9
Edebiyat - Eğitim..................................................................................... 9
Halk Edebiyatı. 9
Halk Edebiyatı Ürünlerinin Eğitimdeki Varlığı 10
Halk Bilimi 1O
Halk Tiyatrosu 1O
Kültür 10
Halk Kültürü........................................................................................... 11
BÖLÜMIV
_[inni Nedir? ........................................................................................... 12
_Iinniden Faydalanma Yöntemleri 12
Bilmece Nedir? .... ............... ...... ...... .................. ............ ......... ...... ........... 13
Atasözleri .............................................................................................. 13
Tekerleme 14
Tekerlemeler ve Eğitimdeki İşlevleri............................................................... 15
Dil Gelişimi. ............................................................................................ 16
Karagöz 17
Masal. 24
Masal Anası. 24
Masal Tekerlemesi 24
VI
BÖLÜMV
Masal Metinleri ve İletilere Göre Saptanan Noktalar
Masalların M.H.Y.'a Göre Oluşan İletiler. 25
Etik İletilerde Saptanan Noktalar.................................................................. 25
Psikolojik İletilerde Saptanan Noktalar. 26
Sosyolojik İletilerde Saptanan Noktalar 28
Ekonomik İletilerde Saptanan Noktalar. 30
Öteki İletilerde Saptanan Noktalar................................................................ 30
Kaynak Kişiler ve Metinler.. 31
Masalların İletileri 111
BÖLÜM VI
Değerlendirme 150
onuç 150
BÖLÜM VIII
özlük 151
KAYNAKÇA 152
Vll
GİRİŞ
"Kıbrıs Türk Eğitiminde Sözlü Ürünlerin Yeri" adlı tez çalışmamın amacı Kuzey
Kıbrıs Türk Cumhuriyetisınırları içinde kültürün eğitime kattığı değerleri ortaya koymaktır.
Bunu yaparken değerli araştırmacı Sayın Mustafa Gökçeoğlu'nun kitaplarından, Sayın
Neriman Cahit'in değerli bilgilerinden, öğretmenlik mesleğimde çeşitli yaş grupları ile
yaptığım çalışmalardan, derlediğim ürünlerden özellikle masaldan yararlanmış
bulunmaktayım.
Çalışmamda geçmiş dönemlerdeki çocuk eğitimini etkileyen unsurlar, sözlü
ürünlerdenbaşta masal, masalların içinde önemli bir yer tutan tekerlemeler, tekerlemeler gibi
karmaşık bir takım bilgilerden oluşan bilmeceler, halk tiyatrosu içinde önemli bir yer tutan
Gölge Oyunu "Karagöz" KKTC'de bu işe gönül vermiş şu anda tek temsilcimiz değerli
Mehmet Ertuğ, eğitime önemlibir ışık tutan ve meslek hayatımda da kullandığım atasözleri
irdelenmiştir.
İnsanınvaroluşu,kültürünvarlığını daişaret etmektedir. Çünkü insanlarıhayvanlardan
ayıran en büyük özelliği olan konuşması, en gelişmiş iletişim aracı olan dil ile sağlanır.
Kültür, geçmişten günümüze kadar olan anlatıları içine alan örf - adet, gelenek - görenek,
inançlar, sözlü ürünler (masal, ninni, vs...) gibi birçok edebiyat eserlerini içerir. Bu anlatılar
günümüze nesilden nesle, kulaktan kulağa anlatılarak gelmiştir. Kültür hem görsel hem de
duyusaldır.Gardner'ın çokluzekakuramındainsanınbirden fazla zekaya sahipolduğu görüşü
avunulmuştur. Gerek çocuklarda, gerek gençlerde, gerekse yetişkinlerde bu zeka türleri
ulunmaktadır. Kültürü bir bütün olarak ele alacak olursak yerine oturtmamız gereken bir
takımtaşlar vardır ve en önemlisi de bize kültürü taşıyan dildir. Kendimizi ifade edebilmek,
:ınlatabilmeken iyi konuşmayla gerçekleşir. Böylelikle insanlar yavaş yavaş sosyalleşmeye,
gelişmeyebaşlamışvesosyolojibiliminin deuğraşları arasındayer almıştır.
Dil, doğduğumuz andan itibaren kendini geliştirmeye başlar. Bunu yaparken etrafta
duğu sesleri önce kaydeder, sonra taklit yoluyla hafızasında biriktirdiği sesleri çıkarır ve
sözcükdağarcığınınzenginliğinigenişletir.
Edebiyat dediğimiz zaman dili destekleyen ikinci bir kavram ortaya çıkmaktadır.
-özlü ürünlerin toplanması yılları almış değerli ürünler arasında yer almaktadırlar. Sözlü
::ünleri yazıya geçirerek yazın edebiyatı dediğimiz yazılı edebiyat ortaya çıkmıştır.
öylelikle geçenzamandatoprakolandeğerlerimiz (yaşlılarımız)ölümsüzleşmiş olur.
Toplumunyapısıdilve edebiyatsayesindeortaya çıkmaktadır.
vııı