Kitlelerin Ayaklanması - Jose Ortega Y Gasset

332 Pages·2014·1.37 MB·Turkish

Genel Yayın: 1982
Hü ma niz ma ru hu nun ilk an la yış ve du yuş mer ha le si, in san
var lı ğı nın en mü şah has şe kil de ifa de si olan sa nat eser le ri nin
be nim sen me siy le baş lar. Sa nat şu be le ri için de ede bi yat, bu
ifa de nin zi hin un sur la rı en zen gin ola nı dır. Bu nun için dir ki
bir mil le tin, di ğer mil let ler ede bi ya tı nı ken di di lin de, da ha
doğ ru su ken di id ra kin de tek rar et me si; ze kâ ve an la ma kud re‐
ti ni o eser ler nis pe tin de ar tır ma sı, can lan dır ma sı ve ye ni den
ya rat ma sı dır. İş te ter cü me fa ali ye ti ni, biz, bu ba kım dan ehem‐
mi yet li ve me de ni yet dâ va mız için mü es sir bel le mek te yiz. Ze‐
kâ sı nın her cep he si ni bu tür lü eser le rin her tür lü sü ne tev cih
ede bil miş mil let ler de dü şün ce nin en si lin mez va sı ta sı olan ya‐
zı ve onun mi ma ri si de mek olan ede bi yat, bü tün küt le nin ru‐
hu na ka dar iş li yen ve si nen bir te si re sa hip tir. Bu te sir de ki fert
ve ce mi yet it ti sa li, za man da ve me kân da bü tün hu dut la rı de lip
aşa cak bir sağ lam lık ve yay gın lı ğı gös te rir. Han gi mil le tin kü‐
tü pa ne si bu yön den zen gin se o mil let, me de ni yet âle min de
da ha yük sek bir id rak se vi ye sin de de mek tir. Bu iti bar la ter cü‐
me ha re ke ti ni sis tem li ve dik kat li bir su ret te ida re et mek,
Türk ir fa nı nın en önem li bir cep he si ni kuv vet len dir mek, onun
ge niş le me si ne, iler le me si ne hiz met et mek tir. Bu yol da bil gi
ve emek le ri ni esir ge mi yen Türk mü nev ver le ri ne şük ran la
duy gu lu yum. On la rın him met le ri ile beş se ne için de, hiç de‐
ğil se, dev let eli ile yüz cilt lik, hu su si te şeb büs le rin gay re ti ve
ge ne dev le tin yar dı mı ile, onun dört beş mis li faz la ol mak
üze re zen gin bir ter cü me kü tü pa ne miz ola cak tır. Bil has sa
Türk di li nin, bu emek ler den el de ede ce ği bü yük fay da yı dü şü‐
nüp de şim di den ter cü me fa ali ye ti ne ya kın il gi ve sev gi duy‐
ma mak, hiç bir Türk oku ru için müm kün ola mı ya cak tır.
Maar if Ve ki li
Ha san Âli Yü cel
HASAN ÂLİ YÜCEL KLASİKLER DİZİSİ
JOSÉ ORTEGA Y GASSET
KİTLELERİN AYAKLANMASI
özgün adı
LA REBELIÓN DE LAS MASAS
ispanyolca aslından çeviren
NEYYİRE GÜL IŞIK

© herederos de josÉ ortega y gasset
© akçalı telif hakları ajansı
© türkiye iş bankası kültür yayınları, 2010
Sertifika No: 11213
editör
ALİ ALKAN İNAL
görsel yönetmen
BİROL BAYRAM
düzelti
MELTEM SAVCI
grafik tasarım ve uygulama
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI
1. baskı ağustos 2010, istanbul
ISBN 978-9944-88-962-9 (ciltli)
ISBN 978-9944-88-961-2 (karton kapaklı)
baskı
YAYLACIK MATBAACILIK
litros yolu fatih sanayi sitesi no: 12/197-203
topkapı istanbul
(0212) 612 58 60
Sertifika No: 11931
Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır.
Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında
gerek metin,
gerek görsel malzeme yayınevinden izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz,
yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI
istiklal caddesi, no: 144/4 beyoğlu 34430 istanbul
Tel. [phone]
Fax. [phone]
www.iskultur.com.tr

Sunuş
1
Çağdaş İspanyol filozofu José Ortega y Gasset (1885-1955)
ünlü yapıtı Kitlelerin Ayaklanması ile Batı dünyasında
uyandırdığı büyük ve sürekli ilgiyi hem ülkesinin hem
Avrupa’nın belli bir tarihsel anını temel sorunları bağlamında
yansıtmanın ve irdelemenin yanı sıra, günümüze değin
uzanan bir geleceği şaşırtıcı bir berraklıkla öngörmüş
olmasına borçludur. Dilimize yeni bir çevirisini sunarken,
okura ilkin o tarihsel ortamı anımsatarak, yazarın o
bağlamdaki düşünür ve insan konumuna değinelim.
1930’da kitap olarak gün ışığına çıkan yapıt, Ortega’nın
özellikle 1920’lerde başlayan ve perspectivista dönemi olarak
adlandırılan aşağı yukarı on yıllık süredeki çalışmalarının ve
çabalarının sonucudur. Kitabı oluşturan kimi parçalar yapıtın
basım tarihinden önce gazete yazısı olarak sunulmuştur. Yazar
yapıt bütününde yer alan “Fransızlar için Önsöz”ü daha
sonraları 1937’de, “İngilizler için Sondeyiş”i 1938’de,
Kitlelerin Ayaklanması yabancı dillere çevrilip yurtdışında
okur buldukça ve tarihsel olayların gelişimini göz önünde
tutarak eklemiştir.
Düşünür o döneminde, İspanya’da ve diğer Avrupa
ülkelerinde çağdaş toplumu oluşturan ve hızlı bir gelişim
göstermekte bulunan kalabalık insan kitlelerinin toplumsal-
siyasal davranışlarını irdelemeye odaklanmıştır. Omurgasız
İspanya (1921) ile ülkesini ele almış, Çağımızın Sorunu
(1923) ile daha geniş bir tarih açısından Batı toplumlarını
gözlemlemiştir. O arada, 1915’te temellendirdiği ilk dergisi
España’dan sonra, 1923’te ikinci dergisi Revista de
*
Occidente’yi kurmuştur. Aynı addaki yayıneviyle birlikte
Avrupa, özellikle de Alman felsefesinin fikirlerini İspanya’da
tanıtmayı amaçlayan dergide başka birçok önde gelen
İspanyol aydınınınkilerle birlikte, Alberti ve Lorca’nın da
yazıları çıkmıştır. Revista de Occidente en çetin dikta çağında
bile, kısıtlanmış alanında da olsa bir düşünce ışığı niteliğiyle
varlığını sürdürerek günümüze değin ulaşmıştır.
Söz konusu on yıl Avrupa’da I. Dünya Savaşı’ndan sonraki
sarsıntılı dönemi anıştırır. Rusya’da gerçekleşen Bolşevik
Devrimi Stalin çağında somutlaşmıştır ve diğer ülkelerdeki
işçi ve emekçi kitleleri esinlemektedir. İtalya’da Mussolini
buyruğundaki faşist kıtalarla 1922’de Roma üzerine
yürüyerek iktidarı devralır ve yirmi yıl sürecek bir dikta
rejimi başlatır. Almanya’da ondan örneklenen Nazi hareketi
filizlenmektedir, sancılı bir şiddet döneminin ardından
1933’de Hitler diktası başlayacaktır. Avrupa genelinde
toplumlar kutuplaşmış, sağ ve sol ideolojilerin etkisiyle
sokaklara dökülmüş, meydanları doldurmaktadır. Ancak
hemen belirtelim, Ortega elbette ki içinde yaşadığı o
manzaraları göz önünde tutmakla, Avrupa’nın siyasal ufkunu
kaplayan fırtına bulutlarını görmekle birlikte, kitlelerin
ayaklanması deyişiyle kastettiği olgu güncel siyasal
kutuplaşma değildir, güncelin çok ötesine geçer, çok daha
derinine, kökenlerine iner, tarihsel, antropolojik, psikolojik
düzlemlerde Avrupa’-nın kitle insanını sorgular.
İspanya’da ilk otoriter rejim dönemi, 1920’de başlayan
General Primo de Rivera çağı 1929’da sona erer, yaralı ve
şaibeli monarşi yeniden kurulur. Ancak cumhuriyetçi düşünce
toplumda varlığını korumaktadır. Ortega dünyaya gelmeden
önce, 1873-74 yılları arasında yapılan I. Cumhuriyet
denemesi başarısızlıkla sonuçlanmışsa da, düşünürün Madrid
Merkez Üniversitesi Metafizik Kürsüsü’ne atandığı 1910
yılında fikirler ve düşler sürüp gitmektedir. Dolayısıyla
elimizdeki yapıt aynı zamanda onun inançlı cumhuriyetçilik
döneminin ürünüdür. Nitekim Kitlelerin Ayaklanması’nın
yayımlandığının ertesi yılı, Ortega başka aydınlarla birlikte II.
Cumhuriyeti kurma gereğini savunan Aydınlar
Manifestosu’nu imzalayacak, o girişimin kısa süre içinde
monarşinin yıkılmasına hatırı sayılır katkısı olacaktır.
Ne var ki yeni rejim adı cumhuriyet olsa da, onun idealist
filozof beklentilerine karşılık vermeyecektir; kendisi 1931
Kurucu Meclisi’ne üye seçilecek, ancak oluşturulan
Anayasa’nın radikal yönelişine katılmadığından, aynı yıl
görevinden ayrılacaktır. Dahası, onu izleyen yıllarda İspanyol
toplumu “su geçirmez bölmeler”e ayrılıp tümüyle
kutuplaştığında, ürkütücü şiddet eylemleri sokakları kana
buladığında, yazılarında “Bu değil, böyle olmaz!” diye feryat
edecektir kalemiyle. Ama İspanya’da onu üniversite
hocalığından ayıracak, yıllarca gurbete düşürecek,
döndüğünde konuşma ve öğretme özgürlüğünü elinden alacak
amansız diktayla sonuçlanacak İç Savaş’ın tohumları
atılmıştır bile.
Ortega’nın düşüncesine göre, bunların tümü düşünmeyi
bilmeyen, etik sorumluluk taşımayan, “doğrudan eylem”den
öteye geçmeyen, geçmek istemeyen yeni insan türünün, kitle
insanının ürünüdür, daha doğrusu ürünlerinden biridir –
yapıtın içerdiği geniş boyutlar içinde ele alındığında, diğer
ürünlerini de günümüz dünyasında hâlâ gözlemleyebiliyoruz.
Çünkü yine Ortega’ya göre, dar anlamda politika insan